آشنایی با ۳ سامانه پدافندی که ایران به جای اس ۳۰۰ رونمایی کرد +عکس

تا پیش از ورود سامانه بسیار دوربرد اس-۲۰۰ به کشور، پدافند هوایی موشکی ایران از دو موشک MIM-23 هاوک با برد ۴۰ کیلومتر و HQ-2 با برد ۳۴ کیلومتر در رده میانبرد بهره می‌برد که به عنوان دوربردترین سلاح‌های پدافند هوایی کشور نیز محسوب می‌شدند. هر چند سامانه‌ هاوک به تعداد مناسبی در نیروی هوایی ارتش وجود داشت اما به هر حال جبران برد محدود آن را نکرده و پدافند کشور در دهه ۱۳۷۰ با عملیاتی کردن تعدادی سامانه اس-۲۰۰ که در ناتو معروف به «SA-5 گامون» است به یکباره صاحب یکی از دوربردترین موشک‌های پدافند هوایی جهان با برد نهایی ۲۵۰ کیلومتر (یا ۳۰۰ کیلومتر بسته به نوع موشک) ، سقف پرواز ۲۹هزار (یا ۴۰هزار) متر و سرعت بیش از ۷ برابر سرعت صوت شد.

در دهه ۱۳۸۰ و با بروز تهدیدات جدی پیرامون ایران و نیز عملکرد منابع این تهدید در جنگ‌های اتفاق افتاده، بازنگری در مجموعه پدافند هوایی کشور سرعت گرفت که در نهایت به تفکیک بخش پدافند هوایی از نیروی هوایی ارتش و تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء برای مدیریت تمام توان پدافند هوایی نیروهای مسلح انجامید. با توجه به وجود تهدیدات هوایی در بردهای مختلف کوتاه، متوسط و بلند وجود سامانه‌های پدافند موشکی در هر یک از این رده‌ها برای مجموعه پدافند هوایی لازم بود. متخصصان کشورمان علاوه بر طراحی و ساخت سامانه‌های مورد نیاز برای ۲ رده اول پس از عدم تحویل سامانه اس-۳۰۰ که قرارداد خرید آن در سال ۲۰۰۷ منعقد شده بود اقدام به طراحی سامانه‌های مورد نیاز در رده برد بلند نیز نموده‌اند که با توجه به کمبودهای ذاتی سامانه اس-۲۰۰ به عنوان تنها سامانه برد بلند کشور لازم به اجرای این برنامه بوده است.

در این راستا بر اساس اطلاعات منتشر شده ۳ رویکرد قابل تشخیص است:

۱- طراحی و ساخت موشک برد بلند و افزودن آن به سامانه‌های موجود از جمله اس-۲۰۰
۲- توسعه سامانه باور-۳۷۳ به عنوان سامانه‌ای با عملکرد مشابه و حتی برتر از اس-۳۰۰ روسی
۳- افزوده شدن موشک‌هایی با برد ۱۰۰ و ۲۰۰ کیلومتر به سامانه میانبرد سوم خرداد

بهسازی اس-۲۰۰

سامانه اس-۲۰۰ به دلیل قابلیت‌های موشک خود نظیر برد و سقف پرواز بسیار بالا و سرعت چشمگیر که بالغ بر ۲۵۰۰ متر بر ثانیه در نمونه‌های آخر آن است عملاً به عنوان یک سامانه راهبردی تلقی می‌شود به خصوص توانایی آن برای درگیری با موشک‌های بالستیک نیز مورد توجه کارشناسان نظامی است. این سامانه توانایی درگیری با اهدافی با بیشینه سرعت ۱۱۰۰ متر بر ثانیه را دارد که بسیار بیشتر از سرعت سریعترین هواپیماهای نظامی فعلی و آینده نزدیک است. موشک این سامانه دارای یک پیشران اصلی سوخت مایع (در اغلب گونه‌ها) و ۴ بوستر (پیشران کمکی) سوخت جامد است. این پیشران‌های کمکی که حدود ۴٫۹ متر طول و ۴۸ سانتیمتر قطر دارند بین ۳ تا ۵٫۱ ثانیه کار کرده و سپس جدا می‌شوند. در اینجا می‌توان برای درک بهتر از ابعاد موشک سامانه اس-۲۰۰ گفت موشک‌های شاهین و شلمچه در سامانه مرصاد حدود ۵ متر و ۳۷ سانتیمتر قطر دارند. پیشران اصلی موشک نیز با توجه به برنامه‌ریزی مورد نظر متناسب با شرایط پروازی هدف و فاصله آن تا محل پرتاب بین ۵۱ تا ۱۵۰ ثانیه کار می‌کند و موشک را به برد مفیدی بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر می‌رساند.

به ادعای برخی کارشناسان خارجی که بر تحلیل‌هایی از تصاویر ماهواره‌ای استوار و در سال ۲۰۱۰ منتشر شده، ایران سامانه‌های اس-۲۰۰ خود را در ۷ منطقه گسترش داده است که برخی از آنها شامل پایگاه‌هایی در تهران، همدان، اصفهان، بوشهر و بندرعباس می‌شود. بر این اساس ۲ مجموعه به کار گرفته شده در جنوب به ترتیب توانایی پوشش شمال و غرب خلیج فارس و محدوده اطراف تنگه راهبردی هرمز را دارند.

