کارنامه و راهبردهای جامعه روحانیت مبارز – 1

چکیده:

موضوع اصلی جامعه شناسی سیاسی بررسی روابط متقابل قدرت دولتی و نیروهای اجتماعی است. نیروهای اجتماعی ممکن است در مقابل ساخت قدرت به پا خیزند، یا در آن شرکت و اعمال نفوذ کرده و یا دچار عقب نشینی سیاسی شوند. با این فرض در نوشته حاضر از منظر جامعه شناختی سیاسی، ضمن اشاره به موقعیت جامعه روحانیت مبارز به عنوان یکی از تشکل های سیاسی روحانی تأثیرگذار بر قدرت سیاسی در نظام جمهوری اسلامی، اهداف، راهبرد (استراتژی) ها، سیاست ها، مسائل و ارتباطات برون سازمانی و آسیب شناسی سیاسی آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

مقدمه:

قبل از پیروی انقلاب اسلامی در بهمن ماه 1357 ه . ش (فوریه 1979م)، رژیم حاکم بر ایران، نه تنها ماهیّتی مذهبی نداشت بلکه با در پیش گرفتن خط مشی مذهب زدایی از صحنه اجتماع، نظام سیاسی کشور سرشت ضد دینی نیز به خود گرفته بود.

پس از پیروزی انقلاب و با رأی اکثریت مردم به نظام جمهوری اسلامی در همه پرسی عمومی و برگزاری رفراندوم قانون اساسی و گنجاندن اندیشه حکومتی «ولایت فقیه» در آن، رژیم حاکم بر کشور ماهیتی صد در صد مذهبی پیدا کرد. ناگفته پیداست که این نظام سیاسی جدید، بدون پشتوانه، هدایت و راهنمایی نهاد روحانیت، از مسیر اصلی خود منحرف می شد.

بر این اساس، با تشکیل نهادها و ارگان های انقلابی و مؤسسات جدید در صبحگاه پیروزی انقلاب، اداره عمده آن نهادهای خود جوش انقلابی در اختیار روحانیت قرار گرفت.

با تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی، از نظر حقوقی نیز براساس تعدادی از اصول آن، روحانیت به صورت قانونمند می بایست برخی مسؤولیت ها و پست های کلیدی کشور را عهده دار می شد. به عنوان نمونه آنجایی که قانون اساسی به شیوه حکومت در اسلام می پردازد، نظارت جدّی و دقیق از سوی مجتهدین عادل و پرهیزکار و متعهّد و فقهای عادل را امری ضروری بیان می دارد. اصل چهارم قانون اساسی که راجع به تدوین قوانین و مقررات مدنی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی و سیاسی براساس موازین اسلامی است، تشخیص آن را برعهده فقهای شورای نگهبان می داند.

اصل پنجم قانون اساسی نیز در زمان غیبت حضرت ولی عصر(عج)، حکومت را برعهده فقیه عادل و… می داند.

این امر واضح ترین دلیل بر حضور قانونمند روحانیّت در عرصه سیاسی حکومت جمهوری اسلامی می باشد. قرار دادن قوای سه گانه کشور زیر نظر ولایت فقیه بر طبق اصل پنجاه و هفتم، تشخیص عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلامی از سوی اکثریت فقهای شورای نگهبان و تشخیص عدم مغایرت آن مصوبات با قانون اساسی از سوی اکثریت اعضای شورای نگهبان بر طبق اصل نود و ششم و اصول مندرج در فصل هشتم قانون اساسی که راجع به اختیارات رهبر و مجمع تشخیص مصلحت نظام و فصل یازدهم که مربوط به وظایف و تشکیلات قوه قضائیه می باشند، از جمله شواهدی هستند که دلالت بر قانونمند بودن تصدّی مصادر کلیدی نظام توسط روحانیت می کنند.

با وجود این، باید عنایت داشت که امام خمینی رهبر گرانقدر انقلاب اسلامی در ابتدای مبارزه علیه رژیم شاهنشاهی پهلوی در اظهار نظرهای خود در پاریس و تهران اعلام کرده بود که روحانیت در امور اجرایی کشور مداخله نخواهند کرد و صرفاً به رسالت اصلی خود که تبلیغ دین وهدایت گری اجتماعی است، خواهند پرداخت. مخالفت ایشان با نامزدی شهید بهشتی در انتخابات ریاست جمهوری، به رغم اصرار شخصیت های طراز اول نظام، نشانگر نگرش حضرت امام(ره) در بدو انقلاب در این ارتباط بود. آیت ا… مهدوی کنی، دبیر جامعه روحانیت مبارز تهران، این مطلب را چنین تبیین کرد:

امام(ره) از اول نظر مبارکشان این بود که ما [روحانیت مبارز] در کارهای اجرایی دخالت نکنیم. حتی خودشان رفتند قم. من، شهید باهنر، آقای هاشمی رفسنجانی و مقام معظم رهبری حضرت آیت ا… خامنه ای رفتیم قم خدمتشان. آن زمان که دوره اول ریاست جمهوری بود قرار بود بنی صدر کاندیدا شود. هر چه اصرار کردیم که اجازه بدهید آقای بهشتی کاندید باشد، امام قبول نکردند. فرمودند نمی خواهیم کارهای اجرایی را در دست بگیریم. برای اینکه مردم فکر می کنند این همه مبارزه برای این بود که بیاییم حاکم بشویم. ما برای این کار نیامده ایم. ما انقلاب کردیم ولی امور را می دهیم دست مؤمنین و مواظبت می کنیم که منحرف نشوند. البته فرمودند مجلس را رها نکنید، مجلس مهم است و همچنین قوه قضائیه باید در دست علما باشد.⁽²⁾

شخصیت های برجسته روحانیت مبارز در این رابطه گفت:

… امام [ره] با مشاهده مشکلات فراوان و آشکار شدن این مطلب که حضور روحانیون لازم بوده و می بایستی نقش فعال در اداره کشور داشته باشند (زیرا پس از مدتی تجربه نشان داد که این کار درست نبود)، امام(ره) صریحاً فرمودند ما در این تصمیم اشتباه کردیم و نمی بایست حکومت را دربست در اختیار کسانی قرار دهیم که امتحان خود را ندادند و با روحانیت و دخالت آنها در کارهای سیاسی و اجرایی مخالفند.⁽³⁾

اصل موضوع، اسامی بنیانگذاران، شهدا و اعضای فعلی آن بیان گردد.

