والفجر۸؛ عملیات منحصر به فرد| نگاهی به ابعاد مختلف این عملیات مهم دوران دفاع مقدس

عملیات والفجر ۸ اوج خلاقیت و برنامه‌ریزی فرماندهان در اندیشه دفاعی و نظامی برآمده از انقلاب اسلامی به شمار می‌رود. ویژگى‌هاى منحصر به فرد و تأثیرات مهمى که این عملیات در روند جنگ عراق و ایران برجای گذاشت از ابتکار عمل و طراحیِ ویژه از نکات حائز اهمیتی است که این عملیات را نسبت به سایر عملیات‌ها در جنگ تحمیلی علیه ایران متمایز ساخته است. این عملیات در میان رویدادها و عملیات‌های دوران دفاع مقدس؛ جایگاه مهم و برجسته ایی دارد؛ چنانچه اقدامات قبل و بعد خود را معنا و جهت بخشیده است. می‌توان گفت؛ این عملیات به لحاظ پیچیدگی، تفکر و اندیشه راهبردی، با هیچ یک از عملیات‌های جمهوری اسلامی ایران و عراق در دوران جنگ تحمیلی قابل مقایسه نیست. به مناسبت سالگرد اجرای این عملیات، در این دو صفحه نکاتی برای آشنایی با ابعاد مختلفش بیان شده است.

پیشینه‌ای در عملیات‌های خیبر و بدر

پیشینه عملیات والفجر ۸ و فتح فاو به همت نیروهای سپاه پاسداران را باید در دستاوردهای تجربی، روشی، سازمانی و اندیشه‌ای عملیات‌های خیبر و بدر جست و جو کرد. قبل از عملیات خیبر و بدر، سپاه تجربه عملیات آبی خاکی نداشت و پس از ورود سپاه به هورالهویزه و حدود ۲۷ ماه فعالیت درون آب ‌های راکد هور و هوا، تست عملی و ذهنی فرماندهان با قایق و غواص و نیز آموزش و عادت و انطباق پذیری عبور از-  فرماندهان و رزمندگان با زندگی و جنگ در آب سبب شد که سیر تکاملی راهبرد عملیاتی، یعنی در ذهن فرماندهی عالی سپاه جا باز کند و تجربه استفاده از قایق و آشنایی با ابزارهای غواصی-  اروندرود به فرماندهان سطوح مختلف و رزمندگان، این امکان را داد که پر ریسک ترین اقدام دوران جنگ را رقم بزنند. عملیات فاو در ۲۳  اردیبهشت ۱۳۶۴ کلید خورد و حدود ۹ ماه بعد در ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ در ساعت ۲۲:۱۰  توسط فرمانده کل سپاه با قرائت رمز عملیات به این شرح، صادر شد: «بسم الله ارحمن الرحیم. لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم. قاتلو هم حتی لا تکون فتنه. یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه‌الزهرا، یا فاطمه الزهرا.»

اهداف عملیات والفجر ۸ چه بود؟

عملیات والفجر ۸ به لحاظ موقعیت جغرافیایی در شمال خلیج فارس و منطقه فاو، از اهداف سیاسی نظامی ویژه ای برخوردار بود. حضور نظامی ایران در فاو، نشانگر بی ثباتی حکومت بغداد و ضعف و ناتوانی ارتش عراق به شمار می‌رفت. مهمترین هدف‌های سیاسی نظامی این عملیات؛ تصرّف فاو، تسلّط بر اروندرود، تهدید بندر امّ القصر، هم مرزی با کویت، مسدود کردن راه ورود عراق به خلیج فارس، تأمین خور موسی و امکان تردد کشتی‌ها به بندر امام خمینی رحمه الله علیه و انهدام سکوهای پرتاب موشک عراق در منطقه فاو بود. لذا فرماندهان سطوح مختلف حدود ۷۲۲ روز وقت صرف کردند تا دقیق ترین عملیات نظامی دفاع مقدس انجام گیرد. موفقیت عملیات والفجر ۸ که در پی طراحی و برنامه‌ریزی مناسب حاصل شد، افق جدیدی در جنگ گشود که در روند آتی جنگ در ابعاد گوناگون مؤثر افتاد.

فرماندهی عملیات چگونه صورت گرفت؟

در این عملیات فرماندهى واحد و اجراى عملیات توسط یک سازمان، جایگزین روش مرسوم در عملیات‌هاى گذشته شد و سپاه و فرمانده آن به طراحى و برنامه‌ریزى عملیات پرداختند و ارتش با پشتیبانى هوایى، دفاع ضد هوایى و  بکارگیرى هوانیروز و توپ خانه به عملیات کمک کرد. سپاه پاسداران با تشکیل قرارگاه خاتم‌الانبیاء  صلی‌الله علیه وآله وسلّم هدایت و اجرای عملیات را با دو قرارگاه عملیاتی کربلا و نوح بر عهده داشت. چهار قرارگاه فرعی با مأموریت‌های جداگانه تشکیل شدند و قرارگاه قدس نیز به سه تیپ امام رضا علیه‌السلام، ۷ سیدالشهدا و ۸ الغدیر ماموریت تک پشتیبانی در محور بوارین را بر عهده گرفت.

ویژگی‌های منطقه عملیاتی چه بود؟

انتخاب منطقه رأس البیشه و فاو تا کارخانه نمک برای اجرای عملیات بعنوان زمین عرصه نبرد نیز بدلیل عدم توازن در قدرت نظامی، تسلیحات و تجهیزات ارتش عراق، از دیگر نکات ابتکاری در عملیات والفجر ۸ است. منطقه عملیاتی فاو از سه طرف در آب محصور بود. انتخاب منطقه ای که سه طرف آن برای حمله دشمن قابل استفاده نباشد، یک خلاقیت به شمار می‌رفت و نشان می‌داد که فرماندهان سپاه در انتخاب زمین، هدف استراتژیک و منطبق بر توان نظامی ایران، دارای مهارت هستند. رودخانه اروند که ابتکار و خلاقیت عملیات محسوب می‌شد، کانون دلهره و نگرانى نیز بود. وجود حالت جزر و مد، ورود آب از خلیج فارس به داخل رودخانه و ورود آب رودخانه به خلیج فارس، لزوم شناخت و تسلّط بر موقعیت‌های مختلف آب بویژه در حالت جزر که حدود ۳ ساعت در روز آب چندین متر از سطح کاهش می‌یافت و می‌بایست به انتظار حالت مدّ نشست همگی دشواری‌هایی بود که عبور از رودخانه اروند را امری محال نشان می‌داد. نتیجه چنین دیدگاهی در دشمن نیز، غافلگیری ارتش عراق بود و آنچه به این غافلگیری عمق بخشید دو ابتکار فرماندهان سپاه یعنی مبادرت به عملیات فریب در منطقه هورالهویزه که دو عملیات بزرگ خیبر و بدر در آن انجام شده بود و بر اثر تجمع و ستون کشی، ارتش عراق را به این گمان انداخته بود که ایران عملیاتی در این منطقه در پیش خواهد داشت و دوم اجرای تک پشتیبانی در جزیره امّ الرصاص که بدلیل داشتن موقعیتی استراتژیکی ذهن فرماندهان عراقی را به خود منعطف و از فاو منحرف می‌نمود.

اجرای عملیات چگونه صورت گرفت؟

چگونگی شکستن خط، موضوعی مهم بود و بعبارتی طی کردن دیگر مراحل و تحقق اهداف مورد نظر در گرو عبور از رودخانه اروند و شکستن خط عراق در حاشیه ساحل غربی این رودخانه بود. در طراحی عملیات مسئولیت شکستن خط به غواص‌ها واگذار شد. در طراحی عملیات ورود به شهر فاو، منتفی و تصمیم گرفته شد که لشگرهای ۷۲ کربلا و ۱۴ ثارالله از شمال و جنوب شهر، آن را دور بزنند و خود را به پایگاه موشکی، جاده امّ القصر و جاده استراتژیک برسانند و از آن جا به تدریج وارد شوند و در صورت مقاومت احتمالی به پاک سازی آن بپردازند. با این حال، همان روز اول رزمندگان وارد شهر و مسجد آن شدند، زیرا مردم در شهر حضور نداشتند. دفاع ضد هوایی، یکی از شروط موفقیت عملیات و حفظ پیروزی محسوب می‌شد. به همین دلیل، از نیروی هوایی ارتش خواسته شد که سایت‌هاوک را در منطقه ایجاد کند. اما سایت در صورت روشن و فعال شدن در معرض حمله گروهی هواپیماهای عراقی و انهدام قرار می‌گرفت. برای مصون ماندن سایت از حملات احتمالی، افسران نیروی هوایی ارتش تصمیم گرفتند سایت را خاموش کنند و فعال شدن آن را منوط به اعلام سایت مستقر در امیدیه بدانند و با اعلام آن سایت، سایت مستقر در منطقه را روشن کنند تا به شلیک مبادرت ورزد. این تاکتیک و ابتکار عمل مؤثر افتاد و ۱۲ هواپیمای عراقی در آسمان عملیاتی فاو سرنگون شد. براى فرماندهان و مدیران ستادى مبهم بود که چگونه وسایل سنگین مهندسى شامل لودر، بلدوزر، گریدر، کمپرسى و تجهیزاتى چون توپ و تانک و خودرو ، جیپ ۴۲۳، جیپ تاو و سایر نیازهایى از این دست را به آن طرف رودخانه منتقل کنند. در برنامه‌ریزى چنین فرض شد که از صبح روزعملیات، دستگاه‌هاى مهندسى، لودر و بلدوزر و دستگاه‌هاى پشتیبانى، با قرار گرفتن روى دوبه و بارج ولندیکرافت از ماهشهر و از داخل خلیج فارس به اروندرود برود و در فاو تخلیه شود. برای این انتقال به شناسایى نیاز بود. علاوه بر این، براى اتخاذ روش مناسب به منظور حمله و هجوم به دشمن، به شناسایى پشتیبانى هم نیاز بود. به هر حال، با شناسایى مسیر ماهشهر به اروندرود و انتخاب نقطه یى مناسب به عنوان ساحل براى پیاده کردن دستگاه‌ها و نیز پذیرش ریسک خطر بمب باران هوایى دوبه‌ها و بارج‌ها در خلیج فارس؛ این اقدام بزرگ انجام شد. تا حدود دو ماه پس از شروع عملیات که هنوز روى رودخانه اروند پل نصب نشده بود – به همین سختى و با همین وسعت، پشتیبانى‌هاى سنگین و سبک از منطقه عملیاتى انجام شد. – نصب پل روى رودخانه از روز اول عملیات به طور جدى پىگیرى شد. پس از روزها شمع کوبى درون رودخانه، پل بعثت روى رودخانه اروند نصب شد. نصب پل با امکانات آن زمان، توانایى‌هاى محدود علمى، تجربى و در زمانى کوتاه، اقدامى خارق العاده و بزرگ به شمار مى رفت و بدون شک درون هریک از این مؤلفه‌ها ذکر شده، از خلاقیت و ابتکار عمل، طراحى و برنامه‌ریزى، ده‌ها متغیر رفتارى، برنامه یى و ابتکارى وجود دارد.

نتایج عملیات والفجر ۸ چه بود؟

جمهوری اسلامی ایران در عملیات والفجر ۸ توانست پیروزی‌های چشمگیر و مواضع استراتژیکی را به دست آورد. پیروزی‌هایی که بسیار حائز اهمیت و در سرنوشت جنگ بسیار تعیین کننده بود. از جمله ویژگی‌های مهم عملیات همانطور که شرح آن ذکر شد: غافلگیری و فریب، موقعیت زمین، آتش توپخانه، دفاع ضدهوایی، عبور غواصان از اروند و شکستن خط و وحدت فرماندهی بود. پیروزی‌های ایران در این عملیات، بازتاب گسترده ای در محیط بین المللی و منطقه ای داشت. در فرایند بیش از ۲۲ روز نبرد گسترده که صحنه واقعی رویارویی نیروی نظامی و ماشین جنگی حزب بعث عراق با توان قوای ایرانی بود، ایران بر سواحل شمالی خورعبدالله در شبه جزیره فاو (شهر فاطمیه) مسلّط و راه ورود عراق به خلیج فارس بسته شد. در مجموع؛ آزادسازی و تصرف ۹۴۷ کیلومتر مربع شامل: سرزمین خودی در اروندرود، ساحل خلیج فارس در خور عبدالله، منطقه آبی آزاد شده و تصرف شده در خلیج فارس و خشکی تصرف شده از دشمن؛ از دستاوردهای این عملیات بود. همچنین بیش از ۲۷ فروند هواپیما و چرخ بال، صدها دستگاه تانک، نفربر و خودروی نظامی، توپ صحرایی، توپ ضدهوایی و ناوچه موشک انداز منهدم شد و ده‌ها دستگاه تانک و نفربر، ۸۷ دستگاه خودرو، ۷ عراده توپ صحرایی، ۷ عراده توپ ضدهوایی، ۳ دستگاه رادار موشک و ۳۴ دستگاه مهندسی از میان تجهیزات ارتش عراق به غنیمت قوای ایران درآمد.

بازدیدها: 808