اما این سامانه ارزشمند از ابتدا دارای مشکلات متعددی بود که به سطح فناوری و سبک و اهداف طراحی زمان آن باز می‌گشت. نسل اول این سامانه در ۱۹۶۷ وارد خدمت نیروهای دفاع هوایی شوروی سابق و در دهه‌های بعد نمونه‌های دیگر آن برای صادرات به کشورهای مختلف عرضه شد. یکی از سوابق جنگی این سامانه عملیات نظامی آمریکا در سال ۱۹۸۶ در لیبی معروف به عملیات الدورادو است که در آن سامانه‌های اس-۲۰۰ لیبیایی که از نسل‌های اول بودند در مقابل مهاجمین کاری از پیش نبردند. هر چند تا مدت‌ها تنها نسخه صادراتی از سامانه اس-۲۰۰ در اختیار مشتریان خارجی قرار می‌گرفت اما با گسترش سامانه‌های پیشرفته‌تر اس-۳۰۰ خصوصاً نسل‌های جدید آن و برای کمک به وضع بحرانی اقتصاد روسیه نمونه‌های بهتر اس-۲۰۰ به همراه سامانه‌های کمکی برای فروش عرضه شدند به طوری که بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ اس-۲۰۰ سهم بزرگی از میزان فروش های نظامی خارجی روسیه را به خود اختصاص داده بود. بهسازی‌های مختلفی توسط کشور سازنده بر اساس تجربیات عملکرد اس-۲۰۰ در نقاط مختلف جهان و با استفاده از فناوری‌های جدید به انجام رسید که شامل اصلاحاتی روی رادارهای مختلف این سامانه و به کار گیری ترکیبی با یک اخلالگر قدرتمند زمین‌پایه می‌شد.

بهسازی اس-۲۰۰ در ایران نیز به طور مستقل به اجراء در آمد که به طور کلی شامل اصلاحات در بخش‌های پردازش، فرستنده، گیرنده، جنگ الکترونیک و تحرک‌پذیری سامانه بوده است. یکی از فعالیت‌های به انجام رسیده برای بهسازی اس-۲۰۰ در ایران به گفته مسئولان دفاعی، تعویض تمامی اجزای آنالوگ آن با تجهیزات دیجیتال است. استفاده از زیرسامانه‌هایی که قطعات الکترونیکی آنها دارای فناوری نیمه هادی و حالت جامد به جای فناوری لامپی هستند فواید بسیاری را به دنبال دارد از جمله کاهش احتمال بروز خرابی در دستگاه به میزان بسیار پائین در ساعات کارکرد بسیار بالا، کاهش زمان تعمیر و تعویض تجهیزات الکترونیکی، افزایش عمر کاری اجزاء و کل سامانه که منجر به قابلیت کارکرد ۲۴ ساعته سامانه اس-۲۰۰ بهسازی شده در ایران شده است، افزایش قابلیت اطمینان سامانه و افزایش سرعت پردازش که منجر به واکنش سریعتر سامانه به تهدیدات شناسایی شده می‌گردد.

همچنین مدت زمان روشن ماندن نهایی سامانه نیز بسیار افزایش یافته و زمان مورد نیاز برای بازبینی و تعمیرات نیز بسیار کاهش یافته است. دو رادار اصلی سامانه یعنی اسکوئرپیر و همچنین آبارونا به علاوه اخلالگرها نیز در ایران مورد بازبینی قرار گرفته‌اند. لازم به ذکر است بهسازی‌های بومی روی این سامانه‌ها به مراتب مهم‌تر و مفصل‌تر از کارهای خارجی بوده است به طوری که موجب تعجب متخصصان کشور سازنده آن نیز شد. با توجه به ویژگی‎های موشک بسیار دوربرد سامانه اس-۲۰۰ که از نوع سوخت مایع با چهار موتور کمکی جدا شونده سوخت جامد است برای انهدام اهداف در برد بالا مناسب‌تر است تا برای منهدم کردن هدف‌ها در برد متوسط. هر چند اس-۲۰۰ در ایران قابلیت انهدام پهپادها را نیز پیدا کرده که در رزمایش مدافعان آسمان ولایت-۴ با انهدام پهپادی در ارتفاع حدود ۱۸۲۸۰ متری و مسافت بیش از ۱۰۰ کیلومتر اثبات شد.

اما با توجه به خارجی بودن این موشک و سختی تأمین و مفید بودن آن برای انهدام اهداف سریع و بلندپرواز و در بردهای بالا، اضافه شدن موشک‌هایی با برد متوسط و بلند از نوع سوخت جامد می‎توانست کارایی کلی سامانه را دوچندان کند.

بدیهی است با توجه به پیشرفت‌های علمی و فنی در عرصه هوافضا، موشک‌های جدید را می‌توان با چابکی بسیار بیشتر از بیشینه توان مانوردهی موشک‌های بزرگ و سنگین مانند نمونه مورد استفاده در سامانه اس-۲۰۰ طراحی کرد. از این رو موشک صیاد-۲ برای بردهای متوسط و ارتفاعات متوسط تا بلند و موشک صیاد-۳ برای پوشش بردهای بالا و ارتفاعات متوسط تا بالا توسعه یافتند.

هر دو موشک صیاد-۲ و ۳ دارای پیشران سوخت جامد بوده و بر خلاف موشک سامانه اس-۲۰۰ قابلیت ذخیره و شرایط نگهداری ساده‎ای داشته و البته از موشک‎های ارزشمند سامانه اس-۲۰۰ نیز ارزان‎تر هستند. موشک‎های این سامانه روسی به دلیل شرایط سوخت‎های مایع نمی‎توانند پس از شارژ شدن سوخت بیش از چند ماه در حالت آماده به شلیک باشند اما موشک سوخت جامد می‎تواند سال‎ها این شرایط را حفظ کند. به علاوه باید به تحرک پائین سامانه اس-۲۰۰ نیز اشاره کرد که بخشی از آن ناشی از ابعاد و وزن موشک و پرتابگر آن و بخشی دیگر ناشی از شرایط موشک‌های سوخت مایع و انواع سامانه‌های پشتیبان آن است. البته قدیمی بودن طراحی این سامانه و مفاهیم مطرح در طراحی سامانه‌های پدافندی در آن دوران نیز از دلایل دیگری است که به تحرک پائین این سامانه منجر شده است.

