چکار کنیم تا نماز صبحمان قضا نشود؟ آثار قضا شدن نماز صبح در زندگی چیست؟

نگرانی شما ازقضا شدن نماز صبح، پسندیده وخوب است و می تواند نقطه شروعی برای رفع مشکل باشد! لذا برای حل مشکل قضا شدن نماز صبح لازم است که حداقل از ۶ زاویه به موضوع توجه شود تاانشاالله به مدد الهی بتوانیم مشکل را حل کنیم :

• زاویه اول : اشکال قضا شدن نمازچیست؟ !

اشکال درتعطیل شدن واجب است واگر کسی واجب خدا را ندیده بگیرد ویا به آن بی اهمیت باشد گناه کبیره کرده است ، پس اگر کسی عمدا نمازصبح را دروقتش نخواند وخواب را برنمازخواندن ترجیح دهد گناه کبیره کرده است واگرعمدا نباشد ودوست دارد که نماز را دروقتش بخواند ،ولی به هرصورت خواب می ماند،چنین فردی بایستی تدبیری بیندیشد که بتواند نماز صبح را در وقتش بخواند ودرپیدا کردن راهکار برای خواب نماندن کوتاهی نکند !

– در روایتى آمده است، عبید بن زراره مى گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم گناهان کبیره کدام اند؟ آن حضرت فرمود: گناهان کبیره در نوشتار على بن ابى طالب (ع)، هفت چیز است:کفر به خداوند، کشتن انسان، عاق پدر و مادر شدن، ربا گرفتن، خوردن مال یتیم به ناحق، فرار از جهاد و تعرب بعد از هجرت.عبید مى گوید:از امام پرسیدم:یک درهم از مال یتیم خوردن، بزرگ تر است یا ترک نماز؟ حضرت فرمود:ترک نماز.عرض کردم:شما ترک نماز را از گناهان کبیره به حساب نیاوردید. حضرت فرمود:اولین گناه کبیره چه بود؟ عرض کردم:کفر به خداوند. فرمود:شکى نیست که تارک نماز کافر است.(وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۲۵۴) (مقصود از این کفر، کفر عملى است؛ البته اگر ترک نماز به جهت انکار خدا و رسول باشد، کفر نظرى نیز هست.)

* زاویه دوم : آثارو پیامدهای قضا شدن نماز صبح برای انسان در زندگی دنیا وآخرت چیست؟

– امام علی -علیه السلام- می فرمایند : هیچ کاری نزد خدای ( عزو جل ) محبوبتر از نماز نیست. پس مبادا چیزی از امور دنیا شما را از اوقات نماز باز دارد ؛ زیرا خدای ( عز و جل ) مردمانی را نکوهیده و فرموده است : الذین هم عن صلاتهم ساهون؛ همانان که از نمازشان غافلند , یعنی از اوقات نماز غافلند و به آن اهمیتی نمی دهند.( میزان الحکمه / ج ۷ / ص ۳۱۲۹٫)
– ترک نماز و یا سبک شمردن آن، آثار و نتایج شوم فراوانى دارد؛حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله در این باره مى فرماید:هر کس نماز را سبک بشمارد، دچار پانزده بلا مى شود: شش بلا در دنیا، سه بلا در هنگام مرگ، سه بلا در قبر و سه بلا و عقوبت هنگامى که از قبر بیرون مى آید:

الف. آنچه در دنیا به آن دچار مى شود:
۱٫ خداوند برکت را از عمر او برمى دارد.
۲٫ خداوند برکت را از روزى اش بر مى دارد.
۳٫ چهره خوبان از او گرفته مى شود.
۴٫ کار نیک وى دیگر پاداش نخواهد داشت.
۵٫ دعایش به اجابت نمى رسد.
۶٫ از دعاى خوبان بهره اى نخواهد برد.

ب. آنچه در هنگام مرگ به آن دچار مى شود:
۱٫ با ذلت و خوارى مى میرد.
۲٫ گرسنه از دنیا مى رود.
۳٫ تشنه مى میرد.

ج. آنچه در قبر گریبانش را مى گیرد:
۱٫ خداوند ملکى را در قبر وى مى گمارد، تا او را شکنجه کند.
۲٫ قبر بر وى تنگ خواهد گرفت.
۳٫ درون قبر وى، تاریک خواهد بود.

د. آنچه در قیامت هنگام برخاستن از قبر به آن دچار مى شود:
۱٫ خداوند فرشته اى بر او مى گمارد، تا وى را با صورت بر زمین بکشد؛ در حالى که مردم نظاره مى کنند.
۲٫ با وى محاسبه سختى خواهد داشت.
۳٫ هرگز خداوند به وى نظر رحمت نمى افکند و تطهیرش نمى کند و عذاب دردناک و سختى در انتظار او است. .(مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۱۷۱ – ۱۷۲)

– تاخیر و سستى در نمازها نیز آثار و پیامدهاى سوء زیر را نیز به همراه دارد:

۱- محروم ماندن انسان از فیوضات و پاداش هاى آن. امام صادق علیه السلام فرموده است:
کسى که نمازها را بى سبب به تأخیر اندازد و حدود آنها را حفظ نکند، فرشته اى نماز او را سیاه و تاریک به آسمان برد؛ در حالى که نماز با صداى بلند به نمازگزار گوید:مرا ضایع کردى، خداى تو را ضایع کند؛ آن چنان که مرا ضایع کردى. ( – آداب الصلاه، ص ۳ و ۴٫ )

