چگونه اعمال خود را محاسبه کنیم؟

موعظه و نصیحت، کلید سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت است. موعظه، دل‌ها را صفا می‌بخشد و چشم و جان را به جهان پُر رمز و راز معنویت می‌گشاید. خداوند متعال در قرآن کریم یکی از مهمترین تکالیف حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) را ارشاد مردم از راه پند و اندرز و موعظه معرفی می‌کند.

به همین منظور، فرازهایی از درس اخلاق آیت‌الله سیدمحمد علوی گرگانی از مراجع تقلید را برای علاقه‌مندان بازنشر می‌کنیم:

   یا أَباذَرٍّ؛ لایَکُونُ الرَّجُلُ مِنَ الْمُتَّقِینَ حَتّى یُحاسِبَ نَفْسَهُ أَشَدَّ مِنْ مُحاسَبَهِ الشَّریکِ شَرِیکَهُ. فَیَعْلَمَ مِنْ أَیْنَ مَطْعَمُهُ وَ مِنْ أَیْنَ مَشْرَبُهُ وَ مِنْ أَیْنَ مَلْبَسُهُ؟ أَمِنْ حِلٍّ ذلِکَ أَمْ مِنْ حَرام.

اگر بناست که انسان در گروه متقین باشد باید به حساب خودش برسد و حرکات و رفتارش را بررسی کند و کارهایی که انجام داده ملاحظه کند و ببیند که آیا مطابق دستور خدا بوده یا خیر؟ حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: انسان باید به قدری سخت‌گیری کند که از حسابرسی دو شریک نسبت به هم بیشتر باشد.

در وجود انسان دو نیروی الهی و شیطانی وجود دارد. انسان باید مراقبت کند و نگذارد که نیروی شیطانی سهم شریک را بردارد و متأسفانه آن قدر هوای نفس قوی است و انسان اسیر هواهای نفسانی می‌شود، لذا آن قدر که شیطان به سهمش می‌رسد، خداوند به سهمش نمی‌رسد؛ یعنی انسان‌ها حق بندگی پروردگار عالم را بجا نمی‌آورند.

نفس اماره، انسان را وادار به خلاف می‌کند چون «أَمَّارَهٌ بِالسُّوءِ» است، از این رو اگر می‌خواهید جزو متقین باشید باید با نفس امّاره مبارزه کنید تا پیروز شوید. چگونه انسان خود را محاسبه کند؟ انسان باید ببیند که آب و غذایش از کجا تأمین شده و پوشاکش از کجا به دست آمده است، آیا از حرام است یا از حلال؟

خداوند متعال می‌فرماید: راه‌های حرام زیاد است، لذا مرد هنرمند کسی است که جلوی خود را بگیرد و کارهای ناشایست انجام ندهد و خود را کنترل کند، زن و بچه انسان مسئول نیستند، آن‌ها آب و نان و پوشاک می‌خواهند، پس این مرد خانه است که باید مراقب خوراک و پوشاک آن‌ها باشد و آن‌ها را از راه حلال برای خانواده‌اش تهیه کند.

در روایات آمده است که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) را دیدند که خیلی مضطرب هستند و گریه می‌کنند از حضرت(صلی الله علیه و آله) سؤال کردند چرا ناراحت هستید؟ آقا فرمودند: اگر خودم تنها بودم که غصه نداشتم، لذا خداوند مسئولیت زن و بچه را هم به گردن من انداخته است و باید فردای قیامت جواب آن‌ها را نیز بدهم، زیرا خداوند فرموده: «قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً».

«یا أَباذَرٍّ؛ مَنْ لَمْ یُبالِ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبَ الْمالَ لَمْ یُبالِ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ أَیْنَ أَدْخَلَهُ النّارَ»؛ ای اباذر! هر کس باکش نباشد که از کجا مال به دست می‌آورد، خداوند هم باکی ندارد که او را از هر راه که خواست به جهنم ببرد.