نقش افکار عمومی در غیبت امام زمان(عجل الله تعالی فرج الشریف)

علّت و حکمت اصلى «غیبت»، براى ما معلوم نیست و پس از ظهور حضرت مهدى(عجل الله التعالی فرج الشریف) آشکار مى گردد؛ ولى در روایات متعدد دیگر، اسرار و عللى براى غیبت آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) بیان شده که قابل توجّه است و مى تواند ما را نسبت به وقوع غیبت و لزوم آن به اطمینان بیشترى برساند.

در اینجا عوامل و حکمت هاى غیبت- بر اساس یک دسته بندى جدید و جامع – بیان مى شود؛ بنابراین، تقسیم، غیبت امام مهدى(عجل الله التعالی فرج الشریف) هم از جانب خدا و به خواست و اراده او بوده است و هم مردم، حاکمان ظالم و شیعیان در آن نقش و تأثیر داشته اند.

در مطلب پیشین دو مورد از عوامل غیبت مطرح شد و دلایل بعدی به بحث گذاشته می شود:

۳.دشمنان عنود و ستمگر

یکى از موانع و چالش هاى اساسى فراروى امامان معصوم (علیهم السلام)، وجود حاکمان ظالم، دشمنان جاهل و کینه جو و نفاق پیشگان دنیا دوست بوده است. این امر منجر به غصب خلافت، کشته شدن امامان، انزوا و محدودیت، فشارهاى مالى و اقتصادى، جلوگیرى از ارتباط با مردم و… شده بود.

امام مهدى(عجل الله التعالی فرج الشریف) نیز با همه این خطرات رو به رو بود و حکمت الهى اقتضاء مى کرد که آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) از دیدگاه ها غایب شود. با توجه به این امر بدیهى، عوامل زیر در غیبت آن حضرت نقش و تأثیر زیادى داشته است:

۱-۳ جلوگیرى از کشته شدن

امام حسن عسکرى(علیه السلام)  فرمود: «بنى امیه و بنى عباس، شمشیرهاى خود را براى ما تیز کردند؛ زیرا خوب مى دانستند که آنها در خلافت حقى ندارند. آنان از ترس اینکه خلافت به جاى خود برگردد و در میان صاحبان اصلى اش مستقرّ شود، به کشتن اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله)  و از بین بردم سلاله آن حضرت(ص)، همت گماشتند تا شاید از ولادت حضرت قائم(عجل الله التعالی فرج الشریف) جلوگیرى کنند و یا او را به قتل برسانند؛ ولى خداوند اراده کرد که او را بر احدى از دشمنان آشکار نکند و نور خود را به اتمام رساند؛ اگر چه مشرکان خوش ندارند»[۱].

زراره مى گوید: از امام صادق (علیه السلام)  شنیدم که مى فرمودند: «یا زراره لابُدّ للقائم من غیبه»؛ «به درستى که براى قائم(عجل الله التعالی فرج الشریف) غیبتى هست». پرسیدم: براى چه؟ فرمودند: «یخاف على نفسه»؛ «بر جان خویش مى ترسد»[۲].

در اینجا بیان دو نکته خالى از فایده نیست :

الف. ترس حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) بر جان خود، براى آن است که او، آخرین ذخیره الهى است که باید براى تحقق عدالت جهانى – که وعده حتمى خداوند است – باقى بماند؛ وگرنه او نیز مانند پدران بزرگوارش، از شهادت در مسیر تحقّق اهداف الهى، استقبال مى کند.

ب. خداوند متعال، هر چند قادر و توانا است که در هر زمان و هر ساعت، آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) را ظاهر و به طور قهر و غلبه، بر تمام ملل و حکومت ها – پیش از فراهم شدن اسباب – غالب سازد؛ ولى چون جریان این جهان را بر مجراى اسباب و مسبّبات قرار داده و تا زمانى که اسباب چنان ظهورى فراهم نشود، قیام آن حضرت به تأخیر خواهد افتاد و اگر پیش از فراهم شدن اسباب و مقدمات ظاهر شود، از حفظ قتل مصون نخواهد ماند[۳].

۲-۳ خطر دشمنان داخلى و اهل نفاق

علاوه بر خطرى که از ناحیه خلفاى عباسى متوجه امام مهدى(عجل الله التعالی فرج الشریف) بود؛ توطئه و اقدامات شومى نیز از طرف بعضى از نزدیکان فاسد و نفاق پیشه علیه آن حضرت صورت مى گرفت و خطراتى را متوجه او مى ساخت. نمونه روشن این خطر را مى توان در اقدامات جعفر کذّاب جست و جو کرد. او با دستگاه خلافت ارتباط نزدیکى داشت و مى خواست به کمک آنان مقام و دارایى امام عسکرى (علیه السلام)  را تصاحب کند و فرزند او را به کشتن دهد…!!

امام هادى (علیه السلام)  مى فرمود: «از پسرم جعفر دورى کنید که او براى من، به منزله نمرود (پسر نوح) است، نسبت به حضرت نوح که قرآن کریم در حق او مى فرماید: نوح گفت: پسر من از کسان من است [ولى] خدا فرمود: اى نوح! او از کسان تو نیست که آن عملى (فرزندى) است، غیر صالح»[۴].

بر این اساس امام عسکرى (علیه السلام)  فرمود : «…اگر جعفر بتواند مرا بکشد، هرگز دریغ نمى کند!!»[۵]

چهار. نقش امام زمان(عجل الله التعالی فرج الشریف)

غیبت و پنهان زیستى امام مهدى(عجل الله التعالی فرج الشریف)، مى تواند از ناحیه و خواست خود آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) باشد، یعنى، آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) برابر تحقّق بعضى از اهداف و برنامه هایش و رهایى از قید و بند حکومت ها و با اذن الهى، از دیده ها غایب شده است. در این رابطه مى توان به مؤلّفه هاى زیر اشاره کرد:

۱-۴ بیعت نکردن با حاکمان

یکى از عواملى که در روایات بسیار به آن اشاره شده، عدم بیعت امام مهدى(عجل الله التعالی فرج الشریف) با خلفاى جور و طاغوت ها است، آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) به جهت اینکه مثل پدرانش مجبور به بیعت با آنان نشود، به فرمان خدا از چشم مردم مخفى شد. «بیعت، نوعى عقد و قرارداد دو سویه بین حاکم و فرمانبرداران است که از یک سو خلیفه را متعهد به اداره جامعه مى کند و از طرف دیگر بیعت کنندگان متعهد مى شوند، ضمن شنیدن و اطاعت از خلیفه، از او حمایت کنند»[۶].

آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) زمانى که ظهور مى کند، بیعت هیچ کس و هیچ حکومت غاصب و ستمگرى را – حتى به عنوان تقیه – بر گردن ندارد. او قیام مى کند، در حالى که نسبت به احدى از جباران و حکومت هاى مختلف، تمکین و تسکین ندارد و از راه تقیه هم حکومت هاى غیر اسلامى ناکامل را در ظاهر امضا نکرده است. او اکمل مظاهر اسم «العادل»، «السلطان»، «الغالب» و «الحاکم» است و چنان شخصیت و مقامى از اینکه تحت سلطنت غیر خدا واقع شود. یا به حکومتى از حکومت هاى جائر به تقیه رأى داده باشد – بر حسب اخبار – محفوظ و محروس است و چنان که از اخبار فراوان استفاده مى شود، آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) به تقیه عمل نمى کند و حق را آشکار و باطل را از صفحه روزگار بر مى اندازد. پس یکى از حکمت ها و مصالح غیبت، این است که امام(علیه السلام) ، پیش از رسیدن وقت ظهور و مأمور شدن به قیام، ناچار نمى شود، مانند پدران بزرگوارش، از راه تقیه با خلفا و زمامداران و سیاستمداران وقت، بیعت کند و وقتى که ظاهر مى شود، هیچ بیعتى در گردن او نیست و هیچ حکومتى را بر خود – غیر از حکومت خدا و احکام و قوانین قرآن، حتى به ظاهر و از روى تقیه هم – نپذیرفته است[۷].

