اخلاق حکومتی: خدمت رسانی، توصیه قرآن و سیره بزرگان

خدمت رسانی در سیره امام رحمه الله و علما

قرآن مجید آراستگی عموم پیامبران الهی را به دو ویژگی خیرخواهی و امانت داری لازم می داند.

پیامبران با داشتن این دو صفت پسندیده، صادقانه با مردم روبه رو می شدند و در خدمت آنان بودند.

حرف دل خویش را با آنها در میان می نهادند و درد و رنج حرف دل آنها را می شنیدند و برای کمک به مردم و رفع نیاز آنان و برای رفاه و آسایش و پیشرفت مادی و معنوی آنها خود را به زحمت می انداختند. (توبه: 128)

امام خمینی رحمه الله نیز با پیروی از این سیره پسندیده، پیوندی عمیق و ناگسستنی با ملت خویش و همه عاشقان انقلاب برقرار کرد که تا سالیان دراز ادامه خواهد یافت. عشق به مردم و تصمیم قاطع بر حل گرفتاری های آنان و ارائه خدمت خالصانه، در گفتار و تصمیم گیری های ایشان موج می زد. امت اسلامی را با تمام وجود دوست می داشت، خود را وقف خدمت به آنان کرد و خود را وام دار مردم می دانست. آنان را ولی نعمت خویش و خود را خدمتگزار آنان معرفی می کرد.

به تعبیر رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنه ای:

آن اراده نیرومندی که کوه های عظیم در مقابل او به حساب نمی آمدند، همواره در برابر فداکاری ها، شجاعت و احساسات پاک مردم، سر تعظیم فرود می آورد. آن روح بزرگ و کوه ستبر به دفعات در برابر عظمت مردم تکان می خورد و می لرزید.

ایشان در ملاقات های خود با مسئولان سفارش می کرد که شما باید خدمتگزار مردم باشید و به اعضای دفتر اخطار می[داد] که مبادا با مردم بدرفتاری شود.

به گواهی تاریخ، پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه اطهار علیهم السلام عالمان دینی سودمندترین، خادم ترین و دل سوزترین افراد جامعه در حق مردم بوده اند و از نظر مادی و معنوی، بسیار در این راه می کوشیده اند و سختی می دیدند. امام راحل در این زمینه می فرمود: «محرومیت زدایی، عقیده و راه و رسم زندگی ماست».

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «خداوند بر پیشوایان حق، واجب کرده است که (زندگی) خویش را با ناتوانان جامعه، برابر نهند، تا تهی دستی، به مستمند فشار نیاورد».

گویا امام راحل، این سخن حکیمانه را سرمشق زندگی خویش قرار داده بود که همواره هم سطح مردم زندگی می کرد و مسکن و خوراک و پوشاک و هزینه زندگی شخصی او همیشه در حد زندگی متوسط جامعه بود. هیچ گاه اسیر زرق و برق دنیا و تجمل و زندگی اشرافی نشد و همین ساده زیستی او آرام بخش دل محرومان بود.

شیخ انصاری، دست گیری از فقیران و بینوایان را از وظایف اصلی خود می دانست و از دوران کودکی این شیوه خداپسندانه را رعایت می داشت. از اشخاص ثقه پیاپی رسیده است که در بقعه پیر محمد (واقع در محله حیدرخانه دزفول) فقیری عاجز بود و شیخ هر شب، شام خود را به فقیر می داد و با شکم گرسنه می خوابید، یا خود به اندک چیزی قناعت می کرد.

پیام متن:

خدمت رسانی در سیره پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله ، حضرت علی علیه السلام ، امام خمینی رحمه الله و شیخ انصاری رحمه الله برای الگوسازی.

توصیه حضرت امام در خدمت رسانی به مردم،

به عنوان وسیله قرب الهی

از نگاه امام راحل، یکی از مبانی خدمت به مردم به ویژه به قشر محروم و مستضعف، این بود که این خواست خدا، تکلیف و عبادتی بزرگ است.

ما باید برای خدا کار بکنیم و برای خدا کار کردن، این است که ببینیم خدا چی فرموده است، چی گفته است، ما باید بکنیم. فرموده است که به مستمندان باید برسید، به مردم فقیر باید برسید.

ایشان در جای دیگر می فرماید:

«به همه در کوشش برای رفاه طبقات محروم وصیت می کنم که خیر دنیا و آخرت شماها رسیدگی به حال محرومان جامعه است».

خدمت به مردم و جامعه انواع و شکل هایی دارد. گاه خدمت های مادی است، از قبیل: تأمین نیازهای عمومی، بهداشت و غیره و گاه از نوع خدمت به افکار و پرورش انسان هاست. رسول گرامی اسلام فرموده است: «مَنْ اَصْبَحَ وَ لَمْ یَهْتَمَّ بِاُمُورِ الْمُسْلِمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ؛ کسی که هر روز به امور مسلمانان همت نگمارد، مسلمان نیست».

