چرا سوره توبه با«بسم الله»آغاز نشده است؟

درباره ی علت نیامدن «بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در آغاز سوره ی توبه میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. چرا سوره ی توبه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» ندارد؟
۱ – برخی حکمت آن را ارتباط سوره های انفال و توبه یا آن که این دو سوره را یک سوره دانسته و آن را دلیل عدم ذکر « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» معرفی نموده اند.

کسانی که ارتباط میان سوره ی انفال و توبه را دلیل نیامدن «بسم الله» در آغاز سوره ی توبه می دانند، به روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ تمسک کرده اند که می فرماید: «انفال و برائت یک سوره محسوب می شوند»[۱] و معتقدند: تناسب و ارتباط میان این دو سوره، از ارتباط سایر سوره ها با یک دیگر بیش تر است بلکه در بیش تر مسایل، گویی سوره ی توبه متمم سوره ی انفال است. چرا که بیش تر مطالب این دو سوره در اصول و فروع دین ، سنن الهی، شریعت و قانون، به ویژه قوانین جنگ و آن چه مربوط به آن است مانند آمادگی رزمی ، اسباب پیروزی و غیره از امور روحی ، مالی ،احکام معاهدات ، پیمان ها از نظر حفظ ، نقض به موقع آن ها و نیز احکام ولایت در جنگ میان مؤمنان با یکدیگر و کافران با هم و هم چنین ویژگی مؤمنان راستین ،کفرپیشگان ، منافقان و بیماردلان، آن چه در سوره ی انفال به طور اجمال مورد اشاره قرار گرفته در سوره ی توبه به تفصیل آمده است.[۲] ۲- بعضی دیگر، دلیل آن را عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» ـ که نشانه ی رحمت است ـ با اعلام برائت ـ که نشانه ی غصب است ـ دانسته اند.
کسانی که این دو را یک سوره نمی دانند و حکمت نیامدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در آغاز سوره ی توبه را عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» با اعلام برائت دانسته اند، استناد نموده اند به روایتی از حضرت علی ـ علیه السلام ـ که می فرمایند: « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ برای امان و رحمت است ولی سوره ی برائت برای برداشته شدن امان از شمشیر نازل شده است.» [۳] این گروه عقیده دارند سوره ی توبه مستقل است و نیامدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در آغاز آن به خاطر لحن قهرآمیز سوره نسبت به مشرکان و اعلام تنفر از مشرکان پیمان شکن است که این موضوع با « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» که نشانه ی صلح و رحمت است سازگار نیست.
۳- بعضی از مفسران که این دو سوره را یک سوره دانسته اند; علاوه بر وجود ارتباط معنوی، بین دو سوره محسوب شدن سوره ی انفال از سوره های هفت گانه ی طولانی (سبع طوال) در روایات[۴] و به دنبال آن سوره های مئون (صد آیه)، در صورتی که سوره ی انفال به تنهایی ۷۵ آیه است ؛ تأییدی است بر این که دو سوره ی انفال و توبه، مجموعاً هفتمین سوره ی طولانی قرآن است; ضمن این که نیامدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در میان دو سوره را تأیید دیگری بر یکی بودن این دو سوره دانسته اند.[۵]

نتیجه:
سوره ی توبه با اعلان جنگِ عمومی با مشرکان و طردِ تمام پیمان های پوشالی آنان افتتاح گشته است و « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» حاملِ روح صلح و آرامش و هم زیستی مسالمت آمیز است; به همین جهت سوره ی جنگ و نبرد و یا سوره ی قتال و پیکار با مشرکین، با « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» آغاز نشده است.
ممکن است علت نیامدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در اول سوره ی توبه، مشابهت آن با سوره ی انفال باشد که به سانِ بخشی از آن تلقی می شود. سوره ی انفال بازگوکننده ی جهادِ مسلمین در جنگ بدر است و سوره ی توبه جهادِ مسلمین را در جنگ تبوک گزارش می کند; پس داستان مندرج در سوره ی انفال ـ از لحاظ هدفِ کلی ، تشویقِ مسلمین به جهاد و برحذر داشتن آن ها از تخلف نسبت به اوامرِ خدا و رسول ـ همانند داستانِ موجود در سوره ی توبه است; از این رو، سوره ی توبه همراه سوره ی انفال و به دنبال آن آمده است.[۶] به نظر ما می توان میان دو موضوع جمع کرد و با توجه به روایت امام صادق -علیه السلام- و حضرت علی-علیه السلام- ، حکمت ترک « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» در آغاز سوره ی توبه، ارتباط و تناسبِ میان سوره ی انفال و توبه و هم چنین عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» با اعلان جنگ با مشرکان پیمان شکن بدانیم; زیرا در غیر این صورت، موضوع عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» با اعلام برائت، به تنهایی با سوره هایی مانند کافرون، منافقون و مسد که با « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» آغاز شده اند، نقض خواهد شد و از سوی دیگر، درست است که سوره ی توبه با آیات برائت شروع شده است ،ولی متضمن موضوع توبه، محبت به پرهیزکاران، دادن چهار ماه مهلت به مشرکان و … می باشد که نشان دهنده ی رحمت خداوند، حتی در حق دشمن می باشد.
نتیجه آن که ارتباط عمیق میان مطالب مطرح شده در سوره ی انفال و توبه و عدم تناسب « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» با آیات ده گانه ی برائت در آغاز سوره ی توبه می تواند دلیل ذکر نشدن « بِسمِ اللَهِ الرَحمَنِ الرَحِیمِ» باشد.

منبع : عقیق

بازدیدها: 49