حجاب در پرتو عفاف

زن مظهر جمال و زیبایی و عفاف است و مرد مظهر شیفتگی و مجذوب شدن. از آن جهت فرهنگ غنی و ارزشمند اسلام پوشش و حجاب را برای بانوان لازم دانسته است و حجاب را حافظ ارزش‏های والای معنوی زنان در برابر مردان قرار داده و در طول تاریخ او را از فساد و تباهی و افتادن در دام شهوت‏ پرستان خودپرست نگهداری نموده است.

نگاه شهوت‏ آمیز مردان به زنان و بالعکس؛ از جمله امور نکوهیده ‏ای است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آن را به شدت منع می‏کرد و آن را حرام می‏دانست همان طوری که فرمود: «النظر سهم مسموم من سهام ابلیس فمن ترکها خوفا من الله اعطاه الله ایمانا یجد حلاوته فی قلبه‏». (1) نگاه شهوت‏ آمیز [همراه با لذت جنسی] تیر زهراگینی است که از سوی شیطان به سوی طعمه خویش رها می‏گردد، پس هر کس به خاطر ترس از خدا نگاه با شهوت را ترک کند خداوند ایمانی به او خواهد بخشید که شیرینی و اثرش را در دلش خواهد دید.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در حجة الوداع هنگامی که آن زن جوان خثعمی به حضورش آمد تا چند پرسش داشته باشد در آن هنگام فضل بن‏عباس همراه بود زن وقتی سؤال‏هایش را مطرح نمود پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به هنگام پاسخ دادن متوجه شد بین آن زن و فضل نگاهی رد و بدل گردید و زن عوض اینکه مطالب آن حضرت را گوش کند به فضل که جوان زیبا و نورسی بود متوجه شده در آن وقت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) دست‏ خود را به طرف فضل بن‏ عباس دراز کرد و صورت او را به طرف دیگر برگرداند و فرمود فخشیت ان یدخل بینهما الشیطان… (2) ; در نگاه زن جوان و مرد جوان می‏ترسم شیطان قدم نهد و سبب انحراف آنان گردد.

دانشمندان و علمای بزرگ برای لزوم حجاب به قرآن و احادیث و اجماع و عقل استدلال کرده‏ اند و حدود پوشش را برای مردان و زنان به صورت روشن بیان داشته‏اند، ما در این نوشتار کوتاه از آن جهت که زن را عنصر اولیه صلاح و رستگاری جامعه می‏دانیم و بر آن اعتقادیم که اگر رستگاری و فلاح در این قشر عظیم حاکم شود رستگاری و عاقبت‏ به خیری مردان را بدنبال دارد و بالعکس خدای ناکرده چنانچه زنان جامعه فاسد و تباه شدند مجالی برای اصلاح مردان باقی نخواهد ماند. حال به بخشی کوتاه در باره حجاب و پوشش زن می‏پردازیم.

قرآن و مساله حجاب

قرآن درباره حجاب می‏فرماید: «قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن الا لبعولتهن او آباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنی اخوانهن او بنی اخواتهن او نسائهن … و توبوا الی الله جمیعا ایها المؤمنون لعلکم تفلحون‏» (3) ; به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را [از نگاه هوس ‏آلود]فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت‏ خود را جز آن مقدار که نمایان است، آشکار ننمایند و اطراف روسری‏های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت‏خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان و با پدرشوهرانشان و یا پسرانشان یا پسران همسرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان هم‏ کیش شان و …. همگی به سوی خداوند باز گردید ای مؤمنان تا رستگار شوید.
و در جای دیگر آمده است: «یا ایها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یؤذین و کان الله غفورا رحیما» (4) ; ای پیامبر به همسران و دختران خویش و دیگر زنان مؤمنان بگو که جلبابها (روسریها)ی خویش را بر خود فرو افکنند این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند به [احتیاط] نزدیکتر و خداوند آمرزنده و مهربان است.

