بازخوانی منزلت و جایگاه علامه مجلسی رحمة الله علیه در سخنان آیت الله مکارم شیرازی

حضرت آیت الله مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید به منزلت و جایگاه علامه مجلسی در بین محدثین پرداخته که به این شرح است:

با تأمل در  تاریخ قیام پیغمبر اکرم خاتم انبیاء محمد(صلی الله علیه و آله) می توان دریافت که یکی از معجزات و خارق عادات در قیام آن حضرت، اهمیت فوق العاده​ای است که به مسئله «علم و دانش» داده است.[1] روایات و آیاتی که در مورد علم در قرآن مجید و در منابع حدیث ما آمده است واقعاً غوغا میکند[2].

لذا شيعه، در پيدايش علوم اسلامى نقش مؤثّرى داشته است، بهترين شاهد و گواه اين مسأله كتاب هايى است كه از علماى شيعه در علوم و فنون اسلام ديده مى شود. هزاران كتاب در فقه و اصول، كه بعضى بسيار گسترده و در نوع خود بى نظير است، هزاران كتاب در تفسير و علوم قرآنى، و هزاران كتاب در عقايد و علم كلام، و هزاران كتاب در علوم ديگر، بسيارى از اين كتاب ها هم اكنون در كتابخانه هاى ما و كتابخانه هاى معروف دنيا موجود است و در معرض ديد همگان قرار دارد و هر كس مى تواند صدق اين ادّعا را با مراجعه به اين كتابخانه ها بداند.[3]

در این میان، علّامه مجلسى در علم و دانش و زهد و تقوا و جامعيّت، برتر از آن است كه نياز به معرفى داشته باشد. از افتخارات او همين بس كه دائرة المعارف وسيعى را به نام بحار الانوار براى اماميّه تأليف كرد كه پيش از آن چنين كارى انجام نشده بود. كتاب مرآة العقول كه شرح كتاب كافى است، از ديگر تأليفات ارزشمند اوست.^[4]

وى كتب فراوانى نوشت و نخستين كسى است كه به طور گسترده كتابهايى را به زبان فارسى و در معارف دينى مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام تدوين كرد.^[5]،^[6]

علامه مجلسی؛سرآمد محدثان در «علم الحدیث»

از جمله افتخارات شیعه در اختیار داشتن گنجینه ای پربار از احادیث پیامبر اعظم(سلام الله علیها) و روایات اهل بیت(علیهم السلام) است که آن هم عموماً قسمتی به روایت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) است.[7]،[8]

در همۀ ابواب علوم اسلامی اعم از عبادات، معاملات،سیاسات، عرفان و اخلاق اسلامی دست پری از روایات معصومین(علیهم السلام)داریم، در حالی که دیگران از این نظر بسیار در تنگنا قرار دارند تا آنجا که معروف است «ابوحنیفه» در تمام ابواب فقه به بیش از 17حدیث از احادیث پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) دست نیافت.[9]،[10]

این سخن خواه حقیقت باشد یا مبالغه، نشان از تهی بودن دست کسانی دارد که از مکتب اهل بیت(علیهم السلام) فاصله گرفته و به حدیث ثقلین پشت کرده اند،لذا می توان گفت یکی از عوامل پناه بردن به «قیاس»،«استحسان» و ظنون غیر معتبره همین دست مایه ناچیز روایی است.[11]

در این میان از جمله کسانی که از گنجینۀ علوم محمد و آل محمد(علیهم السلام) بهره کافی و وافی برده اند علامه مجلسی است که عالم بزرگ روزگار خود و دارای ابتکار فراوان در علوم اسلامی به ویژه«علم الحدیث»بود.[12]

بحارالانوار؛دائره المعارف ماندگار علامه مجلسی در علم الحدیث

بدیهی است کتاب بحارالانوار مرحوم مجلسی که اقیانوس عظیم از روایات اهل بیت(علیهم السلام) است دلیل روشن بر ابتکار و نوآوری آن محدث بزرگ در علم الحدیث به شمار می آید؛ ارادۀ علامه مجلسی بر این بود که در این کتاب، تمام احادیث را اعم از صحیح و ضعیف گردآوری کند و نقادی آن را به کتاب های دیگرش واگذارد، لذا علامه ی مجلسی در کتاب مرآة العقول بسیاری از روایات کافی را از نظر سند مورد بحث قرار می دهد.[13]موشکافی و دقت بسیار فوق العادۀ مرحم مجلسی در نقادی احادیث کتاب کافی؛ آن کتاب پر اهمیت ستودنی است.[14]

