مهدویت در قرآن – قسمت ۴7 – آیه 3 سوره توبه

خانه / انتظار و مهدویت / مهدویت در قرآن – قسمت ۴7 – آیه 3 سوره توبه

وَ أَذَنٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسولِهِ إِلي النَّاسِ يَوْمَ الحَْجّ الأَكبرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِي‏ءٌ مِّنَ الْمُشرِكِينَ وَ رَسولُهُفَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَيرٌ لَّكمْوَ إِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيرُ مُعْجِزِي اللَّهِوَ بَشرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ‏(3)

ترجمه آيات

(و اين آيات ) اعلامي است از خدا و پيغمبرش به مردم در روز حج اكبر كه خداوند و رسولش بيزار است از مشركين ، حال اگر توبه كرديد كه توبه برايتان بهتر است ، و اما اگر سر پيچيديد ، پس بدانيد كه شما ناتوان كننده خدا نيستيد ، و تو ( اي محمد ) كساني را كه كفر ورزند به عذاب دردناكي بشارت ده ( 3) .

و اذان من الله و رسوله الي الناس يوم الحج الاكبر ان الله بري‏ء من المشركين و رسوله … كلمه أذان به معناي اعلام است .

و اين آيه تكرار آيه قبلي كه فرمود : برائة من الله و رسوله نيست زيرا هر چند برگشت هر دو جمله به يك معنا يعني بيزاري از مشركين است ، ولي آيه اولي برائت و بيزاري از مشركين را تنها به خود مشركين اعلام مي‏كند .

به دليل اينكه در ذيل آن مي‏فرمايد : الي الذين عاهدتم من المشركين .

بخلاف آيه دوم كه خطاب در آن متوجه مردم است نه خصوص مشركين تاهمه بدانند كه خدا و رسول از مشركين بيزارند ، و همه براي انفاذ امر خدا يعني كشتن مشركين بعد از انقضاء چهار ماه خود را مهيا سازند ، چون در اين آيه كلمه الي الناس دارد .

و نيز به دليل تفريعي كه در سه آيه بعد كرده و فرموده : فاذا انسلخ الاشهر الحرم فاقتلوا المشركين حيث وجدتموهم … و اما اينكه منظور از روز حج اكبر چيست مفسرين در آن اختلاف كرده‏ اند .

بعضي گفته ‏اند : منظور روز دهم ذي الحجه از سال نهم هجرت است ، چون در آن روز بود كه مسلمانان و مشركان يكجا اجتماع كرده و هر دو طايفه به حج خانه خدا پرداختند ، و بعد از آن سال ديگر هيچ مشركي حج خانه خدا نكرد

و اين قول مورد تاييد رواياتي است كه از ائمه اهل بيت (عليهم‏ السلام‏) رسيده و با معناي اعلام برائت ، مناسب‏تر و با عقل نيز سازگارتر از ساير اقوال است ، چون آن روز بزرگترين روزي بود كه مسلمانان و مشركين ، در مني جمع شدند ، و اين معنا از رواياتي از طرق عامه نيز استفاده مي‏شود ، چيزي كه هست در آن روايات

دارد كه منظور از حج اكبر روز دهم از هر سال است نه تنها از سال نهم هجرت ، و بنا بر آن همه ساله حج اكبر تكرار مي‏شود ، و ليكن از طريق نقل ثابت نشده كه اسم روز دهم روز حج اكبر بوده باشد .

بعضي ديگر گفته‏ اند : منظور از آن ، روز عرفه ( نهم ذي الحجه ) است ، چون وقوف در آن روز است و عمره كه وقوف در آن نيست حج اصغر است .

ليكن اين قول صرف استحسان و اعمال سليقه است ، و دليلي بر آن نيست ، و هيچ راهي براي تشخيص صحتش نداريم .

بعضي ديگر گفته‏ اند : منظور از آن ، روز دوم از روز نحر ( قربان ) است ، چون امام مسلمين در آن روز ايراد خطبه مي‏كند .

و بي اعتباري اين قول روشن است .

