وقتی قدرت، فرهنگ می‌سازد؛ حاکمان چگونه رفتار جامعه را شکل می‌دهند؟

تأثیر حاکمان بر رفتار مردم: بررسی جامعه‌شناختی و دینی

یکی از مباحث مهم در جامعه‌شناسی سیاسی و اندیشه دینی، بررسی نقش حاکمان در شکل‌دهی به نگرش‌ها و رفتارهای مردم است. جامعه انسانی به‌طور طبیعی نیازمند الگو و رهبر است و به همین دلیل، سبک زندگی و منش زمامداران، خواه ناخواه، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر رفتار عمومی جامعه اثر می‌گذارد.

۱. مبانی دینی تأثیر حاکمان

در قرآن کریم و روایات، بارها بر نقش حاکمان در هدایت یا گمراهی جامعه تأکید شده است. قرآن در آیه ۳۴ سوره اسراء می‌فرماید: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا»؛ خداوند برخی رهبران را مایه هدایت مردم قرار داد. در مقابل، آیات دیگری مانند آیه ۴۱ سوره قصص به رهبرانی اشاره می‌کنند که به‌سبب فسادشان، جامعه را به تباهی کشاندند: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ».
این آیات نشان می‌دهد که الگو بودن رهبران، یک اصل انکارناپذیر در فرهنگ دینی است.

امام علی (ع) نیز در نهج‌البلاغه به‌روشنی فرموده‌اند:

«النّاسُ بِأُمَرائِهِم أَشبَهُ مِنْهُم بِآبائِهِم»  [تحف العقول، ص208]

یعنی: مردم به زمامداران و فرمانروایان خود شبیه‌ترند تا به پدرانشان.

۲. تبیین جامعه‌شناختی

از منظر جامعه‌شناسی، رهبران سیاسی و حاکمان نه تنها تصمیم‌گیران اصلی در عرصه قدرت و سیاست هستند، بلکه نمادهای فرهنگی و الگوهای اجتماعی نیز محسوب می‌شوند. جامعه‌شناسانی چون ماکس وبر و دورکیم، بر اهمیت نقش شخصیت‌های مرجع و نخبگان قدرت در فرآیند جامعه‌پذیری تأکید کرده‌اند.

• ماکس وبر مفهوم “اقتدار کاریزماتیک” را مطرح کرد و نشان داد که رهبران می‌توانند با شخصیت و رفتار خود، موجی از پیروی اجتماعی ایجاد کنند.

• امیل دورکیم بر آن بود که نظم اجتماعی و انسجام فرهنگی، بیش از هر چیز از طریق نهادهای مرجع و شخصیت‌های اقتدار شکل می‌گیرد.

از این‌رو، وقتی حاکمان ساده‌زیستی، عدالت‌خواهی و خدمت‌محوری را در عمل نشان می‌دهند، جامعه نیز به سمت ارزش‌های اخلاقی و قناعت‌گرایی حرکت می‌کند. برعکس، اگر رهبران به اشرافی‌گری، فساد مالی و مصرف‌گرایی روی آورند، این الگو به لایه‌های مختلف جامعه سرایت می‌کند.

۳. آثار مثبت و منفی رفتار حاکمان

رفتار حاکمان می‌تواند دو دسته پیامد مهم برای جامعه داشته باشد:

1. پیامدهای مثبت:

   • تقویت فرهنگ عدالت‌طلبی و صداقت

   • افزایش انسجام اجتماعی

   • گسترش اعتماد عمومی به نهادها

   • تقویت هویت ملی و دینی

2. پیامدهای منفی:

   • رواج فساد اداری و اقتصادی در بدنه جامعه

   • گسترش فاصله طبقاتی و نارضایتی اجتماعی

   • سست شدن باورهای اخلاقی و دینی

   • کاهش اعتماد عمومی به نظام سیاسی

۴. نمونه‌های تاریخی

• در صدر اسلام، پیامبر اکرم (ص) با ساده‌زیستی و عدالت‌محوری، الگویی بی‌بدیل برای امت بودند. همین منش، عامل اصلی انسجام مسلمانان در برابر چالش‌ها شد.

• در دوره خلافت اموی و عباسی، زندگی اشرافی خلفا موجب انحراف تدریجی جامعه اسلامی به‌سوی تجمل‌گرایی شد.

• در ایران معاصر نیز مشاهده می‌شود که هر زمان مسئولان و حاکمان به عدالت و ساده‌زیستی گرایش داشتند، مردم بیشتر به نظام اعتماد کردند و هرگاه نشانه‌های اشرافیت و فساد در رفتار آنان آشکار شد، موجی از نارضایتی عمومی پدید آمد.

رفتار حاکمان صرفاً یک موضوع فردی نیست، بلکه اثرگذاری ساختاری و فرهنگی دارد. حاکمان با سبک زندگی، نوع گفتار، تصمیمات اقتصادی و حتی سلیقه‌های شخصی خود می‌توانند الگوی موفقیت را در جامعه تغییر دهند. اگر این الگو بر پایه ارزش‌های اخلاقی، دینی و عدالت‌خواهانه باشد، جامعه به سمت رشد معنوی و مادی حرکت می‌کند. اما اگر حاکمان به اشرافیت، مصرف‌گرایی و فساد روی آورند، جامعه نیز به تدریج دچار بحران اخلاقی، بی‌اعتمادی و فروپاشی فرهنگی خواهد شد.

در پایان به بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت عید غدیر1395/06/30 اشاره می شود.

«اجتناب از زخارف دنیا و زینتهای دنیا برای شخص خود»؛ از بلاهای حکومتهای دنیا یکی همین است. چون رئیس کشور که شدیم، منابع مالی کشور در اختیار ما است. وسوسه بشویم؛ [بگویم ] اینجا زمینِ خوب هست، اینجا امکاناتِ خوب هست، اینجا پولِ خوب هست؛ از اینها یک سهمی حالا [برداریم ]. آنهایی که خیلی شقی و بدبخت و روسیاهند، همه اش را برای خودشان برمیدارند، مثل رضاخان؛ آنهایی که یک خرده ای انصافشان بیشتر است.  یک کمی اش را به دیگران میدهند، غالباً هم به اطرافیان خودشان؛ یک مقدار هم خودشان برمیدارند.

این جزو بلایای حکومتها است؛ همین حکومتهای دموکراسی دنیا هم همه همین جور هستند. می شنوید. زن فلان رئیس جمهور در تعطیلی مثلاً زمستانی یا تابستانی به فلان جزیرۀخوش آب و هوا مسافرت کرده. این قدر میلیون دلار خرج کرده. از کجا؟ فلان خانوادۀاشرافی سلطنتی برای مسافرت وارد فلان شهر شدند. این تعداد هتل، این تعداد امکانات در اختیارشان بود. در ظرف ده روز، بیست روز که ماندند. این مقدار میلیارد -مبالغ میلیاردی- خرجشان شد. حکومت امامت با این چیزها مخالف است. استفادۀشخصی از امکانات عمومی ممنوع؛ اجتناب از دنیا برای شخص خود.

eheyat

Views: 0