گذری بر بیکران دعای افتتاح

     دعای شریف افتتاح از جمله ادعیه ای است که قرائت آن در لیالی ماه مبارک رمضان سفارش شده است. این دعا هم چنین در زمره نیایش هایی است که از ناحیه حضرت ولی عصر _ اروحنا لتراب مقدمه الفدا _ صادر شده و منسوب به وجود نازنین آن حضرت است.

     در بیان منابع این دعا باید گفت که شش تن از بزرگان در کتب خود، آن را ذکر کرده و متن آن را آورده اند. اولین کسی که این دعا را نقل کرده، شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی قدس سرّه (م۴۶۰) است که در دو کتاب ارزشمند خود، تهذیب الاحکام و مصباح المتهجد آن را بیان کرده است. پس از ایشان، مرحوم سید بن طاووس در کتاب الاقبال بالاعمال الحسنه، این دعا را با سند از محمد بن عثمان عمری ذکر کرده است.

     بعد از این دو بزرگوار، مرحوم کفعمی در بلد الامین و المصباح بدون ذکر سند و به دنبال ایشان، مرحوم محمد محسن فیض کاشانی(م۱۰۹۱) در الوافی به نقل از تهذیب این دعای شریف را نقل کرده اند.

     هم چنین علامه مجلسی(م۱۱۱۰) در زاد المعاد و ملاذ الاخیار به تبعیت از تهذیب شیخ طوسی، متن دعا را ذکر کرده و در بحار الانوار تنها چند فراز از آن را _ که به خلافت امام زمان در زمین اشاره دارد _ آورده است.

     از معاصرین نیز مرحوم شیخ عباس قمی این دعا را بدون ذکر منبع و سند، در مفاتیح الجنان ذکر کرده است.

     اللَّهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِک وَ أَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّک وَ أَیْقَنْتُ أَنَّک أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَهِ وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمَهِ وَ أَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرِینَ فِی مَوْضِعِ الْکبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَهِ.

     خداوندا! ستایش تو را با ویژگی های زیبایت آغاز می کنم، و تو آن کسی هستی که کارهای دور از انحراف را از سرِ احسانت پایدار و استوار می کنی، و یقین دارم که تو در جایگاه چشم پوشی و گذشت، رحم کننده ترین رحم کنندگان هستی و در جایگاه مجازات و مؤاخذه، سخت گیرترین مجازات کنندگانی و در جایگاه بزرگ منشی و عظمت، بزرگ ترین  بزرگانی.

نکته ها

     «صواب» کاری است که بر مسیر حقیقی خود و مطابق با حقیقت واقع شده و به انحراف و خطا کشیده نشده باشد. «مُسَدِّد» یعنی کسی که به چیزی استواری و پایداری می دهد. خداوند متعال، پایدار کننده چیزی است که مطابق با حق باشد؛ نه چیزی که باطلِ محض و یا مخلوطی از حق و باطل است. (أَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّک)

     او کسی است که در جایگاه بخشش و رحمت، مهربان ترین است؛ پس خود را در معرض عفو و رحمت الهی قرار دهیم. (أَیْقَنْتُ أَنَّک أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَهِ)

     او کسی است که در جایگاه مؤاخذه و روی گردانی، به سختی مجازات می کند؛ پس خود را از مواضع عذاب دور کنیم. (وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمَهِ)

     او کسی است که در جایگاه نمایان شدن عظمت، بزرگ ترین قدرت نما است: «أَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرِینَ فِی مَوْضِعِ الْکبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَهِ». قرآن کریم نیز بزرگی و کبریا را در تمام آسمان ها و زمین، مختص خداوند می داند: «وَ لَهُ الْکبْرِیاءُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ…؛ بزرگواری در آسمانها و زمین خاص اوست».

     در علم عقاید، صفات خدای متعال در یک تقسیم بندی به دو دسته تقسیم می شوند: صفات ذاتی و صفات فعلی.

     صفات ذات، صفاتی هستند که برای به وجود آمدن آن ها، وجود داشتن ذات، کافی است. صفات فعلِ حق تعالی، صفاتی هستند که با فرض وجود مخلوقات، به وجود می آیند و البته بر محور حکمت خدای متعال به گردش در می آیند و در غیر جایگاه خود نمایان نمی شوند.

     «رحمت» و «نقمت» نیز از این دسته صفات هستند و همان طور که در این فراز از دعای افتتاح مورد اشاره قرار گرفته، خدای متعال فقط در موضع عفو و رحمت به عنوان «ارحم الراحمین» معرفی شده و اگر به عنوان «اشدّ المعاقبین» نیز معرفی گشته، فقط در جایگاهی است که شدّت عقاب لازم باشد. (فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمَه)

از این رو نمی توان از ذات مقدس خدای متعال، در جایگاه عذاب، توقع عفو و رحمت داشت؛ مگر در مواردی که زمینه نزول رحمت فراهم باشد. زیرا خدای متعال «ارحم الراحمین» است، اما نه در همه جا و نمی توان مرتکب گناه شد و زمینه نزول نقمت و عذاب را فراهم آورد و برای فریب وجدان خویش، خدا را «ارحم الراحمین» دانست.

پیام ها

۱- بیاموزیم که ثنای الهی را با حمد او آغاز کنیم. (اللَّهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِک)

۲- اگر می خواهیم کارهایمان پایدار باشند، باید شرطِ پایداری را فراهم کنیم، و شرط پایدار شدن کارها از جانب خدای حکیم، دوری آن ها از انحراف و خطا است. (وَ أَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّک)

۳- اگر کارهای ما مشمول پایداری شدند، آن را نعمتی از جانب خدای مهربان بدانیم، نه از خودمان. (…بِمَنِّک)

۴- با یقین به درگاه خدای مهربان وارد شویم. (أَیْقَنْتُ أَنَّک…)

۵- برای مناجات با پروردگار حکیم، ابتدا غفلت را از خود دور کنیم و با بیان ویژگی های او، به خود یادآور شویم که مقابل چه کسی قرار گرفته ایم. (…أَیْقَنْتُ أَنَّک أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ…)

۶- کمال در این است که هر چیزی در جای خود قرار بگیرد و هر صفتی به وقت خود، ظهور و بروز پیدا کند. (…أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَهِ وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمَهِ)

۷- جامع اضداد بودن نشانه کمال است. بیاموزیم که هم اهل بخشش و رحمت باشیم و هم اهل مجازات و سخت گیری. (…أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَهِ وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکالِ وَ النَّقِمَهِ)

… ادامه دارد.

برگرفته از www.ghbook.ir

پایگاه اطّلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام