چگونگی تشکیل مجمع روحانیون مبارز

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، عده‌ای از روحانیون كه نقش بارزی در شكل گیری و پیروزی انقلاب داشتند و در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز فعالیت داشتند، با اذن امام (ره) و همت شهید آیت الله مرتضی مطهری، جامعه روحانیت مبارز تهران را تشكیل دادند.
تحولات و مقتضیات نظام جمهوری اسلامی موجب ظهور دیدگاه‌های مختلفی در عرصه مدیریت اجرایی كشور شد و به دلیل اختلاف سلیقه درونی بین اعضای برجسته جامعه روحانیت، این نهاد نیز از تاثیر اختلاف سلیقه‌ها و دیدگاه‌ها مصون نماند و این فرآیند نهایتاً در سال 1366 منتهی به انشعاب جامعه روحانیت مبارز تهران شد، و مجمعی بنام «مجمع روحانیون مبارز» از جامعه روحانیت منشعب گردید.[1]

دلایل شكل گیری مجمع
از جمله دلائلی كه باعث انشعاب در جامعه روحانیت مبارز و شكل گیری مجمع روحانیون شد، عبارت است از:
1. فروكش كردن هیجانات انقلاب و كاهش خطر دشمن مشترك؛
2. شهادت شخصیت‌های طراز اول و وحدت بخش جامعه روحانیت مبارز همچون شهید مطهری و بهشتی؛
3. نارضایتی برخی از اعضای جامعه روحانیت مبارز از عملكرد انتخاباتی آن[2]؛ كسانی مثل آقای كروبی و موسوی خوئینی‌ها از اعضای جامعه روحانیت در سال 1366 مخالف لیستی بودند كه شورای مركزی برای انتخابات مجلس سوم ارائه داده بود، چرا كه در این لیست افرادی مثل آقای دعایی حذف شده بودند و اینها اصرار داشتند كه باید افرادی از لیست حذف شدند كه طرفدار سرمایه‌دارها هستند و افرادی دیگر به آن اضافه گردد[3]؛
4. بروز اختلاف نظر پس از عینی شدن عرصه‌های اعمال حاكمیت، همچون:اختلاف نظر پیرامون اصلاحات ارضی و قانون كار؛ اختلاف نظر پیرامون حدود اختیارات رهبری؛ اختلاف نظر پیرامون حدود تبعیت از امام (ره)؛ اختلاف نظر پیرامون نوع مشاركت سیاسی مردم و اختلاف دیدگاه اقتصادی[4].

دیدگاه امام (ره):
رهبران مجمع روحانیون قبل از به اجرا درآوردن تصمیم خود مبنی بر انشعاب، موضوع را با حضرت امام (ره) در میان گذاشتند چرا كه این شائبه وجود داشت كه این امر نوعی اختلاف در درون نهاد روحانیت تلقی بشود، لذا دو نفر از اعضای مجمع آقایان كروبی و خوئینی‌ها خدمت امام (ره) رسیدند، ابتدا ایشان موافقت شفاهی فرمودند در عین حال پس از ابلاغ موافقت حضرت امام (ره) با تشكیل مجمع، نامه‌ای با امضاء شورای مركزی مجمع خدمت امام (ره) فرستاده شد و ایشان به صورت مكتوب، تشكل جدید را نه تنها مایه اختلاف ندانستند بلكه این تشكل را باعث شفاف‌تر شدن دیدگاهها، تلقی كردند؛ بخشی از نامه امام كه در تاریخ 25/1/76 به نامه مجمع جواب داده شده است به این شرح است: انشعاب تشكیلاتی برای اظهار عقیده مستقل و ایجاد تشكیلات جدید به معنای اختلاف نیست. اختلاف در آن موقعی است كه خدای ناكرده هر كسی برای پیشبرد نظرات خود به دیگران پرخاش كند كه بحمدالله با شناختی كه من از روحانیون دست اندر كار انقلاب دارم چنین كاری صورت نخواهد گرفت.»[5] انشعاب درون تشكیلاتی از سوی مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز بعد از موافقت حضرت امام (ره) به شكل وسیعی آغاز شد. با توجه به تقارن این اعلام با انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی فرصت تبلیغاتی وسیعی در اختیار این تشكل جدید قرار گرفت؛ از سوی دیگر جامعه روحانیت مبارز تهران سكوت قابل توجهی را پیشه كرده بود و صحبتی درباره انشعاب نداشت؛ بدین سان از فهرست 30 نفره نمایندگان تهران، تنها شش نفر از كاندیداهای جامعه روحانیت به مجلس راه یافتند كه 2 تن از آنها هم از لیست مشترك بودند.