اما امروزه و خصوصاً در ایران طراحی سامانه‌ها به طوری که قابلیت تحرک بالایی داشته باشند همواره مورد توجه است. از سوی دیگر اضافه شدن هر پرتابگر موشک‌های صیاد-۲ و ۳ (به عنوان محصولات بومی با تعداد تولید کافی) به سامانه اس-۲۰۰ پایایی رزمی آن را در برابر حجم بالایی از حملات دشمن به میزان بسیاری افزایش می‎دهد. همچنین با توجه به توانمندی سامانه اس-۲۰۰ در کشف و ردگیری موشک‎های بالستیک، موشک صیاد-۲ و خصوصاً صیاد-۳ نیز در آینده می‎توانند در محدوده‎هایی با طیف‎هایی از پرتابه‎های بالستیک و شبه بالستیک درگیر شوند.تلفیق سامانه‌های جدید با سامانه اس-۲۰۰ در قالب سه مجموعه تلاش-۱ و ۲ و ۳ صورت گرفته که به ترتیب به بردهای کوتاه، متوسط و بلند مربوط می‌شود که در واقع تلاشی برای پر کردن کمبود پوشش بردهای مختلف با موشک‌هایی مناسب بوده است. در رده برد بلند سامانه تلاش-۳ به عنوان کاربر موشک صیاد-۳ تا برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر را پوشش می‌دهد که آزمایش این سامانه نیز با موفقیت صورت گرفته است.

به نظر می‌رسد سامانه‌های تلاش به عنوان واسط بین موشک و پرتابگر با سامانه اس-۲۰۰ عمل کرده و به گفته مسئولان دفاعی کار آشکارسازی و ردگیری هدف را برای موشک‌های جدید بر اساس داده‌ها یا اطلاعات رسیده از سامانه اس-۲۰۰ به انجام می‌رسانند. همچنین تصاویر منتشر شده از زیرسامانه کنترل آتش موشک‌های صیاد-۲ نشان می‌دهد در این پروژه امکان درگیری همزمان با چند هدف نیز حاصل شده است که در سامانه اصلی اس-۲۰۰ وجود نداشته است. طبیعتاً در سامانه تلاش-۳ نیز می‌توان وجود همین قابلیت را بسیار محتمل دانست. در زمینه موشک صیاد-۳ هر چند مشخصاتی از عملکرد و اجزاء آن بیان نشده اما با نگاهی به تصاویر منتشر شده از نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع می‌توان به نکاتی پیرامون این موشک اشاره کرد. صیاد-۳ بر خلاف صیاد-۲ که از بال‌های کشیده در امتداد بدنه استفاده می‌کند فاقد بال‌های اصلی بزرگ بوده و بال‌های کوچکی به شکل متوازی الاضلاع و با پیکربندی ضربدری در انتهای بدنه آن قرار دارند. در پشت این بال‌ها نیز بالک‌هایی مشاهده می‌شود. طول بدنه این موشک دستکم در حدود ۵٫۵ تا ۶ متر قابل تخمین است.

به گزارش مشرق، از مقایسه با المان‌های موجود در نمایشگاه مذکور می‌توان دریافت قطر بدنه موشک صیاد-۳ برابر یا بسیار نزدیک به قطر بدنه موشک صیاد-۲ و در حدود ۳۸ تا ۴۰ سانتیمتر است. این نکته احتمال استفاده از زیرسامانه‌های یکسان در دو موشک فوق را بیشتر می‌کند همچنان که برخی اجزاء روی بدنه دو موشک نیز یکسان است.

با توجه به برخورداری موشک صیاد-۲ از سامانه هدایت ترکیبی و امکان ردیابی خودکار و مستقل می‌توان وجود همین قابلیت‌ها در موشک صیاد-۳ را نیز گمانه‌زنی کرد. زیرا با نگاهی به منابع معتبر در زمینه سامانه‎های هدایت می‎توان کاربرد هدایت ترکیبی را در زمینه موشک‎های میانبرد و دوربرد یافت که شامل هدایت دستوری یا اینرسیایی برای فازهای ابتدائی و هدایت داخل موشک (TVM) بر مبنای روش‎هایی مانند ناوبری تناسبی است. یکی از این روش‎های هدایت داخل موشک، هدایت راداری فعال یا غیرفعال است که در فاز نهایی پرواز مورد استفاده قرار می‌گیرد. همانطور که پیشتر ذکر شد بر اساس مشخصات عملکردی اعلام شده از سامانه تلاش-۳ که پوشش برد ۲۰۰ کیلومتر را شامل می‌شود احتمالاً برد موشک صیاد-۳ باید در حدود ۲۰۰ کیلومتر یا کمتر باشد که رسیدن به این برد بالا تنها با اتکا به آخرین فناوری‌ها در زمینه پیشران سوخت جامد، سازه و بدنه و زیرسامانه‌هایی با وزن سبک ممکن است. می‌توان یکی از علت‌های قرار گرفتن سامانه اس-۲۰۰ در میان رویکردهای رفع نیاز به سامانه دوربرد را در رادارهای این سامانه دانست. رادار اصلی سامانه فوق که با نام اسکوئرپیر (Square Pair) شناخته می‌شود برد نهایی ۵۰۰ کیلومتر دارد که در برابر اهداف کوچک به ۲۶۰ تا ۳۰۰ کیلومتر می‌رسد. همچنین سامانه اس-۲۰۰ از رادار P-14 آبارونا نیز به عنوان رادار جستجوی اولیه استفاده می‌کند که برد نهایی ۶۰۰ کیلومتر و برد ۳۶۰ کیلومتر در برابر اهداف کوچک دارد.

