چگونگی نظارت و رسیدگی امام عسکری علیه السلام به امورشیعیان

از آنجا که تشیّع به عنوان مظهر حاکمیّت امامت و شیعیان به عنوان پیروان راستین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و جـانـشـیـنـان بـحـق آن حـضـرت شـنـاخـتـه مـى شـدنـد، امـامـان عـلیـهـم السـّلام در طـول حـیـات ۲۵۰ سـاله امـامـت خـود، هـمواره در صدد حفظ و گسترش فرهنگ تشیّع و پشتیبانى و تجهیز فکرى و فرهنگى و مادّى و معنوى شیعیان بودند.
در دوران امامت امام عسکرى علیه السلام به برکت تلاشها و مجاهدتهاى گسترده پیشوایان پیشین و یاران دانـشمند و فداکار آنان ، فرهنگ تشیّع به دورترین نقاط کشور پهناور اسلامى نفوذ پیدا کرده و شیعیان جمع زیادى از مسلمانان را تشکیل مى دادند.(۱)
یـکـى از مـحـورهـاى فـعّالیّتهاى امام عسکرى علیه السلام ارتباط با مراکز و پایگاههاى تشیّع در نقاط مختلف و نظارت و رسیدگى به امور شیعیان و پشتیبانى و تجهیز آنان بود. این ارتباط به دو گونه صورت مى گرفت .

الف) از طریق وکلا

امـام عـسـکـرى علیه السلام در بـیـشـتـر مـنـاطـق شـیـعـه نـشـیـن ، نـمـایـنـده و وکـیـل داشـت. افرادى که سابقه علمى درخشان و همچنین ارتباط استوارى با امامان قبلى یا خود آن حضرت داشتند و مى ‏توانستند از نظر حدیثى پشتوانه ‏اى براى شیعیان به شمار آیند، به عنوان وکیل انتخاب مى ‏شدند.(۲)

وظایف وکلاء:

• رسیدگی به امور شیعیان ،پاسخگویی به مشکلات و مسایل آنان،
• جمع آوری حقوق شرعی وجـوهـات آنـان و صـرف آن در موارد تعیین شده و یا ارسـال بـراى امـام علیه السلام ،
• انـتقال نظرات و رهنمودهاى پیشواى یازدهم به شیعیان
• و هدایت و ارشاد آنان بود.

نظارت بر کار وکلاء:

امـام علیه السلام ضـمـن آنـکـه وکـلاى خود را از میان چهره هاى برجسته شیعه برمى گزید و آنان را در گفتار و کردار تاءیید مى کرد، بر اعمال و چگونگى رفتار ایشان با مردم نظارت دقیق داشت و در موارد لازم به آنان تذکر مى داد. این نظارت توسّط وکلاى مطلق آن بزرگوار که نسبت به وکـلاى شـهـرهـا از مـرتـبـتـى والاتـر و اخـتـیاراتى گسترده تر برخوردار بودند، صورت مى گرفت .
بـه عـنـوان نـمـونـه ، امـام عـسـکـرى علیه السلام (عـثـمـان بـن سـعـیـد عـمـرى ) را بـه عـنـوان وکـیـل مـطـلق خـود نـصـب کـرده بـود و از مـردم و وکلاى خود خواست که از وى حرف شنوى داشته باشند. امام عسکرى علیه السلام در سخنى خطاب به یکى از شیعیان در مورد وى فرمود:

ایـن ابـو عـمـرو، مـورد وثـوق و امـیـن مـاسـت ؛ مـورد وثـوق امـام پـیـشـیـن و مـن اسـت ، در حال حیات و مرگ من . پس هر چه به شما بگوید از ناحیه من مى گوید، و هر چه به شما ابلاغ کند از سوى من ابلاغ مى کند..(۳)

نام بعضی از وکلا در زمان امام عسگری:

• عـثـمـان بـن سـعـیـد عـمـرى(۴)
• ایوب بن نوح(۵)
• ابراهیم بن عبده نیشابورى (۶)
• عـلى بـن جـعفر هُمانىّ(۷)

ب) به شکل مستقیم

امـام عـسـکرى علیه السلام علاوه بر ارتباطى که از طریق نمایندگان برگزیده خود با شیعیان داشت ، در مـواقـع لزوم ، خـود بـطـور مـسـتـقـیم و به صورت کتبى و شفاهى به هدایت و ارشاد آنان مى پرداخت ؛ گاهى نیز از طریق اعجاز در جمعشان حاضر مى شد و تذکرات و رهنمودهاى لازم را به آنان مى داد. در زیر به نمونه هایى از این سیاست اشاره مى شود.

