چرا فرشتگانی که در جنگ بدر به کمک پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) رفتند در جنگ احد جلوی سربازها را برای جمع آوری غنایم نگرفتند؟

برای پاسخ به این پرسش تذکر نکاتی ضروری است:

۱٫ اصول و مقرراتی حاکم بر دنیا است که آن را یک نظام قانون مند، منسجم و هدف دار ساخته است.

براساس قانون فراگیر دنیا خداوند هر کس را که کوشش و فعالیت نماید، به نتیجه و ثمره کارش می رساند و این فرق نمی کند که آن شخص آدم درست کاری باشد یا بد کار یا این که آن عمل، کار پسندیده ای باشد یا ناپسند. [۱] بر این اساس می بینیم که تعداد بسیاری از پیامبران از جمله حضرت زکریا و یحیی، بلکه بر اساس روایتی از پیامبر اسلام، -در یک روز- چهل و سه پیامبر و صد و دوازده نفر از بندگان خدا که امر بمعروف و نهى از منکر می کردند، توسط بنى اسرائیل کشته شدند.

خداوند در سوره بقره می فرماید: آیا هر گاه پیامبرى با چیزى که مورد پسند شما نبود به سوى شما آمد، گردن کشى نمودید پس گروهى را تکذیب کردید و گروهى را کشتید. [۲]

۲٫ بر اساس حکمت و مصالحی، گاهی خداوند متعال علت را بی اثر می سازد یا معلولی را بدون انتساب به علت متعارف به وجود می آورد؛ نظیر آتش که سوزاندن جزو ذاتش است در مورد ابراهیم (علیه السلام) سرد می شود و عیسی (علیه السلام) بدون پدر متولد می شود گرچه این مسائل خارج از نظام منسجم هستی نیست، بلکه در همان راستا قرار دارد، ولی یک استثنایی از قانون عادی طبیعی است که به صورت خارق العاده و معجزه رخ می دهد. بر همین اساس است زمانی که بنی اسرائیل تصمیم به قتل حضرت عیسی می گیرند خداوند یکی از دشمنانش را به شکل او در می آورد تا به جای ایشان کشته شود و حضرت عیسی (علیه السلام) را به آسمان می برد.[۳]

۳٫ خداوند در قرآن می فرماید: “اگر خدا را یارى کنید خدا یاریتان مى‏کند”. [۴]

این آیه مؤمنان را به جهاد تحریک مى‏کند، و در صورتى که خدا را نصرت دهند، وعده یاریشان مى‏دهد. منظور از” نصرت دادن خدا” جهاد در راه خدا و تنها به منظور تأیید دین او و اعتلاى کلمه حق است، نه این که جهاد کنند تا در زمین سرورى نمایند، و یا غنیمت به چنگ آورند، و یا شجاعت و هنر خود را نشان دهند.و مراد از این که فرمود: “خدا هم شما را یارى مى‏کند”، این است که اسباب غلبه بر دشمن را برایتان فراهم مى‏سازد؛ مثلاً ترسى از شما در دل کفار مى‏اندازد، و امور را علیه کفار و به نفع شما جارى مى‏کند و دل هاى شما را محکم و شجاع مى‏سازد. [۵]

۴٫ خداوند می فرماید: “اما توجه داشته باشید که آمدن فرشتگان به یارى شما، تنها براى تشویق و بشارت و اطمینان خاطر و تقویت روحیه شما است، و گرنه پیروزى تنها از ناحیه خداوندى است که بر همه چیز قادر و در همه کار حکیم است”. [۶]

با توجه به نکاتی که بیان شد پاسخ را در دو بخش حلّی و نقضی ارائه می نماییم:

الف. جنگ بدر اولین تجربه جنگی مسلمانان بود که در تاریخ اسلام رخ داده است و با مداقّه قرار دادن این مطلب که اسلام نوپا از حساسیت فوق العاده ای برخوردار بود که در مقابلش عده ای بت پرست و مشرک عنود وجود داشتند که جز به اضمحلال و انهدام اسلام راضی نمی شدند، از این رو حمایت مستقیم مسلمانان از جانب خدا و فرشتگان امری ضروری به نظر می رسد.