هر چند این رادارها یا غیرمتحرک بوده یا تحرک پائینی دارند اما در مناطقی که به طور ثابت نیاز به استقرار سامانه دوربرد وجود دارد قابلیت تحرک در اولویت اول نخواهد بود و در دفاع از خود سامانه دوربرد در برابر حملات دشمن ضعف تحرک تا حدودی توسط سامانه‌های کوتاه برد و میانبرد قابل جبران است.

به علاوه با نگاهی به بهسازی‌های صورت گرفته روی رادار P-14 در کشور سازنده یعنی روسیه که به افزایش قابلیت‌ها و کاهش محدودیت‌ها و مشکلات آن منجر شده این نتیجه می‌شود که خود سازنده نیز این رادار را برای ادامه کار در محیط عملیاتی همچنان توانمند یافته است. در نتیجه این بهسازی‌ها در رادار فوق ضمن تجهیز به قطعات حالت جامد به جای لامپ‌های خلأ، مقاومت در برابر جمینگ‌های فعال و اخلال پالسی غیرهمزمان و بازتاب‌های ناخواسته ناشی از محیط پیرامون، توانایی پردازش داده‌ها، تبادل اطلاعات به صورت خودکار و قابلیت اطمینان و دوام سامانه افزایش یافته است. بدیهی است که این بهسازی‌ها یا کارهایی بالاتر از آن توسط متخصصان داخلی نیز روی این سامانه قابل اجرا بوده و هست. بنا بر این با در نظر داشتن آماده به کار بودن سامانه اس-۲۰۰ به عنوان یک واقعیت، بهسازی‌های سامانه‌های راداری آن و گسترش فعلی این سامانه در نواحی مختلف کشور افزوده شدن موشک‌های جدید به این سامانه راه حل مناسبی برای رفع سریعتر بخشی از نیاز به سامانه پدافند موشکی دوربرد جدید بوده است که شواهد امر نشان دهنده عملیاتی شدن نتایج این رویکرد است در حالی که دستاوردهای راه حل های دیگر هنوز عملیاتی نشده است.

همچنین خبری مبنی بر استفاده از موشک‌های جدید صیاد-۲ به همراه سامانه مرصاد نیز وجود دارد. نمایش موشک صیاد-۳ در کنار رادار حافظ (رادار جدید برای سامانه مرصاد) در نمایشگاه دستاوردهای وزرات دفاع نیز می‌تواند این احتمال را ایجاد کند که در آینده صیاد-۳ نیز به سامانه مرصاد افزوده شود. در این صورت سامانه مرصاد نیز با استفاده از رادار و موشک جدید توانایی درگیری با اهداف در بردهای بیشتر را خواهد داشت. البته باید منتظر شد تا در آینده صحت خبر فوق آشکار شود.

باور-۳۷۳

رویکرد دومی که برای افزایش توان مجموعه پدافند هوایی کشور در بردهای بلند مد نظر قرار گرفته طراحی و ساخت سامانه پدافند هوایی موشکی باور-۳۷۳ است. پس از شروع داستان اس-۳۰۰ و روشن شدن مجدد بی‌تعهدی طرف روس، مسئولان داخلی از برنامه ساخت سامانه‌ای مشابه در داخل پرده برداشتند که با توصیه فرماندهی کل قوا مبنی بر اتکا به توان داخل برای رفع نیاز فوق، کلید خورده است. تا کنون هیچ‌گونه مشخصات عملکردی راجع به این سامانه منتشر نشده اما از مصاحبه‌های انجام شده مسئولین دفاعی بر می‌آید که با مطالعه ویژگی‌های برترین سامانه‌های دنیا در این رده، اقدام به طراحی و ساخت باور-۳۷۳ شده است. در اینجا با اشاره‌ای به برخی از ویژگی‌های اس-۳۰۰ علت تلاش برای در اختیار داشتن چنین سامانه‌ای با توجه به وجود اس-۲۰۰ روشن تر می‌شود. موشک‌های سامانه اس-۳۰۰ در قیاس با اس-۲۰۰ کوچکتر بوده و بردهای تا ۲۰۰ کیلومتر را (در گونه S-300PMU-2) پوشش می‌دهند. اما کوچکتر بودن آنها باعث می‌شود تا حمل چندین فروند از آنها در یک پرتابگر مقدور باشد به علاوه تحرک تمامی اجزای سامانه اس-۳۰۰ نیز بسیار بیشتر از اس-۲۰۰ است.

همچنین بر خلاف اس-۲۰۰ که از موشک سوخت مایع بهره می‌برد موشک‌های سامانه اس-۳۰۰ از نوع سوخت جامد هستند که موجب می‌شود ضمن سادگی حمل و نقل و سرعت آماده شدن برای شلیک، عمر انبارداری بسیار بالاتری نیز داشته باشند.

