چرا غمگین می‌شویم؟ بررسی عوامل حزن در منابع دینی

۱. گناه و معصیت

یکی از اصلی‌ترین ریشه‌های اندوه، گناه و خروج از مسیر بندگی خداوند است. طبق روایات، غم و ناراحتی می‌تواند وسیله‌ای برای پاک شدن از گناه باشد.

• پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «ساعاتُ الهُمُومِ ساعاتُ الکَفّاراتِ»؛ یعنی لحظه‌های اندوه، کفاره گناهان است (مجلسی، محمدتقی، بحارالانوار، ج۶۴، ص۲۴۴).

• امام رضا(ع) نیز می‌فرمایند: «هیچ شیعه‌ای نیست که گناهی انجام دهد مگر اینکه اندوهی به او می‌رسد تا آن را پاک سازد» (همان، ج۶۵، ص۱۴۶).

۲. دلبستگی به دنیا

وابستگی شدید به دنیا و مادیات، غم و اندوه دائمی به دنبال دارد.

• امام صادق(ع): «الرَّغْبَةُ فی الدُّنیا تُورِثُ الْغَمَّ» (مجلسی، بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۴۰؛ ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۱، ص۶۱۰).

• پیامبر(ص): «کسی که به دنیا بچسبد، گرفتار فقر و اندوهی بی‌پایان خواهد شد» (مجلسی، بحارالانوار، ج۷۰، ص۸۱).

۳. کوتاهی در عمل

امام علی(ع) هشدار می‌دهند: «مَنْ قَصَّرَ فی العَمَلِ اُبْتُلِیَ بِالْهَمِّ»؛ هر کس در عمل کوتاهی کند، به حزن اندوه گرفتار می‌شود (نهج‌البلاغه، کلمات قصار ۱۲۷؛ ترجمه دشتی، ص۵۴۳).

۴. بی‌تابی و جزع

صبر کلید رهایی از غم است. بی‌تابی در برابر مشکلات، امید را از انسان می‌گیرد و غم را افزون می‌سازد.

• امیرالمؤمنین(ع): «ایاکَ والجزعَ فَإنَّهُ یُورثُ الهمَّ» (مجلسی، بحارالانوار، ج۷۳، ص۱۴۴؛ نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۴۲۱).

۵. چشم دوختن به دارایی دیگران

حسرت خوردن بر داشته‌های دیگران، اندوهی ماندگار ایجاد می‌کند.

• پیامبر(ص): «مَنْ نَظَرَ اِلَی ما فی أیْدِی النَّاسِ طالَ حُزْنُهُ» (مجلسی، بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۷۲).

• همچنین قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ اِلَی ما مَتَّعْنَا بِهِ أزْواجاً مِنهُم» (حجر/۸۸).

۶. شهوت‌رانی و لذت‌های زودگذر

لذت‌های حرام یا افراطی، غمی و حزن طولانی در پی دارند.

• پیامبر(ص): «رُبَّ شَهْوَةٍ ساعَةٍ تُورِثُ حُزْناً طَویلاً» (ری‌شهری، میزان الحکمه، ج۴، ص۳۴۸۰).

• امام علی(ع): «رُبَّ لَذَّةٍ فِیها الْحِمام» (همان، ص۳۴۷۷).

۷. خشم بی‌جا

امام علی(ع) می‌فرمایند: «مَنْ غَضِبَ عَلَی مَنْ لا یَقْدِرُ أنْ یَضُرَّهُ طالَ حُزْنُهُ» (کلینی، کافی، ج۸، ص۲۴؛ ابن شعبه حرّانی، تحف‌العقول، ص۹۹).

۸. منفی‌نگری و بدبینی

غم و شادی تا حد زیادی به نگاه انسان بستگی دارد. کسی که همواره منفی می‌اندیشد، زمینه حزن را در خود تقویت می‌کند.

• امام کاظم(ع): «مَنِ اغْتَمَّ کانَ لِلْغَمِّ أَهْلَاً» (مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۱۵۳).

• پیامبر(ص): «خداوند شادی را در یقین و رضا قرار داد و اندوه را در شک و ناخشنودی» (ابن شعبه حرّانی، تحف‌العقول، ص۶).

راه‌های رفع اندوه بر اساس آموزه‌های دینی

۱. توبه و دوری از گناه.
۲. قناعت و دل‌بریدن از دنیا.
۳. عمل صالح و استفاده از فرصت‌ها.
۴. صبر و توکل به خداوند.
۵. پرهیز از چشم‌وهم‌چشمی.
۶. کنترل خشم و شهوات.
۷. رضایت به قضای الهی.

منابع و مآخذ

• قرآن کریم.

• مجلسی، محمدتقی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.

• سید رضی، نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، مشهد، نشر امامت، ۱۳۸۴.

• کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۸۸.

• ابن شعبه حرّانی، تحف‌العقول، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۳.

• نوری طبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت، ۱۴۰۸ق.

• قطب راوندی، الدعوات.

• ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۴.