۲- دورى انسان از رحمت و نظر لطف الهى است.
حضرت مهدى(عج) به یکى از مشتاقان دیدارش (زهرى) که به زیارت آن حضرت موفق شده بود، دوبار فرمود:از رحمت خدا دور است کسى که نماز صبح را چندان تأخیر اندازد تا ستاره ها ناپدید شوند و نماز مغرب را به قدرى تأخیر اندازد تا ستاره ها ظاهر شوند. { – حق الیقین، ص ۳۰۲٫ }

۳- جرأت و سلطه شیطان بر انسان. رسول خدا(ص) مى فرماید:
شیطان همیشه از مؤمن مى ترسد، تا زمانى که بر نمازهاى پنجگانه محافظت دارد. اما هنگامى که پنج وقت نماز را ضایع کرد، بر او جرأت پیدا مى کند و او را در گناهان بزرگ مى اندازد.(- وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۱۸٫)

۴- محشور شدن با افراد دوزخى در قیامت. پیامبر(صلی الله علیه وآله) مى فرماید:
کسى که نمازهاى پنجگانه اش را با طهارت کامل در اول وقت به جا آورد،این نماز در قیامت براى او نور و برهان است و کسى که نمازش را ضایع کند با فرعون و هامان محشور خواهد شد.(سفینه البحار، ج ۲، ص ۴۳ )

۵- امام صادق علیه السلام در لحظات آخرازعمرشریف شان فرمودند: کسی که نمازرا سبک بشمارد به شفاعت ما نمی رسد.

۶- بیزاری قرآن از او!
رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند : کسی که نماز صبح نخواند قرآن از او بیزار است، هرکه نماز ظهر بجا نیاورد پیامبران الهی از او بیزارند ، هرکه نماز عصر را ترک کند فرشتگان از او بیزار است، هرکه نماز مغرب نخواند دین از او بیزار است، هرکه نماز عشارا ترک کند خدای جهان از او بیزار است.(اسرار الصلوه/ص۳۴)

• زاویه سوم: اهمیت نماز صبح در روایات :

۱- نماز صبح مشهود ملائکه است:
قرآن مجید:نماز فجر(نماز صبح) مشهود ملائکه است(بنی اسرائیل/آیه۷۷) گر چه تمام نمازها مشهود ملائکه است ولی نماز صبح در این وادی از ویژگی خاصی بهره مند است. در روایات اسلامی آمده که : «نماز صبح از میان نمازها این امتیاز دارد که ملائکه شب و ملائکه روز آن را مشاهده می کنند. زیرا نماز صبح اگر در اول وقت خود انجام شود دقیقاً در لحظه ای انجام شده است که ملائکه شب جای خود را به ملائکه روز می دهند. و هر دو گروه از فرشتگان شاهد اقامه آن خواهند بود. بنابراین نماز صبح که در اول وقت خوانده شود در دو پرونده ثبت می شود.» (وسایل شیعه/ج۳/ص۱۵۶/بحار/ج۸/ص۷۳)

۲- نماز صبح به جماعت :
رسول خدا چون شنید تعدادی از مسلمین در نماز جماعت صبح حضور ندارند فرمود: اگر آنها از ثواب زیاد نماز جماعت صبح و عشا خبر داشتند مانند راه رفتن کودکان شیرخوار، خود را به نماز جماعت می رساندند(بهترین پناهگاه/ص۹۴) اسحاق ابن عمار از امام صادق(علیه السّلام) سوال کرد که : خبر ده ما را از برترین وقت برای نماز صبح.امام فرمود:هنگام طلوع فجر چون خداوند می فرماید: اِنّ قران الفجر کانَ مشهوداً(اسرا ۷۸) یعنی نماز صبح را ، فرشته روز و فرشته شب هر دو مشاهده می کنند. پس هرگاه بنده نماز صبح را با طلوع فجر بخواند،دو مرتبه پاداش نوشته می شود،هم فرشته صبح می نویسد و هم فرشته شب.(ثواب الاعمال/ص۸۵)

۳- بد آمدن استخاره به خاطر قضا شدن نماز صبح :
شخصی خدمت امام صادق – علیه السلام- رسید، و برای انجام کاری استخاره کرد. از قضاء استخاره بد آمد. ولی اعتنا نکرد، و سفرش را که برای تجارت بود، آغاز کرد. اتفاقاً در سفر به او خوش گذشت، و سود بسیاری به دست آورد. وی از بد آمدن استخاره در شگفت ماند، از این رو پس از بازگشت، خدمت حضرت رسید و جریان را از ایشان پرسید. امام صادق – علیه السلام- لبخندی نموده و فرمودند: به یاد داری که در مسافرتت در فلان منزل آنچنان خسته بودی که خوابت برد. و وقتی بیدار شدی که آفتاب طلوع کرده و نماز صبحت قضا شده بود؟! اگر خداوند متعال آنچه را که در دنیاست به تو داده بود، جبران دو رکعت نماز قضای تو نمی شد!