می دانیم که در جنگ احد تعداد قابل توجهی از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) از دستور فرماندهی تخلف نمودند و از کوه رمات (جبل العینین) پایین آمدند که همین کار باعث حرکت و هجوم مجدد دشمنان و در نهایت شکست ظاهری مسلمانان و پیروزی دشمنان شد، اکنون پرسش ما این است، آیا در جنگ احد خداوند به کمک مسلمانان نیامد؟ آیا تا به حال به این اندیشیده اید که چرا احزاب و مشرکان بعد از پیروزی ظاهری، وارد مدینه نشدند؟ چرا به جست و جوی پیامبر نپرداختند و آن حضرت را پیدا نکردند؟ چرا کار اسلام و مسلمانان را یکسره نکردند؟ بلکه بعد از برگشتشان پیامبر با تعدادی از صحابه آنان را تعقیب نمودند که این واقعه به حمراء الاسد معروف شد. [۷]

بنابر این ما بر این باوریم که در جنگ احد نیز مسلمانان از امدادهای غیبی نیز بی نصیب نماندند و خداوند در دل دشمنان آنان رعب و وحشتی ایجاد نمود که همین موجب برگشت و فرار آنها گردید.

در مورد امام حسن و امام حسین نیز باید توجه کنید که در مقابل ایشان و یاران آنان که تعدادشان بسیار اندک بود و واقعاً حاضر بودند در رکاب آن حضرت به شهادت، گروهی به ظاهر مسلمان بودند، که مثل ائمه و اصحابشان نماز می خواندند و روزه می گرفتند … بر این اساس؛ اولا: قرار نیست همه چیز با معجزه و امور خارق العاده پایان پذیرد. ثانیا: دنیا محل امتحان است و باید هر دو گروه مورد امتحان و ابتلا قرار می گرفتند. علاوه بر این، بر اساس روایاتی، فرشتگان جهت کمک به امام حسین (علیه السلام) خدمت آن حضرت رسیدند، ولی ایشان نپذیرفتند. [۸] و چه بسا ما بارها در زندگی روزمره مان مورد امداد و کمک فرشتگان قرار گرفته باشیم، ولی توجه نکرده و آنان را مشاهده نکرده ایم.

نکته مهمی که باید به آن توجه ویژه نماییم این است که بر اساس تصریح آیه شریفه که در نکته چهارم به آن اشاره نمودیم این است که آمدن فرشتگان جهت یارى نمودن، تنها براى تشویق و بشارت و اطمینان خاطر و تقویت روحیه است، نه شمشیر به دست گرفتن و جنگیدن؛ یعنی این طور نیست که در گوشه ای بنشینیم و خدا را مأمور به جنگیدن نماییم همچنان که بنی اسرائیل چنین کردند و گفتند: اى موسى، هرگز ما در آن جا تا زمانی که آنها هستند ابداً وارد نمی شویم، پس ما این جا می نشینیم و تو به همراه پروردگارت بروید با آنها بجنگید. [۹] بلکه هر جمعیتی خود عهده دار سرنوشت خویش است.

ب. حال سؤال ما از شما این است خداوندی که حضرت ابراهیم را از دست نمرودیان و حضرت عیسی را از دست بنی اسرائیل نجات داد، آیا این خداوند نمی توانست حضرت زکریا و یحیی را از دست هرودیس ستمگر و بقیه پیامبران را از دست بنی اسرائیل و دیگران نجات دهد؟!

با مروری اجمالی بر آنچه گذشت به این نتیجه می رسیم که معجزه گرچه خارج از نظام منسجم هستی نیست بلکه در همان راستا قرار دارد، ولی یک استثنایی از قانون عادی طبیعی است که به صورت خارق العاده رخ می دهد و این هم زمانی است که خداوند مصلحت بداند.