اعضای اصلی مجمع روحانیون
اعضای اصلی مجمع عبارت بودند از: مهدی كروبی، سید محمد موسوی خوئینی‌ها، محمد رضا توسلی، سید محمد خاتمی، حسن صانعی، سید مهدی امام جمارانی، سید علی اكبر محتشمی پور، سید هادی خامنه‌ای، حیدر علی جلالی خمینی، صادق خلخالی، رسول منتجب نیا، اسدالله بیات، سید محمد هاشمی، محمد علی انصاری، محمد علی صدوقی، محمدعلی رحمانی، سید سراج الدین موسوی، عبدالواحد موسوی لاری، علی اكبر آشتیانی، محمد علی نظام زاده، سید محمد علی ابطحی، هادی غفاری، حجت الله كیان ارثی، سید حمید روحانی، سید محمد دعائی، سید تقی درچه‌ای، مجید انصاری، عیسی ولایی، محمد حسین رحیمیان.
از روحانیون دیگری كه متمایل به این تشكل هستند می‌توان به آیت الله یوسف صانعی، آیت الله موسوی اردبیلی، آیت الله عبایی خراسانی، آیت الله موسوی بجنوردی، آیت الله نور مفیدی، آیت الله جمی، و حسین هاشمیان و سید مصطفی محقق داماد، محسن موسوی تبریزی و محسن رهامی اشاره كرد.[6]

