آداب ماه ضیافت الهی

آری رمضان هم رسید. الحق و الانصاف در عالم تشیع، این ماه، شاهکاری بی نظیر است، زیرا همه عادات و روزمرگی ها را حتّی در بی تفاوت ترین افراد به هم می زند. شاید بتوان گفت ماه رمضان، بهانه ای است برای تجلی بخشایشگری خداوند! سیلی خروشان به راه می افتد تا به تشنگان و دورافتادگان از آب معرفت و رحمت، حداقل جرعه ای برسد و خوشا به حال آنان که غرقه این بحرند. خدایا! به حق پاکان درگاهت، آن چه در این ماه، نصیب بهترین بندگانت می نمایی، به ما هم عنایت بفرما!

ماه خیر و برکت، ماه نزول رحمت، ماه میهمانی و ضیافت الهی، بار دیگر ما را به یک فضای معنوی غیرقابل وصفی می کشاند، فضایی آکنده از عشق به خدا، و دنیایی از صفا و صمیمیت که یک ماه به طول می انجامد. اینجاست که بر همه لازم است که قدر این ضیافت را بدانند و پیشاپیش خود را برای ورود به این میهمانی آماده کنند، خداپرستان می دانند که این ضیافت با دیگر میهمانی ها فرق دارد. در این جا میزبان خالق یکتا است و انبیاء الهی پذیرایی کنندگان و فرشتگان، خدمتگزاران این خوان هستند. در این میهمانی فرشتگان پیوسته بر موحدان سلام گفته و با کشیدن بالهای خود بر روزه داران، گناه میهمانان را از بین می برند و پاک می کنند.

باید همواره در طول ماه مبارک، لطف خداوند در درک این ماه را به خاطر داشت و با سجده شکر و یا ذکر «الحمد لله رب العالمین»، شکر این نعمت را به جا آورد. این امر مهم که البته مورد غفلت بسیاری است موجب کسب توفیقات بیشتر خواهد بود و به فرموده قرآن: «لَإن شَکَرتُم لأزیدَنَّکُم».
برای این میهمانی در آتش و خشم خداوندی بسته، در بهشت و رحمت پروردگار باز و دست شیاطین و خناسان و وسوسه گران غل و زنجیر شده است.
این ضیافت در نگاه پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) آنقدر مهم است که در آخرین جمعه شعبان مردم را به آمادگی های لازم برای ورود به ماه خدا فرامی خواند.
پیامبر در عظمت و حرمت این ماه عزیز در جمع حاظران نماز جمعه چنین فرمود: ولا یکونن شهر رمضان عندکم کفیره من الشهور فان له عندالله حرمه و فضلاً علی سایر الشهور؛ نباید در نظر شما، ماه رمضان و دیگر ماه ها یکسان باشد، چون این ماه نزد خدا حرمت و فضیلت والاتری نسبت به دیگر ماه ها دارد.(۱)
در این ماه باید تمام اعضا و جوارح ما روزه دار باشد، و با ادب خاص خود وارد این میهمانی بی مانند بشویم. نه دست خطا کند و نه پا و نه چشم و گوش.
در این ضیافت فقط و فقط از پروردگار پیروی خواهد شد نه از شیطان یا هوای نفس همه چیز باید تغییر یابد، تا با فضای رمضان، رمضانی شویم.
پیامبر و معصومین برای بهره جستن از این فیض بزرگ سخنان و رهنمون های بسیارارزشمند، زیبا و دلنشینی برای ما به یادگار گذاشته اند که به بررسی بخشی از آنها می پردازیم.

آداب مهمانی خدا

شاید برخی چنین فکر کنند که میهمانی خدا فقط در این خلاصه می شود که یک روزه دار همراه دیگر روزه داران در وقت سحر به امساک پرداخته و در پایان روز به افطار بپردازد، و همین مسئله همه ساله تکرار می شود. اما این به تنهایی هرگز کافی نیست چرا که هدف این نبوده که مسلمانان فقط چند ساعتی از روز و چند روزی از سال از خوردن و آشامیدن خودداری کنند بلکه در این یک ماه باید جهاد کنند، جهادی پیگیر و تلاشی مستمر در راستای تهذیب نفس و اصلاح خویش. این یک ماه کلاس آموزش و تمرین آموخته ها است. کلاسی برای آزمودن فضائل اخلاقی و تلاش برای ترک رذائل شیطانی و ضداخلاقی، که از جمله این فضائل است:

