اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم طبیعی

 

قرآن کریم کتاب علوم طبیعی نیست تا انتظار داشته باشیم که جزئیات این علوم را بیان کند. اما صدها آیه در قرآن به علوم طبیعی اشاره کرده اند. در زمینه هایی مانند: کیهان، زمین، جانوران، مراحل آفرینش انسان – از جنین تا مرگ- مقوله های پزشکی و فیزیکی.

مشابه این مباحث با تفصیل بیشتر در احادیث اسلامی نیز آمده اند. به طوری که هر دسته از این آیات به تفسیر موضوعی خاصی نیاز دارند. مثلاً تفسیر آیات نجومی و طبی. حتی ممکن است همه آیات مربوط به علوم طبیعی در قالب یک تفسیر ترتیبی قابل ارائه باشند.

در این بخش ما درصدد طرح اصل بحث هستیم. و در هر مورد به شمارگان آیات، تاریخچه بحث و مهم ترین محورهای آیات در زمینه هر علم اشاره می کنیم.

 

1. کیهان شناسی

 

در مباحث نجومی در مورد آیات متعددی ادعای اعجاز علمی شده است. در اینجا دو مورد از آنها را که مهم تر هستند بیان می کنیم.

الف) جاذبه عمومی موجودات

نیروی جاذبه -یا قانون جاذبه عمومی- بدین معناست که کلیه اجسام بزرگ و کوچک در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و همدیگر را جذب می کنند. برخی صاحب نظران و مفسران معتقدند که قرآن کریم در چند مورد به نیروهای جاذبه اشاره کرده است که عبارتند از:

(اللّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها) ؛ «خدا کسی است که آسمان ها را، بدون ستون هایی که آنها را ببینید، برافراشت».

(خَلَقَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها) ؛ «(خدا) آسمان ها را بدون ستون هایی که آنها را ببینید آفرید».

(أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفاتاً) ؛ «آیا زمین را فراگیرنده قرار نداده ایم».

(إِنَّ اللّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً) . (6)«در حقیقت، خدا (اجرام) آسمان ها و زمین را نگاه می دارد تا مبادا (از مسیر منحرف و) فنا شوند. و اگر در (آستانه) فنا قرار گیرند. هیچ کس بعد از او آنها را نگاه نمی دارد. که او بردباری بسیار آمرزنده است».

این مضمون در آیه 65 سوره حج نیز آمده است.

نکات تفسیری

1. آیات فوق نشانه ها و نعمت های خدا را برمی شمارند. تا مردم به لقای خدا ایمان آورند (رعد) و ببینند دیگران نمی توانند مثل خدا چنین مخلوقاتی داشته باشند (لقمان). هنگامی که این آیات برای انسان ها گفته شد. اگر کسی باز هم آیات الهی را تکذیب کند، بد عاقبتی دارد و وای به حال او (مرسلات).

2. کلمه «عمد» (بر وزن قمر) جمع عمود به معنی «ستون» است. برای عبارت «ترونها» دو تفسیر گفته اند. یکی این که صفت برای «عمد» باشد. یعنی: «آسمان ها را بدون ستونی که دیدنی باشد. برافراشتیم» که لازمه آن وجود ستون های نامریی برای آسمان است. دیگر آن که «بغیر عمد» متعلق به عبارت «ترونها» باشد: «ترونها بغیر عمد»؛ یعنی: «همان گونه که می بینید. آسمان بدون ستون است». البته برخی نیز عبارت «ترونها» را معترضه گرفته. و همین معنای دوم را پذیرفته اند.

تفسیر دوم خلاف ظاهر آیه است؛ چون لازمه آن تقدیم و تأخیر است.

تاریخچه

برخی معتقدند که (بعد از اشارات علمی قرآن و روایات اهل بیت(علیهم السلام)

 

ابوریحان بیرونی (440ق) اولین کسی بود که به نیروی جاذبه پی برد. امّا مشهور آن است که نیروی جاذبه عمومی اولین بار توسط نیوتن (در قرن هفدهم میلادی) کشف شد. داستان افتادن سیب از درخت و انتقال ذهنی نیوتن به نیروی جاذبه معروف است.

