بسم الله الرحمن الرحیم

پیش از این، چه بود؟ (تاریخچۀ کنترل جمعیّت)

شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر»، چه شد؟!

ما بیش از بیست سال از رادیو و تلویزیون شنیدیم، بیش از دو دهه در روزنامه‌ها و مجلّات خواندیم و در کلاس‌های مدرسه و دانشگاه به ما گفتند: «فرزند کمتر، زندگی بهتر!». حالا چه شده که درست، در جهت عکس آن، شعار می‌دهید و می‌گویید: «اشتباه کرده‌ایم»؟ بالأخره «فرزند کمتر، زندگی بهتر» یا «فرزند بیشتر، زندگی بهتر»؟

قبل از پاسخ به این پرسش، بیان یک تذکّر را لازم می‌دانیم. برای این که ما بتوانیم آنچه را در آیندۀ جامعه اتّفاق می‌افتد، درک کنیم، باید پای آمار را به میان بکشیم. بدون دقّت کافی روی آمار، بسیاری از هشدارهایی که در این کتاب داده می‌شود، بی‌معنا خواهد شد. برخی از نگرانی‌های بی‌مورد هم با توجّه به آمار، از بین خواهد رفت..

اوّل: تاریخچۀ کنترل جمعیّت در ایران

برای پاسخ به این پرسش، بهتر است ابتدا، نگاهی به تاریخچۀ کنترل جمعیّت در ایران در برهۀ زمانی پس از انقلاب بیندازیم.[۱]

پس از انقلاب اسلامی، رشد جمعیّت، شتاب گرفت؛ چنان‌که در بازِۀ ده سالۀ ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵، نرخ رشد سالیانۀ جمعیّت،[۲] به ۹۱/۳ درصد نرخ باروری کلّی رسید که البته ورود مهاجرانی از همسایگان شرقی و غربی، بخشی از این افزایش را توضیح می‌دهد. پس از سرشماری سال ۱۳۶۵ بود که کارشناسان جمعیّت و بهداشت، نسبت به انفجار جمعیّت، هشدار دادند و مسئولان کشور را برای پیگیری سیاست «تحدید جمعیّت»، قانع ساختند. از این رو، در سال ۱۳۶۸ در متن برنامۀ اوّل توسعۀ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، به برنامۀ مهار جمعیّت، توجّه شد و در برنامه‌های دوم و سوم توسعه نیز پُررنگ‌تر، پیگیری شد.

بر اساس بند «ج» قانون برنامۀ اوّل توسعۀ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تصویب شده ۱۱/۱۱/۱۳۶۸ که به تصویر کلان برنامه می‌پردازد، خطوط کلّی سیاست تحدید موالید کشور، به این شرح به تصویب رسید:

بر مبنای بررسی‌های به عمل آمده، اِعمال سیاست تعدیل موالید، از ۴/۶ مولود زندۀ به دنیا آمده در طی دوران بالقوّۀ بارداری یک زن در سال ۱۳۶۵ به چهار نوزاد در سال ۱۳۹۰ و کاهش نرخ رشد طبیعی جمعیّت از ۲/۳[۳] به ۳/۲ درصد در همین مدّت با توجّه به ساختمان فعلی بسیار جوان جمعیّت و ویژگی‌های زیستی و فرهنگی جامعه، امکان‌پذیر خواهد بود. از این رو، کاهش باروری عمومی زنان تا حدّ چهار نوزاد و نرخ رشد طبیعی ۳/۲ درصد در سال ۱۳۹۰، مهم‌ترین هدف‌های درازمدّت سیاست تحدید موالید کشور، خواهد بود.[۴]

دوم: دلایل کنترل جمعیّت در دهۀ شصت

شنیدن دلایل مشخّص و جزئی اجرای سیاست‌های تحدید نسل[۵] از زبان دکتر علیرضا مرندی، وزیر بهداشت وقت، قابل توجّه است. همان طور که می‌دانید، ایشان، یکی از فعّال‌ترین افراد در زمینۀ سیاست‌های تنظیم خانواده و کنترل جمعیّت بود. دکتر مرندی، در یکی از مصاحبه‌های خود،[۶] به دلایل ضرورت کنترل جمعیّت در دهۀ شصت، اشاره می‌کند.