۴- نماز صبح را منافقین دوست ندارند:
رسول خدا: نماز صبح و نماز عشا سنگین ترین نمازها در نظر منافقین است. (مستدرک وسایل/ج۱/ص/۱۸۳)

۵- حاجات مهم را بعد از نماز صبح از خدا بخواهید:
روایت شده است که «حاجات مهم خود را در نماز صبح از خداوند مسالت نمایید.» امام حسن مجتبی(علیه السّلام) می فرماید:از رسول خدا شنیدم که فرمود: هرکس نماز صبح بگذارد آن نماز بین او و آتش دوزخ دیواری ایجاد می کند.

۶- از رحمت خدا دور نشوید:
حضرت مهدی(علیه السّلام) به یک از مشتاقان دیدارش که به زیارت آن حضرت موفق شده بود دوباره فرمود: از رحمت خدا دور است کسی که نماز صبح را چندان تاخیر بیندازد تا ستاره ها ناپدید شوند و نماز مغرب را به حدی تاخیر بیندازد تا ستاره ها ظاهر شوند.(حق الیقین/ص۳۰۲)

۷- ای بی خبرها برخیزید:
و در روایتی آمده که حضرت امام حسین(علیه السّلام) تعابیر زیبایی در مورد پرندگان داشتند و در مورد خروس می فرمودند: خروس در موقع اذان فریاد می زند: قوموا ایها الغافلون ، قوموا ایها الغافلون یعنی ای بی خبرها برخیزید، ای بی خبرها برخیزید.

هنگام سپیده دم خروس سحری // دانی که چرا همی کند نوحه گری!
یعنی که نمودنددر آینه ی صبح // کز عمر شبی گذشت و تو بی خبری!

۸- قسم قرآن به صبح:
– در اهمیت صبح همان بس که خدای عز و جل به آن قسم خورده است : « و الصبح اذا اسفر(مدثر / ۳۴)؛ و سوگند به صبح چون آشکار شود و الصبح اذا تنفس(تکویر / ۱۸)؛ و سوگند به صبح چون بدمد»
– علامه حسن زاده ی آملی ( حفظه الله تعالی ) می فرمایند : کسی که سحر ندارد از خود خبر ندارد !

• زاویه چهارم : آثار ونتایج دروقت خواندن نماز صبح:

۱٫ تضمین بهشت :
رسول الله(صلى الله علیه وآله) فرمود: «إِنَّ رَبَّکُمْ یقُولُ هَذِهِ الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ الْمَفْرُوضَاتُ فَمَنْ صَلَّاهُنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ حَافَظَ عَلَیهِنَّ لَقِینِى یوْمَ الْقِیامَهِ وَ لَهُ عِنْدِى عَهْدٌ أُدْخِلُهُ بِهِ الْجَنَّهَ وَ مَنْ لَمْ یصَلِّهِنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ لَمْ یحَافِظْ عَلَیهِنَّ فَذَلِکَ إِلَى إِنْ شِئْتُ عَذَّبْتُهُ وَ إِنْ شِئْتُ غَفَرْتُ لَه ». ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۲۹؛ رسول خدا فرمود: خداى شما مى فرماید: این نمازهاى پنجگانه فریضه است، پس کسى این نمازها را در وقتش به جا آورد و محافظت بر او نماید، روز قیامت مرا ملاقات خواهد کرد. و بر عهده من است که او را وارد بهشت کنم، و کسى که در وقتش نمازها را به جا نیاورد و محافظت بر او نکند، در این صورت بر من است که اگر بخواهم او را عذاب مى کنم، و اگر بخواهم او رابخشایم.» – پیامبر خدا صلی الله علیه وآله : حفظِ شش امر را برای من عهده دار شوید من بهشت را برای شما عهده دار می شوم: نماز، زکات، امانتداری، شهوت، شکم وزبان را. (میزان الحکمه/ ج ٢/ص۲۷۶)

۲٫ برآورده شدن حاجت:
امام حسن عسکرى(علیه السلام) فرموده اند:«موسى بن عمران با خداوند سخن گفت و از پروردگار خویش پرسید: خدایا! پاداش کسى که نمازش را اول وقت مى خواند چیست؟ خداوند تبارک و تعالى فرمود: خواهش و خواسته او را برآورده مى کنم و بهشت را بر او مباح مى گردانم. ». بحارالأنوار، ج ۱۳، ص ۳۲۷٫

۳٫ مصون ماندن از بلایاى دنیوى:
رسول الله(صلى الله علیه وآله) وعده داده: «إِذَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَاهَهً مِنَ السَّمَاءِ عُوفِى مِنْهَا حَمَلَهُ الْقُرْآنِ وَ رُعَاهُ الشَّمْسِ أَى الْحَافِظُونَ لِأَوْقَاتِ الصَّلَوَاتِ وَ عُمَّارُ الْمَسَاجِدِ ). مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۱۴۹؛ هنگامى که خداوند سبحان، از آسمان، آفت نازل کرد، حاملین قرآن، رعایت کنندگان خورشید، یعنى کسانى که اوقات نماز را مراعات کنند و مساجد را آباد مى سازند از این آفت در امانند. »

۴٫ خاموش شدن آتش گناهان:
رسول خدا(صلى الله علیه وآله): «مَا مِنْ صَلَاهٍ یحْضُرُ وَقْتُهَا إِلَّا نَادَى مَلَکٌ بَینَ یدَى النَّاسِ قُومُوا إِلَى نِیرَانِکُمُ الَّتِى أَوْقَدْتُمُوهَا عَلَى ظُهُورِکُمْ فَأَطْفِئُوهَا بِصَلَاتِکُم». أمالى الصدوق، ص ۴۹۶؛ وقت هر نمازفرا مى رسید، فرشته اى در میان مردم ندا سر میدهد برخیزید، به وسیله نمازتان، آن آتش گناه را که خودتان فراهم کردید، خاموش کنید. »