امیرالمومنین امام على (علیه السلام)  در این باره فرموده بود: «هنگامى که قائم(عجل الله التعالی فرج الشریف) ما قیام کند، براى احدى در گردن او بیعت نخواهد بود. از این جهت ولادت او مخفى مى شود و خود از دیده ها پنهان مى باشد»[۸].

۲-۴ آماده شدن جهان و افکار عمومى

یکى از علت هاى مهم غیبت امام مهدى(عجل الله التعالی فرج الشریف) و طولانى شدن پنهان زیستى آن حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف)، آماده ساختن جامعه بشرى، براى رسیدن به مقصد نهایى و الهى خود است. آمادگى جهان عبارت است از: بالا رفتن سطح آگاهى مردم و درک نیاز به پیشوایى عادل و عالم، به وجود آمدن امکانات و زمینه هاى مناسب براى تشکیل یک حکومت جهانى، به ستوه آمدن مردم از ظلم و بیدادگرى و خواست جهانى و مردمى براى گسترش و احیاى عدالت، معنویت و امنیت جهانى. تا این زمان (آمادگى جهانى) فرا رسد، حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف) در غیبت خواهند بود؛ زیرا وظیفه حضرت(عجل الله التعالی فرج الشریف)، تحقّق فراگیر و گسترده تمامى اهداف و برنامه هاى پیامبران و اولیا است و اقدامات و اصطلاحات او، نیازمند درک بالا و شعور مترقى از سوى مردم است.

۱-۵ آماده سازى و تربیت شیعیان

یکى از حکمت هاى «پنهان زیستى» امام زمان(عجل الله التعالی فرج الشریف)، این بود که شیعیان ضعیف و کم ظرفیت، تربیت شده و سطح آگاهى و تحمّل و آمادگى آنها بالا برود.

على بن یقطین از امام کاظم(علیه السلام) نقل مى کند که: «شیعیان با آرزوها، تربیت مى شوند» پدرم یقطین به من گفت: چه آنچه راجع به سلطنت بنى عباس به ما گفته شده بود، انجام شد؛ ولى آنچه که به شما درباره فرج اهل بیت(علیه السلام) گفته شده بود، انجام نشد؟

به او گفتم: آن چه که به ما و شما گفته شده بود، هر دو از یک جا صادر شده است؛ نهایت اینکه وعده اى که به شما داده شد، سر رسید اما وعده ما – چون زمانش حتى نبود – هنوز نرسیده است. در عین حال ما را با ایجاد امید و آرزوى آن دوران تربیت کردند؛ چون اگر از همان نخست، به ما مى گفتند که: فرج بیت، تا سال دویستم یا سیصدم انجام مى شود، هر آینه مردم قساوت قلب مى گرفتند و عموم آنان از اسلام بر مى گشتند! اما همیشه به ما گفته اند: به همین زودى و با سرعت این کار انجام مى شود تا قلب هاى مردم حفظ شود و فرج را نزدیک بدانند»[۹].

منابع:

[۱]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۸۳، ح ۷۷۷٫

[۲]. ر.ک : امامت و مهدویت، ج ۳، ص ۳۴۷٫

[۳]. الزام الناصب، ص ۱۱۴ ؛ یوم الخلاص، ج ۱، ص ۱۸۹٫

[۴]. نظام سیاسى و دولت در اسلام، ص ۸۹٫

[۵]. امامت و مهدویت، ج ۲، ص ۳۵۰٫

[۶]. یوم الخلاص، ج ۱، ص ۲۰۱ ؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۹۲٫

[۷]. الغیبه النعمانى، ص ۸۹ و ۱۰۰ ؛ اصول کافى، ج ۱، ص ۳۴۲٫

[۸]. بشاره الاسلام، ص ۵۲ ؛ اعلام الورى، ص ۴۰۰ ؛ منتخب الاثر، ص ۲۵۱٫

[۹]. تلخیص الشافى، ج ۱و۲، ص ۹۵ نشر عزیزى.

[۱۰]. مرآه العقول، ج ۴، ص ۱۷۶، ج ۶ به نقل از : مطلع الفجر، ص ۲۷٫

برگرفته از کتاب مهدویت پیش از ظهور – رحیم کارگر

بازدیدها: 0