برو کار می کن مگو چیست کار

کار از منظر استاد‌شهید‌مرتضی مطهری، نه فقط گذران معیشت که یکی از عوامل تربیتی است که کمتر بدان توجه می‌شود. ایشان معتقد است که نسبت کار و انسان نسبت تقدم و تأخر نیست که یکی را عامل دیگری بدانیم و فی‌المثال بپنداریم که تنها کار اثر و معلول انسان است، بلکه کار و انسان هم علت یکدیگر هستند و هم معلوم یکدیگر. به‌عبارت دیگر هم انسان سازنده و خالق و آفریننده کار خودش و هم کار (و نوع کار) خالق و آفریننده روح و چگونگی انسان است.

شهید‌مطهری این منطق را که بیکاری را نوعی پیروزی و ارزش و کار کردن را حاصل جبر احتیاج دانسته، نادرست می‌خواند و معتقد است اصلا ًدر مسئله کار بحث «نیاز» اولویت اول نیست، بلکه اولاً «کار» یک وظیفه اجتماعی است و از همین باب پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم فرمودند: «معلعون من القی کله علی الناس.» در واقع اجتماع حقی بر گردن انسان دارد و یک فرد هر آنچه از کفش و لباس و غذا و… مصرف می‌کند به نوعی محصول «کار» دیگران است و به همین جهت اگر کسی بخواهد از زیر‌بار کار شانه خالی کند همان فرموده پیامبر است که سنگینی او روی دوش دیگران قرار می‌گیرد، بدون اینکه سنگینی از دیگران به دوش گرفته باشد.

اما این تنها منطق تقدس کار در اسلام نیست و اسلام کار را تنها به جهت وظیفه اجتماعی مقدس نمی‌شمارد. شهید‌مطهری معتقد است علاوه بر این وظیفه اجتماعی، کار از نظر سازندگی فرد یک امر لازم است و به همین جهت می‌توان و لازم است که کار را از جنبه تربیتی نیز به بحث گذاشت. استاد‌شهید خود بر‌اساس چند ساحتی بودن انسان، مسئله کار به‌عنوان عامل تربیتی را از شش دیدگاه «کار و تأثیر بر جسم»، «کار و قوه خیال»، «کار و آزمودن خود»، «کار و فکر منطقی»، «کار و احساس»، «کار و شخصیت» به بحث می‌گذارد. ایشان معتقد است: «انسان یک موجود، به یک اعتبار، چند کانونی است. انسان جسم دارد، انسان قوه‌خیال دارد، انسان عقل دارد، انسان دل دارد، انسان… کار برای جسم انسان ضروری است، برای خیال انسان ضروری است، برای عقل و فکر انسان ضروری است و برای قلب و احساس و دل انسان هم ضروری است.»

آنطور که استاد‌ شهید‌ مرتضی مطهری استدلال می‌کند وقتی انسان پیرامون مسائل کلی به‌طور منظم فکر می‌کند و از مقدمه‌ای به نتیجه‌ای می‌رسد، او در حال تفکر و تعقل است، اما وقتی که ذهن انسان بدون اینکه نظمی داشته باشد و بخواهد نتیجه‌گیری کند و رابطه منطقی بین قضایا را کشف نماید، همین‌طور بی‌نتیجه از مسئله‌ای به مسئله‌ای کشیده شود، یک حالت عارضی است که اگر نتواند آن را در اختیار خودش بگیرد، انسان را به فساد می‌کشاند. در نتیجه انسان نیازمند تمرکز قوه خیال است و اگر این قوه آزاد باشد، می‌تواند منشأ فساد اخلاقی شود. کمااینکه امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «اگر تو نفس را به کاری مشغول نکنی، او تو را به خود مشغول می‌کند.» به همین جهت همواره باید نفس را به کاری مشغول داشت تا متمرکز باشد و مجالی برای فکر و خیال باطل نداشته باشد.

شهید منشأ بسیاری از گناهان را بیکاری می‌داند و انسان را به دیگ بخاری تشبیه می‌کند که اگر دائماً به آن حرارت داده شود و هیچ منفذی و دریچه اطمینانی نداشته باشد به انفجار خواهد رسید و این انفجار برای انسان گناه است، لذا وقتی انسان نیرو و انرژی‌ای را از طبیعت می‌گیرد، این نیرو باید در جای خود و به درستی مصرف شود، در غیر این صورت کار انسان‌ها همچون پادشاهانی که دست به هر جنایت و خیانتی می‌زدند، به انفجار و گناه کشیده می‌شود؛ چراکه انرژی خود را در راه صحیح خرج نکرده است.

