پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
يا بني إسرائيل اذكروا نعمتي الّتي أنعمت عليكم و أنّي فضّلتكم علي العالمين (122)
گزيده تفسير
خداي سبحان انسانهاي كامل را به ذكر الهي دعوت كرده و اوساط را به نعمتهاي الهي متذكّر مي‌كند و براي آنكه نعمت را از ياد نبرده، بر اثر غفلت و كفران نعمت، از نعمت محروم و گرفتار نقمت نشوند، جمال و جلال و قهر و مهر خود را در كنار هم ذكر كرده و همراه با تذكره نعمت، عذاب را يادآور مي‌شود؛ به گونه‌اي كه هم تشويق و ترغيب به ذكر نعمت است و هم ترهيب و تحذير از عذاب.
خداي تعالي بني‌اسرائيل را در عصر خودشان بر جهانيان تفضيل نسبي داد. يكي از نعمتهاي مهم كه به بني اسرائيل عطا شد و آنان كفران كردند كثرت بعثت پيامبران از ميان آنها بود. خداي سبحان براي رهايي يافتن بني‌اسرائيل از اين كفران، مكرر آنان را هشدار داد و نعمت و نقمت را يادآور شد.
تفسير
تناسب آيات
ارتباط آيه مورد بحث و آيه بعد با مجموعه آياتي كه از آيه چهلم اين سوره درباره بني‌اسرائيل و با خطاب ﴿يا بني‌اسرائيل﴾ آغاز شده، روشن است؛ زيرا اين دو
397
آيه به منزله تتمّه‌اي براي قصّه بني‌اسرائيل است كه با توجه به تكراري بودن مضمون آن (نسبت به آيه 40 و نيز دو آيه 47 و 48) نقش تأكيد بر نصيحت و تذكّر دارد و بدين معناست كه غرض از اين مطالب اين است كه قدر خود را بدانيد و نعمتهايي كه به شما ارزاني داشته شد به ياد آوريد و بترسيد از روزي كه كسي به كار كسي نيايد و نه عوضي كه خود را با آن بازخريد كند پذيرفته مي‌شود و نه شفاعتي سود مي‌بخشد و نه از نصرت خبري است.
پيوند اين دو آيه با آيات قبل كه سخن از عناد و لجاج اهل كتاب و كفر و اعراضشان از تدبّر در كتاب دارد نيز روشن است؛ زيرا گويا بدين معناست: چنين اعراض و كفري شايسته كسي كه مورد تكريم خدا واقع شده و بر غير خودش برتري يافته، نيست؛ پس كفران نورزيد و از فرجام شوم كفران بترسيد.
يادآوري جمال و جلال الهي
خداي سبحان گاه انسانها را فقط به ياد و ذكر الهي دعوت مي‌كند و گاه آنها را به ياد جمال و جلال الهي و ياد نعمتها متذكر مي‌كند. انسانهاي كامل و اوحدي را كه عبادت محبّانه دارند، به ذكر خويش دعوت مي‌كند و مي‌فرمايد: ﴿اذكروني أذكركم) 1 امّا اوساط از انسانها را كه عبادتي خائفانه يا تاجرانه دارند، به نعمتهاي الهي متذكر كرده، مي‌فرمايد: ﴿اذكروا نعمتي الّتي أنعمت عليكم) 2
اگر انسان به ياد نعمت خدا نباشد نه تنها نعمت را از دست مي‌دهد، بلكه خود را گرفتار نقمت و عذاب الهي مي‌كند؛ از اين رو يادآوري نعمت معمولاً با
^ 1 – ـ سوره بقره، آيه 152.
^ 2 – ـ سوره بقره، آيات 40 و47 و122.
398
يادآوري عذاب همراه است و در سور و آيات فراوان، جمال و جلال خداوند و قهر و مهر او در كنار هم يادآوري شده است. در سوره مبارك «الرحمن» كه عروس قرآن لقب گرفته 1 و آيه شريفه ﴿فبأي ءَالاء ربّكما تكذّبان﴾ ترجيع بند زيباي آن است گاه جمال و بسياري از نعمتهاي الهي را برشمرده، اقرار مي‌گيرد (آيات 1 ـ 25) و از بهشت سخن مي‌گويد (آيات 46 ـ 77) و گاه جلال و قهر خود را يادآور شده، از دوزخ سخن مي‌گويد (آيات 31 ـ 45). در سوره مبارك «مرسلات» نيز كه ترجيع بندي آميخته از جمال و جلال حق دارد، در كنار ذكر نعمت و رحمت (آيات 25 ـ 27 و 41 ـ 44)، عذاب را ذكر كرده (آيات 29 ـ 40) و همچنان كه در سوره «الرحمن» در كنار ذكر هر نعمت يا عذاب، با زبان تهديد مي‌فرمايد: ﴿فبأي ءَالاء ربّكما تكذّبان﴾ در اين سوره نيز پيوسته ﴿ويلٌ يومئذ للمكذّبين﴾ را كه مهره ترس است ذكر مي‌كند تا كسي از نعمت حق يا عذاب الهي غفلت نكند.
