اعتراف در پیشگاه مالک هستی

اعتراف در پیشگاه مالک هستی – گذری بر بیکران دعای افتتاح – قسمت پنجم

یَا رَبِّ إِنَّک تَدْعُونِی فَأُوَلِّی عَنْک وَ تَتَحَبَّبُ إِلَیَّ فَأَتَبَغَّضُ إِلَیْک وَ تَتَوَدَّدُ إِلَیَّ فَلَا أَقْبَلُ مِنْک کأَنَّ لِیَ التَّطَوُّلَ عَلَیْک فَلَمْ یَمْنَعْک ذَلِک مِنَ الرَّحْمَهِ لِی وَ الْإِحْسَانِ إِلَیَّ وَ التَّفَضُّلِ عَلَیَّ بِجُودِک وَ کرَمِک فَارْحَمْ عَبْدَک الْجَاهِلَ وَ جُدْ عَلَیْهِ بفضل إِحْسَانِک إِنَّک جَوَادٌ کرِیمٌ

پروردگارا! تو مرا می خوانی، امّا من از تو روی می گردانم. تو به من محبّت می ورزی، امّا من نسبت به تو بغض می کنم. تو به من ابراز علاقه می کنی، امّا من از تو نمی پذیرم. [رفتارم با تو به گونه ای است که] گویا من بر تو برتری دارم؛ امّا همه این گستاخی ها مانع مهربانی و احسان و ابراز لطفِ تو نسبت به من نشد. پس بر بنده جاهل خود رحم کن، و با فزونی احسانت، جود و بخشش خویش را بر او ارزانی دار. به درستی که تو بخشنده و بزرگواری.

نکته ها

     مورد توجه قرار دادن واکنش ها و رفتارهای ناپسند خویش در قبال الطاف الهی، یکی از روش های مناجات با خدای مهربان است. (یَا رَبِّ إِنَّک تَدْعُونِی فَأُوَلِّی عَنْک وَتَتَحَبَّبُ إِلَیَّ فَأَتَبَغَّضُ إِلَیْک وَتَتَوَدَّدُ إِلَیَّ فَلَاأَقْبَلُ مِنْک)

     اقتضای جود و بزرگواری خداوند این است که در مقابل روی گردانی و بغض ورزی انسان، مهربانی و احسان و تفضّل داشته باشد. در واقع، سبب همه خوبی های خداوند متعال در مقابل بدی های انسان، جود و بزرگواری اوست. (فَلَمْ یَمْنَعْک ذَلِک مِنَ الرَّحْمَهِ لِی… بِجُودِک وَ کرَمِک)

     «فضل» یعنی چیزی که زیادتر از مقدار ضروری است. از این رو، وقتی انسان مشمول فضل می شود، دیگر احساس کمبود نکرده و در آسایش کامل قرار می گیرد.«احسان» از کلمه «حُسن» گرفته شده و به رفتاری گفته می شود که توأم با نیکویی است و سبب بهجت و رغبت انسان می شود.

     خدای مهربان، هم انسان را مورد «تفضّل» خود قرار داده و هم به او «احسان» نموده است، و ما نیز از خدا می خواهیم آنچه به ما می دهد، احسانی باشد توأم با فضل. (فَلَمْ یَمْنَعْک ذَلِک مِنَ الرَّحْمَهِ لِی وَ الْإِحْسَانِ إِلَیَّ وَ التَّفَضُّلِ عَلَیَّ… جُدْ عَلَیْهِ بفضل إِحْسَانِک)

پیام ها

1- روی گردانی از دعوت الهی و پس زدن محبّت خدای متعال و نپذیرفتن مهرورزی او، نشانه جهل انسان است. (یَا رَبِّ إِنَّک تَدْعُونِی فَأُوَلِّی عَنْک… فَارْحَمْ عَبْدَک الْجَاهِلَ)