این سامانه همچنین علاوه بر مقاومت بسیار بالا در برابر اخلال‌های الکترونیکی دشمن توان درگیری همزمان با چندین هدف را دارد که به مدد فناوری‌های جدیدتر و زیرسامانه‌های توانمندتر و تعداد زیاد موشک‌های آماده پرتاب حاصل شده است. هر آتشبار سامانه اس-۲۰۰ دارای ۶ پرتابگر تکی است ولی هر آتشبار اس-۳۰۰ از حداقل چهار پرتابگر چهار فروندی یعنی ۱۶ موشک بهره می‌برد. این موشک‌ها بسیار چابک و مانورپذیر هستند و از این رو توانایی درگیری با هواپیماهای جنگنده و اهداف نسبتاً کوچک نظیر موشک‌های کروز را به راحتی دارند که چنین قابلیتی در اس-۲۰۰های بهسازی نشده مطلقاً وجود ندارد. پرتابگرهای موشک در سامانه اس-۳۰۰ به صورت عمودی موشک‌ها را با فشار گاز سرد به بالا پرتاب کرده و سپس پیشران خود موشک شروع به کار می‌کند.

با روش پرتاب عمودی، سرعت واکنش سامانه در برابر تهدیدات پرتعداد در سمت‌های مختلف به میزان بسیار بالایی نسبت به پرتابگرهای مایل افزایش می‌یابد. همچنین بارگذاری مجدد موشک‌ها در اس-۳۰۰ بسیار سریعتر از اس-۲۰۰ صورت می‌پذیرد. از نظر قیمت هر موشک در برابر ارزش هدف نیز موشک‌های سامانه اس-۲۰۰ بیشتر برای هدف قرار دادن اهداف پر ارزش مناسب است. بنابراین وجود سامانه‌ای نظیر اس-۳۰۰ در مجموعه پدافند هوایی ایران لازم است اما متخصصان داخلی اثبات کرده‌اند که نیازمند تجهیزات بیگانه نبوده و اس-۳۰۰ تنها برای صرفه‌جویی در زمان مدنظر قرار گرفته. البته با توجه به وجوه مختلف بازدارندگی دفاعی در کشور زمان کافی برای توسعه نمونه بومی از چنین سامانه‌ایی فراهم شد و انشاالله در آینده نزدیک به دست رزمندگان اسلام خواهد رسید. در طراحی این موشک ویژگی‌های برتر سامانه‌های مشابه ساخته شده در دنیا مورد مطالعه دقیق قرار گرفته و در نتیجه سامانه‌ای با امکانات متنوع از نظر مأموریتی پدید آمده است. به طور خاص در مقایسه با سامانه اس-۳۰۰ مورد سفارش ایران، باور-۳۷۳ توانایی درگیری با اهداف متنوعی را دارد که این به دلیل ماهیت متفاوت تهدیدات پیش روی ایران در قیاس با روسیه است.

باور-۳۷۳ علاوه بر توانایی درگیری با اهداف به اصطلاح آیرودینامیک نظیر هواپیما، توانایی درگیری با موشک‌های بالستیک، کروز و همچنین موشک‌های دیگر را داشته و انهدام اهداف با سطح مقطع راداری پایین به طور ویژه در طراحی آن مورد توجه بوده است. طراحی اجزاء مختلف این سامانه شامل رادارها و موشک در بخش‌های نظامی و دانشگاهی کشور انجام شده و علاوه بر اجرای انواع آزمایش‌های فنی روی زیرسامانه‌ها، اولین شلیک موفق سامانه باور-۳۷۳ نیز به ثبت رسیده است. به گفته فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء ارتش امید می‌رود تا پیش از پایان سال ۱۳۹۴ این سامانه به طور کامل عملیاتی شود.

همچنین به گفته مسئولین قرار بوده تا در این سامانه از ۲ یا ۳ نوع موشک برای پوشش بهتر بردها و ارتفاعات مختلف در قالب لایه‌های پدافندی متعدد بهره‌برداری شود. تا کنون تنها اجزاء مشاهده شده به طور مشخص از سامانه باور-۳۷۳ شامل موشک دوربرد آن که ظاهراً با نام صیاد-۴ شناخته می‌شود و رادار ردگیری هدف است. البته در رژه روز ارتش در سال ۸۹ خودروهای پرتاب موشک و رادار رهگیری هدف که شباهت بالایی به نمونه‌های مورد استفاده در سامانه اس-۳۰۰ داشتند به نمایش در آمد که پس از آن رژه اطلاعاتی تا کنون راجع به خودروهای مذکور منتشر نشده است اما به احتمال بسیار زیاد پرتابگرهای باور-۳۷۳ ایرانی نیز مانند سامانه‌های روسی از نوع عمودپرتاب خواهد بود.

سامانه پدافند هوایی دوربرد موشکی باور-۳۷۳ همانند نمونه‌های خارجی دارای مأموریت مشابه، خصوصاً سامانه اس-۳۰۰ روسی علاوه بر اتصال به انواع رادارهای هشدار زودهنگام باند UHF و VHF (مانند نبو، کاستا و گاما)، از رادارهای مختلفی در آتشبار خود بهره می‌برد. یکی از این رادارها که در نمایشگاه اخیر دستاوردهای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بر روی خودروی جدید ظفر به نمایش در آمده بود نمونه رادار ردگیری اهداف با برد متوسط به بالا است که وظیفه ردگیری اهداف هوایی و موشک‌های بالستیک را دارد.

