پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
فهرست:
- آداب ظاهری قرائت قرآن کریم
- آداب باطنی و معنوی قرائت قرآن کریم
- ترتیب نزول سوره‌های قرآن کریم
- تلاوت قرآن با آوای خوش
- فضیلت تلاوت قرآن
- عمل به تعالیم قرآن
- قرآن در قرآن
- پرهیز از تفسیر به رأی
- طراوت قرآن
- وظایف قاری قرآن
- دعای مصونیّت از فراموشی قرآن
- لزوم تفکّر در قرآن
- عظمت قرآن
- فهم قرآن
- ذکر سجده‌ی واجب
- قرآن غریب
- آرام بخشی قرآن
- وحیانی بودن قرآن
- فضیلت آموزش قرآن
- حفظ حرمت قرآن
- فضایل برخی از سُوَر قرآن کریم
- قرآن همراه با بیان عترت، نور است
- قرآن از عترت جدا نمی‌شود
- قرآن در زمان غیبت امام
- قرآن در ادبیات فارسی
- محبوبان درگاه الهی
- غضب‌شدگان درگاه الهی
- آشنایی با برخی از تفاسیر قرآن کریم
- معرّفی نرم‌افزارهای قرآنی
- صفات و اسامی خداوند در قرآن کریم
آداب باطنی و ظاهری تلاوت قرآن
قرائت کتاب خدا مورد تأکید آیات قرآن و احادیث اهل بیت علیهم السلام بوده و از جهات مختلف اهمّیّت آن ذکر شده است. در قرآن کریم می‌فرماید: هر اندازه می‌توانید قرآن بخوانید(مزمّل/۳۰) و در روایتی از پیامبر اسلام نقل شده که فرمود: قرآن ضیافت الهی (سفره‌ی مهمانی خدا) است هر چه می‌توانید از آن بردارید(میزان الحکمه/۸/۷۴) و در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: سزاوار است که انسان مؤمن نمیرد، مگر آن که قرآن را فرا گرفته باشد یا در حال فراگیری آن باشد(کافی/۲/۴۴۴) و نیز از ایشان نقل شده که فرمودند: مراتب بهشت به تعداد آیات قرآن است. به قاری قرآن می‌گویند: بخوان و بالا برو.میزان الحکمه/۸/۷۴٫
الف: آداب ظاهری قرائت قرآن کریم
وقتی انسان در محضر شخصیّت بزرگی قرار می‌گیرد، بسیار مؤدّب و با ظاهری آراسته حاضر می‌شود. قرائت قرآن نیز نوعی شرفیابی به محضر قرآن کریم و صاحب آن سخن یعنی حضرت حق است، چرا که از طرفی “قرآن خواندن” سخن گفتن با خداست. از رسول خدا نقل شده که فرمودند: هر کس دوست دارد با خدایش سخن بگوید، قرآن بخواند(کنزالعمال/۱۱/۲۲۵۷/ص۵۱۰) و از طرف دیگر، “قاری قرآن” خود را مخاطب سخن خداوند می‌یابد و هنگامی که خدا با ما سخن می‌گوید، باید تمام مقدّمات،شرایط و آداب حضور را رعایت کنیم تا بهره‌ی بیشتری ببریم و مورد لطف و محبّت او واقع شویم.
آداب ظاهری قرائت قرآن عبارتند از:
۱ـ طهارت(غسل و وضو)
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: جز پاکان دست بدان(قرآن) نزنند(واقعه/۷۹). طهارت و پاکیزه بودن قاری،ادب در مقابل قرآن کریم است و این امر لازم است چرا که قرآن کلام خداست و بزرگداشت و احترام آن بر همگان لازم است. این امر چند بعد دارد:
^ وضو و غسل واجب: هرگاه انسان بخواهد که جایی از بدن خود را به خط قرآن بگذارد، واجب است که وضو بگیرد و یا اگر در حالت جنابت (یا حالت‌های زنانه)است غسل کند.
^ وضوی مستحبّ: وضو شرط کمال قرائت قرآن است، از اینرو مستحبّ است انسان در هنگام قرائت با وضو باشد. در روایتی از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمودند: به کسی که قرآن را در غیر نماز بخواند و با وضو باشد، بیست و پنج ثواب و به کسی که بدون وضو بخواند، ده ثواب داده می‌شود.وسائل الشیعه/ب۱۳/ح۳
۲ـ رعایت بهداشت(پاکیزگی)
این مطلب از دو محور مورد توجّه است:
الف ـ بهداشت دهان(مسواک): نقل شده که یکی از خصوصیّات پیامبر اسلام این بود که در هنگام عبادت به‌ویژه تلاوت قرآن و نماز شب، دندان‌های مبارکشان را مسواک می‌زدند(آشنایی با تلاوت قرآن/۱۸) و این کار را به مسلمانان نیز توصیه می‌کردند. پیامبر اسلام فرمودند: راه قرآن را پاکیزه کنید. گفته شد: ای رسول خدا راه قرآن چیست؟ فرمود: دهان‌های شماست. پرسیدند: با چه چیزی؟ فرمود: با مسواک زدن.میزان الحکمه/۶/۸۵
ب ـ پاکیزگی لباس و بدن: سزاوار است لباس و بدن انسان در هنگام قرائت قرآن، از آلودگی‌ها مثل خون و… پاک باشد تا مبادا قرآن نجس شده و مورد اهانت قرار گیرد.
۳ـ دعا قبل از تلاوت قرآن
برای انجام هر کاری که انسان انجام می‌دهد، آمادگی لازم است و برای ورود به فضای قرآن نیز خوب است انسان آماده شود و این آمادگی به وسیله‌ی دعا حاصل می‌شود. در مورد شروع قرآن دعاهای متعدّدی از معصومین نقل شده که ما دعایی را که امام صادق می‌خوانده‌اند نقل می‌کنیم:
اَللّهُمَّ اِنِّی اُشْهِدُ اَنّ هذا الْکِتابَ الْمُنْزَل مِنْ عِنْدِکَ عَلی رَسولِکَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدُالله وَ کَلامُکَ النّاطِق عَلی لِسانِ نَبِیِّکَ.
۴ـ استعاذه(پناه به خدا از شرّ شیطان)
خداوند در قرآن می‌فرماید: هنگامی که قرآن می‌خوانی، از شرّ شیطان مطرود به خدا پناه ببر(نحل/۹۸). استعاذه دستور خدا به قاریان قرآن است و پیامبر اسلام قبل از قرائت، اعوذبالله من الشّیطان الرّجیم می‌گفت(سنن النّبی/۲۱۱).استعاذه باید به صورت حقیقی باشد تا مؤثّر واقع شود و خداوند به ما پناه دهد و ما را اصلاح کند.
۵ ـ بسم الله الرّحمن الرّحیم گفتن
قرآن کریم به پیامبراکرم دستور می‌دهد که: ای پیامبر بخوان به نام پروردگارت.
بسم الله شعار مقدّس مسلمانان است که در اوّل هر کار یا گفتاری آورده می‌شود تا با نام خدا، مُهر و نشانه‌ی الهی به آن بخورد. امّا در مورد قرآن دو نکته‌ی حایز اهمّیّت است:
الف: بسم الله الرّحمن الرّحیم که اوّل سوره‌های قرآن است، یکی از آیات هر سوره است و فقط سوره‌ی توبه بسم الله الرّحمن الرّحیم ندارد و از اینرو در هنگام تلاوت سوره‌ها از ابتدای آن، لازم است که این آیه‌ی شریفه در اوّل سوره قرائت شود، ولی در اوّل سوره‌ی برائت خوانده نشود.
ب: در صورت شروع قرائت از وسط(بین آیات) هر سوره، می‌توان با بسم الله یا بدون آن شروع کرد. ضمناً گفتن اعوذ بالله من الشّیطان الرّجیم قبل از شروع تلاوت قرآن لازم است. یعنی اگر قاری خواست بسم الله بگوید، لازم است قبل از آن “استعاذه” کند و اگر نخواست که بسم الله بگوید، با استعاذه شروع کند.
۶ـ قرائت از روی قرآن
در روایات متعدّدی به ما توصیه شده که قرآن را از روی نوشته‌ی آن بخوانیم و حتّی یکی از اصحاب امام صادق به نام اسحاق بن عمار از ایشان سؤال کرد: فدایت شوم، من قرآن را از حفظ دارم، بهتر است آن را از حفظ بخوانم یا از روی نوشته‌ی آن(مصحف)؟ امام فرمود: آن را بخوان و در مصحف(نوشته‌ی قرآن) نظر کن زیرا آن بهتر است، آیا نمی‌دانی که نگاه کردن به مصحف عبادت است.کافی/۲/۴ـ۶۱۳
۷ـ بلندی و کوتاهی صدا در قرائت
الف: بلند خواندن قرآن: در روایاتی آمده است که امام سجّاد با صدای بلند قرآن می‌خواند تا اهل خانه بشنوند و نیز سقّایان هنگام عبور از کنار منزل امام باقر توقّف می‌کردند و به قرائت قرآن آن حضرت که با صدای بلند می‌خواند، گوش می‌دادند.وسائل الشیعه/۴/۸۵۸
ب: آهسته خواندن قرآن در این موارد لازم است:
- هنگامی که بلند خواندن قرآن، موجب ریا شود و این عبادت را بی‌‌ارزش کند.
- در جایی که بلند خواندن قرآن، موجب آزار و اذیّت دیگران شود، مثل قرائت در هنگام استراحت و خواب همسایگان یا در حال عبادت دیگران در مسجد و…
- هنگامی که بلند خواند قرآن، ضرر و زیان جسمی داشته باشد، چرا که ضرر به جسم حرام است امّا قرائت قرآن مستحبّ است.
- آهسته خواندن قرآن(حمد و سوره) در نمازهای ظهر و عصر برای مرد و زن، و در نمازهای دیگر برای زنان هنگامی که نامحرم صدای آنان را بشنود، واجب است.
۸ ـ تلاوت قرآن با صدای زیبا(هنرمندانه)
پیامبراکرم می‌فرماید: همانا صدای نیکو و زیبا زینت قرآن است.بحارالانوار/۱۸/۱۹۰
خواندن قرآن با صدای زیبا، موجب می‌شود که شیرینی و دلربایی قرآن جلوه‌گر شود. از اینرو خود پیامبر نیز قرآن را با صدای خوش می‌خواند، به طوری که گفته‌اند: او بهترین صوت قرآن را در بین مردم داشت.بحارالانوار/۹۲/۳۲۶
زیبا خواندن قرآن، غیر از خواندن آن به صورت مطرب و غنا است، به طوری که مناسب مجالس لهو و لعب باشد که در این صورت حرام است.استفتائات قرآنی/۳۷
۹ـ قرائت قرآن با لحن عربی
در روایات از پیامبر نقل شده که قرآن را با لحن عربی بخوانید.کافی/۲/۴۵۰
بسیاری از زبان‌شناسان عرب و قرآن‌پژوهان، برآنند که قرآن دارای موسیقی و آهنگ خاصّ خود است که در هیچ متن عربی دیگر نیست. استاد شهید مطهّری می‌نویسند: مسأله‌ی دیگری که مربوط به سبک قرآن است و از قدیم مورد توجّه بوده است، مسأله‌ی آهنگ‌پذیری قرآن است…قرآن یگانه نثری است آهنگ‌پذیر.نبوّت/۲۲۹
۱۰ـ مکان تلاوت
قرائت قرآن، در هر مکان مطلوب است، امّا در دو مورد سفارش خاص شده است:
الف ـ مسجد: از پیامبر روایت شده که فرمودند: مسجدها را برای قرآن ساخته‌اند.
وسائل‌الشیعه/۳/۴۹۳
ب ـ منزل: از پیامبر اسلام روایت شده که فرمودند: خانه‌های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید و آنها را گورستان نسازید، همانگونه که یهودیان و مسیحیان چنین کردند(زیرا فقط در معابد نماز خوانده) و خانه‌های خویش را از عبادت تهی ساختند. هر خانه‌ای که در آن قرآن زیاد تلاوت شود، خیر و برکت آن افزوده می‌گردد و اهل آن در وسعت قرار می‌گیرند و آن خانه برای اهل آسمان نورافشانی می‌کند، آنگونه که ستارگان برای اهل دنیا نور می‌دهند.کافی/۲/۴۴۶
۱۱ـ زمان قرائت
زمزمه‌ی کلمات الهی، در هر حال و زمان نیکوست، چرا که سخن گفتن با معشوق، زمان نمی‌شناسد. عاشق دلداده همیشه در انتظار فرصتی است تا با یار خویش خلوت کند و گفتگو نماید. از اینرو رسول خدا به امیر مؤمنان علی می‌فرماید: در هر حال و هر شرایطی قرآن تلاوت کن.وسائل الشیعه/۴/۸۳۹
بر زنان در زمان حالت‌های زنانگی(حیض و نفاس) و بر همه‌ی افراد در حالت جنابت، حرام است که سوره‌هایی را که سجده‌ی واجب دارند بخوانند.
۱۲ـ مقدار قرائت قرآن
هر اندازه که انسان با خدا ارتباط داشته باشد کم است، از اینرو خدا به ما دستور می‌دهد که آنچه برای شما میسّر است قرآن بخوانید.مزمّل/۲۰
امّا در روایت اهل بیت کمترین مقدار قرائت در هر شب، ده آیه معیّن شده است. از امام باقر از رسول خدا : هر کس در هر شب ده آیه بخواند، از جمله‌ی بی‌خبران و غافلین نوشته نخواهد شد.کافی/۱/۶۱۲
و در روایات متعدّدی پنجاه آیه توصیه شده. از امام صادق روایت شده: قرآن پیمان خدا با مردم است، پس یقیناً برای شخص مسلمان، سزاوار است که با دقّت در پیمان خویش بنگرد و از آن در هر روز پنجاه آیه بخواند و در روایات متعدّدی نیز توصیه به ختم قرآن به‌ویژه در ماه مبارک رمضان شده است، ولی از عجله در روخوانی قرآن نهی شده است و توصیه شده که با توجّه و ترتیل خوانده شود.کافی/۱/۶۱۷
بر زن‌ها در حالت‌های زنانگی(حیض و نفاس) و بر هر شخص جنب مکروه است که بیشتر از هفت آیه(سوره‌های غیر سجده‌دار)بخواند و خواندن سوره‌هایی که سجده‌ی واجب دارند برای آنها حرام است.
۱۳ـ گوش دادن و سکوت
ادب شنونده‌ی قرآن، آن است که در هنگام قرائت قرآن سکوت کند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: هنگامی که قرآن خوانده می‌شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید، شاید مشمول رحمت خدا شوید.اعراف/۲۰۴
و در روایتی از امام سجّاد علیه السلام آمده است: کسی که حرفی از کتاب خدا را بشنود بدون این که خود قرائت کند، خداوند برایش حسنه‌ای می‌نویسد و یکی از گناهان او را محو می‌کند و مقام او را یک درجه بالا می‌برد.کافی/۲/۶۱۲
۱۴ـ حفظ احترام قرآن
به پاره‌ای از مصادیق و موارد حفظ احترام قرآن اشاره می‌کنیم:
- نگهداری قرآن در جای مناسب و با ظاهری آراسته و تمیز.
- مؤدّب نشستن در حضور قرآن.
- رحل گذاشتن زیر قرآن.
- رو به قبله نشستن در هنگام قرائت، تا توجّه قلبی بهتری حاصل شود.
- قرائت قرآنی که در خانه است از روی آن، به صورتی که قرائت آن را ترک نکند. یکی از چیزهایی که در پیشگاه الهی از انسان شکایت می‌کند، قرآنی است که بدون استفاده مانده و غبار گرفته باشد و خوانده نشود.کافی/۱/۶۱۳
- در مکان و زمان نامناسب، قرآن تلاوت نکند(موارد آن قبلاً بیان شد)تا موجب اهانت به قرآن فراهم نیاید.
- چیزی روی قرآن نگذارد.
- اگر قرآن بر زمین افتاد، فوراً بردارد و احترام کند(هر چند که در این موارد کفّاره‌ی خاصّی ندارد).استفتائات قرآنی/۱۲۱
- گذاشتن قرآن بر روی چیز نجس(مثل خون و…) حرام و برداشتن آن واجب است. استفتائات قرآنی/۱۵
- اگر جلد قرآن با ورق و خط آن نجس شد، باید فوراً آن را آب بکشد. (استفتائات قرآنی/۱۴)
مفسّر عالیقدر قرآن فیض کاشانی می‌نویسد: قاری قرآن، بایستی در چهره‌ی خود ادب مناسب را حفظ کند… هنگام تلاوت شایسته است رو به قبله باشد و سر خود را پایین اندازد. چهار زانو بنشیند و به جایی تکیه نکند و نشستن او در چهره‌ی متکبّران نباشد.اگرچه تنها نشسته باشد، چنین پندارد که در برابر استاد خود نشسته است.المحجّهْْ البیضاء/۲/۲۱۹
هر چند که حفظ احترام قرآن، حکم عقل و عقلاست، ولی در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز به این امر مهم ارشاد شده است، از امام صادق علیه السلام نقل شده که خداوند در روز قیامت، درباره‌ی قرآن می‌فرماید: به عزّتم و جلالم و ولایت خودم قسم که امروز اکرام می‌کنم کسانی را که تو را اکرام کردند و خوار می‌سازم کسانی که تو را خوار ساختند.وسائل الشیعه/۴/۸۲۷
۱۵ـ سجده کردن در هنگام تلاوت آیات سجده‌دار
در قرآن کریم، پانزده آیه وجود دارد که در هنگام خواندن یا شنیدن آنها، انسان یک سجده می‌کند:
الف: چهار آیه از این آیات، سجده واجب دارد که به نام سوره‌های سجده‌دار یا عزائم نامند. این آیات عبارتند از: سجده،آیه‌ی۱۵ـ فصّلت،آیه‌ی۳۷ ـ نجم، آیه‌ی آخرـ علق،آیه‌ی آخر.
ب: یازده مورد دیگر از آیات فوق، سجده‌ی مستحبّ دارند که عبارتند از: (اعراف،آیه‌ی آخر) ـ (رعد،آیه‌ی۱۵) ـ (نحل،آیه‌ی۵۰)ـ(اسراء،آیه‌ی۱۰۹)ـ (مریم،آیه‌ی۵۸ )ـ (حج، آیات۱۸و۷۷)ـ (فرقان، آیه‌ی۶۰) ـ (نمل، آیه‌ی۲۶)ـ (ص،آیه‌ی۲۴)ـ (انشقاق،آیه‌ی۲۱).
اگر آیه‌ای که سجده‌ی واجب دارد از ضبط صوت یا رادیو و تلویزیون یا پخش غیر مستقیم شنیده شود، لازم نیست سجده نمایند. ولی اگر از دستگاهی که صدای انسان را به صورت مستقیم پخش می‌کند شنیده شود، سجده واجب است و مستحبّ است در سجده این ذکر گفته شود:
ذکر سجده: لا اله الاّ الله حقّاً حقّاً لا اله الاّ الله ایماناً و تصدیقاً لا اله الاّ الله عبودیّهْْ ورقّاً سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَرّقاً لا مستکبراً و لا مستنکفاً بل انا عبدٌ ذلیلٌ خائفٌ مستجیرٌ.عروهْْ الوثقی/۱/۳۱
۱۶ـ قرائت با آرامش
آرامش در هر کاری موجب اتقان و صحّت آن می‌شود و عجله در کارها، موجب نقصان آن می‌گردد و این امر در قرائت قرآن هم صادق است. در روایات متعدّدی به قاریان قرآن توصیه شده که از عجله در قرائت پرهیز کنند. بلکه آن را با ترتیل بخوانند و هنگامی که به آیات مربوط به بهشت برخورد می‌کنند، توقّف کوتاهی کنند و از خداوند، تقاضای بهشت نمایند و هنگامی که به آیات مربوط به جهنّم می‌رسند، توقّف کوتاهی کنند و به خدا پناه برند.کافی/۲/۶۱۷
۱۷ـ قرائت با حالت حزن
مؤمن هنگام قرائت قرآن، چنان تأثیر می‌پذیرد و حالت جذبه و بیم پیدا می‌کند که بی‌اختیار اشک‌های او بر گونه‌هایش می غلطد و این گریه، گاهی از شوق و گاهی از حزن است، در روایات دستور داده شده که قرآن را با حالت حزن بخوانید.(میزان الحکمه/۸/۸۹)
از پیامبراکرم نقل شده که: هیچ چشمی نیست که از قرائت قرآن گریه کند، مگر آن که روز قیامت شاد و درخشان می‌شود(میزان الحکمه/۸/۸۹). در قرآن کریم در دو مورد انسان‌هایی را توصیف می‌کند که هنگام شنیدن آیات خدا گریه می‌کنند و آنها را با این وصف می‌ستاید.سوره‌ی اسراء/۱۰۹و مریم/۵۸
۱۸ـ اتمام قرائت
در برخی از روایات از پیامبراکرم و امام صادق علیه السلام آمده است که قرائت قرآن را با جمله‌ی” صدق الله العلیّ العظیم” ختم کنید. یعنی راست گفت خدایی که والا و عظیم است.
بحارالانوار/۹۵/۴۰۰
۱۹ـ ختم قرآن
خواندن قرآن، سخن گفتن با خداست و هر چه بیشتر شود، بهتر است و به هر صورت و در هر حال که خوانده شود نیکوست. امّا در روایات بر ختم قرآن یعنی قرآن را از ابتدا تا انتها خواندن تأکید شده است و در روایاتی آمده است که از امام سجّاد علیه السلام پرسیدند: کدام عمل فضیلت زیادی دارد؟ حضرت سجّاد علیه السلام جواب دادند: این که کسی قرآن را آغاز کند و به انجام رساند و هر زمان که از اوّل قرآن شروع کرد، تا آخر برساند.(بحارالانوار/۸۹/۲۴)و در روایت دیگری از پیامبر نقل شده است که هر کس یک ختم قرآن بخواند،یک دعای مستجاب دارد.کافی/۲/۶۱۲
ب: آداب باطنی و معنوی قرائت قرآن کریم
برای بهره‌برداری کامل از قرائت قرآن، لازم است که شرایط بیرونی(آداب ظاهری قرائت) و شرایط و مقدّمات درونی(آداب باطنی و معنوی)هر دو آماده باشد. هر کس که شرایط معنوی و آداب باطنی قرائت را آماده کرده باشد، از قرائت قرآن استفاده‌ی کامل می‌برد و به خدا نزدیک می‌شود و به کمال می‌رسد و این قاریانی هستند که خدا به وسیله‌ی آنها بلا را از مردم دفع می‌کند. المحجّهْْ البیضاء/۲/۲۱۸
۱ـ خالص بودن هدف قاری قرآن
از پیامبراسلام نقل شده: کسی که برای رضایت خدا و به خاطر فهمیدن دین خدا قرآن بخواند، پاداش او مانند پاداشی است که خدا به فرشتگان،پیامبران و رسولان خود می‌دهد. وسائل‌الشّیعه/۴/۸۳۸
۲ـ حضور قلب با توجّه به معانی قرآن
اگر کسی بدون حضور قلب و توجّه به معانی قرآن اقدام به قرائت نماید، چیزی جز لقلقه‌ی زبان نیست و فقط ثواب تلفّظ قرآن نصیب او خواهد شد.
۳ـ تدبّر و تفکّر
امام علی علیه السلام می‌فرمایند: بدانید قرائتی که همراه با تدبّر نباشد، خیری در آن نیست. بحارالانوار/۸۹/۲۱۱
۴ـ حالت فروتنی و بیم باطنی
و از پیامبراسلام سؤال شد که قرائت چه کسی نیکوتر است؟فرمود: قرائت کسی که در هنگام شنیدن صدای او احساس کنی که از خدا می‌ترسد.میزان الحکمه/۸/۸۹
۵ـ ثواب‌های متعدّد با عمل واحد
هرگاه کسی عمل مستحبّی مثل قرائت قرآن را با نیّت نیابت از پیامبر یا اهل بیت یا پدر و مادر خود یا دوستان و…انجام دهد، ثواب آن عمل به انجام دهنده‌ی عمل (نایب) و کسانی که از طرفشان عمل انجام شده(منوب عنه) به صورت کامل داده می‌شود و علاوه بر آن، ثواب نیابت که عمل مستحبّی است نیز به انجام دهنده(نایب) داده خواهد شد.
۶ـ فهم حقایق آیات الهی
یکی از موانع عمده‌ی درک مسائل ملکوتی(از جمله فهم آیات الهی) شیطان است. از پیامبراکرم نقل شده که فرمودند: اگر شیطان راهزن قلوب بنی آدم نبود، آنان ملکوت و باطن عالم را مشاهده می‌کردند.احیاء علوم الدین/۱/۵۱۵
۷ـ تعظیم قرآن
برخی گفته‌اند: یکی از آداب قرائت باطنی قرآن،بزرگداشت و تعظیم قرآن در درون انسان است، تعظیمی که شایسته‌ی متکلّم آن یعنی خداوند تبارک و تعالی باشد.راهیان حفظ قرآن/۵۱
۸ ـ تخصیص
از آداب قرائت باطنی قرآن، آن است که اهل قرآن به این نتیجه برسد که او و نفسش مورد خطاب آیات قرآن است. برای مثال اگر امر یا نهی از قرآن شنید، به خود بباوراند که در اثر آن آیات، او مأمور است و یا نهی شده است. راهیان حفظ قرآن/۵۲
۹ـ تبرّی
یکی دیگر از آداب باطنی قرائت قرآن، آن است که قاری به چشم خشنودی و رضایت به خویش ننگرد و فکر نکند که تزکیه شده است. اگر آیاتِ ستایشِ مردمان صالح را خواند، خود را از جمع ایشان و مرتبه‌ای که دارند جدا بداند و از خدا بخواهد که او را به ایشان و مقامشان برساند و آنگاه که آیات عذاب سرزنش مقصّرین را می‌خواند خود را مخاطب این آیات بداند و از خدا بخواهد که او را نجات بخشد. راهیان حفظ قرآن/۵۳
۱۰ـ ترقّی
از آداب باطنی قرائت قرآن ترقّی است، یعنی این که خواننده‌ی قرآن، به جایی برسد که قرآن را نه از زبان خود که از دهان خدای عزّوجلّ بشنود.
۱۱ـ تأثیرپذیری از قرآن(عمل به قرآن)
در روایتی از پیامبراکرم نقل شده که فرمودند: تو هنگامی قرآن می‌خوانی که تو را(از اعمال زشت باز دارد) و اگر تو را باز نمی‌دارد، در حقیقت قرائت قرآن نمی‌کنی.میزان الحکمه/۸/۹۰
۱۲ـ درک تجلّی خداوند در قرآن کریم
در روایات متعدّدی آمده است که خداوند در قرآن تجلّی می‌کند از امام صادق علیه السلام نقل شده که: به خدا قسم، خداوند برای مردم در کلامش تجلّی یافت ولی آنها نمی‌بینند.(المحجّهْْ البیضاء/۲/۲۴۷)
ترتیب نزول سوره‌های قرآن کریم
در قرآن کریم نخستین سوره‌ای که نازل شده است سوره‌ی (علق)، دوّم: سوره‌ی(قلم) سوّم: سوره‌ی(مزمّل) چهارم: سوره‌ی(مدّثر) پنجم: سوره‌ی(تبّت) ششم: سوره‌ی(تکویر) هفتم: سوره‌ی(اعلیََ) هشتم: سوره‌ی(لیل) نهم:(فجر) دهم:(ضحی) یازدهم:( شرح) دوازدهم:( عصر) سیزدهم:( عادیات)چهاردهم:(کوثر) پانزدهم:(تکاثر) شانزدهم:(ماعون) هفدهم:(کافرون) هجدهم:(فیل) نوزدهم:(فلق) بیست:(ناس) بیست و یک:(توحید) بیست و دو:( نجم) بیست و سه:(عبس) بیست و چهار:(قدر) بیست و پنج:(شمس) بیست و شش:(بروج) بیست و هفت:(تین) بیست و هشت:(قریش) بیست و نه:(قارعه) سی:(قیامت) سی و یک:(همزه) سی و دو:(مرسلات) سی و سه:(ق) سی و چهار:(بلد) سی و پنج:(طارق) سی و شش:(قمر) سی و هفت:(ص)سی و هشت:(اعراف) سی و نه:(جن) چهل:(یس) چهل و یک:(فرقان) چهل و دو:(فصّلت) چهل و سه:(مریم) چهل و چهار:(طه) چهل و پنج:(واقعه) چهل و شش:(شعراء) چهل و هفت:(نمل) چهل و هشت:(قصص) چهل و نه:(بنی اسرائیل) پنجاه:(یونس) پنجاه و یک:(هود) پنجاه و دو:(یوسف) پنجاه و سه:(حجر) پنجاه و چهار:(انعام) پنجاه و پنج:(صافّات) پنجاه و شش:(لقمان) پنجاه و هفت:(سباء) پنجاه و هشت:(زمر) پنجاه و نه:(غافر) شصت:(سجده) شصت و یک:(شوریََ) شصت و دو:(زخرف) شصت و سه:( دخان) شصت و چهار:(جاثیه) شصت و پنج:(احقاف) شصت و شش:(ذاریات) شصت و هفت:(غاشیه) شصت و هشت:(کهف) شصت و نه: (نحل) هفتاد:(نوح) هفتاد و یک:(ابراهیم) هفتاد و دو:(انبیاء) هفتاد و سه:(مؤمنون) هفتاد و چهار:(تنزیل سجده) هفتاد و پنج:(طور) هفتاد و شش:( ملک) هفتاد و هفت:( حاقه) هفتاد و هشت:(معارج) هفتاد و نه:(نباء) هشتاد:( نازعات) هشتاد و یک:(انفطار) هشتاد و دو:(انشقاق) هشتاد و سه:(روم) هشتاد و چهار:(عنکبوت) هشتاد و پنج:( مطفّفین) این سوره‌ها در مکّه‌ی معظّمه نازل شده سپس خدای تبارک و تعالی سوره‌های زیر را در مدینه نازل فرمود: نخست: (سوره‌ی بقره) دوّم:(انفال) سوّم:(آل عمران) چهارم:(احزاب) پنجم:(ممتحنه) ششم:(نساء) هفتم:(زلزال) هشتم:(حدید) نهم:(قتال) دهم:(رعد) یازدهم:(رحمان) دوازدهم:(انسان) سیزدهم:(طلاق) چهاردهم:(بیّنه) پانزدهم:(حشر) شانزدهم:( فتح) هفدهم:(نور) هجدهم(حجّ) نوزدهم:(منافقون) بیستم: (مجادله) بیست و یکم:(حجرات) بیست و دوّم:(تحریم) بیست و سوّم:(جمعه) بیست و چهارم:(تغابن) بیست و پنجم:(صف) بیست و ششم:(فتح) بیست و هفتم:(مائده) بیست و هشتم:(برائت) در این روایت، سوره‌ی فاتحه ساقط شده و چه بسا گفته باشند که این سوره دو بار نازل شده است؛ یک بار در مکّه و بار دیگر در مدینه.تفسیر المیزان/۱۳/۲۵۰
تلاوت قرآن با آوای خوش
} رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: برای هر چیز زیور است و زیور قرآن، آوای خوش می‌باشد. کافی/۴/۴۳
} رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: قرآن را با آوای خوب زیبا کنید، زیرا آوای خوب، زیبایی قرآن را افزون می‌کند و سپس آن حضرت این آیه‌ی شریفه را قرائت فرمود: و خدا در آفرینش آنچه بخواهد می‌افزاید. عیون اخبارالرّضا/۲/۶۹
} رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: قرآن شریف را با آوای خوب زینت دهید. سفینهْْ البحار/۲/۴۱۵
} پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود: قرآن را با گریه قرائت کنید و اگر گریه نکردید، تظاهر به گریه نمایید، کسی که قرآن را با آوا نخواند از ما نیست. کنزالعمال/۱/۶۰۹
} حذیفه یمانی گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: قرآن را با لحن‌ها و آواهای عرب قرائت کنید و از لحن‌ها و آواهای فاسقان و آوای یهود و نصاری اجتناب کنید و پس از من مردمی می‌آیند که قرآن کریم را با لحن غنا و نوحه می‌خوانند و در گلو می‌چرخانند که از حنجره و گلوی آنها تجاوز نمی‌کنند(قلبشان از آن خبر ندارد) دل‌هایشان و دل‌های کسانی که خواندن اینگونه خوانندگان خوششان آید فریب خورده می‌باشند. جامع الاصول من احادیث الرّسول/۳/۱۴
فضیلت تلاوت قرآن
} شیخ ابوالفتوح رازی در تفسیر خود از ابوامامه روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس یک ثلث قرآن را قرائت کند، چنان است که یک سوّم نبوّت به او داده شده و هر کس دو سوّم قرآن را بخواند، مثل آن است که از دو سوّم پیغمبری بهره‌مند شده و هر کس تمام قرآن را قرائت کند چنان است که تمام نبوّت به او داده شده،سپس به او گفته می‌شود بخوان و با خواندن هر آیه یک درجه بالا رو و او با خواندن هر آیه یک درجه از بهشت بالا می‌رود تا به آنجا می‌رسد که آنچه از قرآن با او بوده است بالا می‌رود و آنگاه به او گفته می‌شود بگیر و او می‌گیرد، سپس به او می‌گویند بگیر و او می‌گیرد. آنگاه به او گفته می‌شود می‌دانی در دست تو چیست؟ می‌گوید: نه. ناگهان در دست راستش بهشت برین و در دست چپش، بهشت نعیم را می‌بیند. جامع الاحادیث/۱۵/۱۸
} امام صادق علیه السلام فرمود: خانه‌هایی که در آن شب‌ها قرآن و نماز(شب) خوانده می‌شود، برای ساکنان آسمان‌ها روشنایی می‌دهند چنان که ستارگان برای ساکنان زمین روشنایی می‌دهند و درخشندگی دارند.المحجّهْْ البیضاء/۲/۳۹۲
} در کتاب عدّهْْ الداعی از امام رضاعلیه السلام روایت است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: بهره‌ای از قرآن کریم را برای خانه‌های خود قرار دهید، زیرا در خانه‌ای که قرآن قرائت شود، گشایش برای ساکنان فراهم آید و خیرش بسیار گردد و ساکنانش در فزونی باشند و اگر در خانه‌ای قرائت قرآن نشود زندگی بر ساکنانش تنگ گرفته شود و خیر و برکتش اندک گردد و ساکنان آن در کاستی قرار گیرند. المحجّهْْ البیضاء/۲/۲۲۰
} به روایت سعیدبن طریف امام باقرعلیه السلام فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس شبی ده آیه از قرآن تلاوت کند نامش در زمره‌ی غافلان نوشته نمی‌شود و هر که پنجاه آیه قرائت کند، از ذاکران نوشته می‌شود و هر کس صد آیه تلاوت کند از مطیعان به شمار آید و هر که دویست آیه بخواند در زمره‌ی خاشعان محسوب می‌شود. نورالثقلین/۴/۲۷۹
عمل به تعالیم قرآن
} امام صادق علیه السلام فرمود: همانا قرآن مشتمل بر محکم و متشابه است، پس محکم قرآن را باور دار و بدان عمل کن و به متشابه قرآن مؤمن باش و به آن عمل مکن و این همان سخن خدای عزّوجلّ است و امّا آن کسانی که در قلبشان انحراف است پیروی از متشابهات کنند(آل عمران/۷) به‌منظور فتنه‌جویی و تأویل کردن، در حالی که تأویل قرآن را تنها خدا و آنان که در علم راسخ و ثابتند دانند و گویند ما ایمان به قرآن داریم همه “چه محکم و چه متشابه” از پروردگار ماست و راسخان در علم، آل محمّد صلی الله علیه و آله می‌باشند. المیزان/۳/۶۹
} رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: و هر کس قرآن را قرائت کند و بدان عمل ننماید، خدای عزّوجلّ او را در روز قیامت کور محشور فرماید(طه/۱۲۴و۱۲۵) او گوید: پروردگارا! چرا کور محشور کردی در حالی که من بینا بودم؟ فرماید: این‌چنین آیات ما به تو رسید و تو آن را فراموش کردی و امروز هم تو به بوته‌ی نسیان سپرده شدی. سپس فرمان رسد او را به آتش دراندازید. نورالثقلین/۳/۱۹۷
} اِبن ابی جمهور در کتاب درراللئالی از ابوموسی روایت کرده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: قرآن را بیاموزید و آن را بخوانید و بدانید که قرآن یا برای شما موجب ذکر و یادآوری و ذخیره و یا موجب گناه و گرانباری خواهد شد. از قرآن متابعت کنید و نگذارید قرآن به دنبال شما باشد، زیرا هر کس به سوی قرآن رود و از قرآن متابعت و پیروی کند، به وسیله‌ی آن به باغ‌‌های بهشتی درآید و هر کس را قرآن دنبال کند و در پی او باشد، آن قدر از پشت به او ضربت زند تا وی را به جهنّم دراندازد.
} امیرالمؤمنین علی علیه السلام در خطبه‌ای فرمود: همانا ماهیّت علم قرآن را نمی‌داند، مگر کسی که مزه‌ی آن را چشیده باشد که با دانش قرآن جهل و نادانی خود را می‌فهمد و با قرآن، کوری خود را به بینایی تبدیل می‌کند و کری و ناشنوایی خود را تبدیل به شنوایی می‌سازد و آنچه از دست داده به وسیله‌ی قرآن به دست آورد و آنچه از او مرده، به قرآن زنده نماید. این حقایق را از اهل و خاصّان قرآن بجویید که آنان نور ویژه‌ای هستند که از آنان کسب نور می‌شود و امامان و پیشوایانی هستند که به ایشان اقتدا باید کرد که آنان باعث زنده ماندن علم و موجب مرگ نادانی و جهل می‌باشند و آنان همان کسانی می‌باشند که حلم و بردباری ایشان، شما را از حلم و آگاهی آنان با خبر می‌سازد و خاموش آنان، از گفتارشان و آشکارشان از باطن و نهان آنان شما را آگاهی می‌بخشد. نه با حق مخالفت دارند و نه در حق اختلاف می‌کنند. وسائل الشیعه/۸/۱۳۷
} امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: بر شما باد مراجعه کردن به کتاب خدا(قرآن کریم) زیرا کتاب خدا، ریسمان استوار و نور آشکار و شفای سودمند می‌باشد و سیراب‌کننده‌ی خوشگواری است که تشنگی را برطرف می‌نماید و برای چنگ زننده به آن نگاه دارنده از لغزش‌ها و برای آویختگان (پیروانش)موجب رهایی از عذاب الهی است، در آن کجی نیست تا راست گردد، از حق و حقیقت بر نمی‌گردد تا از آن دست برداشته شود، تکرار بسیار و شنیدن فراوان آن را کهنه نمی‌سازد و کسی که آن را بگوید راستگو است و هر که از آن پیروی کند، به بهشت جاوید پیشی گرفته است. بحارالانوار/۸۹/۲۳
} رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که فتنه‌ها همانند پاره‌های شب تاریک سایه‌های ظلمت‌بار خود را بر شما می‌افکند، بر شما باد که به قرآن کریم پناهنده شوید که شفاعت کننده‌ای است که شفاعتش پذیرفته و ستیز کننده‌ای است که گفتارش در دادخواهی از ستیزه تصدیق می‌شود. هر که آن را در پیش‌روی خویش قرار دهد و بدان عمل کند، او را به بهشت می‌کشاند و هر کس آن را پشت سرش گذارد بدان عمل نکند به آتش سوقش می‌دهد و آن، راهنمایی است که به بهترین راه دلالت و راهنمایی می‌کند و کتابی است که در آن تفصیل و بیان احکام و به دست آوردن سعادت است و آن، کتاب فضیلت است نه کتاب شوخی و آن را ظاهر و باطن باشد، ظاهرش حکمت و باطنش علم، ظاهرش خوب و عجیب و باطنش عمیق است و آن را نشان‌ها و حدود باشد و نشان‌ها و حدودش نیز نشان‌ها و حدود دیگر دارند، عجایب آن از حدّ احصاء و آمار بیرون است و غرائبش کهنه نگردد، در آن چراغ‌های هدایت و منار حکمت است و خود دلیل شناخته‌ای است برای آن کس که قرآن‌شناس باشد. سفینهْْ البحار/۲/۴۱۳
} زیدبن ارقم گفت: روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله در میان ما به پا خاست و خطبه‌ای ایراد کرد و پس از حمد و ستایش و ثنای الهی فرمود: امّا بعد، ای مردم! من بشر هستم نزدیک است که پیک پروردگارم به سراغ من آید و من اجابتش کنم. من در میان شما دو سرمایه‌ی بزرگ و نفیس می‌گذارم که نخستین آن کتاب خداست در آن هدایت و نور است، به کتاب خدا دست زنید و آن را بگیرید و بسیار مردم را ترغیب و تحریض به قرآن مجید کرد و سپس فرمود: و دیگری اهل بیتم می‌باشند و سه بار فرمود: خدا را در رعایت حقّ اهل بیتم گواه خود می‌گیرم. سنن بیهقی/۱۰/۱۱۴
قرآن در قرآن
خدای تعالی فرماید:
…وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ وَ هُدیً وَ رَحْمَهً وَ بُشْری لِلْمُسْلِمِینَ؛
… و ما بر تو این قرآن عظیم را فرستادیم تا حقیقت هر چیز را روشن کند( و راه دین حق را از راه‌های باطل نشان دهد) و برای مسلمین هدایت و رحمت و بشارت باشد. سوره‌ی نحل/۸۹
پرهیز از تفسیر به رأی
} در کتاب تفسیر صافی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که هر کس قرآن کریم را به رأی خود تفسیر کند، باید جایگاه خویش را در آتش آماده و مهیّا سازد. المیزان/۳/۷۷
} در کتاب منیهْْ المرید از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که هر کس بدون علم و آگاهی در تفسیر قرآن کریم چیزی گوید، باید جایگاه خود را در آتش آماده کند. المیزان/۳/۷۷
} رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس بدون علم و آگاهی در تفسیر قرآن شریف چیزی بگوید، در روز قیامت لجام و دهان‌بندی از آتش بر او زنند. المیزان/۳/۷۷
} پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس به رأی خود در تفسیر قرآن سخن گوید و درست هم گوید، خطا کرده است. المیزان/۳/۷۷
} امام صادق علیه السلام به ابوحنیفه فرمود: تو فقیه مردم عراقی؟ عرض کرد: آری. فرمود: به وسیله‌ی چه چیز به آنان فتوا می‌دهی؟ عرض کرد: به کتاب خدا و سنّت رسول صلی الله علیه و آله او فرمود: ای ابوحنیفه آیا کتاب خدا را حقّاً می‌شناسی و ناسخ از منسوخ را می‌دانی؟ عرض کرد: آری. فرمود: ای ابوحنیفه وای بر تو، تو ادّعای علم کرده‌ای که خدا آن را تنها در نزد اهل کتابی قرار داده که بر آنان نازل فرموده است، وای بر تو آن علم فقط در نزد امام حاضر از ذریّه‌ی رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌باشد و تو را نمی‌بینم که از کتاب خدا حرفی را دانسته باشی… تفسیر الصافی/مقدّمه‌ی۲/۶
طراوت قرآن
امام رضا علیه السلام فرمود: مردی از امام صادق علیه السلام پرسید: چرا قرآن در درس و نشر همواره تازگی دارد؟ فرمود: چون خدای تعالی قرآن را برای عصری خاصّ و برای مردمی مخصوص نازل ننموده است بلکه قرآن در هر زمانی و در نزد هر قومی تا روز قیامت تازه و زنده است. بحارالانوار/۲/۲۸۰
وظایف قاری قرآن
} رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ای قاریان قرآن، در آنچه از قرآن فرا گرفته‌اید؛ از خدا بترسید، زیرا من در پیشگاه خدا مسئولم و شما نیز مسئولید، من مسئولیت تبلیغ رسالت دارم و شما از آنچه از کتاب خدا و سنّت من فرا گرفته‌اید؛ مورد سؤال و مؤاخذه می‌شوید. بحارالانوار/۷/۲۸۴
} امام صادق صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس قرآن قرائت کند و در برابر آن خضوع نکند و رقّت قلب به او دست ندهد و حزن و اندوه و ترسی در باطنش پدید نیاید،بزرگی و عظمت خدا را خوار و پست شمرده و زیان آشکاری برده، پس قاری قرآن، محتاج سه چیز است: قلب با خشوع و بدن فارغ از اسباب دنیا و جای خلوت و چون برای خدا خشوع کند، شیطان رجیم از او بگریزد که خدای تعالی فرمود چون قرآن قرائت کنی، از آسیب شیطان رانده شده به خدا پناهنده باش(نحل/۹۸) و چون خویش را فارغ و تهی از اسباب دنیا کند، قلبش برای قرآن کریم مجرّد گردد و هیچ عارضه ای برای او پدید نیاید تا از نور و فواید قرآن کریم محرومش سازد و چون مکان خلوتی بیابد و عزلت گزیند…شیرینی خطاب خدا را به بندگان شایسته‌اش دریافت نماید… المحجّهْْ البیضاء/۲/۲۴۹
دعای مصونیّت از فراموشی قرآن
عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی رَفَعَهُ إلَی أمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ :اُعَلِّمُکَ دُعَاءً لا تَنْسَی الْقُرْآنَ اللَّهُمَّ ارْحَمْنِی بِتَرْکِ مَعَاصِیکَ أبَداً مَا أبْقَیْتَنِی وَ ارْحَمْنِی مِنْ تَکَلُّفِ مَا لا یَعْنِینِی وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْمَنْظَرِ فِیمَا یُرْضِیکَ عَنِّی وَ ألْزِمْ قَلْبِی حِفْظَ کِتَابِکَ کَمَا عَلَّمْتَنِی وَ ارْزُقْنِی أنْ أتْلُوَهُ عَلَی النَّحْوِ الَّذِی یُرْضِیکَ عَنِّی اللَّهُمَّ نَوِّرْ بِکِتَابِکَ بَصَرِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ فَرِّحْ بِهِ قَلْبِی وَ أطْلِقْ بِهِ لِسَانِی وَ اسْتَعْمِلْ بِهِ بَدَنِی وَ قَوِّنِی عَلَی ذَلِکَ وَ أعِنِّی عَلَیْهِ إنَّهُ لا مُعِینَ عَلَیْهِ إلاّ أنْتَ لا إلَهَ إلاّ أنْتَ؛
حمّادبن عیسی از امام امیرالمؤمنین علی علیه السلام چنین نقل کرده که: رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود: دعایی به تو می‌آموزم که قرآن را فراموش نکنی: بار خدایا! تا زنده‌ام به ترک معصیت و نافرمانیت مرا یاری کن و از رنج کشیدن درباره‌ی آنچه به کارم نیاید بازم دار و روزی‌ام کن خوش‌رفتاری را در آنچه که تو را از من خشنود می‌گرداند و حفظ کردن قرآن تو را چنان که به من آموختی ملازم قلبم فرما و روزی‌ام کن که قرآن را به همان نحو که خوشایند توست بخوانم، بار خدایا! دیده‌ام را با خواندن قرآنت روشن گردان و سینه‌ام را به وسیله‌ی آن بگشای و دلم را شاد و مسرور کن و نطقم را گویا و بدنم را بدان عامل گردان و به وسیله‌ی قرآن، به من نیرو بخش و بر حفظ قرآن یاریم کن،زیرا جز تو یاوری در آن نیست و هیچ کس جز تو شایسته‌ی پرستش نمی‌باشد. کافی/۲/۵۷۷
لزوم تفکّر در قرآن
حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: همانا در این قرآن، چراغ‌های نور و شفای سینه‌ها موجود است و باید هر حق‌جویی دیده‌های خود را به همه سوی آن بچرخاند و نظر تأمّل را تا درک صفت آن برساند، زیرا اندیشه است که دل بینا را زنده می‌کند همانگونه که روشنی در تاریکی‌ها راهنماست. بحارالانوار/۷۵/۱۱۲
عظمت قرآن
اسحاق بن غالب گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: هرگاه خداوند بندگان خود از اوّلین و آخرین را در روز محشر جمع کند، بناگاه همه بنگرند که شخصی پیش می‌آید. آن قدر زیبا و خوش‌صورت است که هیچگاه زیباتر از او دیده نشده است و چون مؤمنان او را ببینند بدانند که آن قرآن است گویند: این از ما است و این بهترین چیزی است که ما دیده‌ایم و چون به آنها رسد، از آنها بگذرد و سپس شهدا به او نگاه می‌کنند تا این که به آخر آنان رسد و از آنها نیز بگذرد و آنها گویند: این قرآن است و از آنها می‌گذرد تا به فرشتگان می‌رسد، آنان گویند: این قرآن است و از آنها نیز می‌گذرد تا در طرف راست عرش می‌ایستد و خداوند جبّار می‌فرماید: به عزّت و جلالم و به مقام و منزلت والایم سوگند که امروز گرامی می‌دارم هر که تو را گرامی داشته است و تحقیر می‌کنم هر که تو را کوچک و خوار شمرده است. کافی/۲/۶۰۲
فهم قرآن
} به روایت ابومعمّر سعدانی، مردی خدمت امیرالمؤمنین آمد و عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! من در کتاب خدا شک کرده‌ام که از طرف خدا نازل شده است؟ امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمود: مادرت به عزای تو بنشیند؛ تا آنجا که فرمود: تو را از تفسیر قرآن به رأی خودت بر حذر می‌دارم تا این که تفسیر قرآن را از علما بیاموزی،زیرا چه بسا کلام نازل شده از سوی خداوند، شبیه به کلام بشر باشد و همان سخن خداست و تأویلش شباهتی به کلام بشر ندارد چنان که هیچ چیز از آفریده‌هایش شبیه او نمی‌باشد، همچنین کاری از کارهای خدای تبارک وتعالی شبیه افعال بشر نمی‌باشد و چیزی از سخن خداوندی همانند سخن بشر نخواهد بود. مستدرک الوسائل/۳/۱۹۱
} روایت شده است که مردی به محضر رسول اکرم صلی الله علیه و آله آمد که قرآن فرا گیرد تا به آیه‌ی شریفه‌ی(زلزال/۸) “هر کس مثقال ذرّه‌ای خوبی کند پاداش آن را می‌بیند و هر کس کار بد کند، کیفر آن را می‌بیند” رسید گفت: این مقدار مرا کافی است و رفت. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: این مرد رفت در حالی که به فقه و فهم قرآن دست یافت. بحارالانوار/۸۹/۱۰۷
ذکر سجده‌ی واجب
در کتاب من لایحضره الفقیه روایت شده: امام صادق علیه السلام در سجده‌ی عزائم(آیات قرآنی که سجده‌ی واجب دارند) می‌گفت: لااله الاّ الله حقّاً حقّا، لا اله الاّ الله ایماناً و تصدیقاً، لا اله الاّ الله عبودیّهًْْ ورقّاً، سجدت لک یا ربّ تعبّداً ورقّاً لا مُسْتَنْکِفاً و لا مُسْتَکْبِراً بَل انا عبدٌ ذلیلٌ خائفٌ مستجیرٌ (به حق، خدایی جز الله قابل پرستش نیست، به ایمان و تصدیق خدایی جز الله نیست،خدایی جز الله برای عبودیّت و بندگی نیست، پروردگارا برای تو به بندگی و عبودیّت سجده می‌کنم و در این کار رویگردان و متکبّر نیستم، بلکه من بنده‌ی ذلیل و ترسان و پناهنده می‌باشم) آنگه سر از سجده بر می‌داشت و تکبیر(الله‌اکبر) می‌گفت. وافی/۵/۱۷۵۱
قرآن غریب
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز غریبند: قرآن کریم که در درون ظالم باشد(مقصود شخص ظالم و ستمکاری است که حافظ قرآن باشد)، مسجدی که ساکنان منازل اطراف آن در آن نماز نخوانند و قرآنی که در خانه‌ای باشد و در آن قرائت نشود و مرد شایسته‌ای که در میان مردم بدرفتاری زندگی کند. کنزالعمال/۱/۶۰۶
آرام بخشی قرآن
زهری گوید: امام سجّاد علیه السلام فرمود: اگر همه‌ی عالمیان در میان مشرق و مغرب عالم بمیرند، تا زمانی‌که قرآن با من باشد من دچار وحشت و ترس نمی‌شوم و چون آن حضرت آیه‌ی کریمه‌ی(مالک یوم الدّین) را قرائت می‌کرد، آن قدر تکرار می‌فرمود که نزدیک بود جان به جان‌آفرین تسلیم کند. تفسیر برهان/۱/۵۱
وحیانی بودن قرآن
خدای تعالی فرماید: آیا کافران می‌گویند این قرآن وحی الهی نیست. خود او آنها را به هم بافته و به خدا نسبت می‌دهد. بگو اگر راست می‌گویید، شما هم با کمک همه‌ی فصحای عرب بدون وحی خدا ده سوره مانند این قرآن بیاورید. پس هرگاه کافران جواب ندادند( و عاجز از آوردن یک سوره مانند قرآن شدند) در این صورت شما مؤمنان یقین بدانید که این کتاب به علم ازلی خدا نازل شده و(دعوتش این است که هیچ خدایی جز آن ذات یکتای الهی نیست آیا شما مردم) با این دلیل روشن و قرآن محکم، باز دعوت توحید را اجابت نمی‌کنید و تسلیم حکم خدا نخواهید شد؟ سوره‌ی هود/۱۳و۱۴
فضیلت آموزش قرآن
} رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: همانا قرائت قرآن کریم در روز قیامت به صورت مردی که بر اثر خستگی رنگ‌‌پریده باشد می‌آید و به پروردگار عزّوجلّ عرض می‌کند: پروردگارا! من تشنگی روز و بیداری شب را برای این شخص فراهم کردم و طمعش را به رحمت تو تقویت کردم و آرزویش را در آمرزش تو وسعت بخشیدم، خدایا گمان من و او را به لطف خودت متحقّق گردان، خدای تعالی فرماید: پادشاهی را به دست راست و جاودانی در بهشت را به دست چپش دهید و او را با همسرانش از حورالعین نزدیک سازید و به پدر و مادرش حلّه‌ای پوشانید که دنیا و آنچه در آن است به ارزش آن نباشد، اهل محشر با تعظیم به پدر و مادر او بنگرند و آنان هم با شگفتی به خود نگاه می‌کنند و گویند: پروردگارا! این کرامت از کجا به ما رسیده است و حال آن که اعمال ما به این حدّ نبود! خدای عزّوجلّ فرماید: این افسر کرامتی است که بینندگان مانند آن را ندیده‌اند و شنوندگان هم مانند آن را نشنیده‌اند و اندیشمندان هم مانند آن را به خاطر ندارند. گفته می‌شود: این بخشش‌ها به سبب آن است که به فرزندان خود قرآن تعلیم داده‌اید و آنان را به دین اسلام هدایت کرده‌اید. بحارالانوار/۷/۳۰۶
} فضل بن ابی قرّه گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: این گروه می‌گویند کسب معلّم (قرآن) حرام است! فرمود: دشمنان خدا دروغ گفته‌اند. با این سخنان می‌خواهند که قرآن تعلیم نشود(کسی قرآن را به دیگران نیاموزد) و اگر خون‌بها و دیه‌ی فرزندش را به معلّم بدهد، آن پول برای معلّم مباح و حلال خواهد بود(شیخ صدوق این اباحه[مباح بودن] را در صورتی صحیح می‌داند که معلّم قرآن مزد معیّنی را شرط نکند).جامع الاحادیث/۱۷/۲۶۳
} در کتاب مناقب روایت است که گویند: عبدالرّحمن سلمی به یکی از فرزندان حضرت امام حسین علیه السلام سوره‌ی حمد را آموخت و چون آن کودک سوره‌ی حمد را در پیشگاه پدر ارجمندش قرائت کرد، آن حضرت هزار دینار و هزار جامه به عبدالرّحمن عطا فرمود و دهان او را از مروارید پر کرد. در این بخشش به حضرت اعتراض شد. فرمود: این مقدار از کجا می‌تواند با آن بخشش معلّم (یعنی تعلیم سوره‌ی مبارکه‌ی حمد) برابری کند و جایگزین شود؟ جامع الاحادیث/۱۵/۹
} به روایت اِبن عبّاس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که معلّم به کودک بگوید: بگو بسم‌الله الرّحمن الرّحیم(به نام خداوند بخشنده‌ی مهربان) و کودک بگوید،بسم الله الرّحمن الرّحیم خداوند برای کودک و پدر و مادرش و برای معلّم او مجوّز برائت از آتش دوزخ را مرقوم فرماید. جامع الاحادیث/۱۵/۹
حفظ حرمت قرآن
} در مناهی رسول اکرم صلی الله علیه و آله آمده است که فرمود: هر کس قرآن را قرائت کند سپس حرامی بر روی آن بنوشد یا دوستی دنیا و زینت دنیا را بر قرآن ترجیح دهد، مستحقّ و سزاوار غضب و خشم خدا خواهد شد مگر آن که توبه کند. هان که اگر بدون توبه بمیرد، در روز قیامت قرآن شریف با او احتجاج کند و از او دست بر ندارد تا باطلش سازد. بحارالانوار/۸۹/۱۸۰
} در کتاب تهذیب آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی پشت سر امام بودی و از او متابعت می‌کنی، پس به او اعتماد کن، قرائت او برای تو کافی و بسنده است و اگر دوست داشتی که قرائت کنی پس در جایی که آهسته می‌خوانی، بخوان و چون امام با صدای بلند قرائت کند، پس تو ساکت و خاموش باش که خدای تعالی فرموده است: و خاموش و ساکت باشید، شاید آمرزیده شوید(اعراف/۲۰۴). تفسیر صافی/۱۸۸
فضایل برخی از سُوَر قرآن کریم
“فضیلت سوره‌ی یس”
} در کتاب ثواب الاعمال از امام باقرروایت شده که: هر کس در عمر خود یک بار سوره‌ی یس را(با معرفت و تدبّر) بخواند، خداوند به شماره‌ی تمام آفریدگان در این دنیا و آخرت و آنچه در آسمان قرار دارند، به ازای هر یک دو هزار هزار حسنه و ثواب در نامه‌ی اعمالش ثبت فرماید و به همین مقدار از گناهانش را محو سازد و او دچار تنگدستی و زیان و بدهکاری و خانه خرابی نشود و دیوانگی و بدبختی نبیند و مبتلا به جذام و وسواس و دودلی و بیماری‌های زیان‌آور نگردد و خداوند سختی و دشواری مرگ را بر وی آسان کند و خود متصدّی و مباشر قبض روح او باشد و از جمله کسانی خواهد بود که خداوند فراخی زندگی او را متعهّد شده است و نیز ضامن خوشحالی او به هنگام مرگ گردیده است و خشنودی‌اش را در آخرت تضمین نموده و همه‌ی فرشتگان آسمان و زمین را خطاب فرموده است که من از این بنده‌ی خود راضی هستم و شما از برای او استغفار و آمرزش‌خواهی کنید. ثواب الاعمال/۲۵۰
} رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: یا علی! سوره‌ی یس را قرائت کن که در آن ده برکت وجود دارد: هیچ گرسنه‌ای آن را نخواند، جز آن که سیر گشت و هرگز تشنه‌ای آن را نخواند، مگر آن که سیراب شد و هیچ برهنه‌ای نخواند جز آن که پوشیده شد و هیچ بی‌زنی نخواند، جز آن که زن گرفت و هیچ ترسانی نخواند، مگر آن که ایمن شد و هیچ بیماری نخواند، جز آن که بهبودی یافت و هیچ زندانی نخواند مگر آن که آزاد گشت و هیچ مسافری نخواند جز آن که در سفر خود کمک دید و در کنار هیچ میّتی خوانده نشد، جز آن که خدا مرگ را بر وی آسان گرفت و هیچ مردی نیست که گمشده‌ای داشته باشد و آن را قرائت کند، مگر آن که گمشده‌ی خود را به دست آورد. سفینهْْ البحار/۲/۴۱۸
} رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر چیزی را قلبی است و قلب قرآن سوره‌ی یس است؛ هر کس آن را بخواند و در خواندن آن رضای خدا را منظور کند، خدای تعالی او را می‌آمرزد و آن قدر به وی پاداش می‌دهد مثل این که بیست و دو مرتبه تمام قرآن را قرائت کرده باشد و هر مسلمانی که به حالت مرگ بوده تا فرشته‌ی مرگ به بالین وی آمده باشد و در نزد او سوره‌ی مبارکه‌ی یس قرائت شود به شماره‌ی هر حرف آن سوره، ده فرشته نازل شود و در مقابلش به صف ایستند و بر او صلوات فرستند و برای او استغفار و آمرزش‌خواهی کنند و در غسل او حاضر شوند و جنازه‌اش را تشییع نمایند و بر او صلوات می‌فرستند و در دفن او حاضر گردند و هر مسلمانی به هنگام مرگ سوره‌ی یس را بخواند فرشته‌ی مرگ روحش را قبض نکند تا نگهبان بهشت،رضوان یا جرعه‌ای از آب گوارای بهشتی را به وی بنوشاند در حالی که او زنده و در فراش خود باشد. پس آنگاه فرشته‌ی مرگ، روحش را می‌گیرد در حالی که او سیراب است و او در قبر جای می‌گیرد در حالی که سیراب باشد و محتاج به آب حوض هیچ‌یک از انبیاء نخواهد بود تا این که سیراب وارد بهشت شود. تفسیر کشاف/۴/۳۲
“فضیلت سوره‌ی حمد”
پیامبراسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: سوره‌ی حمد، برترین سوره‌ها در کتاب خداست و شفای هر دردی جز مرگ است. بحارالانوار/۹۲/۲۶۱
امام صادق علیه السلام فرمود: اگر سوره‌ی حمد را بر مرده‌ای هفتاد مرتبه بخوانی و زنده شود، تعجّب نکن. بحارالانوار/۹۲/۲۵۷
از اِبن عبّاس روایت شده: به درستی که هر چیزی اساس و شالوده‌ای دارد و اساس و شالوده‌ی قرآن، سوره‌ی حمد است.تفسیر نمونه/۱/۴
“فضیلت سوره‌ی قدر”
امام صادق علیه السلام فرمود: سوره‌ی شریفه‌ی قدر، نوری است به شکل چشم که بر روی سر پیغمبر و اوصیاء جای دارد، هیچ‌یک از ما نیست که بخواهد از کارهای زمین یا آسمان تا حجاب‌هایی که بین خدا و بین عرش است علم و آگاهی یابد جز آن که باید به آن نور بنگرد و تفسیر آنچه را خواسته نوشته ببیند. سفینهْْ البحار/۲/۴۱۰
“فضیلت سوره‌ی نور”
امام باقر علیه السلام فرمود: اموال و دامان و زنان خود را به تلاوت سوره‌ی مبارکه‌ی نور ایمن سازید، زیرا هر کس در هر شب و یا روز مداومت به قرائت آن کند، کسی از خانواده‌ی او مرتکب زنا نگردد و چون بمیرد، هفتاد هزار فرشته از قبر تا ورود به بهشت او را تشییع و برای او استغفار و طلب آمرزش کنند تا وارد بهشت گردد. اعلام الدّین/۳۷۲
“فضیلت سوره‌ی توحید”
امام صادق فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس یک بار سوره‌ی توحید را بخواند، چنان است که ثلث قرآن کریم را قرائت کرده و هر کس دو بارش قرائت کند، هم‌چنان است که دو ثلث قرآن را خوانده و هر کس سه بار بخواند، چنان است که تمام قرآن را قرائت کرده باشد. بحارالانوار/۸۹/۳۵۰
“فضیلت سوره‌ی الرحمن”
} به روایت ابوبصیر امام صادق فرمود: قرائت سوره‌ی الرّحمن و قیام به آن را از دست ندهید زیرا سوره‌ی الرّحمن در دل منافقان قرار نمی‌گیرد و این سوره‌ی مبارکه در روز قیامت در صورت آدمیزاد و در بهترین رنگ و بو در پیشگاه پروردگارش حاضر می‌شود و این تقرّب به حدّی است که هیچ موجودی از او به خداوند نزدیک‌تر نخواهد بود، پس آنگاه خداوند می‌فرماید: در دنیا چه کسی به خواندن تو قیام می‌نمود و پیوسته تو را قرائت می‌کرد؟ عرض می‌کند: خدایا! فلان و فلان و فلان. که صورت‌های آنان سپید می‌شود و خداوند به آنها می‌فرماید: درباره‌ی هر کس که می‌خواهید شفاعت کنید و آنان شفاعت می‌کنند تا آنجا که احدی باقی نمی‌ماند که آنها برای او شفاعت کنند. آنگاه خداوند به آنان فرماید: شما خود به بهشت درآیید و هر جای بهشت و تا هر وقت که می‌خواهید ساکن شوید. مجمع البیان/۹/۱۹۵
} در کتاب ثواب الاعمال روایت شده که امام صادق فرموده است: هر کس سوره‌ی الرّحمن را بخواند و در هر آیه “فبایّ آلاء ربّکما تکذّبان”( پس کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟) بگوید: ای پروردگار من! هیچ از نعمت‌های تو را من تکذیب نمی‌کنم. پس اگر این سوره را در شب بخواند و بمیرد شهید مرده است و اگر این سوره را در روز بخواند و بمیرد، شهید از دنیا رفته است. تفسیرصافی/۴۸۰
“فضیلت سوره‌ی مُسبِّحات”
در کتاب مجمع البیان روایت شده که امام باقر فرمود: هر کس پیش از آن که به خواب رود همه‌ی مسبّحات(هر سوره‌ای که آغازش سَبَّحَ باشد) را بخواند، از دنیا نمی‌رود تا حضرت قائم آل محمّد را زیارت کند و اگر بمیرد، در جوار رسول خدا صلی الله علیه و آله خواهد بود. تفسیر صافی/۴۸۴
قرآن همراه با بیان عترت، نور است
درست است که قرآن نور است و مبین است.”بیان” و ”تبیان کلّ شیء”است و طبعاً تبیان خودش نیز خواهد بود و روشنگر محتویّات خود نیز خواهد شد. امّا به این نکته هم باید توجّه داشت که از جمله‌ی محتویّات قرآن مسأله‌ی «حجّیت» بیان رسول صلی الله علیه و آله و اهل بیت رسول است که می‌فرماید:
…وَ أنْزَلْنا إلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إلَیْهِمْ…؛(نحل/۴۴)
…وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا…؛(حشر/۷)
و بیان رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز به موجب روایت متواتر ثقلین، اهل بیت را قرین(لا یفترق)و جدا نشدنی قرآن معرّفی نموده و هر دو را با هم مایه‌ی نجات از هلاک و ضلالت نشان داده است و علاوه بر این، خود قرآن نیز در یک جا ارتباط و مساس با حقایق مکنونه‌اش را در انحصار افراد معیّنی نشان داده که از آنان تعبیر به “مطهّرون” نموده و فرموده است:
إنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ$فِی کِتابٍ مَکْنُونٍ$لا یَمَسُّهُ إلاّ الْمُطَهَّرُونَ؛(واقعه/۷۷تا۷۹)
و در جای دیگر تنها (اهل بیت)را به وصف مطهّر بودن به تطهیر خدا ستوده و فرموده است:
…إنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً؛(احزاب/۳۳)
نتیجه آن‌که: به حکم این که قرآن “تبیان کل شیء” است؛ قهراً تبیان خودش و روشن کننده‌ی این حقیقت داخل خود نیز می‌باشد که: بیان رسول صلی الله علیه و آله و اهل بیت رسول از لوازم لایَنْفَک کتاب خدا است و باید منضَم به آن گردد تا حقایق مکنونه‌ی وحی الهی، چنان‌که هست آشکار و مبیّن شود.
یعنی در واقع قرآنی که از جانب خدا نازل شده است،آن کتابی است که از جمله‌ی محتویّات آن در سوره‌های« نحل و واقعه و احزاب»،«حجّیت» و ضرورت «بیان» رسولو اهل بیت رسولاست؛ و امّا کتابی که خبر از حجیّت بیان رسول صلی الله علیه و آله و اهل بیت نمی‌دهد، قرآنی نیست که از جانب خدا نازل شده و نور مبین باشد.بنابراین، از یک سو نیاز به «بیان» پیغمبر و امام از محتویّات و مدلولات «قرآن» است و از سوی دیگر تفاصیل معارف و احکام و تشریع دقایق و حقایق تکوینی و تشریعی، از محصولات «بیان» پیغمبر و امام است.
پس نتیجه این خواهد شد که قرآن«مِنْ حَیْثُ الْمَجموع»به لحاظ مجموعه‌ی محتویّاتش که از جمله‌ی آن «بیان» رسول و امام است؛ «نورمبین» است و “تبیان کل شیء” و روشنگر تمام حقایق است و البتّه شکّی نیست در اینکه این مطلب را خود قرآن می‌فهماند و در ارائه‌ی این حقیقت نیازی به خارج از خود ندارد!
چه بیان روشنی!
به این جمله از گفتار امام امیرالمؤمنین توجّه فرمایید که چگونه این حقیقت را به بیان روشنی تقریر فرموده است:
قالَ: اِنْ اَخَذْتُمْ بِما فیهِ نَجَوْتُم مِنَ النّارِ وَ دَخَلْتُمُ الْجَنَّهَ فَاِنَّ فیهِ حُجَّتَنا وَ بَیانَ حَقِّنا وَ فَرَضَ طاعَتِنا؛(احتجاج طبرسی/۱/۲۲۵)
[به مردمی که بعد از رحلت پیغمبر اکرم به بهانه‌ی(حَسْبُنا کِتابُ اللهِ)از اطاعت امام سرپیچی کرده و قرآن را کافی در هدایت خود می‌پنداشتند] فرمود:اگر شما به محتویّات همین قرآن[که در دست دارید]عمل کنید؛[نصوص و ظواهر و تلویحات آن را نادیده نگیرید]از آتش نجات می‌یابید و داخل بهشت می‌شوید؛ چه آن‌که در میان محتویّات همین قرآن، حجّت ما[دلیل امامت ما]و بیان حقّ ما و وجوب اطاعت[فرمان]ما آمده است.
این گفتار امام با کمال وضوح این حقیقت را نشان می‌دهد که قرآن مردم را به دامن رهبر و امام معصوم منصوب از جانب خدا می‌افکند و همه را تحت ولایت حقّه‌ی وی در می‌آورد؛ آنگاه امام هم مردم را با حقایق عالیّه‌ی قرآن آشنا نموده و جملگی را در پرتو نور وحی خدا به بهشت جاودان و سعادت بی‌پایان می‌رساند.
قرآن از عترت جدا نمی‌شود
رسول خدا نیز در روایت ثقلین با جمله‌ی بسیار عمیق و پرمغز”لَنْ یَفْتَرِقا حَتّی یَردا عَلَیَّ الْحَوْضَ” و همچنین با جمله‌ی”ما اِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِما لَنْ تَضِلُّوا اَبَداً” اشاره به همین نکته‌ی فوق‌العاده ارزنده و عالی فرموده است که:
قرآن نازل شده‌ی از جانب خدا،وقتی دارای صفات حیّه و زنده‌ی خود از قبیل: «نور»،«مبین»،«هدیََ»،«فرقان»،«بیان»،«تبیان کلِّ شَیء»خواهد بود که با «عترت»من قرین بوده و توأم «اهل بیت» من باشد. در این صورت است که کتاب هدی و مایه‌ی نجات شما خواهد بود و امّا همین که از «اهل بیت» من جدا شد،دیگر آن «کتاب خدا» و «رمز هدی» نخواهد بود و بر اثر مُنفَک بودن از بیان و روشن نگشتن حقایق مقصوده‌اش، موجب ضلالت و گمراهی امّت نیز خواهد گردید!
چنان‌که چنین نیز شد و قرآن جدا از اهل بیت رسول به دست حکّام بنی‌امیّه و بنی‌عبّاس افتاد و چه فتنه‌ها که برپا کرد و کوردلی‌ها که به وجود آورد و جمعیّت‌ها که به ضلال افکند.آری:
وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إلاّ خَساراً؛(اسراء/۸۲)
و نازل می‌کنیم قرآن را که شفابخش و مایه‌ی رحمت است برای مؤمنان و نسبت به ستمکاران، چیزی جز زیان نمی‌افزاید.
بدیهی است که قرآن جدا شده از علی و افتاده در دست امثال معاویهْْ بن‌ابی‌سفیان‌ها به طور حتم دیگر کتاب هدایت نخواهد بود و دردی از عالم انسان درمان نخواهد کرد؛ بلکه بر دردهای بی‌درمان عالم انسان به طور مسلّم خواهد افزود و تباهی و خسار فراوان هم به بار خواهد آورد.
به راستی اگر قرآن بدون بیان امام همان قرآن خدا و «نور مبین» و« تبیان» و «بیان» بود و در حدّ نفس خود فهماننده‌ی جمیع مرادات و مقاصد الهی و کافی در امر هدایت امّت اسلامی بود،آن همه کوشش و اهتمام برای اثبات همراهی «عترت» و «قرآن» از جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله در طول مدّت بعثت و عاقبت در مرض موت و هنگام «وداع» ابراز نمی‌شد و روی آن پافشاری نمی‌گردید.
قرآن در زمان غیبت امام
حال اگر کسی بگوید: بنابراین در زمان غیبت که قرآن از امام جدا شده و به دست بشر عادی افتاده، بشری که کلید مخازن علم و حکمت قرآن به دستش نیست و از رموز کشف صحیح حقایق عالیه‌ی آن بی‌خبر است؛ باید در این شرایط، عالم انسان و در این میان جامعه‌ی مسلمانان از برکات آسمانی قرآن محروم باشند و نتوانند از کتاب هدایت خود، چنان‌که هست استفاده بنمایند و از علوم و معارف آن برخوردار گردند.آیا این سخن لازمه‌اش تعطیل قرآن و سدّ باب اکتساب از معارف قرآن نمی‌باشد؟ و در این صورت آیا تنزیل یک چنین کتاب «عزیز حکیم» بر بشری که قادر بر استفاده از آن نیست، لغو و خلاف حکمت تلقّی نمی‌شود؟!
در جواب عرض می‌شود: آری؛مطلب همین است. جدا شدن قرآن از «امام» و «حجّت» معصوم حقّ،لازمه‌اش معطّل ماندن آن کتاب عزیز از اجرای کامل احکام و قوانینش و بسته شدن باب اکتساب صحیح از معارف حقّه و عاری از انحراف و اشتباهش خواهد بود. چنان‌که در دعای عهد منقول از امام صادق آمده است:
وَ اجْعَلْهُ اللّهُمَّ مَفْزَعاً لِمَظْلُومِ عِبادِکَ…وَ مُجَدِّداً لِما عُطِّلَ مِنْ اَحْکامِ کِتابِکَ؛(مفاتیح الجنان/۵۴۰)
بارالها! او[امام] راپناهگاه بندگان ستمدیده‌ات و تجدید کننده‌ی احکام تعطیل شده‌ی کتابت قرار بده.
و همچنین در «دعای در غیبت امام زمان » آمده است:
وَ اَصْلِحْ بِهِ ما بُدَّلَ مِنْ حُکْمِکَ وَ غُیِّرَ مِنْ سُنَّتِکَ حَتّی یَعُودَ دینُکَ بِهِ وَ عَلی یَدَیْهِ غَضّاً جَدِیداً صَحیحاً لا عِوَجَ فیهِ وَ لا بِدْعَهَ مَعَهُ؛ (بلدالامین/۳۰۷)
و اصلاح کن به سبب او[امام ]حکمی را از تو که تبدیل گردیده و سنّتی را از تو که تغییر داده شده است؛ تا دین تو با تدبیر او، به تازگی و شادابی خود باز گردد و از هر گونه بدعت و کجی رهایی یابد.
امیرالمؤمنین اشاره به کار امام قائم منتظرمی‌فرماید:
وَ یَعْطِفُ الرَّأیَ عَلَی الْقُرْآنِ إِذَا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَی الرَّأیِ؛(نهج‌البلاغه‌ی فیض/خ۱۳۸)
رأی[خودکامگی‌ها] را به قرآن بر می‌گرداند در زمانی که قرآن را به رأی خود تبدیل کرده باشند.
و امروز این مطلب بر همه کس روشن است که حدود برخورداری امّت اسلام از قرآن در چه سطح نازلی قرار گرفته است،جدّاً شرم‌آور است.ولی مع‌الوصف این جریان مستلزم این نیست که تنزیل کتاب «هدایت» بر بشری که قادر بر استفاده‌ی کامل از آن نمی‌باشد لغو و خلاف مقتضای «حکمت» باشد؛چه آن‌که این محرومیّت از ناحیه‌ی خود این بشر به وجود آمده است و خداوند منّان از روی لطف بر بندگان، تنزیل کتاب حکیم و نصب امام و تعیین حجّت معصوم از جانب خود فرموده است تا از هر جهت راه اعتراض و اعتذار را بر بشر ببندد و او یک روز نگوید که اگر «نور مبین» و «فرقان» و «بیان» در اختیار من گذارده بودی، هرگز من به راه خطا نمی‌رفتم و سر از هلاک همیشگی در نمی‌آوردم.
