آداب دعا کردن در ماه مبارک رمضان| چگونه دعا کنیم؟

آداب دعا کردن در ماه مبارک رمضان| چگونه دعا کنیم؟

دعا کردن یک نیاز فطری در انسان است و انسان در سختی و  آرامش علاقه‌مند است که با مبدأ نیکی‌ها و خیرات صحبت نموده با او خلوت نماید.

این علاقه فطری آنگاه که بنده دعوت خدا به‌دعا را هم می‌شنود در او شدت می‌گیرد:  «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»

و هنگامي كه بندگان من از تو درباره من سؤال كنند(بگو) من نزديكم! دعاي دعا كننده را به‌هنگامي كه مرا مي‏‌خواند پاسخ مي‏‌گويم. (بقره/186)

اما دعا و راز و نیاز با خدا آدابی دارد که رعایت آنها موجب نزدیکی بیشتر آن به استجابت می‌شود. و اولیای الهی که واسطه آشنایی انسانها با خدا هستند خود نیز آداب ارتباط با خدا را به‌ بهترین وجهی بیان نموده‌اند تا پیروانشان از آنها فراگیرند چگونه در خلوتشان با خدای خود عرض حاجت بنمایند.

در مورد ادب دعا و نیایش از دیدگاه معصومین علیهم السلام، کتاب‌های زیادی تألیف شده است که مشهورترین آنها«عدة الداعی الی نجاح الساعی» است. از این کتاب ترجمه‌های مختلفی در دسترس می‌باشد از جمله: آداب راز و نیاز به درگاه بی‌نیاز که توسط آقای محمدحسین نائیجی صورت گرفته است.

علاوه بر این در ادعیه‌ی جامع و کاملی که از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام به‌دست ما رسیده است نیز منبع خوبی در این مورد است چرا که ائمه خود آن نکات را دعاهایشان اعمال کرده‌اند و در نحوه صحبت کردن با معبود خود، آداب دعا کردن را به‌ ما آموزش داده‌اند.

در این مقاله به‌ طور اجمالی آداب دعا کردن از دیدگاه ائمه معصومین علیه السلام را بیان می‌کنیم  و ان‌شاالله در مقاله آتی به‌بیان مصادیقی از این آداب در فرازهای مختلف دعای ابوحمزه ثمالی از زبان امام سجاد علیه السلام می‌پردازیم.

ترتیب آداب دعا

امام صادق علیه السلام درمورد ترتیب آداب دعا فرمودند:

«انما هی المدحة، ثم الثناء ثم الاقرار بالذنب ثم المسئلة»

همانا[هنگام دعا] اول مدح(بیان صفات خداوند)، بعد ستایش خداوند(اعتراف به نعمت و شکر او) و بعد اعتراف به‌گناه و سپس درخواست حاجت است. (اصول کافی، ج 2، ص 491، ح1)

شروع دعا با نام خدا

معصومین علیهم السلام معمولا دعا را مانند هرکار دیگری با نام و یاد خدا آغاز می‌کردند. نام خدا در ادعیه بصورت کلماتی مانند«اللهم» یا «الهی» ذکر شده که توصیه شده است قبل از آن لفظ «بسم الله الرحمن الرحیم» هم گفته شود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

لا یرد دعاء اوله «بسم الله الرحمن الرحیم» 

دعائی که اولش بسم الله الرحمن الرحیم گفته شود، رد نمی‌شود. (بحارالانوار، ج 93، ص 314)

حمد و سپاس

در سیره ائمه علیهم السلام توصیه به‌حمد و ثنای الهی قبل از دعا شده است. ایشان علاوه بر دعا هر سخنی را با ستایش پروردگار شروع می‌کردند به‌عنوان مثال حضرت علیعلیه السلام در آغاز بسیاری از خطبه‌های خود به‌ثنای الهی پرداخته‌اند.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

«ایاکم ان یسأل احد منکم ربه شیئا من حوائج الدنیا والآخرة حتی یبدا بالثناء علی الله»

بپرهیزید از اینکه یکی از شما بدون مدح و ثنای پروردگارش از او چیزی از حاجت‌های دنیا و آخرت بخواهد، مگر اینکه با ستایش خداوند شروع کند.