۵٫ مصون ماندن انحراف عقیده به هنگام مرگ:
امام صادق(علیه السلام) فرمود:«مَلَکُ الْمَوْتِ یدْفَعُ الشَّیطَانَ عَنِ الْمُحَافِظِ عَلَى الصَّلَاهِ وَ یلَقِّنُهُ شَهَادَهَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فِى تِلْکَ الْحَالَهِ الْعَظِیمَه». من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۳۷؛ هنگام مرگ ملک الموت شیطان را (در آن هنگام که مى خواهد ایمان انسان ها را بگیرد) از کسى که محافظت به (اوقات ) نماز مى کند، دفع مى کند و شهادتین «اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله» را در این حالت به او تلقین مى کند. »

۶٫ دعاى خیر نماز براى نمازگزار اول وقت :
امام باقر(علیه السلام) فرموده است: «هرگاه نماز در اول وقت بالا برود، سفید و درخشان به سوى صاحبش باز مى گردد و به او خطاب مى کند: از من مواظبت نمودى خدا تو را حفظ کند…. ». وسائل الشیعه ج ۴، ص ۱۰۸٫

۷٫ پیامبر، نجات از گرفتارى هاى دنیوى و اخروى را براى او ضمانت نموده:
رسول خدا (صلى الله علیه وآله): «مَا مِنْ عَبْدٍ اهْتَمَّ بِمَوَاقِیتِ الصَّلَاهِ وَ مَوَاضِعِ الشَّمْسِ إِلَّا ضَمِنْتُ لَهُ الرَّوْحَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ انْقِطَاعَ الْهُمُومِ وَ الْأَحْزَانِ وَ النَّجَاهَ مِنَ النَّار). بحارالأنوار، ج ۸۰، ص ۹؛ بنده اى (نمازگزار) که اهتمام و مواظبت به اوقات نماز نماید، و مواضع آفتاب را براى وقت نمازش دقت کند، من ضمانت مى کنم براى او راحتى در دم مرگ را و دفع و رفع هموم و درد و اندوه و نجات از آتش جهنم را »

۸٫ مصونیت از غفلت:
امام باقر(علیه السلام) فرموده اند: «أَیمَا مُؤْمِنٍ حَافَظَ عَلَى الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَهِ فَصَلَّاهَا لِوَقْتِهَا فَلَیسَ هَذَا مِنَ الْغَافِلِین». الکافى، ج ۳، ص ۲۷۰؛ هر مؤمنى محافظت بر نمازش نماید، و او را در وقتش به جا آورد، از انسانهاى غافل شمرده نمى شود. »

۹- آسودگی هنگام مردن:
– پیامبر خدا ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند :هیچ بنده ای نیست که به اوقات نماز ومواضع خورشید اهتمام ورزد , مگر اینکه آسودگی در هنگام مردن و از بین رفتن غم واندوه ها و نجات ازآتش را برایش ضمانت کنم .(میزان الحکمه / ج ۷ / ص ۳۱۲۹)

۱۰ – بالیدن خدا بر فرشتگان !
– پیامبر خدا صلی الله علیه وآله : ای ابوذر! پروردگارت عزّ وجلّ، به وجود سه نفر، بر فرشتگانش می بالد : مردی که در جایی تنها باشد وبه وقت اذان ، اذان بگوید ونماز بخواند. پروردگارت به فرشتگان می فرماید: ببینید بنده من نماز می خواند وهیچ کس جز من او را نمی بیند . پس هفتاد هزار فرشته به زمین فرود آیند وپشت سر او به نماز ایستند وتا فردای آن روز برایش آمرزش می طلبند.
ومردی که شب هنگام در تنهایی برخیزد و نماز گزارد وسجده کند و در حال سجده خوابش برد . پس ، خداوند متعال فرماید : به بنده من بنگرید که روحش نزد من است وبدنش در طاعت من سجده کنان… (همان/ ج ٢/ ص ۵۵٧.)

• زاویه پنجم : اموری که ممکن است موجب تاخیر ویا قضا شدن نماز صبح شود:

امام صادق -علیه السلام-، در مورد سخنانی که میان حضرت یحیی -علیه السلام- و ابلیس گذشت، فرمود : یحیی به شیطان گفت: این آویزها چیست؟ شیطان گفت: اینها شهوات و امیالی است که فرزند آدم گرفتار آنها شده است. یحیی گفت: آیا چیزی از آنها برای من نیز هست؟ شیطان گفت: گاه سیر و پر می خوری و ما هم تو را از نماز و یاد خدا باز می داریم. یحیی گفت: با خدا عهد می بندم که هرگز معده خود را از غذا پر نکنم و ابلیس گفت: من هم با خدا عهد می بندم که از این پس هرگز مسلمانی را اندرز ندهم. آن گاه امام جعفر صادق -علیه السلام- فرمود: ای حفص! با خدا عهد می بندم که جعفر وخاندان جعفر هرگز شکمهای خود را از طعام انباشته نکنند….( همان/ ۱۸۷)
عوامل سلب توفیق از نماز صبح و همچنین نماز شب به دو گروه عمده دسته بندی می شود :

الف : عوامل مادی( برخی از این عوامل شامل موارد ذیل می باشد) :

۱- فقدان برنامه ریزی و نظم در زندگی:
از مهمترین عوامل مادی که مانع از توفیق درک نماز صبح می گردد فقدان برنامه ریزی و نظم در زندگی می باشد مانند فقدان برنامه ای منظم برای خواب و یا ایجاد مشغله های پراکنده و فراتر از توانایی های خود که نتیجه ای جز ایجاد خستگی مفرط ندارد .

۲- پرخوری در شب:
علتی دیگر خواب طولانی و سنگین پرخوری در شب می باشد. حضرت عیسی (علی نبینا و آله و علیه السلام ) خطاب به بنی اسرائیل فرمود: « ای بنی اسرائیل ! خوردن خود را زیاد نکنید، زیرا هر کس بر خوردن خود بیفزاید، بر خوابیدن خود هم می افزاید و هر کس که بر خواب خود بیفزاید، از نماز کم می گذارد (و در نتیجه) در زمره غافلان نوشته می شود».

۳- نخوابیدن به اندازه کافی در شب :
بدن انسان به خصوص در شب به خواب کافی نیاز دارد و اگر این نیاز برطرف نشود , در کار روزانه و …. ایجاد خلل می کند. شب نشینی ها و خوابیدن دیر هنگام , در بیدار نشدن برای نماز و یا کسالت در آن بسیار مؤثر است. معمولاً کسانی که تا دیر وقت بیدارند، نمی توانند نماز صبح را بجا آورند. اگر هم بیدار شوند , طبیعی است که نمازی با کسالت و خواب آلودگی بخوانند .
حضرت علی -علیه السلام- درباره ی آیه ی یا ایها الذین امنوا لا تقربوا الصلاه و انتم سکاری حتی تعلموا ما تقولون؛ ای کسانی که ایمان آورده اید در حال مستی به نماز نزدیک نشوید , تا بدانید چه می گویید .، فرموده : شما را از خواب آلودگی و چرتی است که نمی گذارد بدانید در رکوع و سجود و تکبیرتان چه می گویید. (همان/ ج ۷ / ص ۳۱۲۹) بنابر این دیر خوابیدن در شب ما را از درک لذتهای معنوی در سحر و نماز , محروم می کند.

۴- غرق شدن در مسائل مادی و دنیویی:
حضرت عیسی (علی نبینا و آله علیه السلام ) نقش دنیا زدگی را در بی حوصلگی افراد نسبت به عبادات اینچنین ترسیم می نماید که : همچنان که بیمار بر غذاى لذیذ نگاه می کند و بدلیل شدت درد لذّت آن را نمى چشد، همچنان فرد دنیادار نیز همراه با عشق به مال نه لذّتى از عبادت مى برد و نه شیرینى و حلاوتش را مى چشد.

۵- خوردن غذاهای نامناسب در شب:
برخی از غذاها بگونه ای می باشند که اعصاب و بدن را سست می نمایند . لذا اگر شب ها از ماست ، دوغ ، کشک و مانند آن استفاده شود خواب بر انسان چیره شود ؛ و یا خوردن غذاهای چرب و سنگین موجب سنگینی خواب می گردد و این امور باعث می شود انسان برای بیدار شدن از خواب دچار مشکل گردد .

ب : عوامل معنوی

۱- ضعف در خداشناسی:
یکی از مهمترین عوامل معنوی که موجب می شود تا انسان نسبت به نماز صبح به سختی از خواب بیدار گردد ، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وی می باشد . فرض کنید اگر با یکی از مسولین که حل مشکل تان در دست اوست قراری گذاشته اید . و یقین دارید که وی در همان ساعت مقرر منتظر شما است . آیا واقعا شب به راحتی می خوابید و دیر بر سر قرار حاضر شده و یا با کسلی با وی مواجه می شوید؟
اگر انسان واقعا نسبت به الطاف الهی کمترین معرفتی داشته باشد و بداند که کسی که قرار است به هنگام نماز با وی صحبت کند همانی است که ما را از نیستی به دنیا آورده و تمامی نعمت های خود را نیز بر ما ارزانی داشته تا به نهایت کمال و درجات بالای بهشتی دست پیدا کند . او همانیست که اختیار کمی و زیادی روزی ما را دارد ؛ همانی است که مرگ و زندگی ما در ید قدرت اوست و … با این حال آیا نسبت به نماز با بی حالی برخورد خواهیم کرد و یا آنکه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهیم پرداخت .

۲- گناه:
اعمال و رفتاری که انسان در طی روز انجام می دهد نقش بسیار مهمی در توفیق انسان نسبت به عبادات دارد یعنی هر چه در طی روز کارهای شایسته از انسان سر بزند توفیقات انسان نیز برای اعمال خوب دیگر بیشتر فراهم می شود و هر چه به گناه آلوده شود توفیق اعمال خوب از وی سلب می گردد ؛ لذا باید نسبت به این مسأله بسیار حساس بود تا بواسطه گناه درک لذت سحرخیزی را از دست نداد
– بعضی از گناهان که معمولا دامنگیر جوانان می باشد از قرار ذیل است :
– دیدن صحنه های و تصاویر غیر اخلاقی از طریق اینترنت ، ماهواره ، تلفن همراه و …
– چشم چرانی – برقراری روابط نامشروع با جنس مخالف – استفاده از غذاهایی که حلال نیستند.
– استفاده از غذاهایی که پاک نیستند.- دروغ گفتن – استهزاء و تحقیر دیگران – ایجاد مزاحمت و آزار همکلاسی ها و یا هم خوابگاهی ها

۳- ضعف اراده:
سحرخیزی اراده و عزم می خواهد. دوست داشتن تنها کافی نیست ، باید با تصمیم جدی خوابید. ضعف اراده از مهم ترین عوامل محروم ماندن از سحرخیزی می باشد. باید با این ضعف و سستی اراده مبارزه کرد. امام علی (ع )می فرمایند: « ضادوا التوانی بالعزم»؛ « به وسیله عزم ، با سستی مبارزه کنید».

