نخستين مراسم عزاداري امام حسين علیه السلام كجا برگزار شد؟

مراسم عزاداري امام حسين علیه السلام نخستين بار در روز يازدهم محرم سال 61 هجري در كنار اجساد مطهر شهيدان توسط اهل بيت‏ عليه السلام برگزار شد.

پس از آن هنگام ورود كاروان اسيران به كوفه، امام زين‌‏العابدين و حضرت زينب و ام‏ كلثوم عليهم السلام براي مردم كوفه كه براي تماشا آمده بودند، سخنراني كردند. در پي اين سخنراني‌ها صداي ضجه و گريه از خانه‏‌ها و مردم كوفه بلند شد. كه به نوعي عزاداري براي شهدا و افشاگري امويان بود.

پس از ورود كاروان اسراء به شام و خطابه خواني امام سجاد علیه السلام در شام، يزيد به اهل بيت امام حسين اجازه داد كه عزاداري كنند و اهل ‏بيت ‏به مدت سه روز به طور رسمي در شام عزاداري كردند. در پي آن خطابه و اين عزاداري‌ها، انقلاب بزرگ فكري در شام پديد آمد و اكثر قريب به اتفاق مردم نسبت ‏به دستگاه حاكمه بدبين شدند.

عزاداري بعدي در مدينه برپا شد. پس از ورود اهل بيت به مدينه عزاي عمومي بر پا شد و تمامي مردم مدينه ناله و ضجه كردند. پس از آن حلقه‏‌هاي عزاداري توسط اشخاص و افراد سرشناس بر پا شد. از جمله كساني كه در مدينه‏ مجلس‏ عزاداري بر پا كرد، حضرت زينب سلام الله عليها بود. اين عزاداري مدينه را در آستانه انفجار و حركت عمومي قرار داد و عمر بن سعد جريان را به يزيد گزارش داد و اعلام كرد كه ” تحقيقا وجود زينب كبري سلام الله علیها در مدينه انديشه‏‌ها را تحريك مي‏‌كند، زيرا او سخنور دانا و باهوش است. خود و كساني كه با او همراهي مي‏‌كنند، در نظر دارند براي خونخواهي حسين قيام كنند.” تا اين كه حضرت زينب به شام يا مصر تبعيد و رحلت فرمود.

پس از شهادت امام حسين علیه السلام ائمه خود اقامه عزاداري مي‏‌كردند و شيعيان را به اقامه عزا و گريه و عزاداري تشويق مي‌نمودند.

عزاداري براي امام حسين علیه السلام و شهداي كربلا، نخست در ايام محرم و ايام زيارتي امام حسين علیه السلام در كربلا و جاهاي ديگر برگزار مي‏‌شد چون پانزدهم شعبان، روزعرفه، شب عيد فطر و اول ماه رجب و غيره.  اما از آغاز قرن سوم عزاداري وضعيت ديگري يافت كه در تحقيق حاضر به تبيين آن مي‏‌پردازيم.

در قرن سوم و چهارم و پنجم و همزمان با تشكيل دولت‌هاي آل‏‌بويه در عراق و حمدانيون در سوريه و فاطميون در مصر مذهب شيعه گسترش يافت و مراسم عزاداري توسعه يافت و در بسياري از شهرها روز عاشورا عزا و تعطيل عمومي اعلام شد.

در محرم سال 252 – معزالدوله ديلمي دستور داد كه مغازه‏‌ها بسته و تعطيل عمومي اعلام گردد و مردم عزاداري كنند و مردم با حالت عزا و ماتم در خيابان‌ها حركت كردند. اينگونه بود كه عزاي عمومي در ميان شيعيان به صورت يك سنت در آمد. در اين دوره، اشعار در قالب قصيده سروده مي‏‌شد. ستم‌هاي بني‏‌اميه و بني‏‌عباس در آن ذكر و مقام و منزلت اهل بيت عليه السلام ‏بيان مي‏‌گرديد. مردم در عزاداري‌ها و شعراء در قصيده‏‌ها بيشترين توجه را به ولايت اهل بيت عليه السلام داشتند. و كتب مقتل در اين زمان تاليف گرديد.

پس از انقراض سلسله بني‏‌عباس در بغداد و سلطه مغول‌ها بر بخش عظيمي از كشورهاي اسلامي شكل و محتواي روضه به تدريج تغيير يافت. اين تغيير شايد بدان جهت‏ بود كه سلاطين بني‏‌عباس خود را خليفه پيامبر مي‏‌دانستند و مدعي حكومت‏ بر مسلمين از جانب اسلام بودند و اطاعت ‏خود را بر مردم واجب شرعي مي‏‌دانستند. مذاهب اهل سنت را، مذهب رسمي و قانوني و شرعي دانسته و از آن‌ها به طور كامل حمايت مي‏‌كردند. پيروي از مذهب شيعه ممنوع و در ادارات دولتي و مراجع قضايي رسمي نبود.

در مقابل اين انديشه، انديشه تشيع بود كه حكومت را حق اختصاصي و الهي ائمه مي‏‌دانستند شرايط و انديشه‏‌هاي بسيار والا براي حاكم اسلامي قايل بودند. براساس اين دو انديشه به طور طبيعي درگيري بين تشيع و حكومت پديد آمد. در مراسم عزاداري اين اختلاف نظر و جهت‏‌گيري سياسي مطرح مي‏‌شد و قطعا حكومت‌ها از برگزاري مراسم وحشت داشتند. از اين رو مراسم روضه از سياست جدا نبود.

در دوران‌ اخير عزاداري از نظر كميت و كيفيت رشد كرده، در سالگرد رحلت پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم و امامان معصوم و حضرت زهرا عليهم السلام و…. مراسم عزاداري بر پا مي‏‌شود كه از جمله مشخصات مراسم عزاداري دوران جديد مي‌توان به دقت تاريخي، تاريخ تحليلي، بيان اهداف امام حسين علیه السلام، توام شدن روضه با سياست و تشكيل هيات‌هاي عزاداري اشاره كرد.

بدون شك قيام امام حسين علیه السلام و شهادت ايشان تلاش‌هاي برادر، پدر و جدش را در گذشته بارور و زمينه تلاش براي آيندگان را فراهم ساخت و سنت عزاداري عاشورا زمينه پاسداري از انديشه شيعه را در آينده فراهم كرد به طوري كه نوحه خواني و عزاداري را هيچ كسي نمي‏‌تواند منع كند و در سايه و پوشش عزاداري مي‏‌توان مفهوم عترت و اهداف امام حسين علیه السلام را تشريح كرد.

منبع: تاريخ طبري، ج‏4، ص‏353. / ثورة الحسين في الوجدان الشعبي، ص‏265. / همان. / كامل، ج‏8، ص‏549