قول ديگر اينكه منظور از آن ، تمامي ايام حج است همچنانكه ايام جنگ جمل را روز جمل و حادثه جنگ صفين و جنگ بعاث را روز صفين و روز بعاث مي‏گويند ، كه در حقيقت مقصودشان از روز ، زمان است پس منظور از روز حج اكبر نيز زمان حج اكبر است .

و اين قول را نبايد در مقابل اقوال گذشته قولي جداگانه گرفت ، چون با همه آنها مي‏سازد ، و همه آن روزها را روز حج اكبر مي‏داند ، و اما اينكه چطور حج را حج اكبر ناميده ؟ ممكن است آن را نيز به توجيه‏ هائي كه در بعضي از اقوال قبلي مانند قول اول بود توجيه كرد .

و به هر حال بررسي دقيق با اين قول نيز سازگار نيست ، براي اينكه همه ايام حج نسبت به اعلام برائت كه در آيه مورد بحث است يكسان نيستند ، و وضع روز دهم طوريست كه آيه شريفه را به سوي خود منصرف مي‏سازد و از شنيدن كلمه روز حج اكبر آن روز به ذهن مي‏رسد ، چون تنها روزي كه عموم زوار حج را در خود فرا گرفته باشد و اعلام برائت به گوش همه برسد همان روز دهم است ، و وجود چنين روزي در ميان روزهاي حج نمي‏گذارد كلمه يوم الحج الاكبر ساير ايام را نيز شامل شود ، چون در ساير ايام زوار اجتماع آن روز را ندارند .

خداي تعالي در ذيل آيه مورد بحث بار ديگر خطاب را متوجه مشركين نموده و خاطر نشان مي‏سازد كه هرگز نمي‏توانند خدا را عاجز كنند .

اين را تذكر مي‏دهد تا مشركين در روش خود روشن شوند همچنانكه به همين منظور در آيه قبلي فرمود : و اعلموا انكم غير معجزي الله و ان الله مخزي الكافرين چيزي كه هست در آيه مورد بحث جمله فان تبتم فهو خير لكم را

اضافه كرد تا آن نكته‏اي را كه در آيه قبلي بطور اشاره گنجانيده بود در اين آيه آنرا صريح بيان كرده باشد .

در حقيقت جمله شما عاجز كننده خدا نيستيد كه در آيه قبلي بود به منزله موعظه و خير خواهي و هشدار به اين بود كه مبادا خود را با ادامه شرك به هلاكت بيندازند و در جمله فان تبتم كه بطور ترديد بيان شده همان تهديد و نصيحت و موعظه را بطور روشن‏ تر بيان كرده است .

سپس التفات ديگري بكار برده و خطاب را متوجه پيغمبرش نموده و به وي دستور داد كه كفار را به عذابي دردناك نويد دهد .

بيان التفات اولي يعني التفاتي كه در جمله فان تبتم فهو خير لكم … ، در ذيل جمله فسيحوا في الارض و اعراض از ورود به دين توحيد گذشت .

و اما وجه التفات دوم يعني التفاتي كه در جمله و بشر الذين كفروا … ، بكار رفته اين است كه آيات مورد بحث پيغام هائي است كه رسول خدا (صلي‏ الله‏ عليه‏ و آله‏ و سلّم‏)بايد آنها را از ناحيه خدا به مشركين برساند ، و لازمه رسالت اين است كه شخص رسول را مخاطب قرار بدهند ، و بدون آن صورت نمي‏بندد .

منبع اصلی: ترجمة الميزان ج : 9صص201-194

تفسير مجمع البيان :

وَاَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِه اِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْاَكْبَرِ اَنَّ اللَّهَ بَرى ءٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ وَ رَسُولُهُ فَاِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ اِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا اَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللَّهِ وَ بَشِّرِ الَّذينَ كَفَرُوا بِعَذابٍ اَليمٍ.