استاد‌مطهری برای اثبات مدعای خود داستانی را از روزنامه‌های وقت نقل می‌کند: «در یکی از شهر‌های کوچک ایالت فیلادلفیای امریکا در خانواده‌ها قمار آنقدر رایج شده بود که زن‌ها به آن عادت کرده بودند و در خانه‌ها به صورت یک بیماری رواج یافته بود و شکایت همه این بود که زن‌ها دیگر کاری غیر از قمار ندارند. اول این را به عهده واعظ‌ها گذاشتند که آن‌ها این بیماری را از سر مردم بیرون ببرند، ولی آخر بیماری علت دارد؛ تا علتش از میان نرود که بیماری از بین نمی‌رود. واعظ‌ها شروع کردند به موعظه در زیان‌های قمار و آثار اخروی آن، ولی اثر نداشت. یک شهردار پیدا شد و گفت که من این بیماری را معالجه می‌کنم. آمد کار‌های دستی از قبیل بافتنی را تشویق کرد و برای زن‌ها مسابقه‌های خوب گذاشت و جایزه‌های خوب تعیین کرد. طولی نکشید که زن‌ها دست از قمار کشیده و به این کار‌ها پرداختند. آن مرد علت را تشخیص داده و فهمیده بود که علت پرداختن زن‌ها به قمار، بیکاری و احتیاج آن‌ها به سرگرمی است. کار دیگری برایشان به وجود آورد تا توانست قمار را از میان ببرد. یعنی در واقع یک خلأ روحی در میان آن‌ها وجود داشت و آن خلأ منشأ این گناه بود. آن آدم فهمید که این خلأ را باید پر کرد تا بشود قمار را از بین برد و تا آن خلأ به وسیله دیگری پر نشود نمی‌توان آن را از میان برداشت. این است که یکی از آثار کار، جلوگیری از گناه است.»

استاد شهید شرط تأثیر کار به‌عنوان عاملی تربیتی را که بتواند فرد را از گناه دور کند، علاقه انسان به کار انتخابی خود می‌داند و از همین رو اعتقاد دارد که هر کس باید کاری را انتخاب کند که در آن استعداد دارد، تا آن کار علاقه او را به خود جذب کند؛ چراکه اگر کار مورد علاقه و منطبق با استعداد‌های فرد نباشد و فرد بخواهد تنها آن را برای مزد و درآمد انجام دهد، این اثر تربیتی نخواهد داشت و شاید تأثیر عکس نیز بر روح گذاشته و آن را به فساد بکشاند.
کار و آزمودن خود

استاد شهید مرتضی ‌مطهری همچنین کار را وسیله‌ای برای شناخت خود و استعداد‌های خود می‌داند. شهید معتقد است انسان از طریق کار‌هایی که انتخاب می‌کند به تدریج علایق و استعداد‌های مختلفش را در معرض آزمایش و سنجش قرار می‌دهد تا آن‌ها را کشف کند. در واقع انسان با کار، خود را کشف می‌کند و این کشف بهترین کشف‌هاست؛ چراکه با کشف علایق و تلاش در آن زمینه، شاهکار‌هایی به وجود می‌آید، چون شاهکار‌ها به اعتقاد استاد مطهری برآمده از عشق و علاقه است نه پول و درآمد و انسان هنگامی با عشق به کاری می‌پردازد، دیگر مباحث مالی برایش اهمیت کمتری خواهد داشت.

از نظر استاد‌شهید‌مطهری همانطوری که انسان با کار تجربه پیدا کرده و علم به دست آورده است، کار روی عقل و فکر انسان نیز تأثیر می‌گذارد. در واقع انسانی که کار می‌کند، می‌داند حساب، منطق و قانونی وجود دارد، فلذا اگر می‌خواهد پول دربیاورد از طریق قرعه‌کشی یا پیدا کردن گنج محقق شدنی نیست و باید بر‌اساس قانون عالم کار کند. بدین طریق انسان وقتی که در عمل وارد کار باشد، فکرش منطقی شده و رابطه علی و معلولی و سببی و مسببی را لمس می‌کند و این مقدمه‌ای بر انطباق فکرش با قوانین عالم خواهد شد و او می‌آموزد که منطق و افکار خیالی و رؤیایی راه به جایی نمی‌برد.

یکی دیگر از آثار کار تأثیرگذاری آن بر احساس انسان است که شهید این احساس را تعبیر به «دل» می‌کند و استدلال می‌کند که کار از جمله آثارش این است که به قلب انسان خضوع و خشوع می‌دهد، یعنی جلو قساوت قلب را می‌گیرد؛ چراکه بیکاری قساوت قلب می‌آورد.

یکی دیگر از فواید کار از نظر شهید‌مطهری، مسئله حفظ شخصیت و حیثیت و استقلال است که تعبیر‌های مختلفی همچون آبرو دارد. مطالعات امروز نشان داده است که کار در مسئله هویت‌بخشی به فرد بسیار مهم است. انسان در اثر کار و مخصوصاً اگر مقرون به ابتکار باشد، به حکم اینکه نیازش را از دیگران برطرف کرده است، در مقابل دیگران احساس شخصیت می‌کند. این مسئله از نظر اسلام آنقدر مهم است که حضرت علی  در قصیده‌ای می‌فرمایند: «از مردم خواستن از هر چیزی بیشتر ذلت می‌آورد. وقتی که از دیگران بی‌نیاز باشی، هرکاری داشته باشی از همه مردم بلندقدرتر هستی.»

كار به‌عنوان وظيفه‌اي اجتماعي

كار از منظر سازندگي فردي

كار و تمركز بر قوه خيال

كار و جلوگيري از گناه

كار و آزمودن خود

كار و فكر منطقي

 تأثير كار بر احساس انسان

 كار و احساس شخصيت

نتيجه‌گيري

در مجموع با توجه به آنچه ذكر شد مي‌توان نتيجه گرفت كه از منظر استاد‌شهيد‌مرتضي مطهري كار در عين اينكه معلول فكر و روح و خيال و دل و جسم آدمي است، سازنده خيال، عقل و فكر، دل و قلب و به طور كلي سازنده و تربيت‌كننده انسان است.

منبع: جوان آنلاین