لذا علامه مجلسی(رحمة الله علیه) کاری عظیم انجام داد و احادیث بسیاری را جمع آوری کرد و اگر این کار را انجام نمیداد معلوم نبود امروز بسیاری از آنهابه دست ما برسد یا خیر، شیوه علامه مجلسی در طرح آیات در کنار روایات و بیان شرحی در ھر باب در کنار باب بندی.احادیث بسیار برجسته است.[15] آری کتاب شریف بحارالانوار ،دائره المعارف عجیب و پرارزشی است.[16]

روش شناسی علمی علامه مجلسی ؛ مخاطب شناسی با هدف رفع نیازهای فکری شیعیان

بی تردید هر علمى كه رافع نياز مردم باشد و براى فرد و جامعه مفيد باشد، تحت علم نافع است. [17]در این میان علامه محمد باقر مجلسی، این مرد بزرگ و پرمایه و مویّد به تأییدات الهی و آگاه به نیازهای مختلف پیرامون این مکتب، هر کدام از کتاب های گوناگون را برای هدف خاصی و یا صحیح تر پرکردن خلأ معیّنی نگاشته است.[18]

بی شک علما و بزرگان حوزه ھای علمیه باید با الگوپذیری از آن عالم بزرگ با تدوین و تالیف کتب دینی پاسخگوی نیازھای جامعه باشند.[19]

«حلیه المتقین»؛ برترین کتاب شیعی در سبک زندگی اسلامی

از جمله آثار فاخر علامه مجلسی کتاب پربار «حلیه المتقین» است که آن عالم بزرگ،به زبان فارسی روان و ساده عصر خود، آداب زندگی را در تمام زمینه ها از دیدگاه اسلام و اهل بیت(علیهم السلام) در چهارده باب به رشته تحریر درآورده و در هر باب هر چه را مناسب و باارزش یافته ذکر کرده است به گونه ای که تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، مادی و معنوی انسان را پوشش می دهد.[20]

پشتکار علامه مجلسی؛ الگویی بی بدیل برای طلاب جوان

پشت کار، نظم و انضباط و اخلاص سه عامل مهم موفقیت بزرگان دین در طول تاریخ است.[21] لذا تمام کسانی که به جایی رسیده اند افرادی بودند که برنامه ی منظمی داشتند. افرادی مانند علامه ی مجلسی که کتاب عظیم بحار الانوار را نوشته است با برنامه ی منظمی جلو رفته است. او تیم های تحقیقاتی داشته و افراد مختلفی را به کارهای پژوهشی مختلفی می گماشته و با فیش برداری کارهای خود را پیش می برده است.[22]

وقتی انسان حالات شخصیت هایی همچون علامه مجلسی و دیگر بزرگان را مطالعه می کند، می بیند که این بزرگوارن عجب پشتکاری داشتند؛  از این رو طلاب و روحانیون هم باید پشتکار داشته باشند.[23]

حکایتی از علامه مجلسی(رحمة الله علیه) ؛ نقش تغذیه در تربیت و سرنوشت

از اوصاف پرهيزگاران این است که  اولاً در طلب روزى هستند، ولى روزى حلال و طيب.^[24] زیرا آنچه انسان با آن ارتزاق مى كند، از بزرگترين عوامل مؤثر در جسم و روان و نسل آدمى است، روحيات انسان متأثر از غذائى است كه مى خورد، بدن آدمى ساخته شده از چيزى است كه تناول مى كند.^[25]

در حالات مرحوم محمدباقر مجلسى هم نقل شده كه در وقتى كه مادرش بر او باردار بود، مرحوم مجلسى اول (محمدتقى) پدر او گفته بود، هر چه من در خانه مى آورم بايد بخورى، نه چيز ديگرى، زيرا نمى خواهم غذاى مشتبهى بخورى، چون بر بچه مؤثر است، مرحوم مجلسى متول شده، و بزرگ مى شود، تا نوجوانى مى شود، روزى برحسب بازى و شيطنت بچه گانه چيزى شبيه ميخ بزرگ يا جوالدوزى كه به دست داشته در مشك يكى از آب كش ها فرو مى كند، و پا به فرار مى گذارد، خبر به پدر وى مى رسد و پس از اين كه خسارت را مى پردازد، به مادر وى مى گويد از تو سؤالى مى كنم بايد جواب صحيح بدهى مگر نگفتى از غير از آنچه من ^[26]مى آورم نخورى، گفت چنين نكردم، گفت خير اگر چنين كرده بودى، اين اتفاق نمى افتاد.^[27]

خوب فكر كن چه خورده اى كه روى اين بچه اثر گذاشته، و امروز چنين كرده است، پس از مدتى فكر، گفت يادم افتاد روزى در حياط خانه خياطى مى كردم انارى از درخت همسايه به خانه ما افتاد و من با سوزن به درون آن فرو كرده و مقدار آبى از آن خورده بودم و چون به ياد حرف شما افتادم بقيه را نخوردم،مرحوم مجلسى گفت معما روشن شد، سوزن جوالدوز، و انار مشك شد!^[28]

اینگونه است که  در حديثى ديگر از پيامبر (صلى الله عليه و آله) می خوانیم:«العِبادَةُ مَعَ اكل الحَرامِ كالبَناء عَلَى الرَّمل؛«عبادت با خوردن حرام مثل بنا ساختن بر زمين رملى و شنى است كه به هيچ وجه استقامت ندارد و ساختن ساختمان بر آن كارى عبث و بى فائده است».^[29]

لزوم ساخت سریال و مستند فاخر از زندگی علامه مجلسی(رحمة الله علیه)

رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های سمعی و بصری در دنیای امروز جایگاه بلندی داشته و جزو ارکان تاثیرگذار هستند که در صورت به کارگیری، قابلیت‌های خوبی دارند.[30] این رسانه‌ها را باید جدی گرفت زیرا مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به وسیله این نوع  از رسانه‌ قابل حل یا تخفیف هستند و از این رو باید به آن‌ توجه جدی کرد و مبادا روزی گفته شود که به سبب کمبود اعتبارات از این گونه رسانه استفاده درستی نشده است.[31]

 لذا مسئله اصلی چگونگی به کارگیری فناوری مانند رسانه‌های سمعی و بصری است و هم می‌توان از آن‌ها استفاده خوب کرد و هم قابلیت استفاده منفی از آن‌ها وجود دارد .[32]

با این تفاسیر مسئولیت اصحاب رسانه سنگین است. به ویژه آنکه اصفهان مهد علم و مذهب است و باید این موقعیت اصفهان حفظ شود و حرکت‌هایی که برای متزلزل کردن موقعیت این شهر مهم شروع شده است، به نتیجه نرسد و حسن سابقه و ذهنیت مثبت مردم نیز حفظ شود .[33]

از دیرباز فرهنگ اصفهان در طول تاریخ، فرهنگ غنی بوده، باید مراقب این فرهنگ باشیم و نگذاریم افکار آلوده آن را از بین ببرد. اصفهان مهد علما، حوزه و بزرگان دین و مفاخری چون علامه مجلسی ها است باید از ظرفیت رسانه استفاده کرد و زندگی این مفاخر را به تصویر کشید تا مردم بیشتر با زندگی بزرگان دین آشنا شوند و از رفتار و کردار آنها تاثیر بگیرند.[34]

بی شک  تهیه مستند از زندگی‌ علما ، مایه آشنایی مردم با علمای اسلام است؛ صدا و سیمای اصفهان قرار است درباره زندگی علامه مجلسی فیلم مستندی تهیه کند که این‌گونه فعالیت‌ها سبب آشنایی و جذب مردم است.[35]

هم چنین در زمان حیات مرحوم سلحشور قرار بود تا مجموعه‌ای از زندگی علامه مجلسی(رحمة الله علیه) ساخته شود که با فوت ایشان متوقف شد و کارهای خوبی نیز در این زمینه انجام شده بود امید است این مهم نیز تحقق یابد.[36]

مقبره علامه مجلسي در اصفهان، همچنان غريب؛ لزوم تأسیس دانشکده علوم حدیث علامه مجلسی(رحمة الله علیه)

حوزه های علمیه اصفهان همیشه و به خصوص در قرن های اخیر کانون علم شیعه بوده و در جهان نور افشانی می کرده است و اکنون نیز باید مثل گذشته بدرخشد.[37] حوزه علمیه اصفهان یکی از حوزه های خوب جهان اسلام است و نهضت تحولات علمی و عمرانی همراه با هوش و درایت طلاب و مردم اصفهان آینده روشنی را نوید می دهد.[38]

لذا راه اندازی دانشکده علوم قران مجلسی(رحمة الله علیه) سرآغاز حرکتی بزرگ برای احیای هر چه بیشتر آثار علامه مجلسی(رحمة الله علیه) است که امیدواریم طلاب و دانشجویان این مرکز با فراگیری علوم قرآنی زمینه گسترش هنر چه بیشتر فرهنگ و علوم اسلامی را در ابعاد جهانی فراهم کنند [39] لیکن آنچه تا کنون درباره این رادمرد بزرگ انجام شده به یقین کافی نیست؛ زیرا آثار و تألیفات علامه مجلسی به عنوان احیاگر تشیع همواره مورد توجه بزرگان علم و دانش در حوزه ها بوده است. [40]

مدتی قبل با برخی آقایان در اصفهان جلساتی داشتیم تا آستانه مقدس علامه مجلسی(رحمة الله علیه) در اصفهان آباد شود و جایگاهی در شأن علامه مجلسی و دیگر علمای اصفهان ایجاد شود تا مقام و منزلت علمای اصفهان در کنار بقعه این علامه بزرگوار ایجاد شود.[41] باید مشکلات میراث فرهنگی در محدوده بقعه علامه مجلسی رفع گردد تا به زودی شاهد نوسازی و بهسازی این مکان مقدس باشیم؛مطمئنا اصفهان این توانایی را دارد که مقبره علامه مجلسی را به صورتی ارزشمند و حتی منطبق با شکل قدیم آن طراحی نماید.[42]

هم چنین تأسیس دانشکده حدیث در کنار مقبره علامه مجلسی و ضرورت  تسریع این امر به شدت احساس می شود به ویژه آنکه  مقبره علامه مجلسی در اصفهان هنوز غریب است و وضعیت فعلی آرامگاه این عالم بزرگ جهان اسلام و تشیع به هیچ در شان و جایگاه آن نیست.[43] لذا  وجود چنین مرکز عظیم علمی در کنار این مقبره در خور شأن و شخصیت بزرگوار ایشان و مایه خیر مردم اصفهان و پیشرفت عقائد مذهبی مردم می‌شود[44].

سخن آخر

در خاتمه باید انتظار داشت با تأسی از مرحوم علامه مجلسی (رحمة الله علیه)، از میان طلاب جوان، علمای بزرگ، محققان، مدرسین و خطبا، برخیزد ،امید است ما هم بتوانیم وظیفه خودمان را در این شرايط بسیار حساس ان شاء الله انجام بدهیم.[45]

امیدوارم روح مقدس علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه از اینگونه اقدامات خشنود باشد و همگان توفیق یابند از زحمات آن مرد بزرگ بهره مند شوند، درود خداوند بر روان پاکش باد.[46]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

[1] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در آیین افتتاحیه سال تحصیلی جدید طلاب استان تهران؛25/6/1393.

[2] همان.

[3] اعتقاد ما ؛ ص123.

[4] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص120.

[5]  ر. ك: امل الآمل، ج 2، ص 248؛ روضات الجنّات، ج 2، ص 93- 78؛ اعيان الشيعة، ج 9، ص 184- 182؛ بحار الأنوار، ج 102، ص 165- 105.

[6] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص120.

[7] جامع احادیث شیعه؛ج1؛ص179؛باب4.

[8]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص41.

[9] تاریخ ابن خلدون،ج2،ص796.

[10] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص41.

[11] همان.

[12] همان.

[13] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛22/12/1390.

[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص42.

[15]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ در مجتمع آموزش عالی امام خمینی(رحمة الله علیه) قم،11/2/1393.

[16] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص42.

[17] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج 1 ؛ ص161.

[18] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص42.

[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ در مجتمع آموزش عالی امام خمینی(رحمة الله علیه) قم،11/2/1393.

[20] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص42.

[21] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛1/6/1391.

[22] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ www.eshia.ir.

[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛1/6/1391.

[24] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج 2 ؛ ص201.

[25] همان؛ ص 202.

[26] همان.

[27]همان؛ ص 203.

[28] همان.

[29] همان.

[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار کارکنان مرکز صدا و سیمای استان اصفهان؛10/6/1394.

[31] همان.

[32] همان.

[33] همان.

[34] همان.

[35] همان.

[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با عوامل ساخت مجموعه تاریخی حضرت موسی(علیه السلام)؛18/9/1395.

[37] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار آیت الله طباطبایی نژاد، امام جمعه اصفهان؛20/9/1389.

[38] همان.

[39] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت راه اندازی دانشکده علوم قران علامه مجلسی(رحمة الله علیه)؛ 1391/11/14.

[40] همان.

[41] همان.

[42] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار شهردار اصفهان؛29/7/1394.

[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای کنگره بزرگداشت آیت الله مظاهری؛ 11/6/1395.

[44] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار کارکنان مرکز صدا و سیمای استان اصفهان؛10/6/1394.

[45] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در آیین افتتاحیه سال تحصیلی جدید طلاب استان تهران؛25/6/1393.

[46]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص43

بازدیدها: 204