کتبی(نامه رسانی)

ارتباط به وسیله نامه در این دوران بسیار گسترده و از نوع پیشرفته آن به حساب مى ‏آمده است، گرچه معمولا به دلایل مختلف، بیشتر این نامه ‏ها از میان رفته، اما مقدار باقى مانده شاهد آن است که نامه‏هاى متبادله میان شیعیان و امام بسیار فراوان بوده است.

ابو الادیان مى ‏گوید: من خدمتگزار امام عسکرى علیه السّلام بودم. کار من بردن نامه‏هاى آن حضرت به شهرهاى مختلف بود، آخرین بار که حامل نامه‏اى از ایشان بودم امام مریض بود، نامه را به من داده، فرمود: این را به مدائن ببر، پانزده روز دیگر که بازمى‏گردى؛ در آن وقت مرا در حال تغسیل و تکفین خواهى یافت. من نامه را بردم و موقع بازگشت، همان که امام به من فرموده بود را دیدم. (۸) این روایت نشان مى‏ دهد که امام براى بردن و آوردن نامه پیک مخصوصى داشته است.(۹)

دیدار حضوری

امـام علیه السلام در روزهـاى مـعـیـّنـى از هـفـته مجبور بود به دیدار خلیفه برود. شیعیان از این فرصت استفاده مى کردند و در بیرون منزل امام ، بر سر راه حضرت اجتماع مى کردند تابه زیارت آن بزرگوار نایل شوند.

• در یـک روز کـه جـمعى از آنان در مسیر راه امام علیه السلام به انتظار آن حضرت نشسته بودند، حضرت بـا آگـاهـیـى که از موقعیّت داشت بر جان آنان ترسید، از این رو، پیش از آنکه از خانه بیرون رود، پیامى براى آنان فرستاد:هیچ یک از شما به من سلام نکند، و با دستش به سوى من اشاره نکند، چرا که در این صورت بر جان خود ایمن نیستید.(۱۰)
• امـام علیه السلام در مـواقـع لزوم پـیـغـام مـى داد تـا یـارانـش در منزلى اجتماع کنند. سپس ـ با اینکه محلّ سکونتش تحت مراقبت شدید نیروهاى حکومتى بود ـ با اعجاز و قدرت امامت در جمع آنان حاضر مى شـد. شـیـعیان از فرصت وجود مبارک امام علیه السلام استفاده کرده ، مشکلات ونیازهایشان را در محضر آن بـزرگـوار مـطـرح مـى کردند و کمکها و رهنمودهاى لازم را مى گرفتند سپس با خاطرى آسوده ، دستى پر و قلبى سرشار از امید و اطمینان به خانه هاى خود بازمى گشتند.(۱۱)
• چـنـیـن جـلسه هایى به (سامرّا) و شیعیان ساکن آن محدود نمى شد. بلکه شیعیان دیگر شهرها و مـناطق ، حتّى مناطق دور دستى مثل (گرگان ) نیز از وجود پر برکت آن حضرت در جمع خود بهره مى گرفتند.
• امام علیه السلام براى آنکه از این گونه جلسه ها بیشترین استفاده را ببرد، پیش از برگزارى جلسه زمان و مکان آن را مشخّص و فردى را ماءمور مى کرد که تمامى شیعیان آن ناحیه را براى شرکت در جـلسـه فـراخـوانـد. چـون جـلسـه تـشـکـیـل مـى شـد، از هـمـگـان مـى خـواسـت تـا مـسـائل و مـشـکـلات و نـیـازمـنـدیـهـاى خـود را مـطـرح کـنـنـد، و آن حـضـرت با حوصله به تمامى مـسـائل آنان رسیدگى مى کرد، و حتى در پاره اى موارد که مصلحت اقتضا مى کرد بیمارانشان را نـیـز شـفـا مى داد. به عنوان نمونه در جریان سفرى که به (گرگان ) داشت ، یکى از شیعیان به نام (نضر بن جابر) به محضرش عرضه داشت :
• اى پسر رسول خدا! پسرم (جابر) چندین ماه است که نابینا شده است . از خدا بخواه بینایى اش را به وى بازگرداند.امـام علیه السلام دسـتـور داد فـرزندش را بیاورد. سپس دست مبارکش را بر دیدگان وى کشید و بینایى اش بازگشت .(۱۲)

تقویت معنوی روحیه شیعیان

امـام عـسکرى علیه السلام در برخورد با شیعیان و مسائل آنان تنها به کمکهاى مالى و پاسخگویى به مـشـکـلات و مـسـائلشـان بـسنده نمى کرد، بلکه از جمله اقدامات مهمّ آن بزرگوار در ارتباط با شـیـعیان ، حفظ روحیّه انقلابى آنان در آن شرایط سخت و بحرانى و مستحکم کردن رابطه امّت و امامت بود.