2- هیچ گاه و به هیچ عنوان نباید از درگاه خدای مهربان ناامید شد. یادمان باشد هر مقدار هم که بدی کرده باشیم، بازهم بدی های ما نمی تواند مانعِ نزول رحمت و احسان و فضل خدای متعال شود. (… فَلَمْ یَمْنَعْک ذَلِک مِنَ الرَّحْمَهِ لِی وَ الْإِحْسَانِ إِلَیَّ وَ التَّفَضُّلِ عَلَیَّ بِجُودِک وَ کرَمِک)

3- خدایی که از بندگانِ فراریِ نافرمان و جاهل، رحمت، احسان و فضل خود را دریغ نمی کند، نسبت به بندگانِ مطیع و تواب، بسیار مهربان تر است. (… فَلَمْ یَمْنَعْک ذَلِک مِنَ الرَّحْمَهِ لِی وَ الْإِحْسَانِ إِلَیَّ وَ التَّفَضُّلِ عَلَیَّ بِجُودِک وَ کرَمِک)

4- ما نیز از خدای حکیم و مهربان بیاموزیم و اگر کسی در مقابل محبّت ما بدی کرد، زود بر او خشم نگیریم. (إِنَّک تَدْعُونِی فَأُوَلِّی عَنْک وَ تَتَحَبَّبُ إِلَیَّ فَأَتَبَغَّضُ إِلَیْک وَ تَتَوَدَّدُ إِلَیَّ فَلَا أَقْبَلُ مِنْک… )

5- برای طلب رحمت الهی، ابتدا باید بدی های خویش را یادآور شویم. (… فَأُوَلِّی عَنْک وَ… فَأَتَبَغَّضُ إِلَیْک…فَلَا أَقْبَلُ مِنْک)

چه بخشنده خدای عاشقی دارم

که می خواند مرا

با آنکه می داند گنهکارم

اگر رخ بر بتابانم

دوباره می نشیند بر سرِ راهم

دلم را می رباید، باطنین گرم و زیبایش

که در قاموس پاک کبریایی، قهر، نازیباست

چه زیبا عاشقی را دوست می دارم

دلم گرم است

می دانم که می داند

بدون لطف او، تنهای تنهایم

اگر گم کرده ام من راه و رسم بندگی، اما

دلم گرم است، می دانم

خدای من، «خدایی» خوب می داند

و می داند که سائل را نباید دست خالی راند.

     و سرانجام، حرکت کشتی ها در دریاها را در راستای بهره مندی از فضل الهی معرفی می کند تا انسان شکرگزاری کند: «وَ تَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ».

     بنابراین یکی از بارزترین نعمت هایی که سزاوار است هنگام حمد خدای متعال، مورد توجه قرار بگیرد، حرکت کشتی بر روی دریاها است. (الْحَمْدُ لِلَّهِ… مُجْرِی الْفُلْک)

     «ریاح» جمع «ریح» و به معنای بادهاست. در قرآن مجید هر جا کلمه «ریح» آمده، معنایی همراه با قهر و عذاب دارد. مانند: «وَ أَمَّا عَادٌ فَأُهْلِكُوا بِرِيحٍ صَرْصَرٍ عَاتِيَةٍ» اما هر جا کلمه «ریاح» آمده، قرین لطف الهی بوده است.

     در احادیث می خوانیم: هرگاه باد می وزید، پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمود: «اللّهمّ اجعلها ریاحا و لا تجعلها ریحا؛ خداوندا! این باد را ریاحِ رحمت قرار ده، نه ریحِ عذاب». براین اساس، امامان معصوم علیهم السلام هنگام حمد الهی از این ویژگی نیز غافل نبودند. (الْحَمْدُ لِلَّهِ… مُسَخِّرِ الرِّیَاحِ)

     «فالق» اسم فاعل از واژه «فلق» و به معنای شکافنده است. «إصباح» نیز اسم است برای صبح. تعبیر بسیار زیبای «فَالِقُ الإِصْبَاحِ» در آیه 96 سوره مبارکه انعام، به عنوان یکی از ویژگی های خدای متعال بیان شده است.

