نقش امر به معروف و نهی از منکر در احیای جامعه اسلامی

 اولین محور بحث اهمیت امر به معروف و نهی از منکر است که برای اثبات اهمیت این فریضه بیان سه نکته لازم است:
۱٫ قرآن کریم یکی از اهداف حاکمیت اسلامی را اجرای امر به معروف و نهی از منکر در جامعه می داند. آیه۴۱ سوره حج بیانگر این موضوع است. «الَّذینَ إِن مَکَّنّاهُم فِی الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاهَ وَآتَوُا الزَّکاهَ وَأَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنکَرِ وَلِلَّهِ عاقِبَهُ الأُمور؛ همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می‌دارند، و زکات می‌دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، و پایان همه کارها از آن خداست!».
مقصود از اقامه ی نماز غیر از نماز خواندن است، نماز خواندن مالِ زندگی فردی است اما أَقامُوا الصَّلاهَ در جریان زندگی اجتماعی فردی است، برای اینکه به آن ها مکنت بدهیم اقامه ی نماز می‌کنند و جریان عبودیت و بندگی را راه می‌اندازند زکات را می‌پردازند و جریان تعاون همراه با امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند وَلِلَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُورِ که نتیجه و عاقبت همه چیز به خدا بر می‌گردد.
۲٫ هدف بعثت انبیاء الهی امر به معروف و نهی از منکر به صورت دعوت مردم به خیر ، صلاح ، توحید و بازداشتن آن ها از پیروی طاغوت بوده است. حضور انبیا در عرصه ی تحولات اجتماعی به اندازه ای چشمگیر است که می توان گفت همه ی حرکت های اصلاحی و دگرگونی های سازنده در جامعه بشری در پرتو امر به معروف و نهی از منکر تحقق یافته است. در سوره مبارکه اعراف آیه ۱۵۷ آمده:«الَّذینَ یَتَّبِعونَ الرَّسولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ الَّذی یَجِدونَهُ مَکتوبًا عِندَهُم فِی التَّوراهِ وَالإِنجیلِ یَأمُرُهُم بِالمَعروفِ وَیَنهاهُم عَنِ المُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیهِمُ الخَبائِثَ وَیَضَعُ عَنهُم إِصرَهُم وَالأَغلالَ الَّتی کانَت عَلَیهِم ۚ فَالَّذینَ آمَنوا بِهِ وَعَزَّروهُ وَنَصَروهُ وَاتَّبَعُوا النّورَ الَّذی أُنزِلَ مَعَهُ ۙ أُولٰئِکَ هُمُ المُفلِحونَ ؛ همانها که از فرستاده (خدا)، پیامبر «امّی» پیروی می‌کنند؛ پیامبری که صفاتش را، در تورات و انجیلی که نزدشان است، می‌یابند؛ آنها را به معروف دستور می‌دهد، و از منکر باز می دارد؛ اشیار پاکیزه را برای آنها حلال می‌شمرد، و ناپاکی ها را تحریم می کند؛ و بارهای سنگین، و زنجیرهایی را که بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) بر می‌دارد، پس کسانی که به او ایمان آوردند، و حمایت و یاریش کردند، و از نوری که با او نازل شده پیروی نمودند، آنان رستگارانند».
از الزامات حاکمیت شریعت گسترش معروف و امحای منکر است. باید بتوانیم با فرهنگ سازی کاری کنیم که معروف ها را در جامعه احیا و منکرها را از بین ببریم.
۳٫ بیان امام باقر(ع) حاکی از اهمیت و نقش مهم این فریضه الهی است. حضرت امام محمد باقر(ع) می فرماید: «إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ سَبِیلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِیضَهٌ عَظِیمَهٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَکَاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظَالِمُ وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ وَ یُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ یَسْتَقِیمُ الْأَمْرُ ؛ امر به معروف و نهى از منکر راه و روش پیامبران و شیوه صالحان است و فریضه بزرگى است که دیگر فرایض به واسطه آن بر پا مى‏ شود، راه ‏ها امن مى‏ گردد و درآمد ها حلال مى‏ شود و حقوق پایمال شده به صاحبانش برمى‏ گردد، زمین آباد مى‏ شود و (بدون ظلم) حق از دشمنان گرفته مى‏ شود و کارها سامان مى‏ پذیرد».‌ ( وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۳۹۵) یعنی امر به معروف و نهی از منکر واجب عظیم و بزرگی است که پابرجایی سایر واجبات به آن بستگی دارد. از تعبیر “بها تقام الفرائض” چنین استفاده می شود که امر به معروف و نهی از منکر از لوازم حکومت اسلامی به شمار می رود.
اموری که به احیای امر به معروف و نهی از منکر برمیگردد
‎ ۱- حفظ اسلام و بر پایی واجبات: حقیقتی است که حفظ آن به اجرای‎ ‎آن در زندگی فردی و اجتماعی مؤمنان است و امر و نهی دینی، وسیله‌ای مقدس و مؤثر‎ ‎برای اجرای احکام دین به شمار می آید. امام باقر(ع): امر به معروف و نهی‎ ‎از منکر، راه انبیاء و صالحان و فریضه‌‌ عظیمی که دیگر واجبات به وسیله آن‎ ‎اجرا می گردد‎. (وسائل‌الشیعه ج۱۱ ص۳۹۵‏‎)
‎ ۲- آبادی زمین‎: امام باقر(ع): «به وسیله امر‎ ‎به معروف و نهی از منکر، زمین آباد می شود».(حار‌الانوار ،ج۷۴، ص۳۸۵‏‎)
‎ ۳- تضعیف کفار و انتقام از دشمنان: ‎حضرت علی(ع): «کسی که‎ ‎نهی از منکر کند، بینی کافران را به خاک مالیده است».(نهج البلاغه،‎ ‎حکمت۳۱‏‎)
‎ ۴- اصلاح اجتماع: ‎امام خمینی(ره) در وصیت نامه الهی ـ‎ ‎سیاسی خود فرمودند‎:‎ همان‌طور که هر شخص و هر فردی موظف است‎ ‎خودش را اصلاح کند، موظف است دیگران را هم اصلاح کند. اصل امر به معروف و نهی از‎ ‎منکر برای همین است که جامعه را اصلاح کند.(صحیفه امام، ج۱۰، ص۱‏‎)
۵- امنیت اجتماعی: به وسیله امر به معروف و نهی از منکر… راه‌ها امن می‌گردد… و از دشمنان انتقام گرفته می‌شود‎ :‎امام باقر(ع) فرمودند: به وسیله امر‎ ‎به معروف و نهی از منکر، راه ها امن میگردد”(وسائل‌الشیعه، ج۱۱، ص۳۹۵)
۶- اصلاح و سلامت دین و دنیا: حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: هرکس سه خصلت در او باشد، دنیا و آخرتش سالم می‌شود: ۱ امر به معروف کند و خود نیز بدان عمل نماید; ۲ نهی از منکر کند و خود گرد آن نگردد; ۳ نگهبان حدود خداوند بزرگ باشد. (شرح غررالحکم, ج۵, ص۴۴۰)
۷- حلال شدن درآمدها و . . . .
سه مسئله قابل توجه است: ۱٫ تعریف و شناخت معروف و منکر ۲٫ شناساندن این فریضه الهی به جامعه، به این معنا که این فریضه انتقام گیری نیست بلکه رابطه دوستی بین یکدیگر است و فلسفه آن دلسوزی، خیراندیشی و کمک به دیگران است. ۳٫ اجرا و عملی کردن امر به معروف و نهی از منکر
معنای امر به معروف و نهی از منکر
راغب اصفهانی نوشته است: (و المنکر کل فعل تحکم العقول الصحیحه بقبحه، او تتوقف فی استقباحه و استحسانه العقول، فتحکم بقبحه الشریعه ؛ هر عملی را که عقل‌های صحیح و سالم (که گرد و غبار هواپرستی آن را نپوشانده باشد) به زشتی و قبح آن حکم نماید، منکر نامیده می‌شود، یا اگر عقل نداند که آن کار خوب است یا بد و مردد بماند، ولی شریعت به بدی و ناپسندی آن حکم کند، آن نیز منکر است.) (مفردات راغب اصفهانی، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۱)
بنابراین معروف، آن است که خوبی آن به واسطه‌ی عقل یا شرع شناخته شده باشد و در دین، شامل واجبات و مستحبات می‌گردد و منکر، آن است که به خوبی شناخته نشده و به زشتی و بدی معرفی شده باشد چه به واسطه‌ی عقل باشد یا شرع و یا هر دو.
فقیه بزرگ شهید ثانی(ره)، در توضیح مفهوم امر به معروف و نهی از منکر فرموده است: الامر بالمعروف، هو الحمل علی الطاعه قولاً او فعلاً و النهی عن المنکر، هو المنع من فعل المعاصی قولاً او فعلاً ؛ امر به معروف، وادار کردن دیگران به پیروی از اوامر پروردگار است، به زبان باشد یا به عمل، و نهی از منکر، مانع شدن از انجام گناهان است آن هم به زبان باشد یا به عمل.(الروضه البهیه فی شرح اللمعه الوشیقه کتاب الامر بالمعروف)
تذکر این نکته لازم است که آیا منکر، در شریعت، فقط بر «معاصی و گناهان» اطلاق می‌گردد و یا علاوه بر معاصی، شامل «مکروهات» نیز می‌شود، در فقه، محل بحث و گفتگو واقع شده است، لذا تعریفی که از مرحوم شهید ثانی در مورد منکر ذکر گردید، صریح در این است که منکر، فقط بر معاصی و گناهان، گفته می‌شود و به عبارت صحیح‌تر، مراد از منکر در شریعت، همان «معصیت و گناه» است و نهی از منکر یعنی بازداشتن از گناه.