فقهاء اسلام گفته‏ اند: دو آیه فوق بر وجوب پوشش و حجاب برای زنان دلالت دارد. آنان نیز به آیات (60 تا 61) سوره نور تمسک کرده ‏اند و آن آیات را دلیل پوشش برای زنان دانسته ‏اند همان طوری که روایاتی را مستند خویش قرار داده ‏اند،
پس از عموم آیه شریفه (31 نور) و دیگر آیات استفاده می‏شود که پوشش برای زنان امری مسلم است و کسی نمی‏تواند آن را انکار کند، از سوی دیگر سیره فاطمه اطهر(سلام الله علیها) در برخورد با جابر بن‏ عبدالله انصاری(ره) بالاترین شیوه تبیین حکم الهی است که حضرت بدان عمل می‏کند و وظیفه دیگر زنان را در برابر مردان غیر محرم و بیگانه نشان می‏دهد. برخورد فاطمه(سلام الله علیها) با جابر که شخص مؤمن و مورد اعتماد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) است در محیط خانه خویش چنین است مسلم زنان متعهد در حفظ خود در داشتن پوشش صحیح در جامعه (کوچه و بازار و ادارات و …) وظیفه‏ ای سنگین‏تر دارند.

پوشش زنان در برابر خویشاوندان

احمد بن‏ابی‏نصر بزنطی از یاران عالیقدر امام علی بن‏ موسی الرضا(ع) است می‏گوید از آن حضرت پرسیدم: آیا برای مرد جایز است که به موهای خواهر زنش نگاه کند؟ حضرت فرمود: نه مگر اینکه سالخورده و پیر و از کار افتاده باشد. عرض کردم: پس خواهر زن با بیگانه چه فرق می‏کند یعنی هر دوی اینها یکی هستند؟! حضرت فرمود: بلی یکی هستند. پرسیدم: [در مورد سالخورده] چقدر برای من جایز است نگاه کنم؟

فرمود: به موی او و ذراع (از انگشت تا آرنج) او می‏توانی نگاه کنی. (5) قسمت آخر روایت مربوط به سالخورده و پیرزن از کار افتاده است همان طوری که صاحب وسائل مرحوم شیخ حر عاملی بر آن تصریح نموده‏ است.

نقش «حجاب‏» در سلامت عمومی

در جامعه ‏ای که زن و مرد هر کدام کار متعلق به خویش را انجام دهد و اختلاط و معاشرت بی‏مرز در آن وجود نداشته باشد زنان غیر متعهد خودنمایی ننمایند و مردان شهوت ران هم با چشمان صیاد خویش به دنبال طعمه نگردند، در آن جامعه آرامش روحی و روانی بر زن و مرد حاکم خواهد شد، و ثبات و استحکام ویژه‏ای بر خانواده آن سایه خواهد افکند، و روز بروز بر تعداد پیوند ازدواج‏ها و زناشوییهای مشروع و قانونی افزوده خواهد گردید که نتیجه آرامش اجتماعات کوچک، آرامش و سعادت جوامع بزرگ انسانی خواهد شد. پس پوشش صحیح بالاترین نعمت الهی است که خداوند بر زنان ارزانی داشته و بر آنان لازم شمرده است.

رسول گرامی اسلام روزی در جمع یاران خویش که در مسجد نشسته بودند، پرسید: بهترین چیز برای زنان چیست؟ کسی نتوانست پاسخ آن حضرت را بدهد. علی(ع) به خانه آمد پرسش پیامبر و ناتوانی یارانش را در پاسخ به آن حضرت بازگو کرد. فاطمه زهرا(سلام الله علیها) فرمود: خیر لهن ان لا یرین الرجال و لایرونهن، فاخبره بذلک فقال(صلی الله علیه و آله و سلم) : من علمک هذا؟ قال(ع): فاطمة. قال(ص):انها بضعة منی; (6) بهترین چیز برای زنان این است که به مردان نگاه نیندازند و مردان نیز به آنها نظر نکنند. امیرمؤمنان(ع) به مسجد برگشت و آن را برای پیامبر و مردم بازگو کرد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: از کجا آموختی؟ علی(ع) گفت: این پاسخ فاطمه است. در آن هنگام پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: فاطمه پاره تن من است.

حدود پوشش بانوان از دیدگاه فقهاء اسلام

بسیاری از فقهاء شیعه و اهل سنت‏بعد از اعتماد بر ظهور آیات گذشته و تصریح روایات در مورد وجوب پوشش ادعای اجماع و اتفاق نموده‏ اند و ذیل تفسیر آیات سوره نور و احزاب حدود و مقدار پوشش را برای زنان مشخص نموده‏اند. در اینجا به بیان برخی از نظریات فقهاء می‏پردازیم:

ابن رشد فقیه و فیلسوف معروف اندلسی می‏نویسد: عقیده اکثر علماء بر این است که بدن زن جز چهره و دو دست تا مچ عورت (*) است، ابوحنیفه معتقد است: قدمین نیز عورت شمرده نمی‏شود لکن ابوبکر بن‏عبدالرحمان بن‏هشام بر این باور است که تمام بدن زن بلا استثناء عورت است. (7) در الفقه علی مذاهب الخمسه آمده است: علماء اسلام اتفاق نظر دارند که بر هر یک از زن و مرد لازم است آنچه را در خارج نماز باید بپوشد در حال نماز هم باید بپوشد سپس می‏گوید: به عقیده علماء شیعه امامیه بر زن در حال نماز همان قدر از بدن را واجب است ‏بپوشاند که در غیر نماز باید از نامحرم بپوشد. (8)
فقهاء اسلامی در دو موضع از کتاب‏های فقهی خود وجوب حجاب و حدود پوشش را برای بانوان مطرح نموده‏اند.

الف – در بحث پوشش در حالت نماز (بحث‏ ساتر)

ب- در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و یا عکس‏ آن

علامه حلی(ره) می‏فرماید: جمیع بدن زن عورت است جز چهره او به اجماع همه علماء، در همه شهرها جز ابوبکر بن‏ عبدالرحمان بن‏هشام که تمام بدن زن را عورت دانسته است. سخن او به اجماع فقهاء مردود است. زیرا از نظر علماء ما (شیعه) دو دست تا مچ نیز مانند چهره است و عورت نخواهد بود. مالک بن‏ انس و شافعی و اوزاعی و سفیان ثوری در این جهت‏ با علماء شیعه هم عقیده ‏اند، ابن‏ عباس در تفسیر کلام خدا: «و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها» وجه و کفین را با هم استثنا نموده است. (9)

***

در پایان باید گفت: فقهاء اسلامی در دو موضع از کتاب‏های فقهی خود وجوب حجاب و حدود پوشش را برای بانوان مطرح نموده‏ اند.
الف – در بحث پوشش در حالت نماز (بحث‏ ساتر) ب- در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و یا عکس آن امام خمینی(ره) در این دو باب فرموده ‏اند:
1- زن در نماز همه بدن اوست که شامل سر و موی‏ها می‏گردد و فقط صورت (به مقداری که باید در وضو باید شسته شود) و دست‏ها تا مچ و پاها تا ابتداء ساق مستثنی شده سپس فرموده‏ اند: از آن مقداری که استثناء شده واجب است مقدار بیشتری را پوشاند تا یقین به پوشش مقدار واجب پیدا شود. (10)

2- نگاه کردن مرد به زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه کردن به صورت و دستها اگر با قصد لذت باشد حرام است و اگر بدون قصد لذت باشد مانعی ندارد. (11)

پي نوشت :

1- بحارالانوار، ج 104، ص 38، ح 34، ب‏33.
2- فتح الباری، ج 4، ص‏439 تا 442. حدیث ایام حج صادر گردیده و احکام دیگری در مورد محرم استفاده می‏شود و لکن قدر مسلم حرمت نگاه با شهوت از سوی مرد به زن و بعکس می‏باشد، و جواز نگاه به صورت زن بدون ریبه همان طوری که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نگاه کرد و عمل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت‏به فضل بن‏عباس نشانگر حرمت نظر به زن با لذت می‏باشد؛ باید توجه داشت این روایت را کتب اهل سنت نقل کرده‏اند و اصل حدیث هم مرفوعه می‏باشد.
3- نور: 31.
4-احزاب:59.
5- وسائل الشیعه، ج 20، باب‏107، ص‏199، ح 25420 (چاپ آل البیت); سالته عن الرجل یحل له ان ینظر الی شعر اخت امراته؟ فقال(ع) لا الا ان تکون من القواعد…
6- وسائل الشیعه، ج 20، ص‏67، ح 25054 (چاپ آل البیت); بحارالانوار، ج‏43، ص 54، ح 48; احقاق الحق، ج 10، ص‏257.
*- منظور از واژه عورت «آسیب‏پذیر» و یک اصطلاح در فقه است.
7- بدایة المجتهد، ابن‏رشد، ج 1، ص 111.
8- الفقه علی مذاهب الخمسة، محمد جواد مغنیه، ص‏113.
9- تذکرة الفقهاء، ج 2، ص‏446، م 108.
10- تحریر الوسیله، ج 1، ص‏129، م‏3.
11- رساله توضیح المسائل، احکام نگاه کردن، م‏2433.

نویسنده: فاطمه اسپیدکار

انتهای مطلب/

بازدیدها: 1