بنیانگذاران

هسته اولیه این تشکّل روحانی، مرکّب از روحانیون برجسته ای بود که سال 1356 ه . ش بیرون از زندان رژیم پهلوی به سر می بردند. این افراد شورای مرکزی روحانیت مبارز را تشکیل و قریب به اتفاق مبارزین روحانی را زیر پوشش قرار دادند.

در میان نویسندگان و صاحب نظران، راجع به اسامی بنیانگذاران و اعضای مؤسس جامعه روحانیت مبارز، اتفاق نظر وجود ندارد. برخی، اعضای مؤسس روحانیت مبارز را برابر با تعداد انگشتان دست دانسته و شخصیّت های ذیل الذکر را از بنیانگذاران اولیه جامعه به حساب آورده اند:

1 ـ استاد شهید آیت ا… دکتر بهشتی

2 ـ استاد شهید آیت ا… مرتضی مطهّری

3 ـ استادشهید دکتر محمّد مفتّح

4 ـ شهید حجت الاسلام محمدجواد باهنر

5 ـ شهید حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ فضل ا… محلاتی

6 ـ آیت ا… سیّد علی خامنه ای

7 ـ آیت ا… محمدرضا مهدوی کنی

8 ـ آیت ا… اکبر هاشمی رفسنجانی

9 ـ آیت ا… امامی کاشانی

10 ـ آیت ا… محمدعلی موحدی کرمانی

در برخی یافته ها، صرفاً از شهیدان بهشتی، مطهری، مفتح، باهنر و آقایان خامنه ای، رفسنجانی، مهدوی کنی و موسوی اردبیلی به عنوان مؤسسین ابتدایی جامعه روحانیت یاد شده است.

در برخی از آثار که پیرامون مسائل و تحولات تاریخی انقلاب اسلامی به رشته تحریر درآمده، آیت ا… شهید دکتر بهشتی به عنوان شخصیّت برجسته و مؤسس جامعه روحانیت مبارز به حساب آمده و از افرادی نظیر شهیدان مطهّری، مفتح، باهنر و آقایان مهدوی کنی، خسروشاهی، عبدالمجید ایروانی، هاشمی رفسنجانی، ناطق نوری، معادیخواه، شُجونی، مهدی کرّوبی، هادی غفاری و… به عنوان فعّالان و گردانندگان روحانیّت مبارز یاد شده است.⁽⁴⁾

می گوید:

تابستان 1356 [ه . ش] در مشهد با دو نفر از برادران نشسته بودیم، مرحوم آقای ربّانی املشی و آقای موحدی کرمانی. صحبت از این شد که مبارزین و مخصوصاً روحانیت که عمده ترین مبارزین بودند، چرا متشکّل نیستند؟ پیشنهاد شد که بیاییم تشکیلاتی را به وجود آوریم. در همان جلسه گفته شد که اگر آقای بهشتی در این جلسات باشند، این جلسات عاقبت به خیر خواهد شد و به جایی خواهد رسید. از حسن اتفاق، شهید بهشتی و شهید باهنر هم در آن موقع در مشهد بودند و سنگ بنای تشکل اسلامی گذاشته شد.⁽⁵⁾

شهدا

یکی از افتخارات و ویژگی های ارزشی روحانیت مبارز، آن است که قریب به اتفاق اعضا و مؤسّسین آن را نخبگان طراز اول انقلاب که در راه تحکیم پایه های نظام جمهوری اسلامی و استحکام انقلاب اسلامی به شهادت رسیده اند، تشکیل می دهند. شهدای جامعه روحانیت مبارز همگی از شخصیت های طراز اول انقلاب اسلامی می باشند که هم برای اعضای شورای مرکزی فعلی و هم برای مردم مسلمان ایران و حتی برای احیاگران تفکر دینی در کشورهای اسلامی به عنوان الگوهای ارزشی و تأثیرگذار به حساب می آیند.

این شهیدان عبارتند از: 1 ـ آیت ا… دکتر مرتضی مطهری، 2 ـ آیت ا… دکتر سید محمد حسینی بهشتی، 3 ـ آیت ا… شهید دکتر مفتح، 4 ـ حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد باهنر، 5 ـ حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ فضل ا… محلاتی، 6 ـ حجت الاسلام والمسلمین شاه آبادی.

اعضای برجسته فعلی

روحانیت مبارز یکی از تشکّل های فعّال در صحنه سیاسی اجتماعی ایران است. هسته مرکزی این تشکل را مشایخ و مصلحان روحانی تشکیل می دهند. براساس ماده هفتم اساسنامه جامعه روحانیت مبارز استان تهران، روحانیت مبارز مرکّب از علمای متعهد استان است که دارای سوابق علمی و تقوایی و فعّالیّت های اجتماعی و سیاسی منطبق با اهداف جامعه روحانیت بوده و از حسن شهرت و مقبولیّت عامّه برخوردار می باشند.⁽⁶⁾ اعضای برجسته روحانیت مبارز که در حال حاضر در شورای مرکزی این تشکل عضویت دارند، 26 نفر می باشند. اسامی شورای مرکزی روحانیت مبارز به ترتیب به شرح زیر می باشد:

1 ـ آیت ا… مهدوی کنی، 2 ـ آیت ا… امامی کاشانی 3 ـ آیت ا… یزدی 4 ـ آیت ا… انواری 5 ـ آیت ا… هاشمی رفسنجانی 6 ـ آیت ا… موحدی کرمانی 7 ـ آیت ا… عمید زنجانی 8 ـ آیت ا… مجتهد شبستری 9 ـ آیت ا… غیوری 10 ـ حجت الاسلام ناطق نوری 11 ـ حجت الاسلام روحانی 12 ـ حجت الاسلام هزاوه ای همدانی 13 ـ حجت الاسلام تقوی 14 ـ حجت الاسلام معزی 15 ـ حجت الاسلام ناصحی 16 ـ حجت الاسلام طباطبایی 17 ـ حجت الاسلام عبدوس 18 ـ حجت الاسلام مطلبی 19 ـ آیت ا… سید هاشم حمیدی 20 ـ حجت الاسلام مصباحی 21 ـ حجت الاسلام سید رضا اکرمی 22 ـ حجت الاسلام سید احمد علم الهدی 23 ـ حجت الاسلام قائم مقامی 24 ـ حجت الاسلام علی سعیدی 25 ـ حجت الاسلام ادبی 26 ـ حجت الاسلام سالک.