از رسول مکرم اسلام پرسیده شد: محبوب ترین مردم نزد خداوند کیست؟ فرمود. «اَنْفَعُ النّاسِ لِلنّاسِ؛ کسی که سودش بیشتر به مردم برسد».

حضرت امام خدمتگزاری را در سیره اشرف مخلوقات جست و جو می کند، چرا که در روایتی از نبی مکرم صلی الله علیه و آله وسلم آمده است:

اَلا وَ اِنّی اَنا اَبوُکُمْ، اَلا وَ اِنّی اَنا مَوْلاکُمْ، اَلا وَاِنّی اَنَا اَجیرُکُمْ.

آگاه باشید که همانا من پدر شما هستم، آگاه باشید که همانا من زمام دار شما هستم، آگاه باشید که همانا من اجیر و خدمتگزار شما هستم.

اجیر، در ازای خدمتی که برای مردم انجام می دهد، از آنان حقوق دریافت می کند، ولی پیامبر خدا چونان دیگر انبیا هیچ گونه مزد مادی از مردم نمی طلبید؛ تنها طلب او از مردم به عنوان مزد و حقوق، عمل کردن به برنامه های حیات بخش آنان و راه یابی به کمال است.

«قُل لاَّآ أَسْـءَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلاَّ مَن شاء اَن یَتَّخِذَ اِلی رَبَّه سَبیلاً». (شوری: 23 و سباء: 47)

حضرت امام با آن همه خدمتی که انجام داده بود، در وصیت نامه سیاسی ـ الهی خود به طور کامل از این اعتقاد پرده برداشت و با جملاتی زیبا و عمیق از مردم عذر قصور و تقصیر خواست.

از خدای رحمان و رحیم می خواهم که عذرم را در کوتاهی خدمت و قصور و تقصیرها بپذیرد و از ملت امیدوارم که عذرم را در کوتاهی و قصورها و تقصیرها بپذیرند و با قدرت و تصمیم و اراده به پیش بروند و بدانند که با رفتن یک خدمتگزار، در سد آهنین ملت خللی حاصل نخواهد شد که خدمت گزارانی بالا و والاتر در خدمتند.

پیام متن:

1. خدمت مادی، فرهنگی، بهداشتی به مردم.

2. توصیه رسیدگی به محرومان.

خدمت به مردم در پرتو مسئولیت پذیری، از منظر رهبری

بنابر عقیده اسلام، خدمت به مردم ریشه در دین و باورهای دینی مردم دارد و بر پایه چنین بینشی است که مسئولیت پذیری در نظام اسلامی از پایه و اساس، با آنچه در دموکراسی غربی جریان دارد، متفاوت است. از این رو به اعتقاد رهبر انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنه ای:

فلسفه مسئولیت پیدا کردن مسئولان در کشور، این است که برای مردم کار کنند. مسئولان برای مردمند و خدمتگزار و مدیون و امانتدار آنها هستند. مردم محورند و کسی که در نظام جمهوری اسلامی مسئولیتی به دست می آورد، باید همه هم و غمش برای مردم باشد؛ هم برای دنیای مردم، برای مادیات مردم و هم برای معنویت مردم.

ایشان در جای دیگر می فرماید:

مسئولان نظام وظیفه دارند از همه توان شان استفاده کنند، برای اینکه بتوانند یک قدم جلو بروند و کاری انجام بدهند و یکی از مشکلات را حل کنند و گره ها را بگشایند و این، با اخلاص و صفا و همکاری و با حفظ مبانی که این انقلاب بر اساس آن به وجود آمده، ممکن است.

بنابراین خدمت رسانی، در اندیشه رهبر انقلاب جایگاهی ارزشمند دارد و خدمت، عملی است که عامل در آن با فکر و انگیزه گره گشایی، به رفع مشکل و گشایش امور مربوط به مردم می پردازد. افزون بر انگیزه یاوری و احسان به هم نوعان، خویش را در حد طاقت مسئول گره گشایی و رفع نیاز بندگان خدا می داند.