ترجمه

و [اين پيام،] اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به [همه ]مردم در روز حجّ اكبر [يا روز عيد قربان ] كه خدا و پيامبرش از شرك گرايان بيزارند [و در برابر آنان تعهدى ندارند] با اين حال اگر [از كفرگرايى و حق ستيزى خويش ] توبه نماييد، اين [كار ]براى شما بهتر است، اما اگر روى بر تابيد [و از پذيرش حق سرپيچى نماييد ]پس بدانيد كه شما نمى توانيد خدا را در مانده سازيد [و يا از كيفر او بگريزيد]. و كسانى را كه كفر ورزيده اند به عذابى دردناك نويد ده.

تفسير

وَاَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِه اِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْاَكْبَرِ

اين اعلامى است از خدا و پيامبرش به مردم شرك گرا در روز حج اكبر… اين فراز در حقيقت فرمان خداست كه به شرك گرايان و آنانى كه با شما پيمان دارند، بيزارى خدا و پيامبر و پايان مدت مقرر پيمان ها را با آنان اعلان كنيد…

پاره اى بر آنند كه منظور از واژه «الناس» همه مردم است؛ چرا كه توحيد گرا و شرك گرا در اين پيام مورد خطابند و همه بايد آگاه گردند.

«حجّ اكبر» چه روزى است؟ در مورد روز «حج اكبر» ديد گاه ها متفاوت است:

1 – به باور گروهى از جمله «عمر»، «عطاء»، «طاووس»، «مجاهد» و… روز «حج اكبر» روز عرفه است.

اين ديدگاه از پيامبر و امير مؤمنان نيز روايت شده است.

«عطا» در اين مورد مى گويد: «حج اكبر» آن است كه در آن، در عرفات توقّف گردد، و «حجّ اصغر» آن است كه وقوف در عرفات در آن نباشد و آن «عمره» است.

2 – امّا به باور گروهى ديگر، از جمله «ابن عباس»، «سعيد بن جبير»، «ابن زيد»، «مجاهد» و… «حج اكبر» روز عيد قربان است.

اين ديدگاه از پيامبر گرامى، اميرمؤمنان و حضرت صادق عليه السلام نيز روايت شده است.

«حسن» در اين مورد مى گويد: بدان دليل آن روز را در آن سال «حج اكبر» عنوان دادند كه توحيدگرايان و شرك گرايان همه باهم در مراسم حجّ آن سال شركت جستند و پس از آن ديگر به شرك گرايان اجازه انجام حجّ داده نشد.

3 – و ازديدگاه برخى چون «سفيان» و«مجاهد» منظور از «حج اكبر» همه روزهاى برگزارى مراسم حج است چنانكه به همه روزهاى جنگ جمل يا صفّين يا نهروان، روز جمل و صفين گفته مى شود و اختصاص به روز معينى ندارد.

اَنَّ اللَّهَ بَرى ءٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ

كه خدا از شرك گرايان و از عهد و پيمان با آنان بيزار است.

وَ رَسُولُهُ

و پيامبر او نيز از شرك گرايان و از عهدو پيمان با آنان بيزار است.

به باور مفسّران منظور از بيزارى خدا و پيامبر در آيه نخست، اعلان بى اساس بودن پيمان با آنان است، و منظور از بيزارى دوّم كه در اين آيه آمده است، گسستن روابط دوستانه با آنها است، و با اين بيان در دو آيه تكرارى نيست.

فَاِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ

پس اگر شما شرك گرايان در اين دوران چهار ماه كه مهلت داده شده ايد روى توبه به بارگاه خدا آورديد و از شرك به توحيد و از ستم و تجاوز به عدالت و تقوا و از تاريك انديشى و خشونت به قانون گرايى و زندگى مسالمت آميز و خردمندانه و بشر دوستانه بازگشتيد، اين كار براى شما بهتر است؛ چرا كه بدين وسيله از رسوايى دنيا و آخرت رهايى خواهيد يافت.

وَ اِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا اَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللَّهِ

و اگر از حق روى برگردانيد و بركفر و بيداد خويش پاى فشاريد، بدانيد كه شما نمى توانيد خدا را به ستوه آورده و يا از عذاب و كيفر او بگريزيد و خويشتن را در اين جهان و جهان ديگر از عذاب دردناك او رهاسازيد.