برای به دست آوردن معارف و دریافت انسان و تأمین نیازهای معرفتی سه منبع وجود دارد:
۱٫ حس: یکی از وسائط شناخت است و معلومات جزئی که به خواص اشیاء مربوطند، بوسیله حس درک می شود. (المیزان، ج ۵، ص ۵۰۹) صورت حسی در اثر ارتباط ذهن با واقعیت های مادی، در نفس حاصل میشود و لازمه ی آن، حضور شی ء محسوس نزد انسان است. این صورت ذهنی بعدا تصور خیالی را پدید می آورد که بقاء آن به ارتباط با حقیقت خارجی وابسته نیست.( نهایه الحکمه، ص ۲۴۳(
عده‌ای از بزرگان گفتند: «مَن فقد حسّاً فَقَدْ فَقَدَ علما» (اساس الاقتباس, ص۳۷۵) اگر کسی حسّی را از دست داد تجربه حسی که از آ‌ن حس به دست می‌آید نصیب او نخواهد شد. ما حدود ۱۵ درصد از معارف خود را از طریق حس درک می کنیم.
۲٫ عقل: خداوند در آیات قرآن بیش از سیصدبار بشر را به تفکّر، تذکّر یا تعقّل دعوت نموده یا به پیامبر (ص) یادآورد شده که با چه دلیلی حق را اثبات یا باطل را ابطال کند. با عقل انسان می تواند سوالاتی که درباره جسم است پاسخ دهد و درباره روح و بیماری هایش و آخرت و معاد و …. پاسخی ندارد و باید به منبع سوم رجوع کرد. از راه عقل حدود ۴۰ درصد معارف خود را کسب می کنیم.
۳٫ منبع وحیانی: مواردی که عقل پاسخی درباره آن ندارد وحی و شرع اسلام به آنها پاسخ می دهد. حدود ۴۵ درصد معارف و دریافتی های ما از منبع وحی است.
ما باید مصادیق معروف و منکر را بشناسیم، معروف عقلی و شرعی و منکر عقلی و شرعی که هرکدام از موارد ارشادی هستند.
فلسفه وجود امر به معروف و نهی از منکر
اول اینکه آثار رفتار عملی افراد در جامعه و تأثیر مستقیم آن در سرنوشت جامعه. سوالی پیش می آید که چرا خداوند انسان را در دنیا عذاب نمی کند؟ به دلیل سرنوشت مشترک انسانها به یکدیگر. ولی در آخرت سرنوشت انسانها فردی است پس عذاب هرکس مختص خودش در آخرت است. اعمال و رفتار نیز دارای دسته بندی اند، یعنی گاهی اثر اعمال و رفتار فردی و گاهی اثر اجتماعی دارد.
پسر علامه جعفری نقل می کنند که وقتی پدرش برای معالجه در انگلیس بود یکی ما را به منزلش دعوت کرد وقتی با پدر وارد منزل شدیم پدرم گفتند حالم دارد بد می شود و بوی تعفن به مشامم می رسد، مجبور شدم پدر را از آنجا ببرم و دیگر پدر حاضر نشد داخل بیاید. روز بعد از صاحب خانه پرسیدیم که غذای دیشب چه بود؟ گفت چلو مرغ. پرسیدیم مرغ را از کجا خریداری کردی؟ گفت همیشه از یک پاکستانی شیعه می خریدم ولی او نبود مجبور شدم از فروشگاه های غیر اسلامی بخرم. نفس پاک علامه، بوی تعفن مرغ ذبح شرعی نشده را متوجه شده بود.
غذای حرام، تجارت حرام و محرمات دیگر روح انسان را خراب می کند، گاهی از انسان رفتار اسلامی و گاهی غیر اسلامی سر می زند، هدف اسلام و دستورات شرع برای اصلاح انسان است. امام حسین پیش از ظهر عاشورا در کربلا صحبت‌های زیادی کرد ولی هیچ کدام اثر نمی ‌کرد. در آخر حضرت فرمودند: « فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ ؛ چون شکم‌های شما از حرام پرشده است ، حرف‌های من در شما اثر نمی گذارد».( بحار الانوار / ج ۴۵ / ص ۸)

بازدیدها: 376