الف) افزایش مرگ و میر مادران و نوزادان

در آن زمان، آمار مرگ و میر نوزادان و مادران، به شدّت بالا بود. مرگ مادران، بیش از ۲۵۵ در یکصد هزار تولّد زنده و مرگ بچّه‌های زیر پنج سال هم ۱۷۳ در هزار بود. حالا این را با آمار امروز، مقایسه کنید که ظاهراً نسبت ۲۱ _ ۲۲ یا هجده در صدهزار است.[۷]

در هر جامعه‌ای معمولاً آمار بالای مرگ و میر در میان نوزدان و مادران، به جهت عدم وجود امکانات بهداشتی و نداشتن برنامۀ منظّم در باروری مادران است. یکی از کارهایی که در این زمان انجام شد، آموزش مادران بود. در این آموزش‌ها به مادران گفته می‌شد که فاصلۀ میان بارداری‌ها را طوری تنظیم کنید که بدنتان، آمادگی پذیرش فرزند بعدی را داشته باشد و  بچّه به این راحتی سقط نشود.

ب) کافی نبودن امکانات کشور برای جمعیّت در حال افزایش

امکانات آن روز کشور، کفاف جمعیّت ما را نمی‌داد. اگر روند افزایشی جمعیّت، همان طور پیش می‌رفت، کشور از نظر آموزشی، تغذیه، اشتغال و در نهایت از نظر امنیّتی، دچار مشکل می‌شد.

در چنین شرایطی، امام خمینی رحمت الله علیه در واکنشی به دغدغه‌های دکتر مرندی، این‌چنین می‌گویند:

مطلب تنظیم خانوادۀ آقای مرندی، مطلب خیلی مهمّی است و این مطلب، بایستی در رسانه‌ها و در دانشگاه‌ها مورد بحث قرار بگیرد.[۸]

 

[۱]. پیش از انقلاب هم تلاش‌هایی در جهت کنترل جمعیّت انجام گرفت؛ امّا موفّقیت‌آمیز نبود.

[۲]. نرخ رشد سالیانه، به میزان جمعیّتی می‌گویند که در یک سال به جمعیّت یک کشور افزوده می‌شود. مثلاً اگر جمعیّت کشوری صد میلیون و نرخ رشد آن هم یک باشد، معنای آن این است که پس از یک سال، یک میلیون نفر به جمعیّت این کشور افزوده خواهد شد.

[۳]. نرخ رشد جمعیّت در آن زمان، ۹/۳ بود؛ امّا این نرخ با احتساب مهاجرانی بود که در آن دهه، آمار فراوانی را به خود اختصاص داده بودند. نرخ رشد جمعیّت بدون در نظر گرفتن آمار مهاجران، ۲/۳ بود.

[۴]. تحوّلات جمعیّتی ایران، ص۱۲٫

[۵]. محدود کردن فرزندآوری.

[۶]. هفته نامۀ ۹دی، شمارۀ ۶، ۱۴ مرداد ماه ۱۳۹۱٫

[۷]. بر اساس یکی از آخرین آمارهایی که در این زمینه منتشر شده، امروز آمار مرگ و میر مادران  بر اثر عوارض بارداری و زایمان از هر صدهزار، ۳/۲۰ و آمار مرگ و میر نوزادان، ۷۴/۱۵ در هر هزار تولّد می‌باشد.(خبرگزاری مهر، ۳ مرداد ماه ۱۳۹۲).

[۸]. از آنچه امام رحمت الله علیه فرمودند، برنمی‌آید که ایشان با اجرایی شدن این سیاست، موافقت کرده باشند؛ بلکه دستور دادند که در بارۀ این طرح، بحث شود.

(کتاب ایران جوان بمان ، استاد محسن عباسی ولدی) 

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام

بازدیدها: 278