سامانه اس-۳۰۰ در نسل‌های آخر خود از ۳ نوع رادار آرایه فازی استفاده می‌کند؛ رادار ۶۴N6E (و نمونه پیشرفته‌تر آن ۶۴N6E2) با برد ۳۰۰ کیلومتر و کاربرد جستجوی اولیه و مراقبت هوایی خصوصاً در برابر اهداف بالستیک، رادار ۹۶L6 برای جستجوی اولیه اهداف در تمامی ارتفاعات با برد ۳۰۰ کیلومتر و رادارهای ۳۰N6E (و نمونه پیشرفته‌تر آن ۳۰N6E2) برای رهگیری اهداف و هدایت موشک با برد ۲۰۰ کیلومتر.
در سامانه اس-۴۰۰ نیز از ۳ گونه رادار آرایه فازی استفاده می‌شود؛ رادار ۹۶L6، رادار ۹۱N6E برای جستجوی اولیه اهداف خصوصاً اهداف بالستیک و رادار ۹۲N6E برای رهگیری اهداف و هدایت موشک. دو رادار آخر به ترتیب گونه‌های بهسازی شده از رادارهای ۶۴N6E و ۳۰N6E هستند.

در سامانه‌های پدافندی اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ علاوه بر پرتابگرهای موشک و رادارها، اجزاء دیگری نیز به کار می‌رود که شامل خودروهای فرماندهی، ارتباطات، حامل موشک‌های ذخیره، خودروی بارگذار موشک و … است. در تصاویر زیر آرایش کلی اجزاء اصلی ۲ سامانه فوق به نمایش در آمده است. می‌توان انتظار داشت که بخش‌های تشکیل دهنده سامانه باور-۳۷۳ نیز شباهت‌هایی به این ۲ سامانه پیشرفته پدافندی روسیه داشته باشد.

رادار آرایه فازی و متحرک مشاهده شده از سامانه باور-۳۷۳ که از آنتن مسطح مستطیلی بهره می‌برد قابل مقایسه با رادار ۹۶L6 است که این رادار روسی بردی بین ۵ تا ۳۰۰ کیلومتر داشته و توانایی ردگیری تا ۱۰۰ هدف با سرعت‌های ۵۰ تا ۲۸۰۰ متر بر ثانیه را دارد. با توجه به انواع رادارهای پیشرفته ساخته شده در کشور برای رادار ایرانی نیز کارایی مشابهی را می‌توان در نظر گرفت. این رادار قابلیت چرخش مکانیکی در صفحه افقی برای پوشش ۳۶۰ درجه اطراف را داشته و جستجوی آن در راستای عمودی نیز قاعدتاً با چرخش الکترونیکی امواج به انجام می‌رسد. با توجه به ساختار گونه‌های پیشرفته سامانه‌های اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ و البته تصاویر حاشیه‌ای منتشر شده از نمایشگاه وزارت دفاع در شهریور ماه باید انتظار معرفی سایر رادارهای سامانه باور-۳۷۳ را در آینده نزدیک داشت.

صیاد-۴

موشک مشاهده شده با سامانه باور-۳۷۳ در نمایشگاه وزارت دفاع که به نظر می‌رسد با نام صیاد-۴ شناخته می‌شود شباهت بالایی به خانواده موشک‌های ۴۸N6E روسی دارد که در سامانه‌های اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ به کار می روند. موشک ۴۸N6 که به جای خانواده موشک‌های ۵V55 به سامانه اس-۳۰۰ افزوده شد با کمی طول و قطر تقریباً یکسان نسبت به انواع ۵V55 قابلیت‌های عملیاتی بسیار بالاتری دارد. این موشک ۷٫۵ متری که قطر آن ۵۱٫۹ سانتیمتر است ۱۸۰۰ کیلوگرم جرم داشته و به سرعت ۱۰ برابر سرعت صوت می‌رسد و اهداف را در ارتفاع‌های ۱۰ متر تا ۲۷هزار متر مورد هدف قرار می‌دهد.

برد عملیاتی نمونه عادی آن بین ۵ تا ۱۵۰ کیلومتر بوده و در نمونه ۴۸N6E2 به ۱۹۵ کیلومتر می‌رسد. این موشک‌ها از یک سرجنگی ۱۵۰ کیلوگرمی بهره می‌برند و با اتکاء به سامانه تغییر بردار رانش در خروجی پیشران خود، توانایی اجرای مانورهایی تا ۲۵ برابر شتاب جاذبه (۲۵g) را دارند. البته موشک‌های گونه ضد بالستیک سامانه اس-۳۰۰ یعنی S-300V توانایی تمرکز ترکش‌های سرجنگی خود به سمت هدف را نیز دارند که ممکن است این توانمندی در نمونه‌های جدید موشک‌های به کار رفته در سایر گونه‌های سامانه اس-۳۰۰ نیز ایجاد شده باشد. با توجه به شباهت بالای موشک صیاد-۴ با خانواده موشک‌های ۴۸N6 و با در نظر داشتن توان فناورانه کشورمان در عرصه سوخت جامد و سامانه‌های هدایت، کنترل و ناوبری که در موشک‌های صیاد-۲ و خانواده موشک‌های طائر-۲ نمود داشته به نظر می‌رسد از نظر عملکرد، موشک ایرانی با نمونه‌های روسی کاملاً قابل مقایسه باشد همانطور که موشک‌های طائر-۲ با گونه همرده روسی خود یعنی ۹M317 در سامانه Buk-M2E کاملاً برابر و در مواردی برتر است. با توجه به گسترش تهدیدات دورایستای هوایی در فضای نبردهای امروز نیاز به افزایش برد درگیری سامانه‌های پدافند هوایی موشکی بیشتر شده است. امروزه بمب‌های سبک و کوچک هواپرتاب به بردهای بیش از ۱۱۰ کیلومتر رسیده و موشک‌های کروز هواپرتاب متعددی با بردهای بیش از ۳۰۰ کیلومتر و قابلیت رهایی از هواپیماهای جنگنده توسعه یافته‌اند. بنا بر این سامانه‌های جدید بایستی توانمندی مؤثر درگیری با اهداف کوچک در بردهای بالا و مهمتر از آن توانایی انهدام هواپیماهای حامل آنها را در برد چند صد کیلومتری پیش از رهایی تسلیحات دورایستا داشته باشند. با گسترش سامانه‌های پدافند هوایی موشکی با این رده از شعاع درگیری، خود به خود پیوستگی بالایی در پوشش آسمان کشور پدید آمده و درصد تهدیدآمیز بودن موقعیت‌های مختلف برای دشمن بسیار افزایش می‌یابد. در تصاویر مثالی زیر، میزان پوشش پدافند هوایی موشکی روی ایران بر اساس عملکرد تعدادی از ۲ سامانه S-300PMU-1 با برد درگیری ۱۵۰ کیلومتر و S-400 با برد درگیری ۴۰۰ کیلومتر با فرض استقرار سامانه‌ها در فواصل نزدیک مرزها نمایش داده شده است.

همانطور که مشاهده می‌شود با بهره‌برداری از سامانه‌های دوربرد با تعداد کمی سامانه فضای بیشتری تحت پوشش قرار می‌گیرد. می‌توان گمانه‌زنی کرد با توجه به اهداف طراحی سامانه باور-۳۷۳ و با الگوبرداری از سامانه‌های پیشرفته دنیا این سامانه‌ایرانی از نظر برد موشک، عملکردی بین S-300PMU-2 (با برد درگیری ۲۰۰ کیلومتر) وS-400  داشته باشد. این در حالی است که برای پوشش نواحی نمایش داده شده در تصاویر فوق با سامانه‌های میانبردی مانند مرصاد و سوم خرداد نیاز به تعداد بسیار بالایی از آنها وجود دارد.

تنوع موشکی

نگاهی به روند جنگ‌های اخیر نشان دهنده افزایش حجم حملات هوایی به صورت کاملاً هماهنگ و شبکه محور است که طبیعتاً در نبردهای آینده نیز پیگیری خواهد شد. این رویکرد نیز با افزایش توان درگیری با چندین هدف توسط سامانه‌ها قابل مقابله است که باید در باور-۳۷۳ نیز وجود داشته باشد. وجه دیگری که در نبردهای مدرن امروزی کاملاً مرسوم شده استفاده از آرایه متنوعی از ابزارهای مختلف در حمله همزمان به طرف مقابل است که عمدتاً شامل انواع موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی و ضد رادار، بمب های هواپرتاب، انواع پهپادهای کوچک و بزرگ شناسایی و رزمی و هواپیماهای بمب افکن و جنگنده از انواع پنهانکار راداری و در برخی موارد سلاح‌های بالستیک و شبه بالستیک می‌شود.

از این رو سامانه‌های جدید بایستی توانایی رهگیری و درگیری با طیف متنوعی از اهداف در فواصل و ارتفاعات مختلف با شرایط پروازی مربوطه را داشته باشند. در زمینه ردگیری و رهگیری، رادارهای آرایه فازی این امکان را فراهم می آورند که تعداد زیادی از اهداف به طور همزمان شناسایی، ردگیری و رهگیری شود. برای درگیری مؤثر نیز در سامانه‌های جدید روسی مانند اس-۳۵۰ از ۳ گونه و در اس-۴۰۰ از ۴ گونه موشک استفاده می‌شود که در بردهای مختلف شامل کمتر از ۵۰ تا کمتر از ۴۰۰ کیلومتر عمل می‌کنند و البته ۲ گونه از این موشک‌ها بین ۲ سامانه فوق مشترک است. این موشک‌ها از سطح بالاتری از قابلیت مانور و دقت در اصابت برخوردار هستند که در کنار استفاده از پیشران سوخت جامد پیشرفته و زیرسامانه‌هایی با فناوری‌های جدید، موشک‌هایی با وزن و حجم کمتر نسبت به نسل‌های قبلی حاصل شده‌اند. تمامی انواع موشک‌ها در سامانه‌های اس-۳۰۰، اس-۳۵۰ و اس-۴۰۰ به صورت عمودی از پرتابگرهای استوانه ای پرتاب می‌شوند.

همانطور که پیشتر اشاره شد قرار است در سامانه باور-۳۷۳ نیز از چند نوع موشک استفاده شود. هر چند برد نهایی عملکرد این سامانه پیشرفته اعلام نشده اما با توجه به مقایسه آن با سامانه S-300PMU-2 در اطلاعات ارائه شده به مسئولان در نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع که در تصاویر منتشره از این نمایشگاه مشهود است و نیز در نظر داشتن این نکته که موشک صیاد-۳ احتمالاً بردی نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر دارد باید برای دوربردترین موشک سامانه جدید ایرانی یعنی موشک صیاد-۴ برد بالاتری در نظر گرفت.

همچنین برای عملکرد بهتر سامانه در برابر اهداف کوچک نیز می‌توان انتظار به کارگیری موشک‌هایی با برد متوسط را در باور-۳۷۳ داشت که احتمالاً جدی‌ترین تفاوت آنها با جدیدترین موشک‌های میانبرد کشور یعنی صیاد-۲ و خانواده موشک‌های طائر-۲ قابلیت شلیک آنها به صورت عمودی باید باشد. توانمندی‌هایی نظیر شبکه شدن با سایر تجهیزات پدافند هوایی و تحرک بالای تمام اجزاء سامانه نیز از دیگر مواردی است که در توانمندی‌های جدیدترین ابزار دفاعی سازمان پدافند هوایی ایران به چشم می‌خورد. در مجموع از گفته‌های مسئولان دفاعی و اطلاعات منتشر شده تا کنون پیرامون سامانه پدافند هوایی موشکی راهبردی باور-۳۷۳ می‌توان دریافت که رویکردهای نبرد مدرن کاملاً در طراحی این سامانه لحاظ گردیده است.

سامانه سوم خرداد به عنوان یکی از جدیدترین دستاوردهای دفاعی کشور در زمینه ادوات پدافند هوایی موشکی در رده میانبرد شناخته می‌شود که با برخورداری از رادارهای آرایه فازی فعال روی خودروهای پرتابگر و با استفاده از موشک‌های بهره‌مند سوخت جامد پیشرفته توانایی درگیری با اهداف در برد ۵۰ کیلومتر و ارتفاع حدود ۲۳ (یا ۲۵) کیلومتر را دارد. یکی از مهمترین قابلیت‌های این سامانه توانایی درگیری همزمان با ۴ هدف و هدایت تا ۲ فروند موشک به سمت هر هدف و در مجموع هدایت همزمان ۸ موشک است. از این نظر می‌توان سوم خرداد را معادل ۶۶% از توان سامانه S-300PMU-1 دانست که در آینده نیز این توان قابل ارتقاء خواهد بود.

به گزارش مشرق، در سامانه سوم خرداد با الگوبرداری از سامانه پیشرفته میانبرد روسی Buk-M2E روی خودروهای پرتابگر موشک، رادارهای مربوط به رهگیری اهداف و هدایت موشک نیز نصب شده است که ضمن افزایش پایداری سامانه در برابر تغییرات شرایط صحنه نبرد، افزایش قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک و حملات دشمن، به استقلال بیشتر واحدهای پرتابگر از سامانه‌های رادارهای کشف و ردگیری و فرماندهی آتشبار موشکی نیز منجر می‌شود. رادار مورد استفاده در پرتابگرهای موشک سامانه سوم خرداد از نوع آرایه فازی فعال بوده و از کنار هم قرار گرفتن ۱۷۰۰ المان تشکیل شده است. موقعیت استقرار این نوع از رادارها به دلیل ماهیت عملکردشان به سختی توسط سامانه‌های دشمن قابل مشخص شدن به طور دقیق است و از این بابت نیز به افزایش بقاپذیری رزمی سامانه سوم خرداد در برابر حملات دشمن می‌انجامد. در جریان بازدید مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه در اردیبهشت ماه سال جاری اعلام شد قرار است در آینده سامانه سوم خرداد با تجهیز به موشک‌هایی با برد ۱۰۰ و ۲۰۰ کیلومتر به سامانه‌ای دوربرد تبدیل شود. با توجه به توانمندی سامانه فعلی در زمینه رادار، کنترل آتش، درگیری همزمان با چند هدف و تحرک بالا توانمندی بالقوه خوبی برای ایجاد یک سامانه دوربرد بر اساس آن وجود دارد. بنا بر این با بهره‌گیری از ۲ موشک با بردهای بیشتر سامانه توسعه یافته بر اساس سوم خرداد عملاً قابلیت ایجاد ۳ لایه دفاعی را در بردهای ۵۰، ۱۰۰ و ۲۰۰ کیلومتر خواهد داشت.

در رویکرد استفاده از سامانه سوم خرداد به عنوان پایه‌ای برای تولید یک سامانه دوربرد نیز مزیت‌هایی نظیر استفاده از سامانه اس-۲۰۰ برای این منظور قابل تصور است زیرا در سوم خرداد نیز تمامی اجزاء سامانه شامل رادار، کنترل آتش، مخابرات و ارتباطات اجزاء سامانه با هم و با شبکه پدافند هوایی، زیرسامانه‌های پردازش، قابلیت‌های جنگ الکترونیک و سایر اجزاء کامل شده‌اند. بنا بر این افزودن موشک‌هایی با برد بالاتر به این سامانه راه حل نسبتاً سریعی برای رسیدن به یک سامانه دوربرد است. خصوصاً توانمندی درگیری همزمان با چندین هدف نیز از ابتدا در این سامانه وجود داشته و در گام بعدی تنها به افزایش آن اقدام خواهد شد. متخصصان کشورمان بر اساس راهبردهای دفاعی کشور همواره در تلاش برای تأمین نیازهای نیروهای مسلح با اتکاء به توان داخلی هستند و برنامه‌های دستیابی به سامانه‌های پدافند هوایی موشکی دوربرد نیز در این راستا و در پاسخ به قرار گرفتن پدافند هوایی در اولویت اول از نگاه فرماندهی کل قوا تعریف شده است. به نظر می‌رسد بهسازی سامانه اس-۲۰۰ و تجهیز به موشک دوربرد جدید به عنوان سریعترین راه حل و توسعه باور-۳۷۳ به عنوان یک پروژه بزرگ اساسی‌ترین راه حل رفع نیاز فوق بوده است. با عملیاتی شدن این سامانه امید دشمن برای زدن ضربات مؤثر از طریق قدرت هوایی بسیار کمرنگ خواهد شد همچنان که در مدت یک سالی که از رونمایی موشک صیاد-۲ می‌گذرد به اذعان کارشناسان و رسانه‌های خارجی با وجود این موشک کار برای مهاجمین بسیار سخت شده است و در آینده نیز بسیار سخت‌تر خواهد شد.

بازدیدها: 279