با این وصف، در ابتدا انواع روابط قابل تصوّر برای تشکل های سیاسی با نظام جمهوری اسلامی و نوع رابطه جامعه روحانیت مبارز در میان آنها مورد اشاره قرار گرفته و پس از آن اهداف، راهبردها، سیاست ها، مسائل سازمانی، ارتباطات برون سازمانی و آسیب شناسی سیاسی این تشکل روحانی که به عنوان یکی از ریشه دارترین تشکل ها در نظام جمهوری اسلامی می باشد، مورد بررسی قرار می گیرد.

انواع رابطه تشکل های سیاسی و جامعه روحانیّت با نظام جمهوری اسلامی

برای مشخص کردن رابطه گروه ها و جریانات سیاسی با نظام جمهوری اسلامی، از زوایای مختلف می توان آنها را تقسیم بندی نمود. برای پرهیز از اطاله نوشتار از ذکر مدل های مختلف پرهیز کرده و صرفاً به یک مورد از آنها که از نقطه نظر بررسی های جامعه شناختی سیاسی مفید فایده واقع می شود، اشاره می کنیم.

از یک منظر می توان رابطه گروه ها، تشکل ها، احزاب، انجمن ها و جریانات سیاسی را با نظام جمهوری اسلامی در سه طیف زیر قرار داد:

1) طیف برانداز مسلّح

این طیف درصدد براندازی، نابودی و اضمحلال نظام جمهوری اسلامی می باشند. شیوه فعالیت آنها، مسلحانه و خشونت بار نظیر اقدامات خرابکارانه و تروریستی سازمان منافقین (مجاهدین خلق) می باشد.

2) طیف برانداز غیر مسلّح

این طیف تئوری حکومتی ولایت فقیه و قانون اساسی جمهوری اسلامی را قبول نداشته و با بهره گیری از روش مسالمت آمیز درصدد براندازی در سکوت، آرام و خاموش نظام جمهوری اسلامی می باشد. نمونه بارز این طیف اقدامات براندازانه بخشی از نیروهای موسوم به «ملی مذهبی» است که از سوی دادگاه انقلاب و دادگستری استان تهران در حال رسیدگی است.

3) طیف موافقِ مدافع

این طیف علاوه بر تلاش در جهت برقراری و استمرار نظام جمهوری اسلامی، بر دفاع و پاسداری از آن نیز تأکید دارد. جامعه روحانیت مبارز تهران در زمره این طیف قرار دارد که وظیفه خود می داند تا با حضور فعّال در عرصه های مختلف مدیریتی، فکری، اعتقادی، سیاسی و ارشادی، از نظام جمهوری اسلامی دفاع و پاسداری نماید.

در این راستا، شهیدان مطهری، بهشتی، باهنر، مرحوم موحدی ساوجی، آیات و حجج اسلام مهدوی کنی، هاشمی رفسنجانی، امامی کاشانی، انواری، موحدی کرمانی، تقوی، موسوی اردبیلی، یزدی، ناطق نوری، محسن مجتهد شبستری، خسروشاهی، ایروانی، غیوری، حسن روحانی، عمید زنجانی، هزاوه ای همدانی، عبدوس، مطلبی، مصباحی، سالک، طباطبایی، ناصحی و… از جمله اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز بودند که در طی بیش از دو دهه انقلاب در سطوح عالی مدیریتی در شورای انقلاب، قوای سه گانه مقننه، مجریه، قضاییه، نیروهای مسلح، حوزه های علمیه، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی امنیت ملی، شورای نگهبان، مراکز آموزش عالی و جایگاه های امامت جمعه و نمایندگی ولی فقیه در استان ها و شهرستان های کشور به انجام وظیفه پرداخته اند.

برای درک عینی تر نوع رابطه این تشکل روحانی با نظام جمهوری اسلامی و میزان نفوذ آن در ارکان نظام از یکسو و به منظور پرهیز از اطاله نوشتار از دیگر سو، صرفاً مسئولیت های اعضای شورای مرکزی روحانیت مبارز در سطح سران قوای سه گانه جمهوری اسلامی مورد اشاره قرار می گیرد. در چهار دوره از هشت دوره ریاست جمهوری اسلامی، رییس قوه مجریه از اعضای جامعه روحانیت مبارز تهران بوده است. در دوره سوم و چهارم ریاست جمهوری، مقام معظم رهبری که در آن زمان عضو این تشکّل بود⁽⁷⁾، در رأس هرم قوه مجریه قرار داشت. در دوره های پنجم و ششم ریاست جمهوری نیز دیگر عضو مؤسس و فعلی جامعه روحانیت یعنی آیت اللّه اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری اسلامی ایران بود. در دوره های اول، دوم و کمتر از نیمی از عمر مجلس سوم، قوه مقننه هم به ریاست ایشان اداره می شد و در دوره های چهارم و پنجم مجلس نیز حجت الاسلام ناطق نوری دیگر عضو جامعه روحانیت ریاست مجلس را عهده دار بود. در قوه قضائیه نیز از سال 1368 تا 1378 ه . ش به مدت دو دوره پنج ساله ریاست این قوه برعهده آیت اللّه محمد یزدی از اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز نهاده شده بود.

در حال حاضر ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام با آیت اللّه هاشمی رفسنجانی عضو برجسته جامعه روحانیت مبارز و تعدادی از اعضای این مجمع مشورتی نیز از دیگر اعضای شورای مرکزی این تشکّل روحانی می باشند. سطح نفوذ جامعه روحانیت در ارکان نظام جمهوری اسلامی در ربع قرن گذشته تا حدّی بوده که در مقطعی بطور همزمان، ریاست سه قوه مجریه، مقنّنه و قضائیه به ترتیب برعهده آقایان هاشمی رفسنجانی، ناطق نوری و محمّد یزدی بوده است.

از آنجا که یکی از مؤثرترین مدل های مورد استفاده در پژوهش های جامعه شناختی سیاسی که ماهیت و محتوای گروه های اجتماعی را مشخص می سازد، تأمل، بررسی و کشف راهبرد (استراتژی) ها و سیاست های قابل طرح در ابعاد داخلی، بین المللی و مسائل سازمانی گروه های فعّال در صحنه جوامع مختلف است، در این قسمت از بحث، با بررسی استراتژی، سیاست ها و مسائل سازمانی جامعه روحانیت مبارز تهران، تصویری هر چند اجمالی از ماهیّت و محتوای این نهاد اجتماعی روحانی فعّال در عرصه سیاست و اجتماع ایران تبیین می گردد.

اهداف و استراتژی بلند مدّت

جامعه روحانیت مبارز با هدف سازماندهی مبارزات مردم انقلابی ایران علیه رژیم شاهنشاهی پهلوی دوم در نیمه دوم سال 1356 ه . ش. پا به عرصه وجود گذاشت و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با هدف پاسداری از دستاوردهای انقلاب و تقویت نظام برآمده از آن به استمرار فعالیت پرداخت.

روحانیّت مبارز به دلیل آنکه خود را یک حزب سیاسی نمی داند، فاقد مجوز فعالیت از کمیسیون ماده 10 احزاب⁽⁸⁾ می باشد. در نتیجه این امر به رغم آنکه دارای اساسنامه و ساختار تشکیلاتی هست، هیچ گونه استراتژی و سیاست نامه مدونی را برای خود تهیه ننموده است و اغلب موضع گیری های آن در آستانه بحبوحه برگزاری انتخابات صورت می پذیرد. بر این اساس برای استخراج اهداف استراتژیک این تشکل روحانی، از طریق مطالعه بیانیه ها و اظهارات اعضای طراز اول و برجسته این تشکّل، مهم ترین اهدافی که جنبه دائمی و درازمدت داشته، استخراج و به عنوان اهداف بلندمدّت و استراتژی روحانیت مبارز تنظیم و در ذیل ارائه شده است:

1 ـ تلاش در جهت تحقق اسلامیت نظام

یکی از دغدغه های روحانیت مبارز فراهم ساختن زمینه های عمل به احکام اسلام در صحنه زندگی فردی و اجتماعی بعد از انقلاب است. بر این اساس این تشکّل روحانی همواره «اسلامیّت» نظام را بر «جمهوریت» آن مقدم، و مشروعیت نظام جمهوری را برگرفته از شرع مقدس اسلام می داند. حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا مصباحی عضو جدیدالورود در شورای مرکزی، پیرامون این هدف معتقد است:

جامعه روحانیت خواهان این است که انقلاب که در ایران رخ داده، ما حرکت خود را مرحله به مرحله به سمت اهداف اسلامی و تحقق و پیاده کردن کامل اسلام ادامه بدهیم. منتها این را چگونه می شود انجام داد؟ این را باید با اصلاحات تدریجی انجام داد. بنابراین روحانیت مبارز خواهان حفظ وضع موجود نیست، خواهان اصلاحات است اما امروز برخی مدعی اصلاحات با شعار انجام اصلاحات در چارچوب نظام هستند که با اصلاحات جامعه روحانیت تفاوت دارد. آنها از جمهوری اسلامی، جمهوریتش را پر رنگ می کنند و اسلامیّت آن را کمرنگ می کنند در حالی که جامعه روحانیت به این اعتقاد ندارد.⁽⁹⁾

مبارز تأکید کرد:

مردم ما اعلام کردند که هیچ حکمی را جز «ما انزل الله» نمی پذیرند و قرآن تنها قانون الهی است. چنین رویکردی، تعریف جدیدی از دمکراسی در چشم مردم جهان گشود.⁽¹⁰⁾

و راهبردی، چنین گفت:

حمایت از منافع و مصالح ملی، اقتصادی، اقتضای دین داری و مسلمانی است و نباید گذاشت در کارها و مدیریت ها و برنامه ریزی ها، اسلام مورد غفلت قرار گیرد.⁽¹¹⁾

دکتر بهشتی عضو مؤسس و شخصیت طراز اول شورای مرکزی روحانیت مبارز معتقد بود:

ما نمی گوییم اسلام دین اخلاق است و بس؛ دینِ نظام، قانون، قدرت و اسلحه هم هست. اما دین اسلام دین نظام، قانون و اسلحه تنها هم نیست بلکه هم نظام، هم قانون، هم قدرت، هم اسلحه هم اخلاق و هم خودسازی ها و تربیت های معنوی، همه با هم.⁽¹²⁾

اهانت آمیز در یکی از نشریات دانشجویی، روحانیت مبارز با انتشار بیانیه ای اعلام کرد:

… تا کی می توان سکوت کرد؟ همه چیز را به سُخره گرفته اند باز هم می گویند نباید به نام دین، آزادی به خطر بیفتد، اما اگر به اسم آزادی دین مان و اعتقاداتمان و مقدساتمان بازیچه دست این و آن قرار گیرد چه …؟ شاید عناصر وابسته همین را می خواستند که ما به دست خود، این حرمت شکنی ها را اشاعه دهیم و ترویج کنیم.⁽¹³⁾

2 ـ دفاع همه جانبه از انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی

اعضای روحانیت مبارز که در پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی به ایفای نقشی مؤثر پرداخته اند، دفاع از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن و نظام جمهوری اسلامی را به عنوان یکی از اهداف بلند مدّت خود می دانند. در مقدمه اساسنامه روحانیت مبارز این مطلب مورد تأکید قرار گرفته است:

روحانیت مبارز براساس یک اساسنامه مشخّص و تشکیلات شورایی و تحت رهبری امام خمینی(ره) تشکل یافته و نقش خود را فعالانه در نگهبانی و تداوم بخشیدن به انقلاب عظیم اسلامی و پاسداری از ارزش ها و ثمرات گرانبها و اصیل آن به گونه ای که شایسته اسلام مترقّی و جامعه انقلابی مسلمان ما است، ایفا [می]نماید.⁽¹⁴⁾

