اختصاصی هیأت | نقش مسائل اعتقادی وامام شناسی درمقتل خوانی وسرودن اشعارآئینی

بسم الله الرحمن الرحیم

“نقش مسائل اعتقادی وامام شناسی درمقتل خوانی وسرودن اشعارآئینی”

– آقای حیدری! شما بعنوان شاعرومداح اهل بیت علیهم السلام که سال های متمادی است دراین عرصه مشغول خدمتگزاری به آستان مقدس اهل بیت علیهم السلام هستید چه توصیه ای پیرامون “روضه خوانی ” به مداحان جوان دارید؟

– یادم می آید در زمان نوجواني خيلي دنبال كتاب مقتل مي‌گشتم. بزرگي حرفي به بنده زد كه خيلي كاربردي و راه گشا بود، فرمودند:”همه چيز در مقتل نيست، امام شناسي ات را قوي كن.”

به نظربنده درحال حاظرآنچه كه هم براي مداحان و هم براي شعرا در بحث مقتل اولويت دارد همين مسئله “امام شناسي و اصول عقايد” است.اگر مباحث كليدي اعتقادي را ياد بگيريم در روبرو شدن با مقتل، هرجا و به هر نحو كه بخواهيم مي‌توانيم در مداحي يا شعر گفتن به نحو احسن از اين منبع تاريخي استفاده كنيم. مشکل مادحین و شعرا در عصر حاضر ضعف در مطالعه است.به طوری که بیشتر روی مطالب شنیداری تکیه می شود واین خصیصه می تواندآسیب های جدی دراین عرصه به ماواردسازد.

– نپرداختن به مسائل اعتقادی دراشعارآئینی وهیئتی،مارا به چه آفاتی گرفتارمی سازد؟

– بایدعرض کنم؛ يكي از مواردي كه در ميان شعرا كمرنگ شده است، شناخت امام و مباني اعتقادي است.امروزه آنچه كه در شعرهاي هيئت زياد به چشم مي‌خورد، مادي سخن گفتن است. كه به نظربنده واقعاً بايد جلوي آن گرفته شود، به عنوان مثال دراشعاری که مربوط به گودال وقتلگاه سیدالشهداء علیه السلام است به نام بردن از اجزاي اسلحه ها وحربه دشمنان پرداخته مي‌شود. قبلاً فقط نام شمشير،نیزه ویاخنجر بود اما حالا برخي به صورت ذهنی وخود جوش از تركيباتی همچون: ته شمشير، نوك شمشير،سپرو… استفاده مي‌كنند، ببينيد جدا از ضعف سند، چقدرتعبیرات مادي وفیزیکی شده است وچگونه با بزرگترين مصیبت و واقعه تاريخی برخورد مي شود! درست کردن صحنه جدید در مقتل کار درستی نیست. فیزیکی و مادی کردن روضه ی سیدالشهدا علیه السلام به صلاح هیچ کس نیست.

الان شما ببینید شعرا  در مرثیه کربلا خیلی وقت ها در  زد و خورد ها و زخم زدن ها گیر کرده اند و به انتقال مفاهیم بالا نمی پردازند ، اگر چه بالا صحبت کردن احتیاج به زحمت زیاد و مطالعه ی بالا دارد که خیلی این زحمت را نمی کشند و روی طبع ونهاد خود کار نمی کنند.ما نباید کربلا و مرثیه آن را محدود به تیغ و تیر و نیزه کنیم.

بنابراين ما بايد در اشعارمان حرمت ها را حفظ كنيم. متاسفانه خيلي از خط قرمز ها دارد شكسته مي‌شود. اينكه اهل بيت شعرا را تشويق به شعر گفتن در باب مرثيه كرده اند،اين سرايش بايد به صورت هنرمندانه باشد. خود امام حسين علیه السلام در شعر”شیعَتی مَا اِن شَربتُم..”دربیت “لَيتَكُم فِي يَومٍ عاشُوراجَمیعاً تَنظُروُنی” در جايي از شعر مي فرمايد “با تير سيرابش كردند” اين تعبیردر عين مرثيه وار بودن شاعرانه گفته شده است.

متاسفانه بعضي از شعرا عباراتي را در اشعار به كار مي‌برند كه در شأن حضرات نيست،‌ از طرفي اهل بيت گاهي در اين مسائل اشاراتي داشته اند كه نشان می دهد به سمت اين موضوعات عصمتی وخصوصي نرويم وحریم ها راحفظ کنیم.