(بحارالانوار، ج 93، ص 314)

واسطه قراردادن مقدسات و اسماء جلاله

در سیره معصومینعلیه السلام مشاهده شده است که هنگام دعاکردن اسامی خداوند و یا قرآن را واسطه بین خود و خدا قرار داده‌اند. به عنوان مثال حضرت علیعلیه السلام در دعای کمیل خداوند را به‌اسماء جلاله‌اش قسم  می‌‌‌دهند:

« … بِجَبَرُوتِكَ الَّتِي غَلَبْتَ بِهَا كُلَّ شَيْ ءٍ وَ بِعِزَّتِكَ الَّتِي لاَ يَقُومُ لَهَا شَيْ ءٌ وَ بِعَظَمَتِكَ الَّتِي مَلَأَتْ كُلَّ شَيْ ءٍ… »

به‌جبروتت كه با آن بر همه چيزى فائق آمدى و به عزّتت كه چيزى در برابرش تاب نياورد و به‌بزرگی‌ات كه همه چيز را پر كرده….»

معرفت خدا

یکى از مهم‌ترین موانع اجابت دعا، عدم معرفت خداوند است، به‌‌عبارت دیگر، یکى از شرایط اساسى استجابت دعاها، شناخت خداوندى است که خوانده ماست و از او مى‌خواهیم که دعاى ما را اجابت کند. مگر مى‌شود انسان از کسى چیزى بخواهد که او را نشناسد؟

دعا نور معرفت را به ارمغان مى‌‌آورد و معرفت پایه اساسى دعاست; یعنى این دو تأثیر متقابل در یکدیگر مى‌گذارند. (مثالهای زیبای قرآن،ج1، مکارم شیرازی)

رسول الله صلی الله علیه و آله می‌فرماید:

«لو عرفتم الله حق معرفته لزالت لدعائکم الجبال»:

اگر معرفت شما به خداوند کامل باشد، با دعای شما کوه‌ها از بین می‌روند. (جامع الصغیر، ج 2، ص 432، ح 7448)

اعتراف به نقص ها و گناهان خویش

از دیگر شرایط دعا اعتراف به‌خطاهایی است که انسان به‌پیشگاه پروردگارش مرتکب شده است.

امام صادقعلیه السلام فرمودند:

« انما هی المدحة، ثم الثناء ثم الاقرار بالذنب ثم المسئلة»

همانا[هنگام دعا] اول مدح(بیان صفات خداوند)، بعد ستایش خداوند(اعتراف به‌نعمت و شکر او) و بعد اعتراف به‌گناه و سپس درخواست حاجت است.

(اصول کافی، ج 2، ص 491، ح1)

خوف

دعاکننده باید از مقام عظمت و کبریایی خداوند خوف داشته باشد همچنین از خطاهایی که در پیشگاه خداوند مرتکب شده و احتمال می‌دهد که دعایش بخاطر آن گناهان اثر بخش نباشد.

در آیات قرآن آمده است:

« وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ» ﴿اعراف/205﴾

پروردگارت را در دل خود از روي تضرع و خوف و آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان ياد كن! و از غافلان مباش.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در این باره فرمودند:

«اعلی الناس منزله عندالله اخوفهم منه »

ارجمندترین انسانها از نظر مقام در پیشگاه خدا، آنان هستند که بیشتر از مقام خدا هراسان هستند. (بحار/ 77 / 180)

تضرع و رقت قلب

در آموزه‌های معصومین علیهم السلام آمده است هنگامی که برای دعا به‌گریه افتادید و شانه‌های شما لرزید بسیار دعا کنید زیرا رحمت الهی متوجه شما شده است.

« اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ» ﴿اعراف/55﴾

پروردگار خود را از روي تضرع و در پنهاني بخوانيد(و از تجاوز دست برداريد كه) او متجاوزان را دوست نمي‌دارد.

امام صادق علیه السلام:

« اذا رق احدکم فلیدع»:

هرگاه رقت قلب پیدا کردید، دعا کنید. (اصول کافی، ج 2، ص 476)

حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرمودند:

اِغتَنِمُوا الدُّعاءَ عِندَ الرِّقَّةِ فَإِنَّها رَحمَةٌ:

دعا كردن را در هنگام رقّت قلب غنيمت شمريد، كه رقت قلب، رحمت است. (بحارالأنوار(ط-بیروت) ج90، ص347، ح14)

توبه و طلب مغفرت

پس از اقرار به‌گناهان زمان بازگشت به‌سوی خدا و درخواست آمرزش و پاک شدن از آلودگی‌هاست.

«إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ » ﴿بقره/222﴾

خداوند، توبه كنندگان را دوست دارد، و پاكان را(نيز) دوست دارد.