ترسیم می کند:

ماده سوم: هدف

اهداف روحانیت مبارز عبارت است از:

1 ـ پاسداری مکتبی از انقلاب اسلامی و دست آوردهای آن و جلوگیری از هرگونه

2 ـ حمایت از سازمان های دولتی و نهادهای انقلابی و مراکزی که در خدمت انقلاب و  (15)

3 ـ تبعیت و حمایت همه جانبه از ولایت فقیه

جایگزینی نظام «ولایت فقیه» به جای رژیم «شاهنشاهی» در ایران، الگوی جدیدی از دمکراسی اسلامی و مشروعیّت الهی حکومت را در عصر مذهب زدایی حاکم بر جوامع بشری در قرن بیستم ارایه کرد. روحانیت مبارز با غنیمت شمردن این موقعیت، یکی از اهداف اساسی و استراتژی خود را تبعیّت و حمایت از ولی فقیه قرار داده است. این استراتژی به کرّات در طی بیانیه های این تشکل مورد تأکید قرار گرفته است. به ویژه پس از رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی، پشتیبانی و تبعیّت از رهبری انقلاب اسلامی با درک شرایط زمانی حاکم، چشمگیرتر از گذشته در جریان بوده است. در بیانیه ای که به مناسبت یکمین سالگرد رحلت امام خمینی(ره) صادر شد، بر این نکته تصریح شد که:

همه ارگان ها و نهادهای کشور مشروعیّت خود را از ولی فقیه زمان کسب می کنند، لذا تبعیت مطلق از مقام والای ولایت فقیه و حراست از منزلت منیع آن از مهم ترین وظایف اسلامی و ملّی است و معارضه با آن به منزله معارضه با اسلام و حکومت اسلامی است. امروز که در غیبت اسف بار امام، پرچم انقلاب اسلامی به دوش لایق ترین یار و شاگرد امام راحل بوده، سوابق درخشان و تدبیر و کیاست و شایستگی او بر احدی پوشیده نیست، خلاء فقدان امام(ره) جبران شده، پیروی کامل و گوش به فرمان مطاع بودن موجب سعادت دنیوی و اخروی امت مسلمان و درخشندگی و مجد و عظمت بیشتر انقلاب اسلامی است.⁽¹⁶⁾

فقیه بیان شد:

ما معتقدیم نظریه ولایت فقیه مترقّی ترین، شفاف ترین، صریح ترین و اصیل ترین اندیشه معاصر در باب حکومت است. این نظریه مبتنی بر اندیشه ناب اسلامی و در امتداد ولایت خدا و رسول و ائمه معصومین(علیهم السلام) است.⁽¹⁷⁾

آذرماه 1370 ه . ش با صدور بیانیه ای چنین اعلام کرد:

علاوه بر حمایت از اصل ولایت، از ولی امر موجود و زنده حمایت و تبعیّت می کنیم و ما این را جزو اصولمان می دانیم.⁽¹⁸⁾

رفسنجانی در آستانه برگزاری انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی اعلام کرد:

ولایت فقیه، اصلی عقیدتی و اصولی برای ما می باشد و حاضر هستیم برای حفظ و تقویت این سرمایه بزرگ و نیرومند جان خود را تقدیم کنیم… آنچه که این انقلاب و نظام مردمی و دینی را از آماج فتنه های بزرگ حفظ کرد، ولایت فقیه و ایمان و اعتقاد عمیق مردم به اسلام و روحانیت بود.⁽¹⁹⁾

مبارز در این ارتباط معتقد است که:

معیارهای ثابت روحانیت مبارز را نظام جمهوری اسلامی، ولایت فقیه و اسلامی بودن نظام تشکیل می دهد که جامعه روحانیت اینها را به عنوان خط مشی بر روی آن پافشاری می کند و خواه ناخواه کلیه گروه ها به همان میزان که نسبت به این اصول مخالف هستند، مورد مخالفت روحانیّت مبارز هم هستند و به همان میزان که نسبت به این اصول موافق هستند، مورد حمایت جامعه روحانیت هم هستند.⁽²⁰⁾

اهداف کوتاه مدت

جامعه روحانیت مبارز تهران علاوه بر اهداف بلند مدت که جنبه استراتژیک دارند، اهداف دیگری را به عنوان اهداف کوتاه مدت برای نیل به اهداف استراتژیک و راهبردی خود، مورد پی جویی قرار می دهد که در این قسمت از بحث برای پرهیز از اطاله کلام صرفاً عناوین کلّی این اهداف مورد اشاره قرار می گیرد:

1 ـ ارتباط و همکاری با روحانیت شیعه کشور؛

2 ـ تلاش برای احیا و تقویت مساجد از طریق ارتباط، همکاری و هماهنگی با ائمه

3 ـ حضور مؤثر و فعّال در صحنه های سرنوشت ساز انقلاب و نظام جمهوری اسلامی

4 ـ ارتباط با دستگاه ها و مراکز آموزش عالی و تلاش در جهت تحقق پیوند میان حوزه و

5 ـ اعلام مواضع و تبیین شرایط و مسائل روز کشور برای مردم و ارایه توصیه ها و

6 ـ ارتباط با گروه ها و جریانات سیاسی طرفدار انقلاب و نظام اسلامی؛

7 ـ حمایت از اقشار مستضعف و محروم در راستای تحقق عدالت اجتماعی؛

8 ـ حمایت از مظلومان به ویژه مسلمانان جهان.

مکتب و جهان بینی

جامعه روحانیّت فاقد هرگونه مکتب و جهان بینی غیر الهی و ساخته و پرداخته بشر می باشد. این تشکل روحانی همچنین جهان بینی پنهان ندارد و مکتب و جهان بینی آن از نوع آشکار، الهی، دینی و مبتنی بر فرهنگ و معارف اسلامی و تفکّرات مذهب تشیّع می باشد. مادّه پنجم اساسنامه روحانیت مبارز (مصوب 29 / 5 / 1375 ه . ش) مکتب و جهان بینی این تشکل را چنین تبیین می کند:

کلّیه فعالیت های جامعه [روحانیت مبارز] براساس ضوابط و سنن و شعائر اصیل اسلامی که از طریق روش صحیح اجتهاد به دست می آید، خواهد بود.