• زاویه ششم: راهکارهای عملی برای بیدارشدن نماز صبح دروقت خودش :

راهکارهایی حل این مشکل در هفت محور قابل ارائه می باشد:

اول : فعالیت های روزانه:

۱- تنظیم برنامه ای منسجم و منظم جهت جلوگیری از خستگی مفرط

۲- انتقال فعالیت های شبانه به بعد از نماز صبح چراکه که معمولا اینگونه فعالیت ها تا پاسی از شب به طول می انجامد و باعث خواب ماندن از نماز صبح می شود اما با انتقال این فعالیت ها به بعد از نماز صبح علاوه بر از دست ندادن نماز ، بازدهی بیشتری نیز نسبت به فعالیت های خود کسب می نمائیم

دوم : خوراک شبانه ،در خصوص خوراک شبانه نکات زیر را رعایت فرمائید :

۱- شام را در ابتدای شب بخورید زیرا هر چه وقت خوردن شام به اول شب نزدیک تر بوده و با وقت خواب فاصله داشته باشد هم خواب راحت تری خواهید داشت و هم برای نماز صبح با مشکل کمتری مواجه خواهید شد .

۲- بلافاصله قبل از خواب چیزی نخورید:
اگر در فاصله ی زمانی کمتر از دو ساعت به خوابیدن، چیزی بخورید وبعد به رختخواب بروید بدن شما درگیر هضم غذا خواهد بود و این امر می تواند در خواب شما اختلال ایجاد کند و یا اصلا زمان به خواب رفتنتان را طولانی کند.

۳- سعی کنید زود بخوابید ، زیرا تحقیقات نشان داده است که خواب یک سوم ابتدای شب کاملتر و با آرامش تر می باشد و لذا خستگی را از تن انسان، بهتر خارج می کند.

۴- پر خوری نکنید : باید از افراط و تفریط در خوردن پرهیز شود. کم خوری غیر از نخوردن یا بد خوردن است . میزان کم خوری را رسول اکرم (ص ) چنین می فرمایند: کُلْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِی وَ أَمْسِکْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِی در حالی که اشتها داری ، بخور و در حالی که (هنوز) اشتها داری ، از خوردن دست بکش.

۵- غذای مناسبی میل نمائید : کیفیت غذا جوری باشد که اعصاب و بدن سست نشود. شب ها از ماست ، دوغ ، کشک و مانند آن استفاده نشود یا در کنار آن ها چند دانه خرما یا کشمش یا مویز و مانند آن تناول شود. هر کس باید با توجه به مزاج خود، برنامه غذایی مناسبی برای خود داشته باشد. دقت کنید چه غذاهایی قوت می بخشد، چه غذاهایی سستی و نسبت به چه غذاهایی حساسیت دارید. مثلا خرما برای بعضی مزاج ها سازگار نیست ، زیرا موجب جوش صورت و دمل می شود.

۶- از خوردن مال حرام پرهیز نمائید .

سوم: چگونگی خواب و استراحت برای بیدار شدن در سحر

۱- زود بخوابید : بگونه ای برنامه ریزی نمائید که حداکثر تا ساعت ده ویا ۱۱ شب در رختخواب خود باشید .

۲- خواب قیلوله و قبل از ظهر – که استحباب شرعی هم دارد – ترک نشود. این خواب مختصر، ولی بسیار مفید است . اگر قبل از ظهر میسر نیست با فاصله ای بعد از ناهار انجام گیرد. اگر اصلا خواب روز میسر نیست ، حداقل باید دقایقی دراز کشید. پیامبر گرامی اسلام فرمود: از خوردن غذاى سحر براى روزه ى روز کمک بگیرید و از خواب قیلوله براى بیدارى یارى بخواهید.

۳- محل استراحت خود را طوى طراحى و انتخاب کنید که مُشرف به پنجره و فضاى باز باشد تا تغییرات جوّى (رنگ آسمان و تغییرات نور هوا) براى شما ملموس باشد.

۴- به اندازه کافی بخوابید: این یکی از عوامل اصلی است که سبب می شود افراد با زود از خواب بیدار شدن مشکل داشته باشند، در اصل داشتن خواب کافی ، زود بیدار شدن از خواب را چندین بار آسان تر میکند.اگر اطرافیان شما دیر مى خوابند، شما سعى کنید محل خواب خود را در جائى که سر و صداى کمترى دارد و مزاحمتى براى شما نیست انتخاب کنید و هر چقدر زودتر بخوابید و هرچه خواب شما با آسودگى و در محیطى آرام صورت گیرد، بالطّبع برخاستن شما براى کارهاى صبح، بهتر و و مقدورتر خواهد شد. یکى از عللى که سبب خواب ماندن در صبح ها مى شود این است که روح و جسم انسان از لحاظ کمى و کیفى استراحت کافى برخوردار نیست. حداقل ۶ ساعت خواب براى یک انسان مورد نیاز است در این مدت زمان بدن باید طورى به خواب برود که استراحت عمیق احساس شود. اگر انسان بعد از این نوع استراحت، خودانگیز از خواب بیدار شد این نشانگر خواب و استراحت به میزان مطلوب است.