۱- کنترل زبان

زبان نشانه عقل یا جهل انسان است و مایه عزت یا ذلت اوست.
از اینرو در روایات و احادیث اسلامی درباره کنترل این موجود کوچک اما بسیار خطرناک هشدارهای فراوانی داده شده است. و از پیامبر «ص» روایات متعددی رسیده که فرموده اند: سلامتی و راحتی انسان در حبس و نگهداری زبان اوست.(۲) و یا این که فرموده اند: تمام گرفتاری های انسان از زبان خودش است. (۳) و یا این که امام رضا(علیه السّلام) فرموده: سکوت و کنترل زبان نشانه دانایی است. (۴) عبدالله ثقفی گوید: به پیامبر عرض کردم که بیشترین چیزی که بر من می ترسی چیست؟ پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) زبانش را به دست گرفته و فرمود: از این.(۵) همچنین امیر مؤمنان(علیه السّلام) در وصیتی که به فرزند خود محمد بن حنفیه داشت فرمود: زبان همانند سگ هار است. اگر آن را آزاد بگذاری تو را گاز خواهد گرفت. بسا بر اثر کلمه ای که انسان بر زبان جاری می سازد، نعمتی را از دست می دهد. پس بر تو باد زبانت را که همانند طلا و نقره است حفظ و پنهان کن (۶) از این روست که پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با مهم شمردن این امر، در خطبه شعبانیه معروف خود در مدینه که در آخر ماه شعبان ایراد فرمود، این چنین توصیه کرد: یعنی ای گروهی که خود را آماده ضیافت الهی نموده اید، زبانتان را در این ماه کاملاً کنترل نمایید تا در محضر پروردگار خطایی از او سر نزند. (۷)

۲- کنترل چشم

دومین موردی که میهمان باید در این ضیافت الهی درنظر گرفته و رعایت کند، کنترل چشم است.
پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درباره رعایت این نکته می فرماید: و چشم خود را فرو پوشانید از آنچه که نگاه شما به آن روا نیست. (۸)
آری خداوند به بندگان چشم داده تا ببینند، اما نه این که بهر چیز و بهر کس نظر کنند. چشم داده است تا راه خود را بیابند، به غذای فکری و بدنی خویش خوب نظر بیفکنند و این دستور اوست که می فرماید: فلینظر الانسان الی طعامه (۹)
با این بیان می توان گفت یک نگاه واجب داریم و این همانست که گفته شد. دوم نگاه مستحب است که در روایات به آن اشاره شده است. چنانچه فرموده اند: نگاه کردن به صورت علی بن ابی طالب ، پدر، مادر، عالم، برادر دینی، امام عادل، قرآن، و کعبه عبادت است. (۱۰) و همچنین نگاه کردن به آب و طبیعت، و سبزه، گل و گیاه باعث زدوده شدن غم و غصه از انسان می شود.
نگاه سوم آن که از نظر شرع مقدس جایز نیست و آن نگاه به نامحرمان است و کنترل چشم دربرابر آنها یکی از آداب و شرایط این میهمانی بزرگ است و قرآن مجید نیز در آیاتی تمام مسلمانان را به این امر الهی فراخوانده و مرد و زن را از نگاه های حرام و غیرشرعی به یکدیگر برحذر داشته است.
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرمایند: روز قیامت تمام چشمها گریان است مگر سه چشم، چشمی که از ترس خدا گریه کند، چشمی که از نگاه به نامحرم فرو پوشانده شود، چشمی که شب زنده دار باشد. (۱۱)

۳- کنترل شنوایی

همانگونه که دربین انسانها یک نظام حقوقی نسبت به یکدیگر حاکم است، بین اعضای یک انسان نیز حقوقی هست که می باید به آن حقوق حتما توجه بشود.
امام زین العابدین(علیه السّلام) در رساله حقوق، ضمن پنجاه حقی که بر یک فرد مطرح می فرماید برای نفس و زبان و شنوایی و بینایی و دست و پا و شکم و غیر آن حقوقی را بیان کرده است.
حضرت درباره حقی که شنوایی بر انسان دارد چنین فرموده: و حق السمع تنزیهه عن سماع الغیبه ، و اما حق شنوایی این است که آن را از شنیدن غیبت و شنیدن هرآنچه که شنیدنش بر او حلال نیست، پاک و منزه ودور گردانی.(۱۲)
بدون شک آن میزبانی که غیبت و آواز و صداهای محرک و مهیج قوای حیوانی انسان را تحریم کرده و به هیچ وجه حاضر نیست کسی را به حضور پذیرد که از این محرمات پرهیز ننماید و یا در ماه رمضان بخواهد خود را به این مسائل مشغول کند.
پیامبر بزرگوار اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) ضمن خطبه شعبانیه خود به سومین ادب از آداب این ضیافت الهی اشاره نموده می فرماید: خود را از آنچه که شنیدنش بر شما حلال و جایز نیست دور بدارید. (۱۳)