نباید نادیده گرفت که اعمال نیک انسان و البته خدمت رسانی و تلاش برای رفع نیاز دیگران، در رأس آنهاست که صورت های ملکوتی دارند و در عالم قیامت تجسم می یابند. در قرآن می خوانیم: «هر چیزی که خودتان پیش فرستید، آن را نزد خدای متعال خواهید یافت». (بقره: 110)

«روزی که هر کس عمل خیری را که انجام داده است، حاضر شده می یابد و دوست دارد میان او و هر عمل بدی که انجام داده است، فاصله دوری باشد». (آل عمران: 30)

«روزی که شخص می نگرد که دستانش چه چیزی را پیش فرستاده اند». (نباء: 40)

«آیا جزایی که به شما داده می شود، جز همان اعمال است که انجام داده اید». (نمل: 90)

اصرار آیات به انجام عمل صالح و تصریح و تأکید روایت ها به خدمت و سازندگی حیات مادی و معنوی هم نوعان؛ بیانی است هدفمند برای نشان دادن ارزش خدمت رسانی. عمل صالح و خدمت نمی تواند بی اجر و اثر بماند، این اندیشه به آدمی نیروی خلاق و روحیه ای امیدوار می بخشد تا بتواند وجود خویش را مفید سازد و برای دیگران سودمند باشد.

پیام متن:

فلسفه پذیرش مسئولیت ها؛ خدمت رسانی به مردم است.

پاداش برآوردن نیاز و حاجت مؤمن، در روایت ها

در روایت های مأثوره، پاداش های فراوانی برای رفع نیازمندی برادران دینی یاد شده است که از این همه، تنها به موارد زیر اشاره می کنیم:

1. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «هر که نیاز برادر مؤمنش را برآورد، خداوند هفتاد حاجت از حاجت های دنیا و آخرت او را تأمین می کند».

2. امام صادق علیه السلام فرمود: «گام برداشتن مسلمان در راه حاجت مسلمان، بهتر از هفتاد طواف در خانه خداست».

3. ایشان باز می فرماید: «هیچ مسلمانی نیاز مسلمان دیگر را برنمی آورد، مگر اینکه خداوند به اوندا می دهد که پاداش تو بر عهده من است و من کمتر از بهشت برای تو راضی نخواهم شد».

4. از امام صادق علیه السلام نقل است:

کسی که در پی حاجت برادرش برود همانند کسی است که سعی صفا و مروه کند و برآورنده حاجت برادر، مانند کسی است که روز بدر و احد در راه خدا در خون خود غلطیده است.

5. باز از امام صادق علیه السلام روایت است:

خدای عزوجل فرموده است: «مردم، خانواده من هستند، پس محبوب ترین آنان نزد من کسانی هستند که با مردم مهربان تر و در راه آوردن نیازهای آنان کوشاتر باشند».

6. «اعمال آدمی که به خدمت رسانی برادران دینی و نیکی به آنان پایان نیابد، پذیرفته نمی شود».

از مجموعه آموزه های روایی برمی آید که برآوردن نیاز و غم مؤمنان، موجب برطرف شدن اندوه خدمتگزار در روز قیامت می شود. خدمت رسانی موجب ایمنی از عذاب الهی، توشه آخرت و عاقبت به خیری انسان است.

بر این اساس، کوتاهی در خدمت رسانی، مایه پشیمانی است. در خدمت رسانی از باب «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ»، شتاب لازم است و آن گاه که عزم و تصمیم بر خدمت رسانی صورت گرفت، درنگ جایز نیست.

البته خدمتگزار نباید بر دیگران منت گذارد و کار خود را بزرگ جلوه دهد، بلکه از اینکه خداوند توفیق خدمت به بندگانش را نصیب او کرده است، شکرگزار باشد، خدمت دیدگان را احترام کند و آنان را عزیز بشمارد و جان کلام اینکه؛ نیت خود را در خدمت رسانی خالص گرداند.

سرانجام، پرسش و پاسخ مردم و پیامبر گرامی اسلام را پایان بخش این موضوع قرار می دهیم:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله : آیا شما را نسبت به آدم های بد آگاه نکنم؟

آگاه کن ای رسول خدا.

آن که تنها در جایی فرود آید و کمکش را دریغ دارد و زیردستانش را آزار دهد، آیا بدتر از این را هم می خواهید بدانید؟

آری، یا رسول اللّه !

آن که از لغزشی چشم نمی پوشد و عذر نمی پذیرد، از این بدتر هم هست، آیا می خواهید بدانید؟

بله، یا رسول اللّه !

آن که هیچ امیدی به خیرش نیست و کسی از شرش در امان نیست، آیا بدتر از این شخص را هم می خواهید به شما معرفی کنم؟

آری، ای پیامبر خدا!

آن کس که از مردم بدش می آید و مردم هم در برابر، از او بدشان می آید.

پیام متن:

1. کوتاهی در خدمت رسانی، موجب پشیمانی.

2. خدمت رسانی بی منت.

3. بهشت، پاداش خدمت رسانان.

4. خدمت رسانی، باعث ایمنی از عذاب الهی و… .

بازدیدها: 142