۵- محیط خوابتان را برای بیدار شدن مساعد کنید:
جایی که در آن می خوابید و صبح قرار است در آن بیدار شوید خودش می تواند یک عامل برای سحر خیزی باشد. هر چند این عامل در افراد مختلف متغیر است اما مثلا داشتن یک اتاق خواب منظم و مرتب و تمیز می تواند بسیار در سحرخیز بودن شما موثر باشد و نظم این اتاق سبب شود که شما احساس کنید، سر زمانی که با خود قرار گذاشته اید باید از خواب بیدار شوید.

۶- بر تمرین دادن بدن اصرار داشته باشید: سعی کنید همیشه رأس یک ساعت خاص از خواب بیدار شوید بیدار شدن از خواب در یک ساعت خاص می تواند سبب ایجاد عادت برای بیداری در آن ساعت در بدن شود و فراموش نکنید سحرخیزی تنها یک عادت است.

۷- آداب خواب را رعایت کنید ، از جمله : وضو گرفتن ، خواندن سوره های توحید و معوذتین ، ذکر صلوات و تسبیحات اربعه و تسبیح حضرت زهرا ( سلام الله علیها ) ، آیه الکرسی ، بخصوص خواندن آیه ی آخر سوره ی کهف و نیز توسل به امام زمان برای محروم نماندن از فیض نماز اول وقت و … از جمله اموری است که خواب مؤمن را همراه با هدف و انگیزه می کند و این توجه و هدفمندی در بیداری صبح تأثیرگذار خواهد بود . البته اگر بجا آوردن همه ی آداب خواب برایتان سخت است ، به هر میزان که مقدورتان می باشد انجام دهید .

چهارم: از سیستم مراقبه ، مشارطه ، محاسبه استفاده کنید، یعنی با خود شرط نمائید که گناهی انجام ندهید سپس در طول روز مراقب اعمال خویش باشید (چه در زمان حضور در کلاس و کتابخانه و خوابگاه و … ) و شب هنگام محاسبه کنید تا ببینید تقوی را رعایت نموده اید و در طول روز آیا گناهی مرتکب شده اید و در صورتی که تقوی را رعایت ننموده اید توبه نموده و با خود شرطی را بگذارید تا دیگر مرتکب آن گناه نشوید .

پنجم : تماشاى صحنه و فیلم هاى مبتذل و آلوده به گناه و همین طور رفتن به محیط هاى نامناسب را ترک نمائید .

ششم : از گفتگو با جنس مخالف، نگاه کردن به آنها، خندیدن در منظر نامحرم جدا خودداری کنید.

هفتم : از آنجا که ممکن است ارتکاب برخی از گناهان به دلیل عدم اطلاع از آنها باشد ، لذا جهت فراگیری واجبات و محرمات دینی مطالعه بیشتری نموده و به کتابهای ذیل مراجعه فرمائید :

– مطالعه رساله عملیه مرجع تقلید خود
– پرسش و پاسخ دانشجویی شماره ۱۸ (احکام نگاه و پوشش )
– کتاب واجبات و محرمات در شرع اسلام / آیت الله مشکینی / دفتر نشر الهادی / ۱۳۷۸ ش
– گناهان کبیره شهید دستغیب (ره)

اما درمان بیداری، برای نماز صبح:

سؤال ! : آیا در مواقعی که قرار است صبح زود از خواب بلند شوید نیز نمی توانید از خواب بلند شوید؟ مانند مواقعی که برای رفتن به کوه و گردش با دوستان خود صبح زود برنامه ریزی نموده اید! یا مثلا امتحان دارید! آیا تاکنون فکر کرده اید چرا وقتی با دوستتان قرار دارید, فورا بیدار می شوید و چه بسا بدون کوک کردن ساعت و از مدتها قبل از ساعت قرار, خود به خود بیدار می شوید و هیچ چیزی مانع بیدار شدن شما نمی شود, اما هنگامی که می خواهید نماز بخوانید و با خدا صحبت کنید و قرار ملاقات با خدا دارید, اینطور نیست و هر کاری می کنید بیدار نمی شوید و اگر بیدار شدید دوباره می خوابید؟ می دانید مشکل ما چیست؟ مشکل این است که ما به قراری که با دوستمان داریم بیشتر معرفت داریم و بیشتر ایمان داریم و رابطه با دوستان را بیشتر دوست داریم تا نسبت به خداوند. مشکل در ضعف ایمان است. نمی دانیم خدا کیست و چه خاصیتی برای ما دارد. از رابطه با دوست لذت می بریم اما از رابطه با خدا لذت نمی بریم. وقتی یاد دوست را در ذهن خود کوک می کنیم, بدون ساعت بیدار می شویم, ولی وقتی یاد خدا را در خود کوک می کنیم, نمی توانیم بیدار شویم. این یک مشکل فنی ایمانی است. تمام کسانی که صبح بیدار می شوند و کسانی که حتی قبل از صبح بیدار می شوند و نماز شب می خوانند, اینها با ساعت بیدار نمی شوند. ساعت کمک می کند, ولی ساعت به انسان انگیزه نمی دهد. دستگاه انگیزشی انسان را فقط و فقط خدا تحریک می کند. تا معرفت و محبت خدا در دل انسان کوک نشود, انسان نمی تواند بیدار شود. شما اگر می خواهید صبح بیدار شوید, اول باید عشق خدا را در خودتان کوک کنید و بعد البته رعایت موارد زیر هم می تواند کمک کار باشد.

– نکات زیرنیز می تواند شما را در بیدار شدن به موقع برای نماز صبح یاری کند .

۱- برای بیدار شدن ساعتی را کوک کنید و آن را دور از دسترس تان قرار دهید تا هنگام زنگ زدن نتوانید به راحتی آن را خاموش کنید و مجبور شوید به سمت ساعت حرکت کنید.در مواقعی که زنگ ساعت شما را بیدار نمی کند، بهتر است به یکی از نزدیکان سفارش کنید که شما را در ساعت مقرر بیدار کند. در ضمن برای ایجاد عادت می توانید مثلاً ۲۰ دقیقه مانده به طلوع آفتاب بیدار شوید و نماز خود را بجا بیاورید و هر روز نماز خود را سعی کنید به نماز اول وقت نزدیک تر نماید.

۲- انجام هر کاری در ابتدا ممکن است کمی سخت باشد، ولی با تمرین و ممارست و استقامت و پایداری آن عمل , آسان خواهد شد. خیلی از جوانان تلاش کرده اند و به نتیجه نیز رسیده اند. شما هم می توانید یکی دیگر از آن جوانان باشید. همین مطرح کردن سوال تان نشان می دهد که می خواهید و می شود، ان شاءالله.

۳- جهت پایبندی به تصمیم برای خود برنامه تنبیه بگذارید. به عنوان مثال با خود عهد ببندید که هرگاه سر ساعت مورد نظر از خواب بلند نشدید، برنامه ی مورد علاقه تان را که هر روز دنبال می کردید ترک نمایید.

۴- یکی از کارهای شیطان قبل از انجام هرعبادتی این می باشد که، آن را برای ما سخت جلوه می دهد. مانند ذره بین که اجسام کوچک را بزرگ نشان می دهد و در این صورت است که با بزرگ نشان دادن چیزی فرد در خود احساس ناتوانی می کند.

۵- نمازهای روزانه ی خود را سعی کنید در مساجد به جای آورید و از این طریق روحیه یی معنویتان را بالا ببرید. هر مقدار که ایمان تان افرایش یابد، انجام اعمال عبادی برایتان آسان تر خواهد شد.

۶- همان طور که انجام عبادت ایمان را افزایش می دهد، گناه نیز ایمان فرد را سست کرده و توفیق عبادت را از فرد می گیرد. بر این اساس باید انسان از گناه خود توبه حقیقی نماید تا به انجام عبادت موفق شود. پیامبر خدا – صلی الله علیه وآله و سلم- می فرماید: نیکی را نور دل و آرایه(زیبای و روشنای) رخسار و نیروی کار یافتم و بدی و گناه را سیاهی دل و سستی در کار و زشتی چهره (همان/ج۳/۱۱۴)

۷- در مورد آثار و پیامدهای نماز تأمل کنید، البته اگر قبل از نمازهای روزانه و شب به هنگام خواب باشد، موثرتر است. این مطلب را به عنوان اصل کلی در ذهن داشته باشید، هر مقداری آگاهی ما در مورد مسئله ای افزایش یابد احتمال انجام آن کار (در صورت مثبت بودنش) نیز افزایش می یابد. از این رو به این مطالب دقت کنید. «و الذین هم علی صلواتهم یحافظون اولئک هم الوارثون؛ و کسانی که بر نمازهایشان مواظبت می کنند . آنان همان وارثانند(وارثان بهشت)»( مؤمنون / ۹ و ۱۰) امام باقر -علیه السلام- می فرماید : خداوند دوست دارد کسی را که با مردم مزاح کند، اما سخن زشت به زبان نیاورد و نیز کسی را که اندیشه ای یکتا پرست داشته باشد و کسی را که آراسته به خصلت شکیبایی باشد و کسی را که به نماز خواندن افتخار کند.( میزان الحکمه/ ج ٢/ص۴۲۴)

معرفی منابع جهت مطالعه ی بیشتر؛

۱- پرتوی از اسرار نماز, قرائتی
۲- اسرار الصلاه , ملکی تبریزی
۳- آداب الصلاه , امام خمینی
۴- صلاه الخاشعین , دستغیب
۵- اسرارالصلاه , جوادی آملی
۶- راز نماز محسن قرائتى
۷- راز نماز بى آزار شیرازى
۸- پرواز در ملکوت امام خمینى
۹- از ژرفاى نماز آیت الله خامنه اى
۱۰- این است نقش عبادات محمد باقر صدر
۱۱- حکمت عبادات، آیت اللّه جوادى آملى.
۱۲- کیمیای محبت، محمدی ری شهری،
۱۳- فضیلت های فراموش شده، شیخ عباس تربتی

بازدیدها: 4261