لذا حجّت تا روز قیامت بر بشر تمام است. هم «قرآن» در اختیار است و هم امام در انتظار. و الحال این بر عهده‌ی عالَم انسان است که زمینه‌ی طاعت خود را از «حجّت» حقّ فراهم سازد تا او ظاهر گردد و ابواب علوم و معارف آسمانی قرآن را بر روی بشر بگشاید و احکام حیات‌بخش آن را در صحنه‌ی زندگی انسان جاری گرداند.البتّه تا بشر راه طغیان و عصیان بر امام زمان در پیش گرفته است و سبک‌مغزانه در این راه می‌تازد؛دستش به دامن حجّت معصوم خدا و نتیجتاً به دامن قرآن و کتاب خدا نخواهد رسید و بالمآل از برکات آسمانی قرآنی محروم مانده، از در رحمت حقّ مطرود و مردود خواهد گردید. این فرموده‌ی خدای حکیم است:
…إنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأنْفُسِهِمْ…؛(رعد/۱۱)
حقیقت آن‌که خدا وضع قومی را دگرگون نمی‌سازد، تا آن قوم آنچه را که در درون خود دارند[از نیّات و حالات روحی و ملکات نفسانی]دگرگون سازند.
از ترازو کـم کنی من کـم کنم ******** تا تو با من روشنی، من روشنم
محبوبان درگاه الهی
۱ـ متابعت کنندگان از پیامبر صلی الله علیه و آله:
بگو ای پیامبر، اگر خدا را دوست می‌دارید، مرا پیروی کنید که خدای شما را دوست بدارد. آل عمران/۳۱
۲ـ نیکوکاران:
همانا خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد. مائده/۱۳
۳ـ متّقین:
پس همانا خداوند، تقواپیشگان را دوست می‌دارد. آل عمران/۷۶
۴ـ توّابین:
همانا خداوند، توبه کنندگان را دوست دارد. بقره/۲۲۲
۵ـ صابران:
و خداوند صابران را دوست می‌دارد. آل عمران/۱۴۶
۶ـ پاکیزگان:
و همانا خداوند، پاکان را دوست می‌دارد.توبه/۱۰۸
۷ـ توکّل کنندگان:
و خداوند، توکّل کنندگان را دوست دارد. آل عمران/۱۵۹
۸ ـ عدالت‌پیشه‌گان:
همانا خداوند، عدالت پیشه‌گان را دوست دارد. مائده/۴۲
۹ـ رزمندگان استوار:
خدا، آن مؤمنان را که در صف جهاد با کافران مانند سدّ آهنین همدست و پایدارند، بسیار دوست می‌دارد. صف/۴
۱۰ـ مؤمنین:
و به زودی خداوند، قومی(مؤمنین) را که دوست می‌دارد و آنها نیز خداوند را دوست می‌دارند به نصرت اسلام برانگیزد. مائده/۵۴
غضب‌شدگان درگاه الهی
۱ـ متجاوزین:
همانا خداوند، تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد. بقره/۱۹۰
۲ـ کفر کنندگان:
و خداوند، هر کفران کننده‌ی گناهکار را دوست نمی‌دارد. بقره/۲۷۶
۳ـ کافران:
پس خداوند، کافران را دوست نمی‌دارد. آل عمران/۳۲
۴ـ ظالمان:
و خداوند، ظالمین و ستمگران را دوست نمی‌دارد. آل عمران/۵۷
۵ـ متکبّرین فخرفروش:
خداوند، شخصی را که فخرفروش و متکبّر باشد دوست نمی‌دارد. نساء/۳۶
۶ـ خیانت‌پیشه گناهکار:
خداوند، شخص خیانت‌پیشه و گناهکار را دوست نمی‌دارد. نساء/۱۰۷
۷ـ فسادکنندگان:
و خداوند، فسادکنندگان را دوست نمی‌دارد. مائده/۶۴
۸ ـ خائنان:
همانا خداوند، خیانت‌پیشه‌گان را دوست نمی‌دارد. انفال/۵۸
۹ـ اسراف کنندگان:
همانا خداوند، اسراف‌کنندگان را دوست نمی‌دارد. اعراف/۳۱
۱۰ـ مستکبران:
خداوند، مستکبران را دوست نمی‌دارد. نحل/۲۳
۱۱ـ دل‌بستگان به دنیا:
خداوند دل‌بستگان به دنیا را دوست نمی‌دارد. قصص/۷۶
آشنایی با برخی از تفاسیر قرآن کریم
شایان ذکر است از بین بیش از ۴۷۰ تفسیر قرآن از قرن اوّل هجری قمری تاکنون، موارد ذیل انتخاب و معرّفی می‌گردد:
- کلام النور نورالکلام
این تفسیر توسط عالم ربّانی حضرت آیت الله ضیاءآبادی مدّظلّه العالی ایراد و تألیف شده است. مؤلّف محترم درمقدّمه‌ی تفسیر سوره‌ی انفال چنین نوشته‌اند: …اینجانب از نظر احساس مسئولیّت در طول سال‌های متمادی که در جلسات دینی برای بحث در مسائل دینی شرکت می‌کردم، قسمت عمده‌ی کارم را به ترجمه و توضیح آیات شریفه‌ی قرآن اختصاص می‌دادم تا این که… اکنون آن مطالب پس از پیاده شدن از نوار، به صورت کتاب‌هایی مستقل به برادران و خواهران باایمان تقدیم می‌گردد…
شایان ذکر است تاکنون از معظّم له تفسیر سوره‌های انفال، توبه، یونس، رعد، هود، یوسف و قیامت و یاسین و کوثر منتشر شده است، ضمن این که تفسیر سوره‌ی نحل در حال حاضر به صورت هفتگی با عنوان صفیر هدایت منتشر می‌شود تا پس از اتمام، مستقلاً به چاپ برسد. از ویژگی‌های شاخص این تفسیر:
^ بیان نکات اخلاقی ـ تربیتی آیات قرآن کریم متناسب با مسائل و مشکلات روزمرّه‌ی مردم.
^ ساده و روان بودن متن،از تمثیلات جالب بهره بردن و از معنویّت خاصّی برخوردار بودن.
^ مستند به منابع محکم روایی و تفهیم معانی لغوی واژگان خاصّ قرآن.
- تفسیر صدرالمتألهین
حکیم الهی و فیلسوف بزرگ، صدر المتألهین شیرازی ابتدا مقدّمه‌ای بر تفسیر قرآن به نام مفاتیح الغیب نوشت که خطوط فکری و برداشت‌های کلّی خود را از قرآن در آن عرضه کرده و سپس به تفسیر قرآن پرداخت، ولی متأسّفانه توفیق اتمام آن را نیافت و تا آیه‌ی۶۵ سوره‌ی بقره بیشتر به دست نیامده، در این تفسیر پس از ذکر هر آیه، خلاصه‌ای از گفتار مفسّرین معروف آمده و سپس برداشت نهایی مؤلّف که به تعبیر خودش نشأت گرفته از الهامات غیبی و فیوضات ربّانی است ذکر می‌کند. این قسمت تفسیر به اضافه ی رساله‌های تفسیری که بر ۹ سوره و ۲ آیه که مجموعاً به عدد ۱۲ می‌رسد در دست است که بار اوّل در سال ۱۳۲۲ قمری به صورت سنگی در تهران چاپ شده بود و اخیراً در هفت جلد منتشر شده است.
- تفسیر شُبّر
مرحوم سیّدعبدالله شبّر متولد ۱۱۷۸ و متوفی سال ۱۲۴۲ قمری، یکی از چهره‌های پرکار و پر تلاش قرون معاصر است که آثار ارزشمندی از وی به جا مانده است. تعداد تألیفات وی بیش از ۷۰ جلد است؛ از اینرو او را مجلسی ثانی لقب داده‌اند. از وی سه نوع تفسیر در اختیار داریم:
- تفسیر کبیر موسوم به صفوهْْ التفاسیر.
- تفسیر وسیط به نام الجوالثمین فی تفسیر القرآن المبین.
- تفسیر وجیز که مؤلّف آن را در سال ۱۲۳۹ قمری به پایان رسانده است.
تفسیر مشهور شبّر، بیشتر به تفسیر وجیز ایشان اطلاق می‌شود که با “وجازتی” که دارد، عبارت آن متضمّن دقائق و نکات بسیار و با کمال اختصار مشتمل بر حقائق و معانی بی‌شمار است. این تفسیر در یک جلد بزرگ به زبان عربی منتشر شده است.
- تفسیر کاشف
این تفسیر توسط دو تن از اساتید محترم دانشگاه جناب حجهْْ الاسلام دکتر سیّد محمّدباقر حجّتی و جناب حجهْْ الاسلام عبدالکریم بی‌آزار شیرازی صورت گرفته است. از ویژگی‌های این تفسیر این که:
- ترجمه پیوسته با در نظر گرفتن همبستگی آیات و آن هم با روش نگارش جدید و توضیح مفاهیم فراموش شده پاره‌ای از حکمات و بیان زمینه‌های تاریخی برخی از آیات.
- استفاده از هنرهای ادبی نظیر اشعار جالب و تصاویر مناسب.
- توجّه به علم معانی و بیان و ریشه‌ی کلمات.
- توجّه به کلمات کلیدی مترادف و متقابل نظیر متّقین، کافرین، ظالمین و…
- برای گسترش و توسعه و تکامل ایده های قرآن، توجّه به ترتیب نزول آیات که در این تفسیر به این نکته توجّه شده است.
و مسائل و موارد دیگری که می‌توان گفت در مجموع تفسیر مناسبی است برای عموم مردم و حتّی دانش‌آموزان هم می‌توانند از آن استفاده ببرند.
- تفسیر صافی
مؤلّف این تفسیر، مرحوم ملاّحسین فیض کاشانی معروف به فیض کاشانی از نوابغ قرن ۱۱ هجری بوده و آثار بسیار گرانبهایی از این فرزانه به یادگار مانده است. این دانشمند در رشته‌های مختلف علوم دارای تبحّر بسیار بوده و در سال ۱۰۱۹ قمری در شیراز دار فانی را وداع و در همان مکان مدفون گشته است. تفسیر صافی تفسیر صرفاً روایی است با این که مرحوم فیض از علوم مختلفی برخوردار بوده، ولی از آنها در تفسیر استفاده نکرده است. مرحوم علاّمه طباطبایی و علاّمه امینی از فیض کاشانی به عظمت یاد کرده‌اند. این تفسیر به تصحیح محقق توانا مرحوم علاّمه شعرانی و تحقیق و تعلیق میرزا حسن حسینی در ۵ جلد به قطع وزیری به چاپ رسیده است.
- تفسیر نورالثقلین
این تفسیر تألیف محدّث جلیل‌القدر، شیخ عبد علی بن جمعهْْ العروسی الحویزی متوفی به سال ۱۱۱۲ قمری می‌باشد. این تفسیر روایی محض بوده و مؤلّف آن با تلاش بسیار احادیث مربوط به سور و آیات را در ذیل آنها آورده است. تفسیر نورالثقلین توسط حجّهْْ الاسلام والمسلمین سیّدهاشم رسولی محلاتی تصحیح و پاورقی خورده و در ۵ مجلّد به زیور طبع آراسته شده است.
- تفسیر رَوحُ الجِنان وَ رُوح الجَنان
شیخ جمال الدّین ابوالفتوح حسین بن علی بن محمّد بن احمد رازی، مفسّر قرن ششم هجری بوده است. تاریخ تولّد و وفات وی به درستی مشخّص نیست. امّا از مشایخ و شاگردان او می‌توان دانست که به تقریب در قرن ششم می‌زیسته است. از معروف‌ترین تألیفات نویسنده همین تفسیر است و به معنای نسیم خوش و جان دل می‌باشد. این تفسیر از جمله تفاسیر فارسی است که از جهت فصاحت لفظ و لطف عبارت، جلب توجّه می‌نماید. تفسیری است که در عصر خود در علم کلام و عقلیات، بیش از سایر تفاسیر مداخله نموده امّا غالباً از حدّ تفسیر خارج نشده است. این تفسیر با تصحیح و حواشی از علاّمه حاج میرزا ابوالحسن شعرانی منتشر شده است.
- تفسیر موضوعی قرآن
این تفسیر، توسط استاد ارجمند، عارف و فیلسوف گرانقدر، حضرت آیت الله جوادی آملی بیان شده است. مبنا و روش استاد در این تفسیر، همان مبنای مرحوم علاّمه طباطبایی است که قرآن را باید توسط خود قرآن تفسیر کرد. استاد در اوّلین جلسه‌ی مبحث خود می‌فرماید:
او(قرآن) به خارج نیازی ندارد که امور دیگری آن را روشن کند، به چیزی غیر از خودش محتاج نیست تا آن چیز محتوای قرآن را آشکار کند. نه نیازی به چیز دیگر دارد و نه می‌شود چیزی را به او تحمیل کرد. سرّش این است که قرآن کتاب خداست، چه این که جهان امکان و آفرینش کتاب خداست. ضمناً از این استاد عالیقدر تفاسیر دیگری نیز منتشر شده است.
- تفسیر تبیان
تفسیر تبیان یکی از تفاسیر عمده‌ی قرآن و یکی از سه، چهار تفسیر مهم و قدیمی شیعه به شمار می‌آید. مؤلّف آن ابوجعفر محمّدبن حسن طوسی است که بعدها به شیخ الطائفه ملقّب شد. در رمضان ۳۸۵ هجری در طوس خراسان متولّد و جزء شاگردان شیخ مفید و سیّد مرتضی علم‌الهدی محسوب می‌شود. اوّلین حوزه‌ی علمیه‌ی نجف به دست وی افتتاح شد. آثار بسیاری در فقه و اصول از او به یادگار مانده است. وی در سال ۴۶۰ هجری درگذشت. از جمله آثار وی در علوم قرآن، تفسیر تبیان است. از جمله ویژگی‌های تفسیر تبیان این است که از احادیث ائمّه‌ی اطهار استفاده می‌کند و به مباحث لغوی و نحوی اهمّیّت می‌دهد و به اختلاف قرائات می‌پردازد و از بحث‌های کلامی استفاده می‌کند. این تفسیر به زبان عربی است و دو بار به طبع رسیده است، یک بار در سال ۱۳۶۴ به تصحیح سیّدمحمّد حجّت کوه کمره‌ای و یک بار در سال ۱۳۸۳ هجری به اهتمام احمد شوقی امین در نجف در ۱۰ جلد.
- تفسیر مجمع‌البیان
این تفسیر، توسط امین الاسلام و مفسّر بزرگ عالم تشیّع، شیخ ابوعلی الفضل اِبن الحسن اِبن الطبری متوفی ۵۴۸ هجری به زبان عربی نگارش یافته است. این تفسیر روش خاصّی را اتّخاذ نموده است و آن این که ابتدا به شرح لغات پرداخته، سپس اقوال مختلف مفسّرین را نقل کرده و اگر روایت یا حدیثی وارد شده باشد می‌آورد. بعد از آن شأن نزول آیه را ذکر و به تفسیر می‌پردازد. در مجموع از جمله تفاسیر بسیار وزین و عالی است که توسط این مفسّر بزرگ به رشته‌ی تحریر درآمده است.در سال‌های اخیر توسط دو تن از اساتید حوزه آیت الله حسین نوری و شهید دکتر مفتح به فارسی روان ترجمه شده و در ۲۷ جلد به چاپ رسیده است.
- تفسیر منهج الصّادقین فی الزّام المخالفین
مؤلّف کتاب مولی فتح الله بن مولی شکرالله کاشانی از جمله علما و مفسّرین دوران صفویه می‌باشد. مؤلّف این تفسیر را به فارسی نگارش کرده و آن را در پنج مجلّد قرار داده است. تألیف دیگری در شرح نهج‌البلاغه دارد به نام تنبیه الغافلین و تذکرهْْ العارفین که به فارسی نوشته شده است. تفسیر فوق توسط علاّمه ابوالحسن شعرانی مقدّمه و پاورقی و تصحیح کامل صورت پذیرفته و انتشارات کتابفروشی اسلامیه آن را به چاپ رسانده است. مؤلّف کتاب در سال ۹۸۸ هجری دار فانی را وداع گفته است.
- تفسیر عاملی
روش تدوین کتاب این است که ابتدا مؤلّف چند آیه را به ترتیب عنوان کرده و سپس لغات مشکل را توضیح داده و اختلاف قرائات را ذکر کرده و سپس آیات را ترجمه می‌کند. در ترجمه‌ی آیات، ابتدا چنانچه آیه شأن نزول داشت، اشاره کرده و تمامی مفاهیم آیه را عیناً به ترجمه منتقل می‌کند. در قسمت دوّم تحت عنوان سخن مفسّرین اقوال مختلف را با نام مفسّر و تفسیر به طور اعمّ از خاصّه و عامّه بدون هیچگونه تعصّب نقل کرده و چکیده‌ی آنها را در اختیار خواننده می‌گذارد. چنانچه بعضی از عرفا و شعرا مطلب قابل توجّهی داشته باشند، با ذکر مرجع می‌آورد و در سوّمین قسمت، تحت عنوان “سخن ما” آیات را مورد بررسی قرار داده و نتیجه‌های مختلف را اعمّ از اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و… عرضه می‌دارد. در حقیقت این تفسیر اوّلین تفسیر فارسی است که با این روش تألیف و تدوین شده است.
- تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن
از جمله مهمترین و مفصّل‌ترین تألیفات علاّمه طباطبایی “تفسیر المیزان” می‌باشد که به زبان عربی در ۲۰ جلد منتشر شده است. این تفسیر به همّت جمعی از فضلا و اساتید محترم حوزه‌ی علمیّه‌ی قم، به فارسی ترجمه و در ۴۰ جلد به طبع رسیده است. روش علاّمه در تفسیر اینگونه بوده که ایشان کار خودشان را در تفسیر روی این اصل قرار داده‌اند که(القرآن یفسّر بعضه بعضاً) یعنی بعضی از قسمت‌های قرآن، بعضی دیگر را تفسیر می‌کند و بیشتر از خود قرآن برای تفسیر استفاده نموده‌اند. توجّه به روایات معصومین و شأن نزول‌ها و مباحث فلسفی و اجتماعی… از دیگر ویژگی‌های این تفسیر می‌باشد. در مجموع از جمله بهترین تفاسیری است که برای قرآن نوشته شده است.
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن
اثر سیّدعبدالحسین طیب(زنده در ۱۳۹۶ق) از علمای معاصر. این تفسیر در چهارده مجلّد به زبان فارسی شامل تمام قرآن کریم است. شیوه‌ی این تفسیر مزجی و استدلالی است. چهارده مجلّد آن تماماً به چاپ رسیده.
- مخزن العرفان
اثر حاجیه نصرت خانم(۱۳۰۸ ق ـ ۱۴۰۳ق) دختر حاج سیّد محمّدعلی حسینی اصفهانی معروف به امین یا امینه که مؤلّفات خود را به نام یک بانوی ایرانی منتشر می‌کرد و از زنان دانشمند و پارسای عصر جدید بود. این تفسیر در پانزده مجلّد به زبان فارسی و شیوه‌ی کلامی و استدلالی و روانی شامل تمامی قرآن کریم است. مؤلّف در این اثر پس از ذکر یک یا چند آیه از قرآن کریم، نخست آن را به فارسی روان ترجمه نموده و سپس به تفسیر و تأویل شرح مبسوط آن می‌پردازد و نیز معانی عرفانی و جنبه‌های ادبی و سایر موارد آن را بیان می‌کند. مفسّر در این تفسیر همواره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت و همچنین اقوال مفسّران متقدّم شیعه استفاده می‌کند. این تفسیر در حیات مؤلّف در پانزده جلد بین سال‌های۱۳۳۶تا ۱۳۵۴ در اصفهان به طبع رسیده است.
- التمهید فی علوم القرآن
اثر آیت الله محمّدهادی معرفت(متولد ۱۳۵۰ق) از ائمّه‌ی اجتهاد و مدرسین خارج حوزه علمیه قم. این تفسیر در چند مجلّد شامل مقدّمات و مدخل‌های تفسیر به زبان عربی و شیوه‌ی استدلالی شامل تمام قرآن کریم از آغاز تا انجام آن است. مؤلّف در مقدّمه‌ی بر مدخل تفسیر خویش می‌نویسد: از آغاز اشتغال به طلب علم بسیار به شؤون قرآن کریم و مطالعه تفسیرهای گوناگون و کتب حاوی علوم قرآن مأنوس بودم. از همان زمان کتب تفسیر و علوم مربوط به آن را مطالعه می‌کردم در دو مورد برای خود یادداشت‌هایی بر می‌داشتم: نخست آنچه در صحّت اقوال و گفتار نویسنده برایم مورد شک و تردید واقع می‌شد و دوّم آنچه مورد تحسین این جانب قرار می‌گرفت و با مرور زمان انبوهی از یادداشت‌ها نزد این جانب جمع گردید تا این که آنها را به فصول مختلف تبویب و تنظیم نمودم که در نتیجه شامل بحث‌های متنوع قرآنی گردید. این بحث‌ها را پس از تنظیم مدخل تفسیر وسیط خود قرار دادم.مؤلّف مجلّد اوّل تفسیر خویش را به بحث وحی و قرآن و ظاهر آن و مجلّد دوّم را به ناسخ و منسوخ و مجلّد سوّم را به محکمات و متشابهات قرآن اختصاص داده، سپس حقیقت تأویل، مذاهب سلفیه و تشکیک آنها و ایجاد تشابه در آیات و بعد بعضی از آیات متشابه را ذکر نموده است. مجلّد اوّل تا چهارم این تفسیر طبع و منتشر گردیده است.
- تفسیر نمونه
اثر جمعی از نویسندگان زیر نظر آیت الله ناصر مکارم شیرازی گروه مؤلّفان عبارتند از حجج اسلام محمّدرضا آشتیانی، محمّدجعفر امامی، داود الهامی، اسدالله ایمانی، عبدالرسول حسنی، سیّدحسن شجاعی، سیّد نورالله طباطبایی، محمّد عبداللهی، محسن قرائتی، محمّد محمّدی از افاضل حوزه علمیه قم. تفسیر مورد بحث به زبان فارسی و شیوه‌ی استدلالی است. مؤلّفان در این اثر سعی نموده‌اند که مسائل علمی و اجتماعی روز را با تفسیر آیات تطبیق داده و نسل جوان را با معارف اسلامی و قرآن آشنا کنند و نیز آقای مکارم شیرازی در مقدّمه‌ی آن می‌نویسد که این تفسیر بر مبنای معیارها و نیازهای جهان امروزی نگاشته شده تا احتیاجات و خواست‌های نسل جوان را برآورده نماید و باعث آشنایی آنان با معارف قرآن و فرهنگ اسلام شود و نیز امتیازات این تفسیر را چنین یاد کرده است:
۱ـ از آنجا که قرآن کتاب زندگی است، در تفسیر آیات به جای پرداختن به مسایل ادبی و عرفانی و مانند آن، توجّه خاصّی به مسایل سازنده زندگی مادّی و معنوی و به‌ویژه مسائل اجتماعی شده و به اندازه‌ی کافی روی مسائلی که تماس نزدیک به حیات فرد و اجتماع دارد تکیه گردیده است.
۲ـ به تناسب عناوینی که در آیات مطرح می‌شود، ذیل هر آیه بحث فشرده و مستقلی درباره‌ی موضوعاتی مانند ربا، بردگی، حقوق زن، فلسفه‌ی حج، اسرار تحریم قمار، شراب، گوشت خوک و از ارکان و اهداف جهاد اسلامی و مانند آن آمده است تا خوانندگان در یک مطالعه‌ی اجمالی از مراجعه به کتاب‌های دیگر بی‌نیاز کردند.
۳ـ کوشش شده ترجمه‌ی ذیل آیات، سلیس و روان و گویا و دقیق و در نوع خود جالب و رسا باشد.
۴ـ به جای پرداختن به بحث‌های کم حاصل ادبی، توجّه مخصوص به ریشه‌ی لغات و شأن نزول آیات که هر دو در فهم دقیق معانی قرآن مؤثّر هستند شده است.
۵ـ اشکالات و ایرادات و سؤالات مختلفی که گاهی در پیرامون اصول و فروع دین اسلام به میان می‌آید، به تناسب هر آیه مطرح شده و پاسخ فشرده‌ی آن ذکر گردیده است.مانند شبهه‌ی آکل و مأکول، معراج، تعدّد زوجات، علّت تفاوت زن و مرد، تفاوت دیه‌ی زن و مرد، حروف مقطّعه، نسخ احکام، جنگ‌ها و غزوات اسلامی، آزمایش‌های گوناگون الهی و ده‌ها مسأله‌ی دیگر به گونه‌ای که هنگام مطالعه‌ی آیات، علامت استفهامی در ذهن خواننده باقی نماند.
۶ـ از اصطلاحات پیچیده علمی که نتیجه‌ی آن اختصاص کتاب به صنف و گروه خاصی است دوری شده و به هنگام ضرورت پس از ذکر اصطلاح علمی تفسیر روشن آن بیان گردیده است. سبک این تفسیر به این صورت است که نخست یک یا چند آیه از قرآن ذکر گردیده، سپس آن را به فارسی ترجمه می‌کند و مبسوطاً به تفسیر آیات می‌پردازد تحت عناوین هر آیه به تناسب آن. بحث‌های تاریخی و ناسخ و منسوخ، داستان‌های گوناگون، شأن نزول و بیان نقطه‌های تاریک آن را آورده است. این تفسیر در بیست و هفت جلد در تهران چاپ شده است.
- احسن الحدیث
اثر سیّدعلی اکبر قرشی(زنده در سال۱۳۶۶ش) از قرآن‌پژوهای کوشای معاصر صاحب قاموس قرآن ۷ جلد در ۳ مجلّد به فارسی که یکی از محقّقانه‌ترین فرهنگ‌های خاص لغات قرآن مجید است. این کتاب تفسیری است به فارسی به شیوه‌ی عقلی ـ استدلالی، کلامی و گرایش به مسائل علمی و اجتماعی عصر جدید.مؤلّف درباره‌ی شیوه‌ی نگارش خود در پایان مقدّمه چنین آورده است: در این تفسیر ابتدا قسمتی از آیات که به‌نظر نگارنده با هم ارتباط دارند نوشته شده و ترجمه‌ی آیات در ذیل آنها بیان می‌گردد و سپس مطالب تفسیری در سه بخش: کلمه‌ها، شرح‌ها و نکته‌ها بررسی می‌شود. بدین طریق که ذیل عنوان کلمه‌ها متن آنها توضیح داده می‌شود و ذیل عنوان شرح‌ها، آیات شریفه مورد تفسیر قرار می‌گیرد و در ذیل عنوان سوّم برداشت‌هایی می‌شود از آیات کرد و مطالبی که مربوط به آنهاست بیان می‌شود. احسن الحدیث در ۱۲ مجلّد است و در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۱ انتشار یافته است.
- البیان فی تفسیر القرآن
اثر آیت الله سیّدابوالقاسم خوئی(۱۳۱۷ـ ۱۴۱۳ق) فرزند سیّد علی اکبر موسوی خوئی نجفی از ائمّه‌ی فتوا و مراجع تقلید شیعیان جهان و زعیم حوزه‌ی علمیه.تفسیر مورد نظر در یک مجلّد به زبان عربی و شیوه‌ی استدلالی و کلامی شامل مقدّمه و مباحث قرآن‌پژوهی مختلف و سپس تفسیر سوره‌ی حمد است. مؤلّف در اثر خود نخست مدخل تفسیر را نگاشته که شامل خطبه‌ی کتاب و بیان علّت تألیف این تفسیر است و دارای چهارده فصل می‌باشد که هر فصلی به چند فرع مستقل تقسیم می‌شود و نیز هر یک فصل دارای بحث تحلیلی بسیار مهم در کلیات و معارف قرآن مجید و عظمت اسرار کونیه و تشریعیه و نواحی اعجاز و امتیازات این کتاب آسمانی و اختلافات قرائات و استدلال علمی و تحقیقی و عقلی بر عدم وقوع تحریف. اهمّ مباحث این اثر عبارتند از:
- بحث مؤلّف در فضیلت قرآن و عجز انسان از توصیف قرآن و طریق معرفت به تفسیر قرآن.
- اعجاز قرآن: مؤلّف در این فصل به اعجاز قرآن و اتقان معانی آن و اسرار نهفته‌اش پرداخته است.
- اوهام حول اعجاز قرآن در رد و تخطئه‌ی نظریه صرفه.
- سایر معجزات، بشارت و خبر نبوّت رسول اکرم در تورات وانجیل، اسلام آوردن بسیاری از یهودیان و نصاری.
- سخنی درباره‌ی قاریان هفتگانه.
- نگاهی به قرائت‌های قرآن و ضرورت بر تواتر آنها و موضوع احرف سبعه و کیفیت قرائات در نماز.
- آیا قرآن بر هفت حرف نازل شده است.
- مصون ماندن قرآن از هرگونه تحریف و کم و کاست. مؤلّف بحث مبسوطی در اثبات عدم تحریف و تصریحات اعلام امامیه به عدم تحریف به میان می‌آورد.
- درباره‌ی گردآوری و کیفیّت جمع‌آوری قرآن.
- حجیهْْ ظواهر و اخذ به ظاهر قرآن.
- نسخ در قرآن، معنی لغوی و اصطلاحی نسخ، اقسام سه‌گانه‌ی نسخ، آیه‌ی متعه و دلالت بر جواز نکاح متعه.
- بداء در هستی، بحث در علم الهی ازلی است و تنافی با قدرت او ندارد، بداء نزد شیعه‌ی امامیه، اقسام قضاء الهی.
- اصول کار در تفسیر، بطلان اعتماد بر ظن.
- حدوث قرآن و قدمت آن، بحث در صفات باری تعالی.
سپس مؤلّف به تفسیر سوره‌ی حمد پرداخته است. نخست محلّ نزول سوره را بحث کرده و بعد فضیلت و عدد آیات آن و سپس به اندیشه و آرمان این سوره می‌پردازد و بعد به تفسیر بسمله و آغاز تفسیر سوره‌ی حمد شروع نموده و سبک او چنین است که پس از ذکر هر آیه، نخست قرائات را بیان می‌کند و بعد لغت و اعراب را سپس به نحو مبسوط به تفسیر آیه می‌پردازد و اساس شیوه‌ی او تفسیر قرآن با قرآن می‌باشد. این تفسیر در ۱۳۸۲ ق به چاپ رسیده است.
- تفسیر رفیعی
اثر آیت الله سیّد ابوالحسن(۱۳۰۶ـ۱۳۹۶ق) فرزند سیّد میرزا ابراهیم معروف به رفیعی قزوینی از مشاهیر حکما و مراجعه تقلید از شاگردان شیخ عبدالکریم حائری و میرزا حسن کرمانشاهی و میرزا هاشم اشکوری. این تفسیر شامل مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم، از سوره‌های مختلف قرآن از جمله سوره‌ی بقره، توحید،یس، جمعه، اعلی، حدید و زلزال که مفسّر آنها را بر وفق مذاق فلسفی و عرفانی خویش برای تفسیر انتخاب کرده و به تأویل و تفسیر آنها پرداخته است. این تفسیر آکنده از دقائق فلسفی و عرفانی و در نوع خویش کم‌نظیر است. نسخه‌ی اصل به خطّ مفسّر در کتابخانه مؤلّف در تهران محفوظ است و راقم این سطور، آن را در ۱۳۹۳ق مشاهده نموده است. مؤلّف دارای اثر دیگری به نام تفسیر آیه الر تلک آیات الکتاب حکیم دارد که در بیان و تأویل آیه‌ی اوّل و دوّم سوره‌ی یونس است. مفسّر با مذاق فلسفی و عرفانی خویش به شرح دقائق و حقایق نبوّت و وحی پرداخته است. این تفسیر را، یکی از برجسته‌ترین شاگردان مؤلّف، آیت الله حسن‌‌زاده آملی استنساخ کرده است.
- آیات النازله فی شأن علی علیه السلام
اثر سیّد عبدالحسین(۱۲۶۴ـ ۱۳۲۴ق) فرزند سیّدعبدالله موسوی لاری از علمای فارس. این تفسیر در یک مجلّد به زبان عربی و شیوه‌ی کلامی و روایی شامل آیاتی از قرآن که در فضایل و شأن حضرت علی و خاندان عصمت و نبوّت نازل گشته است. مؤلّف با بهره از روایات و احادیث ائمّه‌ی اطهار و منابع کهن به تفسیر و تأویل آنها پرداخته است. این کتاب در ۱۳۱۹ ق در شیراز چاپ سنگی شده است.
معرّفی نرم‌افزارهای قرآنی
استفاده و کاربرد نرم‌افزارهای رایانه‌ای در قرآن پژوهی، از ابتدا مورد استقبال پژوهشگران و علاقه‌مندان به علوم قرآنی قرار گرفت. این نرم‌افزارها با برنامه‌های متفاوت امکان دستیابی به مفاهیم، تفاسیر، یافتن لغات، آیات و…را تسهیل نموده و این امکان را برای همگان فراهم آورد تا بتوانند در کوتاه‌ترین زمان به مطالعات و پژوهش‌های قرآنی بپردازند.
تبیان
این برنامه در سال۱۳۶۹ در اصفهان تولید و توزیع گردید، صاحب امتیاز تولید و سفارش دهنده‌ی برنامه مرکز فرهنگ و معارف قرآن و محلّ آن در قم است. قابلیّت‌های اصلی نرم‌افزار تبیان عبارتند از:
۱ـ دسترسی سریع و ساده به آیات قرآن و ترجمه‌ی فارسی آنها.
۲ـ امکان بررسی متن آیات، در قرآن کریم و گروه‌بندی آیاتی که شامل حرف، کلمه یا عبارت خاصی باشند. توانایی‌های جانبی آن نیز عبارتند از:
الف: امکان نمایش آیات با خط درشت برای آموزش.
ب: امکان یافتن چند قطعه از متن به طور همزمان؛ مثلاً می‌توان آیاتی که دارای دو کلمه‌ی کتاب و حکمت هستند را یافته و آنها را ذخیره کرد.
۳ـ برای یافتن کلمه یا عبارات می‌توان آنها را تایپ کرده و یا از متن آیات آنها را انتخاب نمود.
برنامه‌ی تبیان(۱) بر روی دو عدد لوح فشرده و بدون هیچگونه حفاظتی توزیع شده است. فایل‌های اطّلاعاتی این برنامه از نوع متنی بوده و برنامه‌نویسان علاقه‌مند می‌توانند از این فایل‌ها برای برنامه‌های بعدی کمک بگیرند. (این نرم‌افزار فاقد اعراب در متن قرآنی می‌باشد)
تبیان(۲)
این برنامه نسخه‌ی دوّم تبیان(۱) می‌باشد و محلّ تولید آن در اصفهان است و اوّلین برنامه‌ی رایانه‌ای است که به رغم ضعف‌های موجود، به طور وسیع توزیع گردید و مورد استقبال قرار گرفت. تولید این برنامه در زمستان۱۳۷۰ آغاز شد. اهداف این برنامه همان اهداف برنامه‌ی تبیان(۱) می‌باشد و آموزش آن برای کسانی که با رایانه آشنایی ندارند، حداکثر ۵ ساعت زمان نیاز دارد. از نقاط قوّت این برنامه و مقایسه‌ی آن با برنامه‌های قبلی می‌توان به بررسی همزمان قطعات متعدّد متن و آیات شامل آنها اشاره کرد، ضمن این که امکان تعیین قطعات مورد نظر از طریق تایپ و یا انتخاب از متن آیات وجود دارد. نحوه‌ی عمل، یافتن چند قطعه در دو حالت “جمع قطعات” و یا “حداقل یکی از قطعات” امکان‌پذیر می‌باشد. برای کسانی که به زبان عربی آشنایی ندارند، بررسی متن ترجمه‌ی فارسی قرآن با تمام امکانات موجود در متن عربی امکان‌پذیر است. امکان جستجو در آیات هم از طریق ظاهر الفاظ و هم از طریق انتخاب مستقیم از متن آیات وجود دارد. تبیان(۲) برای پردازش متن قرآن با انتقال تمام آن به حافظه‌ی رایانه، عملیات را یک برابر و نیم کاهش و سرعت را افزایش می‌دهد. در این برنامه به عبارات مشترک بین آیات قرآن توجّه زیادی شده و امکان بررسی اینگونه عبارات با سهولت فراهم گردیده است، نحوه‌ی ذخیره‌سازی آیات به گونه‌ای است که برای ذخیره‌ی هر آیه از قرآن، فقط ۲ بایت لازم است، امکانانت پیش‌بینی شده در قسمت “یافتن” علاقه‌مندان را در انجام تحقیقات مختلف بر متن یاری می‌نماید.
سلسبیل
اوّلین برنامه‌ی نرم‌افزاری مربوط به قرآن کریم می‌باشد که در خارج از کشور تولید شده است. زبان محاوره برنامه انگلیسی است و در کشور ما توسط چندین مرکز مختلف از جمله جهاد دانشگاهی و دانشگاه صنعتی اصفهان نسخه‌های فارسی آن آماده و ارائه گردیده است. قابلیّت‌های اصلی این برنامه شامل: دسترسی سریع به آیات قرآن و امکان بررسی متن آیات و یافتن حرف، کلمه و یا عبارات در آنهاست. متن قرآن استفاده شده در این برنامه بدون اعراب است و هیچ ترجمه‌ای نیز در آن پیش‌بینی نشده است. برنامه‌ی سلسبیل دارای ویژگی‌های زیر است:
۱ـ برنامه‌ای بسیار کم حجم و دلیل این فشردگی آن است که متن قرآن در این برنامه به صورت کد ارائه شده است و به جای هر کلمه از متن، یک عددی قرار گرفته است، برنامه به راحتی بر روی یک عدد دیسکت ۳۶۰ کیلو بایتی جا می‌گیرد.
۲ـ بر روی کلیه‌ی رایانه‌ها قابل اجراست و نوع مانیتور و میزان حافظه‌ی اصلی، هیچ قیدی نداشته و وجود هارد دیسک نیز برای اجرای آن ضروری نیست.
۳ـ برنامه در مد گرافیک کار می‌کند و حروف زبان عربی در آن تعریف می‌شود.
۴ـ سرعت یافتن یک کلمه از متن به دلیل استفاده از کد بسیار بالاست ولی به همین دلیل سرعت یافتن حرف یا حروف بسیار پایین و تقریباً غیر ممکن است.
۵ـ امکان ذخیره‌سازی یک گروه آیات در آن پیش‌بینی شده است.
