احکام استدلالی تقلید؛چگونه مجتهد اعلم را بشناسیم؟

احکام استدلالی تقلید؛چگونه مجتهد اعلم را بشناسیم؟ 

مسئله تقلید از مباحث مهم برای شیعیان است که از سال های گذشته تاکنون، اشکالات و شبهاتی پیرامون این موضوع مطرح شده؛ به همین منظور در شماره های متعدد، نکاتی خلاصه و مفید پیرامون این بحث ارائه خواهیم داد.

* راه شناخت مجتهد اعلم

مجتهد و اعلم را از سه راه مى‌توان شناخت:

۱٫ آنکه خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.

۲٫ آنکه دو نفر عالمِ عادل که مى ‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالمِ عادلِ دیگر با گفتۀ آنان مخالفت ننمایند.

۳٫ آنکه عدّه‌اى  از اهل علم که مى ‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفتۀ آنان اطمینان پیدا مى‌شود مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند.  {توضیح المسائل امام  مسأله ۳ }

در حقیقت نگاه ما در تقلید به واقع می باشد و برای یافتن واقع یکی از طرق و راه های رسیدن به حجت شرعی (البته برای کسی که مجتهد نیست) تقلید ازمجتهد اعلم می باشد.

حال سوال این است این مجتهد اعلم را از چه راهی بشناسیم؟

۱-قطع و یقین شخصی انسان

فقهاء در علم اصول به خوبی تقریر کرده اند که علم و قطع، حجیت ذاتی دارد و در نفی یا اثبات نیاز به جعل جاعل ندارد.

حال اگر فردی از روی تحقیق و یا  از هر راه دیگر مثل تقلید صحیح از حکم مجتهد جامع الشرایط دیگر علم پیدا کرد که فرد خاصی مجتهد اعلم است در این صورت از او تقلید می کند.

۲- شهادت دادن دو نفر عادل

یکی از راه های علمی که شارع مقدس قرار داده حجیت بینه یعنی شهادت دادن دو عادل می باشد (هر چند در بعضی  از موارد به شهادت دادن کمتر از چهار عادل اکتفاء نمی شود)  و روشن است که شناخت مجتهد اعلم یکی از موضوعات فقهی می باشد و بناء عقلا بر عمل نمودن به بینه است؛ هر چند عقلا قول خبره و آگاه به علم و یا فن خاصی را از این باب که اهل خبره است حجت می شمرند و لو اینکه در حدسیات باشد؛ مثل شناخت مجتهد اعلم که کسانی که آگاه هستند از روی مطالعه کتب یا شرکت در دروس چند مجتهد حدس می زنند که کدام یک اعلم می باشند.

 بنابراین اگر دو نفر عالم عادل که می توانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند اجتهاد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند حجت شرعی  ثابت می شود؛ یعنی فرد مقلد در صورت عمل به آن در پیشگاه خدای متعال  معذور است.

البته این راه در صورتی اعتبار دارد که فرد دیگری به عنوان مجتهد اعلم به شهادت دو عادل دیگر معرفی نگردد؛ زیرا ادله اعتبار دهنده به این راه شامل تقابل و تعارض دو طرفِ در مقابل هم نمی گردد و هر دو به خاطر تعارض از حجیت و اعتبار خارج می گردند.

 نکته آنکه چنانچه برخی از بزرگان می فرمایند همانطور که اجتهاد و اعلمیت با شهادت دو نفر عادل ثابت می گردد، با خبر دادن یک عادل نیز ثابت می شود زیرا روش عقلا در موضوعات خارجیه مثل همین جا چنین است  و سیره عقلا یکی از حجت های معتبر می باشد.  (موسوعه الامام الخوئی ج۱ /۱۷۴)

۳- شهرت پیدا کردن

شایع شدن و شهرت پیدا کردن به گونه ای که انسان علم یا اطمینان پیدا کند که فردی مجتهد اعلم است یکی دیگر از راه های کشف این مطلب شمرده شده است؛ زیرا اطمینان هرچند مانند علم، حجیت ذاتی ندارد؛ ولی سیره عقلا نشان می دهد که باید به آن عمل کرد و در جایی که سیره وجود داشته باشد و از جانب شارع مقدس ردعی وارد نشده باشد، حجت است.

والحمد لله رب العالمین

گردآوری: حجت الاسلام داود دهقانی

بازدیدها: 282