پرکاربردترین آیات قرآن در کلام رهبر انقلاب (۱)

سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مملو از آیات قرآنی است و این خصیصه از دیرباز با بیانات ایشان گره خورده است؛ به‌طوری‌که سخنرانی‌ها و دروس ایشان با تکیه بر مبانی و مفاهیم قرآنی شکل می‌گرفته است. سلسله جلسات معرفتی ایشان در ماه رمضان سال ۱۳۵۳ که بعدها با عنوان «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» منتشر گردید، شاهدی بر این مدعا است. این روش ایشان در استفاده از آیات و مباحث قرآنی در دوران رهبری نیز ادامه یافت. پایگاه اطلاع‌رسانی Khamenei.ir به مناسبت ماه مبارک رمضان که ماه بهار قرآن است، قصد دارد در سلسله مطالبی «پرکاربردترین آیات قرآن در کلام رهبر انقلاب» را مورد بررسی قرار دهد. یادداشت زیر نخستین قسمت از این مطالب است.

ممکن است برای شما این سؤال پیش آمده باشد که رهبر انقلاب کدام آیات را بیشتر در سخنرانی‌های خود استفاده کرده‌اند؟ آیه‌ی «نصرت الهی» بیشترین تکرار را در بیانات منتشر شده در دوران رهبری ایشان داشته است:
«الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِن دِیَرِهِم بِغَیرِ حَقٍ إِلا أَن یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاس بَعْضهُم بِبَعْضٍ لَهُدِّمَت صوَمِعُ وَ بِیَعٌ وَ صلَوَتٌ وَ مَسجِدُ یُذْکرُ فِیهَا اسمُ اللَّهِ کثِیراً وَ لَیَنصرَنَّ اللَّهُ مَن یَنصرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِىُّ عَزِیزٌ» (آیه‌ی ۴۰ سوره‌ی مبارکه‌ی حج)

«آنان که از خانه‌هاى خود به ناحق اخراج شدند (و جرمى نداشتند) جز آن‌که مى‌گفتند: «پروردگار ما خداى یکتاست» و اگر خداوند برخى از مردم را با برخى دیگر دفع نمى‌کرد (در هر عصرى کفار را از مجتمع دینى و امکنه‌ی مذهبى به وسیله‌ی مؤمنین دفع نمى‌کرد) البته دیرهاى راهبان و کلیساهاى ترسایان و کنشت‌هاى جهودان و مسجدهاى مسلمانان که بسیارى از اوقات نام خدا در آن‌ها ذکر مى‌شود ویران مى‌گردید. و بى‌تردید خدا هر که را که او را یارى مى‌کند یارى خواهد کرد، همانا خدا نیرومند و شکست‌ناپذیر است.»
این آیه در مجموع بیانات منتشر شده از رهبر انقلاب، حدود ۶۷ بار تکرار شده است که اگر آیات هم مضمون با آن را نیز به این تعداد اضافه کنیم بر تعداد آن‌ها افزوده خواهد شد.^۱
در رابطه با این آیه و آیات پیش از آن، نقل شده است که این آیات، نخستین آیاتی است که در آن اذن جهاد به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم داده شده است. برای درک بهتر معنای این آیه باید مختصری توضیح پیرامون سیاق آیه و معنای مختصری از آیات پیش از آن ارائه شود.
در این آیات موضوع جهاد مورد اشاره قرار گرفته است. در ابتدا خداوند اجازه‌ی جهاد را به کسانی که جنگ از طرف دشمنان بر آن‌ها تحمیل شده است، به این دلیل که به آن‌ها ستم شده است، می‌دهد: «اذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا» سپس این اجازه را با وعده‌ی پیروزى از سوى خداوند قادر متعال تکمیل کرده مى‌فرماید: «و خدا قدرت بر یارى کردن آن‌ها دارد» «و ان الله على نصرهم لقدیر».
سپس توضیح بیشترى درباره‌ی این ستمدیدگانى که اذن دفاع به آن‌ها داده شده است مى‌دهد و منطق اسلام را در زمینه‌ی این بخش از جهاد روشن‌تر مى‌سازد و مى‌گوید: «همان کسانى که به ناحق از خانه و لانه‌ی خود اخراج شدند» (الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق) و به زبان کنایه جرم آن‌ها این‌گونه توضیح داده می‌شود: «تنها گناهشان این بود که مى‌گفتند پروردگار ما خداوند یکتا است» (الا ان یقولوا ربنا الله)
سپس به یکى از فلسفه‌هاى تشریع جهاد در این آیه اشاره می‌شود: «اگر خداوند از مؤمنان دفاع نکند، و از طریق اذن جهاد بعضى را به وسیله‌ی بعضى دفع ننماید، دیرها و صومعه‌ها و معبدهاى یهود و نصارا و مساجدى که نام خدا در آن بسیار برده مى‌شود، ویران مى‌گردد» (و لولا دفع‌الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا)
و در پایان آیه بار دیگر وعده‌ی نصرت الهى را تکرار و تآکید کرده و مى‌فرماید: «به طور مسلم خداوند کسانى که او را یارى کنند و از آئین و مراکز عبادتش دفاع نمایند یارى مى کند» (و لینصرن الله من ینصره)
و بدون شک این وعده‌ی خدا انجام‌شدنى است؛ چرا که «او قوى و قادر و غیر قابل شکست است» (ان الله لقوى عزیز)^۲