در شـرایـطـى کـه عـبـّاسـیان عده اى از مردم را با تطمیع و زرق و برقهاى فریبنده دنیوى به سـوى خـود جـذب مـى کردند و گروهى را با ارعاب و تهدید از گرد امامان معصوم علیه السلام پراکنده مـى سـاختند، برافروخته نگه داشتن شراره هاى ایمان و اخلاص و احساسات پاک دینى در درون افـراد و آمـاده سـازى آنـان بـراى جـهـاد و فـداکـارى در راه دیـن و ولایـت و تحمّل کمبودها و فشارها از مهمترین رسالتهاى امام یازدهم در ارتباط با شیعیان بود.

از این رو، مـى بـینیم وقتى یکى از یاران امام علیه السلام طى نامه اى به آن حضرت از وضعیّت بد زندگى خود شکوه مى کند، این رهنمود امام علیه السلام : (تهیدستى با ما بهتر از بى نیازى با دیگران و کشته شدن بـا مـا بهتر از زندگى با دشمنان ماست) شراره اى در درونش ایجاد مى کند. امام علیه السلام در پاسخ نامه اش همان روحیه را تقویت مى کند و مى نویسد:

هـمـان گونه که در ذهنت خطور کرده ، فقر با ما بهتر از ثروتمندى با دشمنان ماست . ما براى پـنـاهـنـدگـانـمـان ، پـنـاه و براى جویندگان روشنایى ، نور و براى آنان که دست به دامن ما شوند، حافظ و نگهبانیم . هر کس ما را دوست بدارد در درجات عالى با ما خواهد بود، و هر کس از ما منحرف گردد، به سمت آتش سوق داده مى شود.(۱۳)

پی نوشت:

(۱)بـر اساس نوشته مورّخان ، در دوران امام عسکرى علیه السلام شهرها و مناطق مختلفى از کشور اسـلامـى مـثل کوفه ، قم ، بغداد ، حجاز ، نیشابور ، مداین ، یمن ، رى ، آذربایجان ، گرگان ، بـصـره ، مـصـر و حـتـّى سـامـرّا پـایتخت عبّاسیان از مراکز مهمّ شیعه به شمار مى رفت و تعداد زیـادى از دانـشـمـنـدان و بـزرگـان شیعه در این شهرها مى زیستند و به نشر فرهنگ شیعى مى پرداختند . براى آگاهى بیشتر به (تاریخ الشیعه ) نوشته علّامه مظفّر مراجعه کنید .

(۲)جعفریان،حیات فکرى و سیاسى ائمه،ص۵۴۸

(۳)الغیبه ، شیخ طوسى ، ص ۲۱۵ .
(۴)همان مدرک ، ص ۲۱۶ .
(۵)همان مدرک ، ص ۲۱۴ .
(۶) ر . ک . معجم رجال الحدیث ، ج ۱ ، ص ۲۵۴ .
(۷)الغیبه ، ص ۲۱۲ .

(۸)بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۳۲ از کمال الدین، ج ۲، ص ۱۴۹

(۹)حیات فکرى و سیاسى ائمه، جعفریان ،ص:۵۵۰
(۱۰)بحارالانوار ، ج ۵۰ ، ص ۲۶۹ .
(۱۱) ر . ک . عیون المعجزات ، ص ۱۳۷ ، انتشارات داورى ، قم .
(۱۲)بحارالانوار ، ج ۵۰ ، ص ۲۶۳ ـ ۲۶۴ .
(۱۳) بحارالانوار ، ج ۵۰ ، ص ۲۹۹ .

منابع:

۱- کتاب تاریخ زندگانی امام حسن عسگری  علیه السلام ، پدیدآور: سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامی‌ نمایندگی‌ ولی‌ فقیه پژوهشکده‌ تحقیقات‌ اسلامی‌، ص۱۲-۱۳٫

۲- رسول جعفریان‏، حیات فکرى و سیاسى ائمه، جعفریان، انصاریان: قم: ۱۳۸۱٫