براساس این جهان بینی، آنچه که نقش اساسی در تعیین استراتژی روحانیت مبارز داشته و دارد، انجام تکلیف الهی از سوی اعضای این تشکل است. در مقدمه اساسنامه، این عامل تعیین کننده مورد تأکید قرار گرفته است:

کلیه اقدامات جامعه روحانیت و فعالیّت های آن خالصانه و صرفاً برای خدا و براساس تعهّد و تقیّد به مکتب و التزام به ولایت فقیه و نتیجتاً از هرگونه جهت گیری صرفاً مادی و یا مصلحتی به نفع شخص و یا گروهی که هدف این جامعه را خدشه دار می کند، به دور خواهد بود.

میزان پایبندی به روش های مردم سالارانه

اعتقاد جامعه روحانیت به مشارکت سیاسی مردم، برگزاری انتخابات و همه پرسی ها و نیز عدم مخالفت آن با فعالیت تشکّل ها، احزاب سیاسی و عضویت مردم در آنها، در سطح کلان پایبندی به روش های مردم سالارانه از سوی این تشکّل را مورد گواهی قرار می دهد. در بیانیه ای که از سوی این تشکّل به مناسبت انتخابات دوره پنجم مجلس شورای اسلامی که در تاریخ 24 / 1 / 1375 ه . ش انتشار یافت، به صراحت بر این نکته تأکید شد:

مشارکت مردم جلوه های گوناگونی دارد که گاه به شکل حضور در راهپیمایی ها، استقبال از مسؤولان، شرکت در مراسم عبادی سیاسی نماز جمعه، گاه به صورت حضور در پای صندوق های رأی، همه پرسی، انتخابات مجلس شورای اسلامی تجلّی پیدا می کند. گاهی هم ممکن است به صورت یک تشکّل و حزب سیاسی و یک حضور سازمان یافته در عرصه های مختلف باشد.⁽²¹⁾

آیت ا… مهدوی کنی دبیر جامعه روحانیت مبارز در این ارتباط چنین است:

رأی مردم برای ما مهمّ است ولی این احترام باید به نحوی باشد که اصول اساسی زیر سؤال نرود.⁽²²⁾

این نکته برمی خوریم:

حضور مردم در صحنه، قبل از آنکه الزامی اجتماعی وحکومتی باشد، ضرورتی دینی است. لذا هیچ گاه وظیفه حضور در صحنه و مشارکت در عرصه های مختلف از عهده احدی از آحاد مردم ساقط نمی شود… ما چون به مشارکت عمومی از زاویه ای دینی و حکومت و انقلاب نگاه می کنیم معتقدیم که هیچ مانعی نباید بر سر راه مشارکت عمومی وجود داشته باشد.⁽²³⁾

و اساتید دانشگاه علوم اسلامی رضوی چنین گفت:

ظلم به انقلاب اسلامی است که پس از بیست سال بیاییم و بگوییم ما مشارکت مردمی را می خواهیم. این درخواست چیز خوبی است اما حرف تازه ای نیست. زیرا اصلاً از ابتدای انقلاب اسلامی فقط مردم محور و تکیه گاه بودند… امام راحل(ره) هرگز اجازه ندادند شخصیت ها و گروه ها محور شوند و آحاد مردم به حاشیه رانده شوند.⁽²⁴⁾

میدان های رقابت انتخاباتی به حساب آمده است.

سیاست های کلّی انتخاباتی

جامعه روحانیت مبارز از ابتدای شکل گیری نظام جمهوری اسلامی تاکنون ضمن مشارکت در عرصه انتخابات، مردم را تشویق به شرکت در این اقدام سرنوشت ساز نموده است. این تشکل از طریق معرفی نامزدهای انتخاباتی و صدور بیانیه های آگاهی بخش، حضور خود را در میدان های رقابت انتخاباتی نشان داده است.

روحانیت مبارز در مواقع سرنوشت ساز انتخابات، در صورتی به این نتیجه برسد که برخی جایگاه های نظارتی نظیر شورای نگهبان و اعمال نظارت استصوابی از سوی آن توسط برخی گروه ها و تشکل های سیاسی داخل و خارج از نظام مورد تهاجم تبلیغاتی قرار می گیرد، به شدّت از آن دفاع می کند. زیرا معتقد است که بدون اعمال نظارتِ دستگاه های صلاحیت بخش، انتخابات فاقد مشروعیّت شرعی خواهد بود.

در هر حال از مجموع بیانیه ها، اطلاعیه ها، اظهارات و موضع گیری های شخصیت های طراز اول روحانیت مبارز که در ادوار مختلف انتخابات خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی بیان گردیده، برمی آید که عمده ترین سیاست های انتخاباتی این تشکل در ویژگی های پیشنهادی برای نامزدهای انتخابات، مندرج می باشد. برخی از مهم ترین خصوصیات مورد نظر روحانیت مبارز که می بایست در نامزدها و انتخاب شوندگان وجود داشته باشند، عبارتند از:

1 ـ منطقی بودن؛

2 ـ خردمند بودن؛

3 ـ برخوردار بودن از سوابق درخشان انقلابی؛

4 ـ متخصص بودن؛

5 ـ شناخته بودن در بین مردم؛

6 ـ مردمی و دلسوز مردم بودن؛

7 ـ حق گرا بودن؛

8 ـ دشمن شناس بودن؛

9 ـ مستقل بودن؛

10 ـ مقتدر بودن؛

11 ـ حافظ اسلام، دستاوردهای انقلاب و نظام جمهوری اسلامی بودن؛

12 ـ تابع ولایت فقیه بودن؛

13 ـ برخوردار بودن از شعور سیاسی؛

14 ـ فارغ بودن از تندروی های سیاسی.⁽²⁵⁾

سیاست کلّی اقتصادی

خط مشی اقتصادی جامعه روحانیت مبتنی بر حمایت از بخش خصوصی و کاهش نقش دولت در امور اقتصادی است. حجت الاسلام والمسلمین تقوی عضو برجسته شورای مرکزی روحانیت مبارز در این باره اینچنین اظهار نظر کرد:

ما معتقد نیستیم که همه کارها در دولت متمرکز شود و دولت همه کارها را انجام بدهد. بنابراین مردم را باید به صحنه و میدان عمل بکشانیم و به سمت خصوصی سازی، متناسب با آن معیارهایی که قانون اساسی و برنامه مشخص می کند، حرکت کنیم.⁽²⁶⁾

دولت مهندس میرحسین موسوی جلوه گر بود.