سرانجام مجمع روحانیون
پس از كسب اكثریت كرسی‌های تهران در مجلس سوم، مهدی كروبی به عنوان رئیس مجلس برگزیده شد و مجمع روحانیون که نگرش چپ داشتند بر مجلس حاكم شدند. حكومت جناح چپ بر مجلس تنها به مدت یك دوره دوام آورد و قبول قطعنامه و پذیرش آتش بس، توقف جنگ و آغاز دوران سازندگی، رحلت حضرت امام (ره)، انجام اصلاحات در قانون اساسی، و اعطای اختیارات گسترده به رییس جمهور و حذف پست نخست وزیری، شرایط را دگرگون كرد. با رحلت امام (ره)، آیت الله خامنه‌ای از اعضای جامعه روحانیت مبارز تهران توسط مجلس خبرگان برای سمت رهبری برگزیده شد.
با تغییر اوضاع سیاسی كشور و انتقاداتی كه به مدیریت جناح چپ در مجلس سوم شده بود و همچنین به علت عدم تطبیق جناح چپ با شرایط موجود به ویژه نحوه تنظیم رابطه و اطاعت از ولایت فقیه و مخالفت با برنامه توسعه اقتصادی، محبوبیت جناح چپ و مجمع روحانیون مبارز نزد مردم پایین آمد؛ در این شرایط انتخابات چهارمین دوره مجلس شواری اسلامی آغاز شد و همان فرصت تبلیغاتی كه در دوره سوم برای جناح چپ به وجود آمده بود این بار نصیب جناح راست و جامعه روحانیت مبارز شد. رئیس سومین دوره مجلس شورای اسلامی نه تنها به مجلس راه نیافت حتی رتبه سی و هفتم را در بین نامزدهای تهران به خود اختصاص داد، عده زیادی از كاندیداهای مجمع روحانیون از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شدند و تمامی كاندیداهای جامعه روحانیت به مجلس راه یافتند. از این زمان مجمع روحانیون مبارز حاشیه نشینی را انتخاب و تا سال 1374 هیچ گونه فعالیتی نداشت.[7] در مهر ماه 1374 چند ماه قبل از برگزاری انتخابات دوره پنجم مجلس شورای اسلامی، مجمع بعد از حدود پنج سال توقف، فعالیت خود را از سر گرفت[8] ولی، بخاطر رد صلاحیت گسترده كاندیداهای خود، دوباره صحنه انتخابات را ترك و در مورد حوزه انتخابیه تهران لیستی ارائه ننمود. سیر نزولی فعالیت جناح چپ و مجمع روحانیون ادامه داشت تا آنكه زمان انتخابات ریاست جمهوری دوره هفتم فرا ‌رسید. در انتخابات ریاست جمهوری دوره هفتم پس از آنكه سید محمد خاتمی از اعضای شورای مركزی مجمع به عنوان كاندیداتوری انتخابات دوره هفتم ریاست جمهوری از طرف جناح چپ و در رأس آن از طرف مجمع معرفی و در حقیقت با این معرفی، مجمع وارد مرحله جدیدی از فعالیت‌ سیاسی خود شد و به دوره طولانی (هشت ساله) انزوای سیاسی پایان داد.
در انتخابات مجلس ششم نیز با توجه به تغییر جو سیاسی و عدم رد صلاحیت گسترده كاندیداها، این گروه در تهران و شهرستانها كاندیدا معرفی نمود و تا حدود زیادی نیز توانست آراء‌ مردم را جلب نماید هر چند دوره ششم، دوره موفقیت گروههای چپ مدرن به رهبری جبهه مشاركت به شمار می‌آید اما انتخاب آقای كروبی، دبیر كل مجمع به عنوان رئیس مجلس یك پیروزی دیگر برای مجمع به حساب می‌آید.[9] در انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری از طرف مجمع آقای كروبی به عنوان كاندیدا معرفی شد ولی بخاطر اختلاف نظر در بین جبهه اصلاحات و نیز عدم حمایت جدی اعضای مجمع از آقای كروبی و نیز یك سری دلائل دیگر، زمینه انشعاب در مجمع روحانیون را به وجود آورد و آقای كروبی از دبیر كلی مجمع استعفا داده و اقدام به تأسیس حزب اعتماد ملی نمود. بعد این استعفا، در مجمع نیز از لحاظ ساختاری تحولاتی به وجود آمد و با ایجاد شورای سیاستگذاری، آقای سید محمد خاتمی به عنوان رئیس شورا و آقای موسوی خوئینی‌ها به عنوان دبیر كل انتخاب شدند.

[1] . شادلو، عباس؛ اطلاعاتي درباره احزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز، تهران، ناشر مولف، 1385، ص 311.
[2] . سليمي، صادق؛ جامعه شناسي سياسي احزاب (جامعه روحانيت مبارز) قم، تحسين، 1381، ص 63.
[3] . ر. ك: كردي، علي؛ جامعه روحانيت مبارز تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، تهران، 1386، ص 19
[4] . سليمي، صادق؛ پيشين، ص 63.
[5] . شادلو، عباس؛ تكثرگرايي در جريان اسلامي، تهران، وزراء، 1381، ص 118.
[6] . شادلو، عباس؛ اطلاعاتي درباره احزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز، پيشين، ص 312.
[7] . ناظري، محمدرضا؛ شناسنامه احزاب سياسي ايران، قم، پارسيان، 1382، ص 86-88.
[8] . مرتجي، حجت؛ جناح‌هاي سياسي در ايران امروز؛ تهران، نقش و نگار، چاپ دوم، 1378، ص 19.
[9] . شادلو، عباس؛ اطلاعاتي درباره احزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز، پيشين، ص 319.

بازدیدها: 1456