۶ـ انجام عملیات منطقی اعمّ از اشتراک، اجتماع و تفاضل دو مجموعه‌ی آیه بر گروه‌های آیات امکان‌پذیر می‌باشد و این نشانه‌ی فعّالیّت‌‌های تحقیقی طرّاحان نرم‌افزارها بر آیات قرآن است.
۷ـ یافتن حروف با کلامات فقط از طریق تایپ کردن امکان‌پذیر است و هر بار فقط یک قطعه (حرف، کلمه، عبارت) می‌تواند تایپ کند.
تنزیل
تهیّه کننده و تولیدکننده‌ی این نرم‌افزار، بخش فرهنگی جهاد دانشگاه صنعتی اصفهان است و تولید آن طیّ دو مرحله و هر مرحله به مدّت دو سال طول کشیده است.در مرحله‌ی اوّل فایل اطّلاعاتی آن شامل متن قرآن با اعراب آماده شده و مرحله‌ی دوّم مربوط به تولید برنامه بود. توزیع رسمی آن از اواخر سال ۷۱ آغاز شد. این نرم‌افزار روی یک عدد لوح فشرده عرضه شده است و هدف از تولید آن، امور آموزشی مربوط به قرآن کریم است. از ویژگی‌های این نرم‌افزار علاوه بر ارائه‌ی متن قرآن با اعراب، می‌توان به در نظر گرفتن کدهای خاص برای کلمات صرفی به نحوی که اسم‌ها و فعل‌ها و حروف از یکدیگر تمیز داده شوند اشاره کرد. همچنین یافتن یک کلمه‌ی صرفی در متن با توجّه به اعراب کلمه و استفاده از خطوط زیبا برای نمایش آیات و بهره‌مندی کلیه‌ی صفحات نمایش و منوها، از ظرافت و زیبایی از دیگر ویژگی‌های این نرم‌افزار می‌باشد.
تبیان(۳)
تبیان(۳) سوّمین نرم‌افزار فرهنگ و معارف قرآن است که تولید و توزیع آن در سال ۷۲ آغاز شد. هدف از تولید این برنامه، ایجاد امکان کاربرد موضوعات قرآنی است و با عنوان فرهنگ موضوعی قرآن نامگذاری شده است. این برنامه دارای سه رکن مهم برای استفاده‌کنندگان که عبارتند از: عناوین اصلی(مفرد)، عناوین فرعی(مرکب)، عناوین موضوعات و آیات کار اساسی این نرم‌افزار، برقراری ارتباط میان این ارکان است. هر یک از دویست عنوان اصلی و فرعی طبق حروف الفبا مرتب شده است. این نرم‌افزار علاوه بر آیات، ترجمه‌ی آنها را نیز ارائه می‌کند. این نرم‌افزار تولید داخل کشور است که در زمینه‌ی موضوعات قرآن امکان تحقیق می‌دهد. عدم سهولت در برقراری ارتباط برنامه با استفاده‌کننده و بالا بودن هزینه‌ی تأمین برای افراد عادی از مشکلات استفاده از این نرم‌افزار است.
قدر
تولید این نرم‌افزار حدود یک سال به طول انجامید و امور اجرایی آن توسط مرکز کامپیوتر نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. ارکان اصلی این نرم‌افزار عبارتند از:
۱ـ ارتباط حروف الفبایی و آیات.
۲ـ ارتباط ریشه‌های کلمات با آیات.
۳ـ ارتباط کلمات با آیات، توسط این نرم‌افزار می‌توان آیات شامل یک یا چند حرف را بیابیم. با ترتیب یا بدون ترتیب بودن حالت حرف‌ها و حروف مورد نظر نیز قابل تنظیم است از همین طریق می‌توان ریشه و ماده‌ی کلمات را یافت. از نقاط قوّت این نرم‌افزار می‌توان به سرعت قابل‌قبول آن در ارائه‌ی خدمات و نوشتن توضیحات در ذیل هر آیه اشاره کرد و نقاط ضعفی چون بی‌توجّهی به کاربردهای آموزش مثل عدم ارائه‌ی ترجمه‌ی آیات وجود اغلاط ادبی و عدم برقراری ارتباط آسان با استفاده کنندگان از نرم‌افزار قابل مشاهده است.
مبین۷۵
این نرم‌افزار توسط مؤسسه تحقیقاتی مرسلین تهیّه شده است و روی یک لوح نوری عرضه می‌شود. این برنامه شامل: زندگی نامه‌ی هر یک از قاریان همراه با تصویر وی و نمونه‌های انتخابی از قرائت وی می‌باشد. برنامه‌ی مذکور نیاز به نصب نداشته و به راحتی اجرا می‌شود. از ویژگی‌های این نرم‌افزار می‌توان به شبیه‌سازی یک سیستم صوتی الکترونیکی با امکان تغییر ثبوت و متن صدا و ایجاد پژواک به صورت نرم‌افزاری،همزمانی صدا و متن آیات، امکان دسترسی سریع به هر یک از قرائت‌ها با موشواره و نمایش متن آیات قرآن همراه با اعراب اشاره کرد.
نور
این برنامه‌ی تصویری، با فهرستی به زبان انگلیسی که دارای عناوین قرآن،تواشیح، نوحه و نور است تهیّه گردیده که در قسمت قرآن اسامی ده تن از قاریان مشهور جهان همراه با سوره‌هایی که قرائت کرده‌اند به زبان انگلیسی ظاهر می‌شود. با انتخاب هر کدام از آنها تصویر آیات ظاهر شده و صدای قاری به گوش می‌رسد. در بخش تواشیح به دو نوع تواشیح”الاسماء الحسنی” و “النبی” برمی‌خوریم. این قسمت نیز مانند بخش قبلی عمل می‌کند، بخش نوحه نیز شامل نوحه‌هایی به زبان‌های فارسی،ترکی و عربی است. این برنامه علاوه بر موارد فوق، کتبی را نیز در بر دارد که شامل متن کامل قرآن و ترجمه‌ی فارسی و انگلیسی آن، متن المیزان به زبان عربی، بحارالانوار، ارث، کتب اربعه شامل: تهذیب، استبصار، اصول کافی و من لایحضره الفقیه و شرح نهج‌البلاغه اِبن ابی الحدید.
این برنامه روی لوح فشرده‌ی نوری عرضه می‌شود و مرکز تحقیقات علوم اسلامی در قم آن را تهیّه کرده است. امکانات دیگر این نرم‌افزار جستجوی مرکب و پیچیده‌ی واژه‌ها و عبارت‌های درون متن و تصاویر متحرّک است.
نورالانوار
این نرم‌افزار را مرکز رایانه‌ای علوم اسلامی در قم تهیّه کرده است و روی یک لوح فشرده عرضه می‌شود و شامل سه عنوان : عرض ـ بحث و انْها می‌باشد.
در بخش عرض سه عنوان القراء، متن القرآن و المیزان دیده می‌شود که هر سه تصویری هستند و با انتخاب می‌توان همراه با تصویر آیات صدای قاری را روی آن شنید.
بخش بحث نیز شامل سه عنوان الفاظ قرآن، جذور القرآن و تفسیر المیزان است. این نرم‌افزار دارای قابلیّت‌های ذیل می‌باشد:
ـ متن کامل قرآن کریم به خط عثمان طه با علامات تجوید و رنگ‌های مختلف.
ـ تلاوت کل قرآن به روش ترتیل و با صدای استاد شهریار.
ـ تفسیر المیزان علاّمه محمّدحسین طباطبایی.
ـ توانایی جستجوی بسیط و مرکب، درباره‌ی لغات قرآن کریم و ریشه‌های آن و همین توانایی درباره‌ی لغات تفسیر المیزان.
ـ نمایش آیه‌ی انتخاب شده با تفسیر و تفاوت آنها.
کوثر
این نرم‌افزار در مؤسسه مکتب فردا در اصفهان و در مدّت دو سال و نیم تولید شده است. هدف اصلی این نرم‌افزار، ارائه‌ی امکانات تحقیقاتی برای شناخت قرآن کریم و هدف فرعی آن، تأمین امکانات آموزشی برای اقشار مختلف جامعه است. قابلیّت‌های این نرم‌افزار عبارتند از:
- تقطیع آیات و ترجمه‌ی آنها به صورت خط به خط.
- ارائه‌ی ترجمه‌ی فارسی هر یک از واژه‌ها مستقل از ترجمه‌ی آیات.
- ارائه‌ی اطّلاعات صرفی کامل در خصوص هر کلمه.
- امکان دسترسی به کلمات قرآن، از طریق خصوصیّات حرفی آنها.
- امکان ذخیره‌سازی و بازیابی تمامی خروجی‌ها در قالب گروه‌هایی از کلمات صرفی کلمات کامل،آیات و حتّی سوره‌های قرآن.
- امکان بررسی مجدّد هر خروجی.
- امکان دخالت محقّق در هر یک از گروه‌ها، با توجّه به معنای آنها.
- امکان تبدیل گروه‌های کلمات آیات و سور به یکدیگر.
- امکان گرفتن نمودارهای آماری از هر گروه.
صخر
زبان محاوره‌ی این نرم‌افزار عربی است. تولید این نرم‌افزار توسط شرکت العالمیه ـ در حوزه‌ی کشورهای عربی: عربستان، کویت، امارات، سوریه و… صورت گرفته است. منوها و خروجی‌های آن به زبان عربی است و متن قرآن به خط عثمان طه است. قابلیّت‌های این برنامه عبارتند از: امکان دسترسی به قرآن از طریق آدرس آیه و یا جزء یا حزب ـ امکان جستجوی حروف، کلمات، عبارات و ریشه‌ها، همچنین جستجوی همزمان چند کلمه، اهمّیّت داشتن ترکیب کلمات و یا بی‌اهمّیّت بودن آنها نیز مورد نظر قرار گرفته و امکانات ویژه‌ای برای آن پیش‌بینی شده است، امکان تمرین بر حفظ قرآن از طریق یافتن کلمات مجهول در متن آیات و امکان یافتن آیات از طریق موضوعات، این سیستم از نظر موضوع‌بندی نسبتاً ساده و ابتدایی است و فقط شامل حدود ۲۵ عنوان اصلی و ۱۲۰ عنوان فرعی است.
علیم
این نرم‌افزار، بین سال‌های ۸۹ تا ۹۲ میلادی تولید شده و محلّ تولید آن کشور مصر است. نرم‌افزار علیم، هدفش ایجاد تسهیلات در مطالعه‌ی قرآن و حدیث است. زبان محاوره نرم‌افزار عربی و انگلیسی است. علیم از حیث اطّلاعات، غنی و دارای اطّلاعات زیر می‌باشد:
ترجمه‌ی انگلیسی پیکتال، ترجمه‌ی انگلیسی یوسف علی، موضوع‌بندی آیات قرآن، تفسیر و کشف الایات یوسف علی، ارائه‌ی مجموعه‌ی حدیث صحیح بخاری و موضوع‌بندی احادیث آن، مجموعه اطّلاعاتی در مورد هر سوره، اطّلاعاتی در مورد تاریخ اسلام، فرهنگنامه‌ای از لغات اسلامی متن قرآن کریم با الفبای فونوتیک، مجموعه‌ای از احادیث قدسی، سیستم موضوع‌بندی آیات قرآن، علاوه بر موارد ذکر شده، امکان ساختن گروه‌های آیات از متن اصلی یا متون ترجمه در قالب فایل‌های قابل مشاهده و انجام بررسی‌های عمومی مربوط به متون و مقایسه‌ی ترجمه‌ها را دارا می‌باشد.
حافظ
تولید این نرم‌افزار توسط مؤسسه فرهنگی صبر در ترکیه صورت گرفته است. زبان اصلی آن ترکی است و راهنما و مستندات نیز به زبان ترکی است. دو ترجمه‌ی انگلیسی و یک ترجمه‌ی ترکی علاوه بر متن عربی قرآن در این نرم‌افزار وجود دارد.
نشر
این برنامه با هدف تمرین بر آموخته‌های حفظ و ترجمه‌ی قرآن آماده گردیده است. صاحب امتیاز و توزیع کننده‌ی آن، مؤسسه مطبوعاتی نشرآوران و مخاطب اصلی آن دانش‌آموزان می‌باشند. نرم‌افزار نشر، با طرح سؤالات مختلفی از متن قرآن و ترجمه‌ی آن به پاسخ‌های متناسب با سؤالات که از انسان می‌گیرد امتیاز می‌دهد. محیط این نرم‌افزار گرافیک بوده و با انواع رایانه‌ها می‌توان با آن کار کرد. این نرم‌افزار برای ۵ جزء قرآن حتّی به روی دیسکت نیز قابل اجراست.
جامع تفاسیر شیعه
زبان برنامه‌نویسی سی و محیط اجرای آن ویندوز۱/۳ انگلیسی است. حجم برنامه، معادل حجم در دو لوح فشرده است که داخل یک لوح فشرده گنجانده شده است. نسخه‌ی سوّم برنامه‌ی تفاسیر از قابلیّت‌های زیر برخوردار است:
- امکان جستجوی لغت و ریشه در قرآن به صورت فصلی و عطفی.
- تایپ لغت و ریشه‌ی مورد جستجو یا انتخاب آن از سیاهه تمام لغات و ریشه‌های موجود در قرآن.
- مقایسه‌ی ۵۹ تفسیر و ۱۸ ترجمه‌ی فارسی.
- مطالعه‌ی همزمان متن قرآن، ترجمه‌ی قرآن و تفسیر آن.
- استفاده از تلاوت قرآن با ترتیل.
- امکان تغییر رسم‌الخط و بزرگنمایی حروف در سه قسمت نمایش، ترجمه و تفسیر آیه.
- امکان تغییر محل قرار گرفتن پنجره‌های نمایش، ترجمه و تفسیر به صورت‌های زیر هم همجوار و متوالی.
- فیش‌برداری و چاپ نتایج جستجو.
نسخه‌ی چهارم این نرم‌افزار نیز از امتیازاتی چون: ۶۱ دوره‌ی فارسی و عربی مجموعاً ۰۰۰/۲۶۰ صفحه و ۵۸۰ جلد تفسیر، ۲۰۰ ترجمه‌ی فارسی، ترجمه‌ی انگلیسی قرآن از م پیکتال، اجرای برنامه‌ی تحت همه‌ی ویندوزهای فارسی و عربی و انگلیسی، چند زبانه بودن راهنماها و کلیدهای برنامه، امکان مطالعه‌ی صفحه، صفحه‌ی تفاسیر به صورت مستقل و با نشانی جلد، صفحه و سطر، دستیابی به متن اصلی تفسیر از طریق جستجوی لغت و ریشه، مقایسه‌ی سطر به سطر چند تفسیر و چند ترجمه در آن واحد، و افزوده شدن چند مجلّد تازه چاپ شده از مجموعه تفاسیر روض الجنان، تفسیر راهنما و تفسیر نور برخوردار است.
آداب تلاوت قرآن
کاربری این نرم‌افزار، پژوهشی است و تولید کننده‌ی آن شرکت رایانه‌ای میثاق اندیشه است. این نرم‌افزار در سال۱۳۷۶ تولید و زبان محاوره‌ای آن فارسی است. امکانات این نرم‌افزار عبارتند از: بررسی نکاتی پیرامون آداب تلاوت قرآن، بررسی قدم به قدم آداب تلاوت، سرگرمی های ویژه‌ی کودکان و نوجوانان و قابلیّت‌های چاپ.
توحید
این نرم‌افزار نیز جنبه‌ی پژوهشی دارد و توسط مؤسسه مطالعات و اشاعه فرهنگ قرآنی در سال۱۳۷۵ تولید شده است. در نرم‌افزار توحید از سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی استفاده شده است. این برنامه با هدف تحقیق و پژوهش در قرآن از طریق جداول مقایسه‌ی کلمات مشترک آیات تهیّه شده است و امکانات ذیل را جهت دستیابی و کشف مجهولات از قرآن فراهم نموده است. جستجوی آیات بر اساس شماره‌ی آیه، ایجاد جداول موضوعی آیات و امکان تکمیل و گسترده کردن آنها، دسترسی به ارتباط افقی بین کلمات و ایجاد ساختار درختی موضوعات.
حدس بزن
این برنامه توسط مؤسسه مکتب شبیر در سال ۱۳۷۵ تولید شده است و جنبه‌ی کاربری آن آموزشی است. زبان محاوره‌ای این برنامه فارسی است و قابلیّت‌های آن عبارتند از: آشنایی با مفاهیم قرآنی در قالب مسابقه همراه با تفکّر، دسترسی به اسامی سور قرآن کریم همراه با ترجمه‌ی معانی آن، دسترسی به محتوای سور قرآن به صورت اجمالی و مختصر.
حکایت
این نرم‌افزار مشتمل بر داستان‌های قرآنی است و بدین جهت کاربری پژوهشی و آموزشی دارد، تولید کننده‌ی آن مؤسسه‌ی امام رضا است و در سال۱۳۷۵ تولید شده است. زبان محاوره‌ای آن سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی است. وجود بیش از ۶۰ داستان قرآنی به همراه صدا و تصویر، درج کلیه‌ی داستان‌ها(متن و صدا) به سه زبان فوق، امکان داشتن صدا به یک زبان، کمک درس و جذاب و متنوّع برای دانش‌آموزان مفید برای بزرگسالان، امکان رنگ‌آمیزی و تغییر رنگ تصاویر داستان‌ها، تنظیم تصاویر در هم ریخته و امکان چاپ همزمان متن داستان به سه زبان از امکانات و ویژگی‌های این نرم‌افزار است.
ضحی
این برنامه شامل پنج دوره‌ی کامل ترتیل قرآن به همراه زندگی نامه‌ی قاریان و شش ترجمه‌ی قرآن به زبان‌های فارسی و انگلیسی است. نوشتاری پیرامون فنّ ترجمه‌ی قرآن و بررسی ترجمه های موجود و نیز قطعات مختلفی از فیلم‌ها در این برنامه گنجانده شده است.تولید این نرم‌افزار توسط دفتر تحقیقات یاسین و در سال ۱۳۷۷ صورت گرفت. این برنامه جنبه‌ی پژوهشی و آموزشی دارد و به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی تهیّه شده است.
علاّمه(۱)
برنامه‌ی این نرم‌افزار در سال۱۳۷۵ و توسط شرکت بیان نور تهیّه و تولید شده است و زبان آن فارسی و دارای ویژگی‌هایی چون: بررسی مقایسه‌ای و ارتباط آیات قرآن، گروه‌های آیه‌ای، سوره‌های قرآن، جزءهای قرآن، قرآن مرتبط آیه‌ای و قرآن مرتبط گروه‌های آیه‌ای می‌باشد. در نرم‌افزار علامه قسمت‌های مختلف قرآن از نظر نوع کلمات به کار رفته در آنها با یکدیگر مقایسه شده‌اند. دست‌مایه‌ی اصلی این نرم‌افزار تفسیر المیزان است که در آن تفسیر قرآن به قرآن انجام شده است.
ندا
این نرم‌افزار به سه زبان عربی، فارسی و انگلیسی است و توسط دفتر تحقیقاتی یاسین در سال ۱۳۷۵ تولید شده است. یک نسخه از برنامه به فارسی و نسخه‌ی دیگر به عربی و انگلیسی است و شامل حدود چهارده ساعت قرائت قرآن و تواشیح و نزدیک به چهل مقاله می‌باشد. تعداد تلاوت‌ها ۷۸ مورد و تعداد تواشیح ۱۴ عنوان است. قاریان معرّفی شده در این برنامه ۱۵ نفرند و برای ۲۰ سوره از سوره‌های کوچک قرآن نیز علاوه بر صوت، تصاویر و انیمیشن‌هایی آماده شده است. برای سهولت در دستیابی به تلاش‌های مورد نظر، مجموعه نکات فوق در دو قالب مجزّای سوره و قاری دسته‌بندی شده است.