نکته‌ی مهمی که رهبر معظم انقلاب در این آیه بر آن تکیه می‌کنند و از آن بیشتر استفاده می‌کنند، موضوع «وعده‌ی نصرت الهی» است. ایشان با تأکید بر این عبارت که «اگر خداوند را یاری کنید، خدا نیز قطعاً شما را یاری خواهد کرد» به توضیح ابعاد گوناگون این فراز از آیه می‌پردازند:

وعده‌های الهی
خداوند متعال در آیات مختلف وعده‌هایی را به مؤمنین داده است که هر کدام از آن‌ها قابلیت بررسی مجزا دارد؛ از جمله «وعده‌ی هدایت»^۳، «وعده‌ی تعلیم»^۴، «وعده‌ی حفظ و صیانت»^۵ و همچنین در آیه‌ی مورد بحث «وعده‌ی نصرت» را به ایشان داده است.

معنای یاری رساندن به خدا
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدارهای مختلف، معنای یاری رساندن به خداوند را توضیح داده‌اند و مراد از این نصرت را، یاری کردن دین، راه و هدف‌های الهی دانسته‌اند. این امر نیز راه‌های گوناگونی دارد که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به این موارد در بیانات ایشان اشاره کرد: «فکر کردن و اندوختن اندیشه‌های ناب و مطرح کردن درست آن در عالم»، «در مقابل خطرات سینه سپر کردن» و «اطاعت امر الهی و پیروی از راه اوست»^۶

شرط تحقق وعده الهی
اما نکته‌ای که ایشان متناوباً آن را متذکر می‌شوند، مشروط بودن وعده‌ی الهی است. به این معنی که برای دستیابی به نصرت الهی می‌بایست اقداماتی نیز از سوی مؤمنین صورت بگیرد، البته این شروط به تعبیر ایشان دشوار نیست و می‌توان با اندکی کوشش، آن‌ها را محقق کرد و نتیجه‌ی آن را که «رسیدن یاری الهی» است مشاهده کرد. «برای خدا بودن حرکت و قیام»، «ایستادگی و صبر داشتن» و «از دست ندادن امید» از جمله‌ی این شروط است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سایر سخنان خود در ذیل این آیه‌ی کریمه، از میان سایر شروط، به «غفلت نکردن» و «مجاهده و تلاش کردن» نیز  اشاره می‌کنند.^۷