هشدار به كفران‌كنندگان
خداي سبحان نعمتهاي فراواني به بني اسرائيل اعم از يهود و ترسا عطا كرد كه برترين آن، نعمت كثرت بعثت انبيا از ميان آنان بود، ليكن آنها كفران نعمت كردند. خداوند براي رهايي از كفران نعمت، به آنان هشدار مي‌دهد كه به ياد نعمتهاي الهي باشيد؛ ﴿يا بني إسرائيل اذكروا نعمتي الّتي أنعمت عليكم و أنّي فضّلتكم علي العالمين﴾. در اينجا نيز براساس همان اصل قرآني يادآوري جلال در كنار جمال و نعمت در كنار نقمت، بني اسرائيل را تنها به تذكر نعمت هشدار نمي‌دهد، بلكه در ادامه يادآوري نعمت، آنان را از دشواري
^ 1 – ـ مجمع‌البيان، ج109، ص296.
399
محاسبه روز قيامت مي‌ترساند؛ ﴿و اتّقوا يوماً لاتجزي نفس عن نفس شيئاً و لايقبل منها عدل و لاتنفعها شفاعة و لا هم ينصرون) 1
خداي سبحان اين هشدار را در آيات پيشين سوره «بقره» نيز به بني اسرائيل داده و جمال و جلال و قهر و مهر را يادآور شده است؛ به گونه‌اي كه هم رحمت و ترغيب و دعوت به ذكر نعمت است و هم نقمت و تهديد و هشدار به عذاب؛ ﴿يا بني إسرائيل اذكروا نعمتي الّتي أنعمت عليكم و أوفوا بعهدي أوف بعهدكم و إيّاي فارهبون) 2 ﴿يا بني إسرائيل اذكروا نعمتي الّتي أنعمت عليكم و أنّي فضّلتكم علي العالمين٭ و اتّقوا يوماً لاتجزي نفس عن نفس شيئاً و لايقبل منها شفاعة و لا يؤخذ منها عدل و لا هم ينصرون) 3
درخور ذكر اينكه اعاده آيه گذشته براي افاده جديد است، نه صرف تأكيد، و فوايدي براي آن در تبيان شيخ طوسي 4 و ديگر كتابها ذكر شده است؛ چنان‌كه تكرار ﴿فبأي ءَالاء ربّكما تكذّبان﴾ در بخش نويد و وعده، و تكرار ﴿ويل للمكذّبين﴾ در بخش تهديد و وعيد براي فايده نوين است، نه صرف تأكيد.
تفضيل بني‌اسرائيل
آيا تفضيل بني‌اسرائيل بر جهانيان نِسْبي است يا نفسي؟ يعني نسبت به خصوص جهانيان در عصر خودشان است يا ناظر به مطلق جهان، اعم از گذشته و معاصر و آينده؟ گرچه محتمل است از لحاظ كثرت انبياي ابراهيمي
^ 1 – ـ سوره بقره، آيه 123.
^ 2 – ـ سوره بقره، آيه 40.
^ 3 – ـ سوره بقره، آيات 47 ـ 48.
^ 4 – ـ تفسير تبيان، ج1، ص 443 ـ 444.
400
و اينكه همه آنان از بني‌اسرائيل بودند تفضيل مزبور نفسي باشد نه نِسْبي، ليكن چون قصص بسياري از انبيا در قرآن نيامده؛ ﴿ورسلاً قدقصصناهم عليك منقبل ورسلاً لم نقصصهم عليك وكلّم الله موسي تكليماً) 1 و ممكن است شمار زيادي از انبياي غيرمقصوص از اقليم خاص و نژاد مخصوص و دوده ويژه و اُسْره معيّن بوده باشند بنابراين تفضيل مزبور نسبي است، نه نفسي.