نشر(۲ـ۱)
این برنامه توسط مؤسسه نشرآوران و با هدف آموزش، ترجمه و تمرین در حفظ قرآن تولید شده است. نسخه‌ی یک آن، شامل ۵ جزء از قرآن و نسخه‌ی دوّم شامل تمام قرآن است. این برنامه روی یک عدد لوح فشرده در نمایشگاه قرآن سال ۱۳۷۶ توزیع گردید و کارآیی اصلی آن، امور آموزشی مخصوص نوجوانان است. زبان محاوره‌ی این برنامه نیز فارسی است.
هدی
این نرم‌افزار یک برنامه‌ی تحقیقاتی قرآنی است و دارای امکانات متنوّعی است. کاربری این برنامه پژوهشی است و تولید مؤسسه امام رضا در سال۱۳۷۳ می‌باشد و به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. دسترسی به آیات، ترجمه‌ها و صورت ترتیل آن، دسترسی به بیست عناوین اصلی در ۳۰۰۰ موضوع و موضوعات فرعی در ۰۰۰/۲۰ موضوع به همراه آمار فراوانی هر یک به ترتیب الفبایی و… ارائه‌ی لیست کلمات قرآن به صورت مرتب شده بر اساس ترتیب حروف الفبا از ابتدا یا انتهای کلمه و تعداد تکرار لفظ، مشاهده‌ی فهرست عبارات آیاتی که کلمه‌ی مورد نظر در آنها به کار رفته است، پخش صوت قرآن در پس زمینه حین انجام، انتخاب داستان همراه با صدا و تصویر و امکان گرفتن چاپ آیات محدوده مورد نظر با انواع خطوط در اندازه‌های گوناگون از ویژگی‌های این نرم‌افزار می‌باشد.
نور( معجم الفاظ قرآن)
نرم‌افزار نور با کاربری پژوهشی و هنری، تولید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است و زبان آن فارسی، عربی و انگلیسی است و در سال ۱۳۷۲ تولید شده است. امکانات این نرم‌افزار عبارتند از امکانات دسترسی به آیات و ترجمه های آن، امکان یافتن حروف، کلمات و عبارات، ارائه‌ی لیست کلمات و ریشه‌های کلمات و آمار فراوانی آنها به چند صورت، امکان دسترسی به اسامی خداوند و پیامبران، اسامی قرآن و نسخه‌های ترجمه شده‌ی قرآن به زبان‌های دیگر، امکانات مربوط به تنظیم رنگ و انتخاب خطوط متنوّع و… و طرّاحی زیبا در تنظیم صفحه‌های نمایش دستورالعمل‌ها.
بی‌قرار
نرم‌افزار بی‌قرار قرآن، دارای پنج بخش زیر است:
الف: بخش تلاوت شامل:
- دامنه‌ی انتخاب از یک آیه، سوره، حزب و جزء گرفته تا هر تعداد مورد نظر جهت تعداد دلخواه کاربر.
- توضیحات هر سوره به انضمام آثار تلاوت دنیوی و اخروی سوره‌ها از نورالثقلین.
- تولید فونت(وکتور) عثمان طه و نمایش حروف بزرگ(در صفحه‌ی مانیتور ۸ کلمه ملاحظه می‌گردد).
- شش ترجمه با حروف بزرگ با تلاوت سه قاری: استاد پرهیزکار، استاد منشاوی و شاطری.
- جستجوی بسیار سریع در قرآن و شش ترجمه(فارسی، انگلیسی، آلمانی، فرانسه، ایتالیایی و روسی) برای کلمه و ترکیب آنها و تلاوت آیات یافته شده.
- خلاصه‌ی تفاسیر نمونه و المیزان، به همراه جستجوی سریع کلمات و جملات در متن تفسیر.
- قابلیّت ذخیره‌ی آیه و ترجمه‌ی مورد نظر با تصویر گرافیکی زیبا جهت چاپ.
- قابلیّت انتخاب عملیات پس از تلاوت(خاموش شدن رایانه،استمرار تلاوت و…) همچنین انتخاب سرعت نمایش آیات برای سهولت بهره‌گیری در رایانه‌هایی با سرعت پایین‌تر.
ب: بخش حفظ در خواب و هوشیاری:
استفاده از امواج فعّال ساز و امواج فراگیری و پرورش مغزی زیر صدای قاری در فضای استودیوی مجازی و حرکت صدای قاری از زاویه‌ی ۳۰ درجه گوش سمت راست تا ۱۵۰ درجه سمت چپ به طور متوالی، همچنین تلقینات مثبت ابتدا و پایان آن، این امر را تسریع نموده است و مطالبی پیرامون اصول قرائت و روش‌های حفظ قرآن کریم.
ج: بخش تلاوت قرآن شامل:
قرائت ۴۰ سوره‌ی قرآن کریم توسط استاد عبدالباسط با گرافیک بالا همراه با شش ترجمه‌ی درشت با امکان چاپ تصویر مدّ نظر جهت استفاده در جلسات و آموزش و تمرین قرائت و معرّفی برخی پایگاه‌ها و مراکز قرآن و لینک مربوطه.
د: بخش نگارخانه شامل:
بیش از ۱۵۰ تصویر قرآنی(آثار نمایشگاهی) با قابلیّت ذخیره‌ی آنها به همراه تعدادی تواشیح زیبا.
هـ : بخش آموزش و سرگرمی در فضایی کاملاً معنوی:
این بخش با بیش از ۴۰۰ مرحله بازی فکری، به همراه ۲۰۰ نکته‌ی خواندنی و دلنشین پیرامون قرآن و دوستی و انس با قرآن کریم در فضایی کاملاً معنوی با پخش تواشیح‌های کوتاه، فضای روحی فرزندان را طراوت می‌بخشد. این نرم‌افزار برای تمام گروه‌های سنّی طرّاحی شده است. برای دریافت اطّلاعات بیشتر با پایگاه اینترنتی بی‌قرار به نشانی:www.bigharar.ir تماس حاصل فرمایید.
صفات و اسامی خداوند در قرآن کریم
| سمیع(همیشه و بسیار شنونده) ۴۵ مرتبه | بصیر(بینای همیشگی) ۴۲ مرتبه |
| الله(صاحب جمیع کمالات) ۲۸۲۲ مرتبه | اَحَد(یکتا) ۱ مرتبه |
| اله(پرستیده شده) ۳۳ مرتبه | اخِذ(گیرنده) ۱ مرتبه |
| حکیم( حکمت دار) ۹۱ مرتبه | سبحان(منزّه و پاک) ۴۱ مرتبه |
| حلیم(بردبار) ۱۱مرتبه | علیم(دانا و توانا) ۱۵۳ مرتبه |
| غفور( آمرزنده) ۹۱ مرتبه | توّاب( بسیار توبه‌پذیر) ۱۱ مرتبه |
| قدیر( توانمند) ۴۵مرتبه | غنی(همیشه بی‌نیاز)۱۸مرتبه |
| رحیم(بخشایشگر)۲۲۶مرتبه | رحمن(بخشنده)۱۶۹مرتبه |
| سبحان الله(خدا منزّه است) ۹مرتبه | سبحانک(مبرّا و منزّهی) ۹ مرتبه |
| علیّ(بلندمرتبه) ۸ مرتبه | عظیم(بزرگ و باعظمت)۶مرتبه |
| عزیز(همیشه نیرومند و توانا) ۸۸ مرتبه | سلام(بدون عیب)۱مرتبه |
| شهید(گواه و شاهد)۱۹مرتبه | شکور(بسیار پاداش دهنده)۴مرتبه |
| اَشدّ(سختگیر)۳ مرتبه | اَعلی(بسیار بلندمرتبه)۲ مرتبه |
| سبحانه(منزّه است او) ۱۴مرتبه | مطهّر(پاکیزه)۱مرتبه |
| خَیرالرّازقین(بهترین روزی دهنده)۵مرتبه | رزّاق(بسیار روزی دهنده) ۱مرتبه |
| اَحکَم الحاکِمین(داورترین داوران) ۲مرتبه | ولی(دوست و بزرگ و یاور) ۲۵ مرتبه |
| وکیل(کارساز) ۱۴ مرتبه | فاطر(خلق کننده)۶مرتبه |
| خلاّق(بسیار خلق کننده)۲مرتبه | غفّار(بسیار آمرزنده)۵مرتبه |
| عفوّ(بسیار بخشنده)۵مرتبه | اعلم(داناترین)۴۸مرتبه |
| عالم(دانا)۱۵مرتبه | نور(روشن و روشنی‌بخش)۱مرتبه |
| متعال(بلند و برتر)۱مرتبه | قهّار(بسیار شکننده)۶مرتبه |
| قاهر(فروشکننده)۲مرتبه | قیّوم(همیشگی و پاینده)۳مرتبه |
| قائم(بپادارنده داد و مردم)۲مرتبه | قدّوس(بسیار منزّه)۲مرتبه |
| مولی(سرپرست)۱۲مرتبه | حنّان(بسیار مهربان)۱مرتبه |
| محسن(نیکوکار)۶مرتبه | مالک(صاحب)۲مرتبه |
| فالق(شکافنده)۲مرتبه | مُعذّب الکافِرین(عذاب دهنده‌ی کافران)۳ مرتبه |
| غافرالذّنب(آمرزنده گناهان)۱مرتبه | فتّاح(بسیار گشاینده)۱مرتبه |
| فعّال(بسیار عمل کننده)۲مرتبه | ملتحد(پشتیبان)۲مرتبه |
| کفیل(گشایشگر و نگهبان)۱مرتبه | لطیف(رسا به همه چیز)۷مرتبه |
| خبیر(همیشه آگاه)۴۵مرتبه | قریب(نزدیک)۳مرتبه |
| قابل التوّب(پذیرنده ی پشیمانی)۱مرتبه | کاشف(برکنار کننده)۴مرتبه |
| کریم(بزرگوار)۲مرتبه | وَدود(بسیار مهربان)۲مرتبه |
| کافی(بسنده)۱مرتبه | وارث(ستاننده یا پایدار)۲مرتبه |
| واسع(گشایشگر)۹مرتبه | قادر(خیلی توانا)۱۱مرتبه |
| قادر(اندازه گیرنده)۱مرتبه | حیّ(همیشه زنده)۵مرتبه |
| محیی(زنده کننده)۲مرتبه | نصیر(یار و یاور)۱۱مرتبه |
| حمید(همیشه ستوده)۱۶مرتبه | محیط(همیشه نگهبان)۳مرتبه |
| حَکَم(داور)۱مرتبه | حَفیظ(همیشه نگهبان)۳مرتبه |
| حافظ(نگهدارنده)۲مرتبه | خَیر(بهترین)۶مرتبه |
| حق(راست و درست)۱۴مرتبه | خالق(آفریننده)۹مرتبه |
| احقّ(سزاوارتر)۴مرتبه | حفی(مهربان)۱مرتبه |
| مُخْرِج(بیرون آورنده)۳مرتبه | مخزی الکافرین(خوارکننده کافرین)۱ مرتبه |
| متکبّر(بزرگی خارج از تصوّر)۱مرتبه | خیرالحاکمین(بهترین حکم‌کنندگان)۳مرتبه |
| خادع المنافقین(کیفردهنده به منافقین)۱مرتبه | خیرالرّاحمین(بهترین مهربانان)۲مرتبه |
| محبّ الاولیاء(دوست دارنده‌ی دوستداران خود)۱۹ مرتبه | خیرالغافرین(بهترین آمرزندگان)۱مرتبه |
| خیرالفاتحین(بهترین گشایندگان)۱مرتبه | خیرالفاصلین(بهترین جداکننده)۱مرتبه |
| خیرالماکرین(بهترین مکرکنندگان)۲مرتبه | خیرالمُنزلین(بهترین فرودآورندگان)۱مرتبه |
| خیرالنّاصرین(بهترین یاری دهندگان)۱مرتبه | خیرالوارثین(بهترین ستانندگان)۱مرتبه |
| مقیت(نگهبان)۱مرتبه | ذوالجلال و الاکرام(صاحب بزرگی و بزرگواری) ۲مرتبه |
| ذوالرّحمه(صاحب مهربانی)۲مرتبه | ذو رحمه واسعه(صاحب رحمت گسترده) ۱مرتبه |
| ذوالطّول(صاحب بی‌نیازی و نیکی)۱مرتبه | ذوالعرش المجید(دارای فرمانروایی)۱مرتبه |
| ذوالمعارج(دارای بلندی و بزرگی)۱مرتبه | ذو مغفره(صاحب آمرزش)۱مرتبه |
| ذومغفره للنّاس(صاحب آمرزش برای مردم)۱ مرتبه | ذوالقوّه(صاحب نیرو و توانایی)۱مرتبه |
| ذوفضل‌علی‌العالمین(صاحب برتری و بخشش به مردم) ۱مرتبه | ذوالفضل العظیم(صاحب فضل بزرگ)۷مرتبه |
| ذوفضل علی المؤمنین(صاحب فضل و بخشش بر مؤمنان)۱مرتبه | رؤف(بسیار مهربان)۱۰مرتبه |
| ربّ(پروردگار) ۹۷۰مرتبه | ربّ رحیم(پروردگار مهربان)۱مرتبه |
| ربّ السموات السبع(پرودگار آسمان‌های هفتگانه) ۱مرتبه | ربّ السّماء و الارض(پروردگار آسمان و زمین)۱مرتبه |
| ربّ السّموات و الارض(پروردگار آسمان‌ها و زمین)۵مرتبه | ربّ السّموات و الارض و ما بینهما (پروردگار آسمان‌ها و زمین و آنچه در بین آنهاست)۶مرتبه |
| واجله(دریابنده)۵مرتبه | ربّ المشرق و المغرب(پروردگار مشرق و مغرب) ۱ مرتبه |
| ربّ المشرق و المغرب و ما بینهما(پروردگار مشرق و مغرب و آنچه بین آنهاست)۱مرتبه | ناظرالاعمال(نگرنده‌ی اعمال)۲مرتبه |
| ربّ المشارق و المغارب(خدای مشرق‌ها و مغرب‌ها) ۱مرتبه | ربّ المشارق(پروردگار مشرق‌ها)۱مرتبه |
| ربّ الشِّعری(پروردگار ستاره‌ی پروین)۱ مرتبه | ربّ العالمین(پروردگار عالمیان)۴۲مرتبه |
| ربّ العرش(پروردگار فرمانروای توانا)۲ مرتبه | ربّ العرش العظیم(پروردگار فرمانروا و توانای بزرگ)۳مرتبه |
| ربّ العرش الکریم(پروردگار توانای کریم) ۱مرتبه | ربّ العزّه(پروردگار توانای بسیار)۱مرتبه |
| ربّ غفور(پروردگار همیشه آمرزنده)۱مرتبه | مقلّب القلوب و الابصار(دگرگون کننده‌ی دل‌ها و چشم‌ها)۱مرتبه |
| ربّ کل شی(پروردگار هر چیز و همه چیز) ۱مرتبه | ربّ الفلق(پروردگار فروزنده بامداد) ۱مرتبه |
| مُنفق(بخشنده) ۱مرتبه | باقی(جاوید)۱مرتبه |
| ربّ الناس(پروردگار مردم) ۱مرتبه | مدبّر(نگرنده‌ی پایان هر چیز) ۴مرتبه |
| رقیب(نگهبان و نگهدار)۳مرتبه | مجیب(اجابت کننده)۲مرتبه |
| ارحم الرّاحمین(مهربانترین مهربانان)۴مرتبه | رفیع الدّرجات(رفعت دهنده)۱مرتبه |
| رافع(بالابرنده)۱مرتبه | مرسِل(فرستنده)۳مرتبه |
| زارع(رویاننده)۱مرتبه | سریع(شتابنده)۱۰مرتبه |
| اسرع(بسیار شتابنده)۲مرتبه | شفیع(پذیرنده‌ی خواهش)۳مرتبه |
| شهود(گواه)۱مرتبه | شاهد(گواه)۲مرتبه |
| صمد(بی‌نیاز)۱مرتبه | اصدق(راستگوترین)۲مرتبه |
| صادق(راستگو)۱مرتبه | مصوّر(نگارنده)۱مرتبه |
| ظاهر(آشکار)۱مرتبه | عدوّالکافرین(دشمن کافران)۱مرتبه |
| مُستعان(کسی که از او کمک خواسته شود) ۲مرتبه | فاعل(انجام دهنده)۲مرتبه |
| کبیر(بزرگ)۶مرتبه | مُتم(به پایان رساننده)۱مرتبه |
| جبّار(جبران کننده و وادار کننده)۱مرتبه | جاعل(قراردهنده)۶مرتبه |
| جامع(گردآورنده)۲مرتبه | باعث(برانگیزنده)۲۸مرتبه |
| مجید(بزرگوار)۲مرتبه | حاسب(محاسبه کننده)۱مرتبه |
| حسیب(همیشه کفایت کننده)۳مرتبه | اَحسَن(نیکوترین)۴مرتبه |
| الاوّل و الاخر(نخستین و واپسین)۱مرتبه | ذاکرالعباد(یادآورنده بندگان)۱مرتبه |
| واعظ(پنده و اندرز دهنده)۴مرتبه | مؤمن(در برگیرنده)۱مرتبه |
| بدیع(نوآورنده)۲مرتبه | مُبدی(آغازگر)۲مرتبه |
| بری من المشرکین(بیزار از مشرکان)۱مرتبه | برّ(نیکوکار و مهربان)۱مرتبه |
| مبرَم(استوارکننده)۱مرتبه | باطن(پنهان از دید)۱مرتبه |
| بالغ(رساننده)۱مرتبه | مبین(آشکار)۱مرتبه |
| باری(پدیدآورنده)۳مرتبه | ابقی(پایدارترین)۱مرتبه |
| مَلک(فرمانروا)۶مرتبه | مُمِدّ(کمک دهنده)۱مرتبه |
| متین(نیرومند و استوار)۱مرتبه | ملیک(همیشه فرمانروا)۱مرتبه |
| مُنذر(ترساننده)۱مرتبه | مُنزل(فروفرستنده)۲مرتبه |
| منشاء(به هستی درآورنده)۱مرتبه | منتقم(کیفردهنده و سرزنش کننده)۳مرتبه |
| واحد(یگانه)۲۲مرتبه | متوفّی(میراننده)۱مرتبه |
| مُولّی(روی فراآورنده)۱مرتبه | وهّاب(بخشنده)۳مرتبه |
| وال(نزدیک شونده)۱مرتبه | مُهلِک(نابودکننده)۳مرتبه |
| مُهَیمِن(نگهبان)۱مرتبه | هادی(هدایتگر)۲مرتبه |
| اولی(برترین)۱مرتبه | موهن کیدالکافرین(سست گرداننده کید کافران) ۱مرتبه |
| مُوَفّی(به پایان رساننده پاداش نیک و بد)۱ مرتبه | مُوئِل(پناه)۱مرتبه |
| واقی(نگهدارنده)۵مرتبه | باسط الرّزق(گشاینده‌ی روزی)۱۲مرتبه |
| قابض(گیرنده‌ی ارواح)۲مرتبه | واهب(بخشنده)۱۳مرتبه |
| ذوالعرش(دارای فرمانروایی و توانایی)۲مرتبه |
بازدیدها: 18590