نیوتن بر اساس قوانین کلی حرکت سیارات را این گونه تبیین کرد:

الف) طبق قانون جاذبه عمومی، کلیه اجسام هم دیگر را جذب می کنند. و این کشش به دو چیز بستگی دارد:

جرم و فاصله؛ یعنی با جرم نسبت مستقیم دارد و هرقدر جرم یک جسم بیشتر باشد نیروی کشش آن نیز زیادتر می شود. مثلاً جرم خورشید 330 هزار برابر جرم زمین است و ازاین رو نیروی جاذبه خورشید نیز 330 برابر نیروی جاذبه زمین است. و بر همین اساس، زمین تحت تأثیر جاذبه خورشید قرار می گیرد. از طرفی چون جرم زمین 81 برابر جرم ماه است. ماه نیز تحت تأثیر نیروی جاذبه زمین قرار گرفته. و دور زمین می چرخد. امّا هرچه فاصله دو جسم بیشتر باشد. تأثیر جاذبه کمتر می شود. و به نسبت مجذور این فاصله، نیروی جاذبه کاهش می یابد. مثلاً اگر این فاصله دو برابر شد، نیروی جاذبه چهار برابر کمتر می شود.

 

ب) طبق قانون گریز از مرکز، هر جسمی که بر گرد مرکزی حرکت کند. در آن جسم طبعاً کششی به وجود می آید که می خواهد از آن مرکز دور شود. مثل قطعه سنگی که به ریسمانی بسته ایم و می گردانیم.

حرکت زمین، سیارات، قمرها و اجرام آسمانی در مدارهای خود و گرد همدیگر، در نتیجه ترکیب دو نیروی جاذبه و گریز از مرکز است. این دو نیرو اجرام فضایی را در مدار خود نگاه می دارند و از سقوط آنها و نیز از تصادم و اصطکاک آنها با یکدیگر جلوگیری می کنند.

اسرار علمی

در مورد انطباق آیات فوق با یافته های اخترشناسی نوین، بسیاری از صاحب نظران و مفسران سخن گفته اند که در این جا به پاره ای از آنها اشاره می کنیم:

الف) اسرار علمی آیات اول و دوم (بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها) :

1. آیت الله مکارم شیرازی در هر دو مورد به نکات علمی آیه اشاره می کند و آن را یکی از معجزات علمی قرآن مجید می داند. وی پس از ذکر دو تفسیر برای آیه -و ترجیح تفسیری که «ترونها» را صفت «عمد» می داند- می نویسند:

مقید ساختن آن (عمد) به «ترونها» دلیل بر این است که آسمان ستون های مریی ندارد. مفهوم این سخن آن است که ستون هایی دارد؛ امّا قابل رؤیت نیست. این تعبیر لطیفی است به قانون جاذبه و دافعه که همچون ستونی بسیار نیرومند -امّا نامریی- کرات آسمانی را در جای خود نگه داشته.

وی سپس به این حدیث از امام رضا(علیه السلام) استشهاد می کند:

حسین بن خالد می گوید از امام رضا(علیه السلام) پرسیدیم این که خداوند فرموده: (وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ ) ؛ «سوگند به آسمان که دارای راه هاست» یعنی چه؟

فرمود: این آسمان راه هایی به سوی زمین دارد.

حسین بن خالد می گوید: عرض کردم چگونه می تواند راه ارتباطی با زمین داشته باشد. درحالی که خداوند می فرماید: آسمان ها، بی ستون است.

امام فرمود: «سبحان اللّه! الیس اللّه یقول بغیر عمد ترونها؟ قلت بلی. فقال ثم عمد و لکن لا ترونها». «عجیب است! آیا خداوند نمی فرماید: بدون ستونی که قابل مشاهده باشد؟ من عرض کردم: آری. فرمود پس ستون هایی هست لکن شما نمی بینید».

آیت الله مکارم متذکر می شود که این آیات و احادیث بر خلاف تفکرات نجومی آن زمان (برپایه) هیئت بطلمیوسی بود.

^{2. آیت الله نوری همدانی نیز با ذکر آیه دوم سوره رعد همین مطلب را از آیه برداشت کرده. و حدیث مذکور را از امام رضا(علیه السلام) در تفسیر آن می آورد. وی سپس نکته لطیفی را در تعبیر «عمد» متذکر می شود:}

میان «ستون» که تکیه گاه و نگاه دارنده است، با جسمی که بر آن تکیه کرده است، لازم است تناسب و محاسبه کامل رعایت شود؛ یعنی هر اندازه جسم سنگین تر است بهمان نسبت باید «ستون» دارای قدرت و مقاومت بیشتری باشد.

بنابراین نیروی جاذبه و سایر قوانین حرکت مربوط به این اجرام، با نظام دقیق و فرمول مخصوص خود مورد محاسبه قرار گرفته است تا توانسته هر یک از آنها را در ارتفاع و مدار معین در طی میلیاردها سال نگاه بدارد.

با توجه به این نکته روشن می شود که تعبیرات قرآن -که راهنمای سعادت بشر است- چه اندازه اعجازآمیز و لطیف است.

 

 

بازدیدها: 0