توبه و برگشت از لغزش، راه جلب محبوبيّت خداوند است. خداوند توبه‌کنندگان و کسانی که از طریق توبه از گناه پاک شده‌اند را دوست دارد. پس دعای کسانی که آنها را دوست دارد، بدون پاسخ نمی‌گذارد.

در زمان حضرت موسیعلیه السلام خشکسالی شده بود ایشان به همراه جمعیت زیادی از مردم نماز باران خواندند. اما هرچه دعا کردند باران نیامد و ندا آمد که در این جمع یک فرد گنهکار چهل سال است که معصیت مرا می‌کند و بخاطر وجود او دعای شما پذیرفته نیست. حضرت موسی اعلام کرد که فرد گنهکار باید ازجمع بیرون برود تا باران بیاید. همانجا آن شخص پشیمان شد و توبه کرد و از خدا خواست آبرویش را حفظ کند. خداوند توبه او را پذیرفت و باران رحمت خود را نازل کرد.

اقرار به رحمت و بزرگواری پروردگار

دعاکننده برای جلب رحمت خدا لازم است خود ابتدا به صفات نیک و بخشش و کرم پروردگارش اعتراف نماید.

چرا که خداوند فرموده است:

خداوند رحمت را بر خویش واجب فرموده است: «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» (انعام/12 و 52)

رحمت الهی واسع است و شامل هر چیزی می‌شود: «وَرَحمَتِی وَسِعَت کُلَّ شَیء» (اعراف/156)

طبق همین آیه در فراز ابتدایی دعای کمیل آمده است:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ:

خدايا از تو درخواست می‌كنم، به‌رحمتت كه همه چيز را فرا گرفته…

رجاء(امیدواری به‌رحمت پروردگار):

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: از رحمت خدا ناامید نشوید.

«لاتقنطوا من رحمت الله» (زمر/53)

«لا تیأسوا من روح الله » (یوسف/87)

«وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ» ﴿اعراف/۵۶﴾

و او را با بيم و اميد بخوانيد(بيم از مسئوليتها و اميد به رحمتش، و نيكي كنيد) زيرا رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است.

امام سجاد علیه السلام فرمودند:

« مَنْ لَمْ يَرْجُ النَّاسَ فِي شَيْ‏ءٍ وَ رَدَّ أَمْرَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ اسْتَجَابَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِي كُلِّ شَيْ‏ء»

هر كس در هيچ كارى به‌مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عز و جل واگذارد، خداوند هر خواسته‌اى كه او داشته باشد اجابت كند.  (كافى(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 148، ح 3)

به‌زبان آوردن خواسته ها:

برخی گمان می‌کنند چون خداوند از نیات درونی و حوائج آنها آگاه است دیگر نیاز نیست آنها را به‌زبان بیاورند در صورتی که امام صادق علیه السلام می‌فرمایند:

«ان الله تبارک وتعالی یعلم مایرید العبد اذا دعاه ولکنه یحب ان تبث الیه الحوائج فاذا دعوت فسم حاجتک»:

خداوند تبارک و تعالی خواسته بنده را – آنگاه که او را می‌خواند – می‌داند، اما دوست دارد خواسته‌ها به‌درگاهش شرح داده شود، پس هرگاه دعا کردی حاجت خود را ذکر کن.

(اصول کافی، ج 2، ص 476، ح 1)

اصرار بر درخواست

الحاح و پافشاری در دعا مورد تأیید امامان معصوم علیه السلام و روش آنها در نیایش بوده است. این عبارت در بسیاری از ادعیه وجود دارد:

ای کسی که اصرار محتاجان تو را خسته نمی‌کند. «یا مَنْ لا یُبْرِمُهُ اِلْحاحُ الْمُلِحّینَ»

به فرموده پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم خداوند دعاکننده اصرار کننده را دوست دارد: «ان الله یحب السائل اللحوح» (سفینة البحار، ج 3، ص 57)

همچنین امام باقر علیه السلام می‌فرمایند:

«واللّه لا یُلِحُّ عبدٌ مُؤمِن علَى اللّه عز و جل فی حاجتِهِ إلاّ قضاها لَهُ»

بـه‌خـدا سوگند هیچ بـنده مؤمنى در حاجت خود به‌درگاه خداوند عز و جل اصرار نورزد، مگر آن‌که حاجتش را برآورد. (الکافی : 2 / 475 / 3 ،منتخب میزان الحکمة : 200)

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام

 

بازدیدها: 176