– رعایت نکردن حریم  وشئو نات اهل بیت علیهم السلام توسط شعرا ومداحان چه آسیبی را متوجه مستمعین می سازد؟

– واقعاً بحث نوامیس اهل بیت علیهم السلام بحث پوشیده ای باید باشد و در گزینش کلمات باید دقت شود ، این به آن معنا نیست که مقتل روایت نشود بلکه حرف، سر این است که غیرتی تر و حساس تر با مسئله برخورد شود .

به طورکلی رعايت نكردن اين موضوع توسط شعرا و مداحان آثار مخربي بر مستمعين دارد كه يكي از آثار رواني آن؛ رواج بي حيايي وبی مبالاتی در هيئت است.  يعني اگر ما نسبت به اهل بيت عليهم السلام حرمت ها را نشناسيم و حفظ نكنيم يكي از اتفاقاتي كه مي‌افتد اين است كه؛ کم حيايي در هيئت زياد مي‌شودوبه مرورزمان، تعصب وغیرتی که مستمعین به حریم وروضه های عصمتی آل الله داشتند کمرنگ می شود. پس باید حرمت ها شناخته ورعایت شود، سنت علمای گذشته ما این بود که روز عاشورا مقتل خوانی داشتند و مرثیه گودال قتلگاه را می خواندند؛ اما حالا نقل روضه های هفتگی روضه ی گودال است. حتی ولادت ها هم گاه این روضه ، خوانده می شود. خُب همین می شود که مخاطب با عظمت گوش نمی دهد. تکرار مضامینی که در اوج مصیبت هستند در ذهن مستمع باعث عادی شدن مصیبت می شود آن هم با این مقدار تکرار؛ همین می شود که روضه ی گودال خوانده می شود و شنونده اشکی نمی ریزد و جگر آنگونه که باید نمی سوزد. نکته دیگرآنکه یک دسته از شعرهایی که به شعر هیئت هم ورود کرده است شعرهایی هست که از زبان های اقوام دیگر به این حیطه آمده اند و مستمع بی آنکه خوب گوش دهد و عمیق شود در پی “به به” گفتن های بلند وتشویق های بی جای خواننده است ، در صورتی که  شاید مضمون نیز مشکل داشته باشد . بعنوان مثال این بیت را نگاه کنید:

از بس که خدا لطف به حیدر دارد

انگار نه انگار پیمبر دارد

امام شناسی و اصول اعتقادات اینجاست که دستگیری می کند. این که امیرالمومنین علیه السلام جایگاهی خاص دارد درست است و کسی منکر این نیست اما اینجا نادیده گرفتن مقام پیامبر کار درستی نیست . روایت داردخودامیرالمومنین علیه السلام فرمودند:”انا عَبدٌ مِن عَبیدِ مُحمَّدصلی الله علیه وآله وسلم”این شعرهای به اصطلاح “به به “ای ، مستمع را به سطحی نگری می کشاند و باعث آفت در شعر هیئت شده است .

-جناب آقای حیدری!شاعران اهل بیت علیهم السلام چگونه می توانندهم شعرمرثیه بسرایندوهم این حریم هاراحفظ کنند؟

– عرض می شود؛ کار شاعر نقالّی نیست؛ شاعر رسالت دیگری دارد، آن هم “کشف شاعرانه” است . حُسن شعر گودال قتلگاه جدا از روضه خوانان که کارشان مشخص است به همین است که مستمع را مُنزجر نکند و زاویه ای تازه را به شنونده نشان بدهد. شما دوازده بند محتشم را بخوانید. ببینید اصلا اسمی از قتله‌ی کربلا آورده است؟ ولی الان نگاه کنید چقدر در اشعاری که در هیئت خوانده می شود از شمر ،سنان ، خولی ، حرمله و… استفاده می شود!کنار نام عزیز سیدالشهداء دائم این اسامی را می برند؛ نمی گویم به کار نرود اما دیگر با این بسامد هم نه، یک بارعیب ندارد، نه اینکه این اسامی را در جایگاه ردیف شعر قرار دهیم. درمرثیه ابتدا آن عزیزرابا مدح معرفی کنیم ساده بخواهم عرض کنم این می شود که امروز مگر ما در ختم ها چه کار می کنیم؟ می گوییم مرحوم آدم خوبی بود، عاشق امام حسین بود، دست به خیر بود، الان متأسفانه در مرثیه اهل بیت علیهم السلام مدح نادیده گرفته می شود. شما مراجعه کنید به دیوان مرحوم آیت الله شیخ محمدحسین غروی اصفهانی رحمة الله علیه یا فؤاد کرمانی یا صغیر اصفهانی واقعا اشعارشان پر از مدح است. بالاخره شعرا باید ببینند بزرگان این عرصه چه کرده اند و راه و رسم و شیوه‌شان چه بوده است. در مرثیه ی گودال ببینید چقدر مؤدب بودند:

بلندمرتبه شاهی ز صدر زین افتاد

اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتاد

زیاد دور نرویم در همین بزرگان معاصر در شعر آیینی هم داریم مثلا آقای سیدرضا مؤید برای حضرت علی اصغرعلیه السلام شعر مدح دارد که به روضه هم نگاهی داشته است:

ره صدساله را شش ماهه رفتم

در این وادی ز همراهان سرم من

پدر خون مرا بر عرش پاشید

بلی عرش خدا را زیورم من

شعرا باید دقت کنند هر بیتی درباره حضرات می گویند دوباره مرور کنند ببینند مضمون بالاتر هم می توانند بگویند یا نه؟ که اگر این رویه رادرپیش گیرند به اصطلاح عیار اشعارما بالا می رود.

– برای نوآوری وتنوع دراشعارآئینی به چه نکاتی بایدتوجه داشت؟

معنی نوآوری را نباید با زبان حال های سطحی  اشتباه گرفت. خوب است ترکیب بند محتشم مورد تجزیه و تحلیل شاعران قرار بگیرد تا ببینیم ویژگی های شعری که مورد تأیید اهل بیت است چیست. محتشم واقعاً چه کار کرده که اینقدر فراگیر شده است. 19 تا 23 سال  گفتند که ایشان روی ترکیب بند خود کار کرده است. حالا ما برای بیت هایمان 19 دقیقه هم زمان نمی گذاریم که تجدید نظری کنیم! واقعاً گاه نسبت ما با اهل بیت چه هست که بعضی وقت ها اینقدر در مدح و مرثیه جسور هستیم! آیا بجز نوکر بودن است. نوکر جسور نمی شود. بعضی وقتها ما شاعر خودمان هستیم. این هم بخاطر این است که صداقت در اشعار کم شده است. اینکه ما در مرثیه حضرت زهرا (سلام الله علیها) می گوییم: “در کوچه راه خانه را گم کردند!” اشتباه بزرگی است، معصوم بی هوشی وفراموشی ندارد. باید توجه داشت که این عرصه، عرصه ی بی توجهی نیست. ما درگویش روضه به سمتی رفتیم که در گذشته به این عریانی نبوده است ، این فضای جدید باید مورد نقد قرار بگیرد .مثلاً صغیر اصفهانی هم فضاهای جدیدی را خلق کرده است اما در باب روضه با تأمل سخن می گوید.مااگر به الگوهای شعرآیینی معاصر هم نگاه کنیم ، متوجه می شویم که بایدهمه مان به خصوص جوان ترها  یک تجدید نظر کلی در مسیر شعر هیئت باید داشته باشیم درغیراینصورت اگربازبینی اعتقادی نداشته باشیم وبه اصلاح نواقص نپردازیم متاسفانه به توهّم اعتقادی دچار می شویم.

– درابتدای مصاحبه درباره اهمیت پرداختن به مسائل اعتقادی وبخصوص امام شناسی درروضه خوانی وسرودن اشعارآئینی اشاره نمودید،جنابعالی مطالعه چه کتابها ومقاتلی رادراین زمینه به علاقمندان توصیه می نمایید؟

– به طورکلی کتاب هایی که بزرگان برای مباحث اعتقادی توصیه می فرمایندعبارتست از: کتابهای آیت الله جوادی آملی وآیت الله سبحانی حفظهما الله. درباره مقاتل می توان از کتبی  همچون؛کتاب های سیدعبدالرزاق مقرم،علامه دربندی،شیخ جعفرشوشتری،خصائص زینبیه مرحوم سیدنعمت الله جزایری،خصائص العباسیه مرحوم کلباسی و… نام برد.

– به عنوان مطلب پایانی اگرمطلبی داریدبفرمائید؟

– باتوجه به همه مطالبی که عرض شدالحمدلله درزمینه مداحی وشعراهل بیت علیهم السلام حرکت روبه رشداست وجوانان بسیارمستعدوپرکاری مشغول خدمتگزاری درآستان مقدس اهل بیت علیهم السلام هستندکه آینده بسیارروشنی راپیش روخواهندداشت. ان شاء الله.

        موفق باشید

بازدیدها: 122