خط مشی روحانیت مبارز در اقتصاد عمدتاً در اقتصاد سنّتی و تا حدی سرمایه داری تجاری، تولید و اقتصاد بازار خلاصه می شود. جامعه روحانیت با ادغام اقتصاد کشور در بازارهای جهانی و نیز با هر عملی که اقتصاد کشور را وابسته سازد، مخالف است. برخی معتقدند که نزدیکی و پیوند بازار به جامعه روحانیت به دلیل همین طرز تفکر است. این افراد سیاست های اقتصادی جامعه روحانیت را کاملاً سرمایه داری و مغایر با اصول و تفکّرات امام(ره) می دانند.⁽²⁷⁾

می خورد:

ما معتقدیم که در نظام اسلامی اصلی وجود دارد که آن اصل بر همه مقررات اقتصادی و اجتماعی اسلام حاکمیّت دارد و آن اصل وجوب عدل و احسان و دوری از «بغی» است.⁽²⁸⁾

⁽²⁹⁾یافت، به قرار زیر است:

1 ـ کاهش دخالت دولت در امور اقتصادی و گسترش مشارکت مردم.

2 ـ رفع موانع اداری و اقتصادی سرمایه گذاری بخش خصوصی و هدایت نقدینگی به

3 ـ توسعه صادرات غیر نفتی و افزایش مشارکت مردم در تجارت خارجی.

4 ـ واگذاری شرکت های دولتی به مردم و محدود شدن فعالیت دولت به امور اساسی و

5 ـ استفاده از ظرفیت های تولیدی موجود و افزایش سرمایه گذاری در امور زیربنایی.

6 ـ اصلاح نرخ ارز و تجدید نظر در روش قیمت گذاری محصولات تولیدی و وارداتی و

7 ـ استفاده از اعتبارات خارجی برای سرمایه گذاری در امور زیربنایی.

8 ـ منطقی کردن نظام تشکیلاتی دولت و کاهش تدریجی کارکنان.

9 ـ متناسب کردن مزد و حقوق با بهره وری کار و تجدید نظر در قیمت کالاها و خدمات

⁽³⁰⁾

سیاست های کلّی فرهنگی

خط مشی فرهنگی جامعه روحانیت بیش از هر چیز ریشه در اندیشه اسلام ناب و تفکّرات اصیل شیعی دارد. در نتیجه این اعتقاد، روحانیّت مبارز گرایشی ذاتی بر حفظ ارزش های معنوی و مسائل ارزشی اسلام دارد. براساس همین رویکرد برخی از مهم ترین سیاست های فرهنگی این تشکّل عبارتند از: 1 ـ مقابله با تهاجم فرهنگی 2 ـ کنترل قبل از انتشار محصولات فرهنگی 3 ـ اسلامی کردن دانشگاه ها.

1 ـ مقابله با تهاجم فرهنگی

روحانیت مبارز ضمن آنکه استفاده از موارد مثبت سایر فرهنگ ها را در فرآیندی تحت عنوان «تبادل فرهنگی» مجاز می شمارد، معتقد است که عصر حاضر عصر تهاجم فرهنگی است که تاریخ، هویّت، ارزش ها و شخصیّت جمعی ملّت ها و از جمله مردم ایران در معرض هجوم قدرت های غربی قرار گرفته است و برای مقابله با این تهاجم می بایست یک برنامه جامع فرهنگی پیش بینی و تدوین گردد.⁽³¹⁾ جامعه روحانیت مبارز برای مقابله با تهاجم فرهنگی معتقد به انجام اقدامات سلبی نظیر «امر به معروف و نهی از منکر» و اقدامات ایجابی نظیر «تبیین صحیح فرهنگ اسلامی و تربیت نسل جوان» است.⁽³²⁾

2 ـ کنترل قبل از انتشار محصولات فرهنگی

از دیگر سیاست های فرهنگی روحانیت مبارز، «پیشگیری قبل از درمان» است. به همین منظور بر کنترل قبل از انتشار محصولات فرهنگی نظیر فیلم و کتاب تأکید می ورزد. حمایت از تصویبِ قانون «ممنوعیتِ استفاده از ماهواره» و یا قانون «ممنوعیت استفاده از واژه های بیگانه» ازجمله این موارد است.

براساس همین نگرش برخی تشکل ها و جریانات سیاسی، جامعه روحانیت را متهم به نگرش بسته و غیر منعطف در حوزه مسایل فرهنگی می کنند. به عنوان مثال «عصر ما» ارگان سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در تاریخ 23 / 1 / 1376 با درج مقاله ای اعلام کرد:

از نظر فرهنگی طیف سنتی [جامعه روحانیت و تشکل های همسو با آن[ متحجّر، بسته و قایل به کشیدن حصار فرهنگی دور کشور است.⁽³³⁾

3 ـ اسلامی کردن دانشگاه ها

دو مرکز تولید و انتشار اندیشه در جامعه اسلامی ایران، حوزه های علمیه و دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی هستند. این در حالی است که قالب و قواره و سیستم آموزشی هر دو مرکز متفاوت می باشد. سیستم آموزش دانشگاه عمدتاً وارداتی از غرب و سیستم حوزه نیز محلّی و سنّتی است. جامعه روحانیت معتقد است هر دو تشکیلات باید نقایص همدیگر را جبران نمایند. در این میان وظیفه حوزه های علمیه انتشار فرهنگ اسلامی در دانشگاه هاست. در یکی از بیانیه های این تشکل چنین آمده است:

آنچه در اسلامی کردن دانشگاه ها باید مورد بیشترین اهتمام قرار گیرد، ایجاد تحول اسلامی در فرهنگ دانشگاه ها و عرصه دانش پژوهشی و محتوای دروس به ویژه علوم انسانی است.⁽³⁴⁾

تحرّک بیشتری در این زمینه ایجاد نماید، ضروری باشد.