مصداق‌های تحقق وعده الهی
«تحقق» وعده‌ی الهی، علاوه بر آن‌که بشارت قرآن به مؤمنین است، برای مردم کشور ما یک «تجربه‌ی عینی» نیز هست. «پیروزی انقلاب اسلامی» و «پیروزی بر رژیم تا بن دندان مسلح شاهنشاهی»، جز با نصرت الهی امکانپذیر نبود. پس از آن نیز در «فتنه‌های گوناگون ابتدای انقلاب» در حالی که هنوز نیروی مسلح سازمان‌یافته و دولتی مستحکم و قوام‌یافته نداشتیم، بر همه‌ی گروهک‌ها و تجزیه‌طلبان فائق آمدیم. «هشت سال مقاومت جانانه در مقابل متجاوزان بعثی» که با حمایت همه‌جانبه از سوی کشورهای بلوک شرق و غرب پشتیبانی می‌شدند نیز از مصداق‌های دیگر تحقق نصرت الهی است که باعث پیروزی ما در این عرصه‌ها شد.

مؤمنین لبنانی نیز تجربه‌ی «یاری الهی» را در ماجرای مقاومت در برابر غاصبان رژیم صهیونیستی و اخراج آنان از کشورشان و سپس در جنگ ۳۳ روزه مشاهده کرده‌اند.

«ایستادگی و مجاهدت مردم غزه» در جنگ ۲۲ روزه نیز نمونه‌ی دیگری از تحقق وعده‌ی نصرت الهی است.^۸

پی‌نوشت‌ها:
۱) آیه ۴۰ سوره حج در صفحه قرآن سایت http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?sid=۲۲&npt=۷&aya=۴۰#۵۶۸۴
آیات مرتبط با آیه ۴۰ سوره حج: سوره مبارکه محمد آیه ۷: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرکم وَیُثَبِّت أَقدامَکم «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر (آیین) خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند و گامهایتان را استوار می‌دارد.» این آیه ۱۴ بار در بیانات منتشر شده از رهبری بکار رفته است.
سوره مبارکه الروم آیه ۴۷: وَلَقَد أَرسَلنا مِن قَبلِک رُسُلًا إِلى قَومِهِم فَجاءوهُم بِالبَیِّناتِ فَانتَقَمنا مِنَ الَّذینَ أَجرَموا ۖ وَکانَ حَقًّا عَلَینا نَصرُ المُؤمِنینَ «و پیش از تو پیامبرانی را بسوی قومشان فرستادیم؛ آن‌ها با دلایل روشن به سراغ قوم خود رفتند، ولی (هنگامی که اندرزها سودی نداد) از مجرمان انتقام گرفتیم (و مؤمنان را یاری کردیم)؛ و یاری مؤمنان، همواره حقّی است بر عهده ما!» این آیه نیز ۴ بار در بیانات ایشان استفاده شده است.
۲) توضیحات ابتدایی این متن با استفاده از تفسیر المیزان و نمونه نگاشته شده است.
۳) «وَالَّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنینَ» سوره مبارکه العنکبوت آیه ۶۹
۴) «و اتّقوا اللَّه و یعلّمکم اللَّه» سوره مبارکه البقرة آیه ۲۸۲
۵) «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» سوره مبارکه حجر آیه ۹
۶) رک بیانات در تاریخ های ۱۳۹۱/۱۰/۱۹، ۱۳۹۲/۰۶/۰۶
۷) رک بیانات در تاریخ های ۱۳۸۸/۰۵/۰۵، ۱۳۸۵/۰۸/۰۲، ۱۳۹۰/۰۷/۲۲، ۱۳۸۹/۰۶/۲۵، ۱۳۹۱/۰۳/۲۹
۸) رک بیانات در تاریخ های ۱۳۹۰/۰۷/۰۹، ۱۳۹۰/۱۱/۱۰، ۱۳۹۲/۰۶/۰۶، ۱۳۸۹/۰۶/۲۵