۴- کنترل خشم

غضب و خشم یکی از حالات بسیار زشت انسانی است که باعث حرکت روح حیوانی او می شود، گاهی این دخالت بحدی به پیش می آید که قوه عاقله و فکر سالم انسان را می پوشاند. بدین جهت گفته اند که غضب جنونی است که یک مرتبه عارض می شود. و بسا که مرگ ناگهانی هم در پی داشته باشد. مرحوم نراقی در وصف خشم و غضب از حکما نقل کرده است که: کشتی که به گرداب افتاده و گرفتار موجهای عظیم و بادهای تند شده باشد، به نجات نزدیکتراست از کسی که شعله غضبش به التهاب آمده باشد.» (۱۴)
البته ناگفته نماند که دو غضب داریم یکی ناپسند و مذموم و آن حالتی است که انسان را از حد اعتدال بیرون برد، و اما آن غضبی که اختیار و مهارش در دست انسان است و یا آن خشم برای رضای خدا و یا برای دفاع از حق از او صادر شود نه تنها اشکالی ندارد بلکه خشمی پسندیده است. امیرمؤمنان(علیه السّلام) فرمود: هیچگاه پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) برای دنیا به خشم نمی آمد، اما هرگاه از برای حق به خشم می آمد، احدی را نمی شناخت و غضبش آرام نمی گرفت تا حق را یاری کند. (۱۵)
و اخبار و احادیث فراوانی در مذمت خشم ناپسند وارد شده و همه آنها دلالت بر این دارند که ایمان را فاسد می گرداند چنانکه سرکه عسل را فاسد می کند. (۱۶)
امام جعفر صادق(علیه السّلام) می فرماید: غضب، دل مرد دانا را هلاک می کند، و کسی که مالک قوه غضب خود نباشد مالک عقل خود نیز نیست. (۱۷)
پس در این ماهی که افتخار حضور و شرکت در میهمانی رب الأرباب را داریم باید علاوه بر کنترل چشم و گوش و زبان بر خشم خود نیز مسلط باشیم.
امام رضا(علیه السّلام) در سخنی درباره فضیلت ماه رمضان چنین فرموده است: هرکه در ماه رمضان خشم خود را فرونشاند خداوند خشم و غضب خود را درباره اش در روز قیامت فرو می نشاند. (۱۸)

۵- پرهیز از محرمات

بسیاری از گرفتاری های مردم در اثر نداشتن تقوای الهی و ترس از خداوند در روز قیامت است. از اینرو به دام بسیاری از گناهان از جمله روی آوردن به محرمات می افتند. بی پرده باید گفت که در حال حاضر کسی نیست که با حرامهای خداوند آشنایی نداشته باشد مگر آن جاهل بی خبری که این دسته هم بسیار اندک می باشند، اما غالب مردم هم موارد حرام را می دانند و هم از تأثیر لقمه حرام در زندگی آگاه اند.
و هیچ عاملی به اندازه تقوا و پرهیزکاری نمی تواند انسان را از اقبال بر محرمات باز دارد. و در ماه رمضان در ماه ضیافت الهی هرچه تقوای یک روزه دار بیشتر شد از محرمات فاصله خواهد گرفت. و در گفتگویی که امام صادق با مفضل بن عمر داشت درست بر همین نکته تکیه کرده و به او چنین فرمود: کم بودن عمل ولی همراه با تقوا بهتر از عمل بسیار ولی تهی از تقوا است. گوید سؤال کردم: این چگونه ممکن است که عمل بسیار باشد اما تقوا در بین نباشد. حضرت در پاسخ فرمود: آری نمونه اش همانند کسی است که همسایه را اطعام می کند و به آنها ارفاق می نماید و دیگران را به خانه اش دعوت می کند، اما در کنار چنین کارهایی اگر دری از حرام بر او بازشد وارد آن می شود و این معنای عمل بدون تقوی است. و در مقابل کسی که عملی اندک دارد اما اگر دری از حرام به رویش بازشد، هرگز وارد آن نخواهد شد. (۱۹)
و ماه رمضان ماهی است که خدای می خواهد بندگانش با چشمی پاک و دلی پاک تر به سوی او روی آورند، موحدان و روزه داران بااجتناب از محرمات در این ماه پرفیض و رحمت برای همیشه از حرام فاصله بگیرند.
ابوسعید خدری از پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل کرده که فرمود: هر بنده ای که ماه رمضان را درک کند، پس اگر روزها را روزه بدارد و آزارش به دیگران نرسد و چشم خود را از نامحرمان پوشاند، و از آنچه که خداوند بر او حرام کرده پرهیز نماید، خداوند بهشت را بر او واجب می گرداند. (۲۰)
بامید روزی که تمام بندگان خدا از این فضای معنوی بهره کاملی ببرند.

پی نوشت :

۱- فضائل الأشهرالثلاثه ص۹۵
۲- ذرایع البیان ج ۱ ص ۶
۳- همان
۴- همان
۵- همان ص ۸
۶- الاختصاص ص ۲۲۳
۷- فضائل الاشهر الثلاثه ص۷۷
۸- همان
۹- سوره عبس آیه ۲۴
۱۰- سفینه البحار ج ۲ ص۵۹۶
۱۱- بحارالأنوار ج ۱۰۴ ص۳۵
۱۲- ذرایع البیان ص ۲۰۶
۱۳- فضائل الأشهر الثلاثه ص۷۷
۱۴- معراج السعاده ص ۷۷
۱۵- معراج السعاده ص ۷۷
۱۶- همان
۱۷-همان
۱۸-فضائل الأشهر الثلاثه ص۹۷
۱۹- سفینه البحار ج ۱ ص۲۴۴
۲۰- فضائل الأشهر الثلاثه ص۱۰۳

بازدیدها: 245