پی نوشت ها:

1 ـ پژوهشگر، نویسنده و عضو هیأت علمی پژوهشکده تحقیقات اسلامی.

2 ـ روزنامه رسالت، 28 / 6 / 1374.

3 ـ همان.

4 ـ صادق زیباکلام، مقدمه ای بر انقلاب اسلامی (تهران، روزنه، 1372)، ص 268.

5 ـ اسدا… بادامچیان و موحدی قمی، رهبری های دینی، مرجعیّت و ولایت فقیه (تهران، جمعیت مؤتلفه اسلامی، 1374)، ص 83 .

6 ـ دفتر مرکزی روحانیت مبارز، اساسنامه مصوب 29 / 5 / 1375 جامعه روحانیت مبارز تهران.

7 ـ مقام معظم رهبری یکی از بنیانگذاران و اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز از بدو تأسیس آن بود امّا به دنبال رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی در تاریخ 14 خرداد ماه 1368 هجری شمسی و انتخاب ایشان از سوی مجلس خبرگان به عنوان رهبر انقلاب، معظم له با ایفای نقشی پدرانه در قبال سایر تشکّل های روحانی و غیر روحانی از ادامه عضویت خود در جامعه روحانیت کناره گیری کرد.

8 ـ کمیسیونی که مرکب از نمایندگان سه قوه (قوه مجریه یک نفر، قوه مقننه دو نفر و قوه قضائیه دو نفر) به تعداد 5 پنج نفر می باشند. این کمیسیون برای گروه ها، احزاب و تشکل های سیاسی مجوز فعالیّت صادر می کند و در صورت صدور مجوز برای آنها، بر فعالیّت های تشکل های سیاسی نظارت دارد. این کمیسیون در وزارت کشور مستقر است.

9 ـ مصاحبه نگارنده با حجت الاسلام والمسلمین مصباحی.

10 ـ نشریه مسجد 1806، بهمن و اسفند 1373.

11 ـ خبرنامه ویژه شماره 11، انتخابات مجلس ششم، ائتلاف نیروهای پیرو و خط امام و رهبری، 30 / 10 / 1378، ص 20.

12 ـ گروه مطبوعات مدیریت پژوهش معاونت سیاسی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، کلمات قصار بزرگان انقلاب، آبان ماه 1376، ص 8 .

13 ـ بیانیه جامعه روحانیت مبارز استان تهران، 4 / 7 / 1378.

14 ـ اساسنامه مصوب 29 / 5 / 1375، جامعه روحانیت مبارز استان تهران، ص 1.

15 ـ همان، ص 3.

16 ـ روزنامه اطلاعات، 11 / 3 / 1369.

17 ـ نشریه مسجد، شماره 18، پیشین، 1373.

18 ـ روزنامه رسالت، 11 / 9 / 1375.

19 ـ خبرنامه ویژه شماره11 انتخابات مجلس ششم، ائتلاف نیروهای پیرو خط امام و رهبری، ص20.

20 ـ مصاحبه نگارنده با آیت ا… عمید زنجانی.

21 ـ ویژه نامه جامعه روحانیت به مناسبت انتخابات دوره پنجم مجلس شورای اسلامی، 24/1/1375، ص 34.

22 ـ نشریه آبان، شماره 41، مورخ 14 / 6 / 1377.

23 ـ ویژه نامه جامعه روحانیت به مناسبت انتخابات مجلس پنجم 24 / 1 / 75، ص 34.

24 ـ خبرنامه شماره 3 انتخابات مجلس ششم ائتلاف نیروهای خط امام و رهبری، ص 46.

25 ـ برای اطلاع بیشتر در این زمینه نگاه کنید به:

1) اظهارات آیت ا… مهدوی کنی در روزنامه رسالت 22 / 10 / 1378. 2) اظهارات حجت الاسلام تقوی در روزنامه رسالت 27 / 4 / 1377. 3) اظهارات آیت ا… مهدوی کنی در روزنامه رسالت 11 / 9 / 1370. 4) بیانیه جامعه روحانیت در روزنامه اطلاعات 10 / 12 / 1374. 5) بیانیه جامعه روحانیت در تاریخ 10 / 11 / 1374. 6) نشریه عصر ما شماره 28 مورخ 24 / 8 / 1374. 7) نشریه عصر ما شماره 33، 4 / 11 / 1374. 8) بولتن جامعه روحانیت در نیمه اول آذرماه 1374، 9) مدیریت پژوهش معاونت سیاسی صدا و سیما، دیدگاه های جریانات سیاسی درباره انتخابات خبرگان شماره 935 مورخ 9 / 8 / 1378، 10) بیانیه روحانیت مبارز به مناسبت برگزاری هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری. 11) خبرنامه شماره 11 ویژه انتخابات مجلس ششم مورخ 30 / 10 / 1378 ائتلاف نیروهای پیرو خط امام و رهبری. 12) بیانیه جامعه روحانیت مبارز به مناسبت سالگرد انقلاب و انتخابات مجلس شورای اسلامی 18 / 11 / 1374.

26 ـ حجّت مرتجی، پیشین، ص 65 .

27 ـ برای اطلاع بیشتر در این زمینه نگاه کنید به روزنامه سلام، 15 / 8 / 1374 و 28 / 12 / 1374.

28 ـ روزنامه رسالت، 28 / 12 / 1370.

29 ـ همان، 10 / 12 / 1374.

30 ـ واحد سیاسی جامعه روحانیت، «اقتصاد ایران در چهار سال گذشته»، روزنامه سلام، 14 / 9 / 1372.

31 ـ مصاحبه نگارنده با حجت الاسلام والمسلمین تقوی عضو شورای مرکز جامعه روحانیت مبارز استان تهران.

32 ـ روزنامه رسالت 11 / 9 / 1370 اظهارات آیت ا… مهدوی کنی دبیر کل روحانیت مبارز استان تهران.

33 ـ نشریه عصر ما، شماره 66 ، 23 / 1 / 1376.

34 ـ روزنامه اطلاعات، 29 / 9 / 1375.