     در این تعبیر، تاریکی شب به پرده ضخیمی تشبیه شده که روشنایی سپیده دم، آن را چاک زده و از هم می شکافد. در اینجا روی مسئله طلوع صبح تکیه شده که یکی از نعمت های بزرگ پروردگار است؛ زیرا می دانیم که این پدیده آسمانی، نتیجه وجود قشر ضخیم هوا (جوّ) در آسمانِ زمین می باشد.

     اگر در اطراف کره زمین، همانند کره ماه، جوّی وجود نداشت، نه بین الطلوعین و فلقی ایجاد می شد و نه سپیدی آغاز شب و شفق؛ بلکه آفتاب همانند مهمان ناخوانده، بدون هیچ مقدمه، سر از افق مشرق برمی داشت و فوراً نور خیره کننده خود را در چشم هایی که به تاریکی شب عادت کرده بود می پاشید، و به هنگام غروب نیز ناگهان از نظرها پنهان می شد و در یک لحظه، تاریکی و ظلمتِ وحشتناکی همه جا را فرا می گرفت.

     اما وجود جوّ در اطراف زمین و فاصله ای که میان تاریکی شب و روشنایی روز به هنگام طلوع و غروب آفتاب قرار دارد، انسان را تدریجاً برای پذیرا شدن هر یک از این دو پدیدۀ متضاد آماده می سازد و انتقال از نور به ظلمت و از ظلمت به نور، به صورت تدریجی و ملایم و کاملاً مطبوع و قابل تحمل انجام می شود.

     این نعمت بزرگ را خدای فالق الإصباح (شکافنده صبح) به انسان ارزانی داشته و ما نیز او را بر این نعمت، حمد می کنیم. (الْحَمْدُ لِلَّهِ… فَالِقِ الْإِصْبَاحِ)

«دین» آیین و قانونی است که انسان ها رفتار در چارچوبِ آن را سبب رشد خود می دانند و این یکی از نعمت های بزرگ خدای حکیم است که قانون زندگی مان را بر اساس علم کامل و همه جانبه خود، پی ریزی کرده است. (الْحَمْدُ لِلَّهِ… دَیَّانِ الدِّینِ)

     «رَبّ» به کسی گفته می شود که هم مالک و صاحب چیزی است و هم در رشد و پرورش آن نقش دارد. «ربُّ العالمین» یعنی خداوند که هم صاحب حقیقی عالَم است و هم مدبّر و پروردگار آن. پس همه هستی، حرکت تکاملی دارد و در مسیری که خداوند معیّن کرده، هدایت می شود. و ما برای این امور، خداوند متعال را در یک عبارت چند کلمه ای حمد می کنیم. (الْحَمْدُ لِلَّهِ…رَبِّ الْعَالَمِینَ)

پیام ها

1- اکنون که مالک اوست، پس دیگران امانتدار هستند و باید طبق رضای مالک اصلی عمل کنند. (الْحَمْدُ لِلَّهِ مَالِک الْمُلْک)

2- همه هستی، تحت تربیت خداوند یکتاست و همه موجودات در مدار مدیریت و تربیت الهی قرار دارند. این تربیت، یا تربیت تکوینی است «مُسَخِّرِ الرِّیَاحِ فَالِقِ الْإِصْبَاحِ» یا تربیت تشریعی «دَیَّانِ الدِّینِ»؛ ولی به هر حال، تمام موجودات، زیر مجموعه ربوبیت الهی هستند. (رَبِّ الْعالَمِینَ)

3- اقتضای پرورش و تربیت عالَم توسط خدای متعال این است که رابطه خداوند با مخلوقات، رابطه دائمی و تنگاتنگ باشد؛ نه رابطه ای همانند رابطه نقاش و بنّا با هنر یا ساختمانی که ایجاد می کنند. چراکه نقاش و بنّا هنر خود را عرضه می کنند و می روند؛ ولی مربّی هر لحظه باید نظارت داشته باشد. (رَبِّ الْعالَمِینَ)

پایگاه اطّلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام