گناه نکنیم تا از بلا محفوظ بمانیم

ز آیات قرآن کریم این طور استنباط می شود که استغفار و ترک گناه باعث توسعه مادی و عمران و آبادی شده و متقابلاً هر گونه نافرمانی خدا و ظلم به دیگران عامل فقر و فلاکت و بدبختی است. با این شاخص بسیاری از کسانی که در زندگی مادی دچار گرفتاری‏های متعدد هستند می‏توانند اعمال و رفتار خود را بازنگری کرده و با نسخه شفابخش قرآن کریم، از بیماری فقر و فلاکت نجات یابند.

قرآن کریم در آیه 30 سوره  شوری می‏فرماید: ” هر مصیبت و گرفتاری که به شما می‏رسد دستاورد و ثمره اعمال خودتان است تازه این تمام مجازات اعمال شما نیست چرا که بسیاری از کارهای شما را مورد عفو قرار می‏دهد”.

در حدیثی از امیرمومنان علی (علیه السلام) می‏خوانیم، که ایشان از پیامبر گرامی خدا(صلی الله علیه و آله) نقل می‏کند که فرمود: “خیر آیة فی کتاب الله هذه‏الایة، یا علی ما من خدش عود و لا نکبة قدم الا بذنب و ما عفی الله عنه فی‏الدنیا فهو اکرم من ان یعود فیه و ما عاقب علیه فی‏الدنیا فهو اعدل من ان یثنی علی عبده: این آیه (و ما اصابکم من مصیبة…) بهترین آیه در قرآن مجید است، ای علی هر خراشی که از چوبی بر تن انسان وارد می‏شود و هر لغزش قدمی، بر اثر گناهی است که از او سرزده و آن چه خداوند در دنیا عفو می‏کند، گرامی‏تر از آن است که (در قیامت) در آن تجدید نظر فرماید و آن چه را که در این دنیا عقوبت فرموده، عادل‏تر از آن است که در آخرت بار دیگر کیفر دهد.”

و به این ترتیب این گونه مصائب علاوه بر این که بار انسان را سبک می‏کند، او را نسبت به آینده کنترل خواهد نمود.

گرچه ظاهرا این آیه همه مصائب را در برمی‏گیرد، ولی مطابق معمول ، استثناهایی وجود دارد، مانند مصائب و مشکلاتی که دامن‏گیر انبیا و ائمه معصومین (علیه السلام) می‏شود یا گرفتاری های دیگری همانند ‌آن‌ها که برای کودکان و یا افرادی که مسوول شناخته نمی‏شوند، پیش می‌آیند و هم چنین مصائبی که بر اثر ندانم کاری‏ها و عدم دقت و مشورت و سهل‏انگاری در امور حاصل می‏شود، که اثر تکوینی اعمال خود انسان‏ها است و یا مصائبی که گریبان غیر معصومین را می‏گیرد و جنبه آزمون دارد.

 قرآن کریم در این باره می‏فرماید: “و لنبلونکم بشی‏ء من‏الخوف و الجوع و نقص من الاموال والانفس والثمرات و بشرالصابرین: به درستی که شما را از طریق انواع ترس و گرسنگی و کمبودهای مادی و جسمی و محصولات مورد امتحان قرار می‏دهیم و بشارت باد بر کسانی که این آزمون الهی را با صبر و بردباری پشت سر می‏گذارند” (155 / بقره)..

با این بیان نمی‏توان گفت هر گرفتاری و رنجی کیفر گناه است، چرا که گرفتاری‏های سخت، فلسفه‏های گوناگونی دارند که از آن جمله عبارتند از:

1 – شکوفایی استعدادها و توانمندی‏های درونی و برونی انسان

2 – هشدار نسبت به آینده او

3 – بیداری از خواب غفلت و غرور و هشیاری از انواع مستی‏ها

4 – کیفر گناهان

5 – بخش مهمی نیز ثمره ندانم کاری‏ها و سهل انگاری‏های انسان در زندگی است.

6 – اصل آزمون در زندگی انسان

هر مصیبتی که  در زمین یا در جسم و جان شما روی دهد، پیش از آفرینش شما در کتاب (لوح محفوظ) بوده و آگاهی از این امر بر خداوند آسان است و این برای آن است که شما به خاطر آن چه از دست می‏دهید، غمگین نشوید و به خاطر آن چه در دست دارید، زیاد خوشحال نباشید (هدف از این مصائب عدم دلبستگی شما به مواهب زودگذر دنیا است و یک نوع تربیت و آزمون برای انسان است).

امام معصوم می فرمایند که  “ما کسانی هستیم که هرگز به خاطر آن چه از دست داده‏ایم، غمگین نخواهیم شد و به خاطر آن چه در دست داریم، خوشحال نیستیم “همه را زودگذر می‏دانیم و چشم به لطف و عنایت خدا بسته‏ایم”.

هنگامی که از امام صادق (علیه السلام) تفسیر مطلب بالا را  را خواستند، فرمود: “می‏دانید علی (علیه السلام) و اهل بیتش بعد از او گرفتار مصائبی شدند، آیا به خاطر اعمالشان بود؟ در حالی که آن‏ها اهل بیت طهارتند و معصوم از گناه”، بودند.

سپس افزود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پیوسته توبه می‏کرد و در هر شبانه روز صد بار استغفار می‏نمود، بی‏آن که گناهی مرتکب شده باشد، خداوند برای اولیاء و دوستانش مصائبی قرار می‏دهد تا به خاطر صبر در برابر آن از او پاداش گیرند، بی‏آن که گناهی مرتکب شده باشند”.

روشن است که این درباره جوامع انسانی است، که به خاطر اعمالشان گرفتار نابسامانی‏ها می‏شوند. و در آیه 11 سوره رعد آمده است:: خداوند سرنوشت هیچ جمعیتی را تغییر نمی‏دهد، مگر این که خویشتن را تغییر دهند”.

امثال این آیات که گواهی می‏دهد، در میان اعمال انسان و نظام تکوینی زندگی او ارتباط و پیوند نزدیکی وجود دارد، که اگر بر اصول فطرت و قوانین آفرینش گام بردارند، برکات الهی شامل حال آن‏ها می‏شود و هرگاه فاسد شوند، زندگی آن‏ها به فساد می‏گراید.

و گاه ممکن است این قضیه در مورد فرد فرد انسان‏ها صادق شود و هر کس در مقابل گناهی که مرتکب می‏شود، به مصیبتی در جسم و جان یا اموال و متعلقاتش گرفتار گردد، همان‏طور که در آیه فوق آمده است.

در همین زمینه روایات زیادی در منابع اسلامی وارد شده که به گوشه‏ای از آن برای تکمیل این بحث اشاره می‏کنیم: در خطبه 178 نهج‏البلاغه آمده است: “هیچ ملتی از آغوش ناز و نعمت زندگی گرفته نشد، مگر به واسطه گناهانی که انجام دادند زیرا خداوند هرگز به بندگانش ستم روا نمی‏دارد، هرگاه مردم در موقع نزول بلاها و سلب نعمت‏ها با صدق نیت به پیشگاه خدا تضرع کنند و با دل‏های پر اشتیاق و آکنده از مهر خدا از او درخواست جبران نمایند مسلماً آن چه از دستشان رفته به آن‏ها بازمی‏گرداند و هرگونه مفسده‏ای را برای آن‏ها اصلاح می‏کند”.

در “جامع‏الاخبار” حدیث دیگری از امیرمومنان علی (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: ” بلاها برای ظالم تادیب است و برای مومنان امتحان و برای پیامبران درجه و برای اولیاء کرامت و مقام است”.

این حدیث شاهد گویایی است برای آن چه در مورد استثناهای آیه بیان کردیم.

در حدیث دیگری در “کافی” از حضرت امام صادق (علیه السلام) آمده است که فرمود: هنگامی که انسان گناهش افزون شود و اعمالی که آن را جبران کند، نداشته باشد، خداوند او را گرفتار اندوه می‏کند تا گناهانش را تلافی کند”.

در کتاب کافی اصولاً بابی برای این موضوع منعقد شده و 12 حدیث در همین زمینه در آن آمده است.

تازه همه این‏ها غیر از گناهانی است که خداوند طبق نص صریح آیه فوق مشمول عفو و رحمتش قرار می‏دهد، که آن نیز به نوبه خود بسیار است.

*آیا باید در مقابل مصائب و مشکلات تسلیم شد

ممکن است کسانی از این حقیقت قرآنی سوء استفاده کنند و هر گونه مصیبتی دامنشان را می‏گیرد، با آغوش باز از آن استقبال کرده و بگویند که باید در برابر هر حادثه‌ی ناگواری تسلیم شد و از این اصل آموزنده و حرکت‏آفرین قرآنی نتیجه معکوس، یعنی نتیجه تخدیری بگیرند که این بسیار خطرناک است.

هیچ گاه قرآن نمی‏گوید در برابر مصائب تسلیم باش و در رفع مشکلات کوشش مکن و تن به ظلم‏ها و ستم‏ها و بیماری‏ها بده، بلکه می‏گوید: اگر با تمام تلاش و کوششی که انجام دادی باز هم گرفتاری‏ها بر تو چیره شد، بدان گناهی کرده‏ای که نتیجه و کفاره‏اش دامانت را گرفته، به اعمال گذشته‏ات بیاندیش و از گناهانت استغفار کن و خویشتن را بساز و ضعف‏ها را اصلاح نما.