بازخوانی منزلت و جایگاه علامه مجلسی رحمه الله علیه در سخنان آیت الله مکارم شیرازی

حضرت آیت الله مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید به منزلت و جایگاه علامه مجلسی در بین محدثین پرداخته که به این شرح است:

با تأمل در  تاریخ قیام پیغمبر اکرم خاتم انبیاء محمد(صلی الله علیه و آله) می توان دریافت که یکی از معجزات و خارق عادات در قیام آن حضرت، اهمیت فوق العاده​ای است که به مسئله «علم و دانش» داده است.[۱] روایات و آیاتی که در مورد علم در قرآن مجید و در منابع حدیث ما آمده است واقعاً غوغا میکند[۲].

لذا شیعه، در پیدایش علوم اسلامى نقش مؤثّرى داشته است، بهترین شاهد و گواه این مسأله کتاب هایى است که از علماى شیعه در علوم و فنون اسلام دیده مى شود. هزاران کتاب در فقه و اصول، که بعضى بسیار گسترده و در نوع خود بى نظیر است، هزاران کتاب در تفسیر و علوم قرآنى، و هزاران کتاب در عقاید و علم کلام، و هزاران کتاب در علوم دیگر، بسیارى از این کتاب ها هم اکنون در کتابخانه هاى ما و کتابخانه هاى معروف دنیا موجود است و در معرض دید همگان قرار دارد و هر کس مى تواند صدق این ادّعا را با مراجعه به این کتابخانه ها بداند.[۳]

در این میان، علّامه مجلسى در علم و دانش و زهد و تقوا و جامعیّت، برتر از آن است که نیاز به معرفى داشته باشد. از افتخارات او همین بس که دائره المعارف وسیعى را به نام بحار الانوار براى امامیّه تألیف کرد که پیش از آن چنین کارى انجام نشده بود. کتاب مرآه العقول که شرح کتاب کافى است، از دیگر تألیفات ارزشمند اوست.^[۴]

وى کتب فراوانى نوشت و نخستین کسى است که به طور گسترده کتابهایى را به زبان فارسى و در معارف دینى مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام تدوین کرد.^[۵]،^[۶]

علامه مجلسی؛سرآمد محدثان در «علم الحدیث»

از جمله افتخارات شیعه در اختیار داشتن گنجینه ای پربار از احادیث پیامبر اعظم(سلام الله علیها) و روایات اهل بیت(علیهم السلام) است که آن هم عموماً قسمتی به روایت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) است.[۷]،[۸]

در همۀ ابواب علوم اسلامی اعم از عبادات، معاملات،سیاسات، عرفان و اخلاق اسلامی دست پری از روایات معصومین(علیهم السلام)داریم، در حالی که دیگران از این نظر بسیار در تنگنا قرار دارند تا آنجا که معروف است «ابوحنیفه» در تمام ابواب فقه به بیش از ۱۷حدیث از احادیث پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) دست نیافت.[۹]،[۱۰]

این سخن خواه حقیقت باشد یا مبالغه، نشان از تهی بودن دست کسانی دارد که از مکتب اهل بیت(علیهم السلام) فاصله گرفته و به حدیث ثقلین پشت کرده اند،لذا می توان گفت یکی از عوامل پناه بردن به «قیاس»،«استحسان» و ظنون غیر معتبره همین دست مایه ناچیز روایی است.[۱۱]

در این میان از جمله کسانی که از گنجینۀ علوم محمد و آل محمد(علیهم السلام) بهره کافی و وافی برده اند علامه مجلسی است که عالم بزرگ روزگار خود و دارای ابتکار فراوان در علوم اسلامی به ویژه«علم الحدیث»بود.[۱۲]

بحارالانوار؛دائره المعارف ماندگار علامه مجلسی در علم الحدیث

بدیهی است کتاب بحارالانوار مرحوم مجلسی که اقیانوس عظیم از روایات اهل بیت(علیهم السلام) است دلیل روشن بر ابتکار و نوآوری آن محدث بزرگ در علم الحدیث به شمار می آید؛ ارادۀ علامه مجلسی بر این بود که در این کتاب، تمام احادیث را اعم از صحیح و ضعیف گردآوری کند و نقادی آن را به کتاب های دیگرش واگذارد، لذا علامه ی مجلسی در کتاب مرآه العقول بسیاری از روایات کافی را از نظر سند مورد بحث قرار می دهد.[۱۳]موشکافی و دقت بسیار فوق العادۀ مرحم مجلسی در نقادی احادیث کتاب کافی؛ آن کتاب پر اهمیت ستودنی است.[۱۴]

لذا علامه مجلسی(رحمه الله علیه) کاری عظیم انجام داد و احادیث بسیاری را جمع آوری کرد و اگر این کار را انجام نمیداد معلوم نبود امروز بسیاری از آنهابه دست ما برسد یا خیر، شیوه علامه مجلسی در طرح آیات در کنار روایات و بیان شرحی در ھر باب در کنار باب بندی.احادیث بسیار برجسته است.[۱۵] آری کتاب شریف بحارالانوار ،دائره المعارف عجیب و پرارزشی است.[۱۶]

روش شناسی علمی علامه مجلسی ؛ مخاطب شناسی با هدف رفع نیازهای فکری شیعیان

بی تردید هر علمى که رافع نیاز مردم باشد و براى فرد و جامعه مفید باشد، تحت علم نافع است. [۱۷]در این میان علامه محمد باقر مجلسی، این مرد بزرگ و پرمایه و مویّد به تأییدات الهی و آگاه به نیازهای مختلف پیرامون این مکتب، هر کدام از کتاب های گوناگون را برای هدف خاصی و یا صحیح تر پرکردن خلأ معیّنی نگاشته است.[۱۸]

بی شک علما و بزرگان حوزه ھای علمیه باید با الگوپذیری از آن عالم بزرگ با تدوین و تالیف کتب دینی پاسخگوی نیازھای جامعه باشند.[۱۹]

«حلیه المتقین»؛ برترین کتاب شیعی در سبک زندگی اسلامی

از جمله آثار فاخر علامه مجلسی کتاب پربار «حلیه المتقین» است که آن عالم بزرگ،به زبان فارسی روان و ساده عصر خود، آداب زندگی را در تمام زمینه ها از دیدگاه اسلام و اهل بیت(علیهم السلام) در چهارده باب به رشته تحریر درآورده و در هر باب هر چه را مناسب و باارزش یافته ذکر کرده است به گونه ای که تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، مادی و معنوی انسان را پوشش می دهد.[۲۰]

پشتکار علامه مجلسی؛ الگویی بی بدیل برای طلاب جوان

پشت کار، نظم و انضباط و اخلاص سه عامل مهم موفقیت بزرگان دین در طول تاریخ است.[۲۱] لذا تمام کسانی که به جایی رسیده اند افرادی بودند که برنامه ی منظمی داشتند. افرادی مانند علامه ی مجلسی که کتاب عظیم بحار الانوار را نوشته است با برنامه ی منظمی جلو رفته است. او تیم های تحقیقاتی داشته و افراد مختلفی را به کارهای پژوهشی مختلفی می گماشته و با فیش برداری کارهای خود را پیش می برده است.[۲۲]

وقتی انسان حالات شخصیت هایی همچون علامه مجلسی و دیگر بزرگان را مطالعه می کند، می بیند که این بزرگوارن عجب پشتکاری داشتند؛  از این رو طلاب و روحانیون هم باید پشتکار داشته باشند.[۲۳]

حکایتی از علامه مجلسی(رحمه الله علیه) ؛ نقش تغذیه در تربیت و سرنوشت

از اوصاف پرهیزگاران این است که  اولاً در طلب روزى هستند، ولى روزى حلال و طیب.^[۲۴] زیرا آنچه انسان با آن ارتزاق مى کند، از بزرگترین عوامل مؤثر در جسم و روان و نسل آدمى است، روحیات انسان متأثر از غذائى است که مى خورد، بدن آدمى ساخته شده از چیزى است که تناول مى کند.^[۲۵]

در حالات مرحوم محمدباقر مجلسى هم نقل شده که در وقتى که مادرش بر او باردار بود، مرحوم مجلسى اول (محمدتقى) پدر او گفته بود، هر چه من در خانه مى آورم باید بخورى، نه چیز دیگرى، زیرا نمى خواهم غذاى مشتبهى بخورى، چون بر بچه مؤثر است، مرحوم مجلسى متول شده، و بزرگ مى شود، تا نوجوانى مى شود، روزى برحسب بازى و شیطنت بچه گانه چیزى شبیه میخ بزرگ یا جوالدوزى که به دست داشته در مشک یکى از آب کش ها فرو مى کند، و پا به فرار مى گذارد، خبر به پدر وى مى رسد و پس از این که خسارت را مى پردازد، به مادر وى مى گوید از تو سؤالى مى کنم باید جواب صحیح بدهى مگر نگفتى از غیر از آنچه من ^[۲۶]مى آورم نخورى، گفت چنین نکردم، گفت خیر اگر چنین کرده بودى، این اتفاق نمى افتاد.^[۲۷]

خوب فکر کن چه خورده اى که روى این بچه اثر گذاشته، و امروز چنین کرده است، پس از مدتى فکر، گفت یادم افتاد روزى در حیاط خانه خیاطى مى کردم انارى از درخت همسایه به خانه ما افتاد و من با سوزن به درون آن فرو کرده و مقدار آبى از آن خورده بودم و چون به یاد حرف شما افتادم بقیه را نخوردم،مرحوم مجلسى گفت معما روشن شد، سوزن جوالدوز، و انار مشک شد!^[۲۸]

اینگونه است که  در حدیثى دیگر از پیامبر (صلى الله علیه و آله) می خوانیم:«العِبادَهُ مَعَ اکل الحَرامِ کالبَناء عَلَى الرَّمل؛«عبادت با خوردن حرام مثل بنا ساختن بر زمین رملى و شنى است که به هیچ وجه استقامت ندارد و ساختن ساختمان بر آن کارى عبث و بى فائده است».^[۲۹]

لزوم ساخت سریال و مستند فاخر از زندگی علامه مجلسی(رحمه الله علیه)

رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های سمعی و بصری در دنیای امروز جایگاه بلندی داشته و جزو ارکان تاثیرگذار هستند که در صورت به کارگیری، قابلیت‌های خوبی دارند.[۳۰] این رسانه‌ها را باید جدی گرفت زیرا مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به وسیله این نوع  از رسانه‌ قابل حل یا تخفیف هستند و از این رو باید به آن‌ توجه جدی کرد و مبادا روزی گفته شود که به سبب کمبود اعتبارات از این گونه رسانه استفاده درستی نشده است.[۳۱]

 لذا مسئله اصلی چگونگی به کارگیری فناوری مانند رسانه‌های سمعی و بصری است و هم می‌توان از آن‌ها استفاده خوب کرد و هم قابلیت استفاده منفی از آن‌ها وجود دارد .[۳۲]

با این تفاسیر مسئولیت اصحاب رسانه سنگین است. به ویژه آنکه اصفهان مهد علم و مذهب است و باید این موقعیت اصفهان حفظ شود و حرکت‌هایی که برای متزلزل کردن موقعیت این شهر مهم شروع شده است، به نتیجه نرسد و حسن سابقه و ذهنیت مثبت مردم نیز حفظ شود .[۳۳]

از دیرباز فرهنگ اصفهان در طول تاریخ، فرهنگ غنی بوده، باید مراقب این فرهنگ باشیم و نگذاریم افکار آلوده آن را از بین ببرد. اصفهان مهد علما، حوزه و بزرگان دین و مفاخری چون علامه مجلسی ها است باید از ظرفیت رسانه استفاده کرد و زندگی این مفاخر را به تصویر کشید تا مردم بیشتر با زندگی بزرگان دین آشنا شوند و از رفتار و کردار آنها تاثیر بگیرند.[۳۴]

بی شک  تهیه مستند از زندگی‌ علما ، مایه آشنایی مردم با علمای اسلام است؛ صدا و سیمای اصفهان قرار است درباره زندگی علامه مجلسی فیلم مستندی تهیه کند که این‌گونه فعالیت‌ها سبب آشنایی و جذب مردم است.[۳۵]

هم چنین در زمان حیات مرحوم سلحشور قرار بود تا مجموعه‌ای از زندگی علامه مجلسی(رحمه الله علیه) ساخته شود که با فوت ایشان متوقف شد و کارهای خوبی نیز در این زمینه انجام شده بود امید است این مهم نیز تحقق یابد.[۳۶]

مقبره علامه مجلسی در اصفهان، همچنان غریب؛ لزوم تأسیس دانشکده علوم حدیث علامه مجلسی(رحمه الله علیه)

حوزه های علمیه اصفهان همیشه و به خصوص در قرن های اخیر کانون علم شیعه بوده و در جهان نور افشانی می کرده است و اکنون نیز باید مثل گذشته بدرخشد.[۳۷] حوزه علمیه اصفهان یکی از حوزه های خوب جهان اسلام است و نهضت تحولات علمی و عمرانی همراه با هوش و درایت طلاب و مردم اصفهان آینده روشنی را نوید می دهد.[۳۸]

لذا راه اندازی دانشکده علوم قران مجلسی(رحمه الله علیه) سرآغاز حرکتی بزرگ برای احیای هر چه بیشتر آثار علامه مجلسی(رحمه الله علیه) است که امیدواریم طلاب و دانشجویان این مرکز با فراگیری علوم قرآنی زمینه گسترش هنر چه بیشتر فرهنگ و علوم اسلامی را در ابعاد جهانی فراهم کنند [۳۹] لیکن آنچه تا کنون درباره این رادمرد بزرگ انجام شده به یقین کافی نیست؛ زیرا آثار و تألیفات علامه مجلسی به عنوان احیاگر تشیع همواره مورد توجه بزرگان علم و دانش در حوزه ها بوده است. [۴۰]

مدتی قبل با برخی آقایان در اصفهان جلساتی داشتیم تا آستانه مقدس علامه مجلسی(رحمه الله علیه) در اصفهان آباد شود و جایگاهی در شأن علامه مجلسی و دیگر علمای اصفهان ایجاد شود تا مقام و منزلت علمای اصفهان در کنار بقعه این علامه بزرگوار ایجاد شود.[۴۱] باید مشکلات میراث فرهنگی در محدوده بقعه علامه مجلسی رفع گردد تا به زودی شاهد نوسازی و بهسازی این مکان مقدس باشیم؛مطمئنا اصفهان این توانایی را دارد که مقبره علامه مجلسی را به صورتی ارزشمند و حتی منطبق با شکل قدیم آن طراحی نماید.[۴۲]

هم چنین تأسیس دانشکده حدیث در کنار مقبره علامه مجلسی و ضرورت  تسریع این امر به شدت احساس می شود به ویژه آنکه  مقبره علامه مجلسی در اصفهان هنوز غریب است و وضعیت فعلی آرامگاه این عالم بزرگ جهان اسلام و تشیع به هیچ در شان و جایگاه آن نیست.[۴۳] لذا  وجود چنین مرکز عظیم علمی در کنار این مقبره در خور شأن و شخصیت بزرگوار ایشان و مایه خیر مردم اصفهان و پیشرفت عقائد مذهبی مردم می‌شود[۴۴].

سخن آخر

در خاتمه باید انتظار داشت با تأسی از مرحوم علامه مجلسی (رحمه الله علیه)، از میان طلاب جوان، علمای بزرگ، محققان، مدرسین و خطبا، برخیزد ،امید است ما هم بتوانیم وظیفه خودمان را در این شرایط بسیار حساس ان شاء الله انجام بدهیم.[۴۵]

امیدوارم روح مقدس علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه از اینگونه اقدامات خشنود باشد و همگان توفیق یابند از زحمات آن مرد بزرگ بهره مند شوند، درود خداوند بر روان پاکش باد.[۴۶]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

[۱] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در آیین افتتاحیه سال تحصیلی جدید طلاب استان تهران؛۲۵/۶/۱۳۹۳٫

[۲] همان.

[۳] اعتقاد ما ؛ ص۱۲۳٫

[۴] دائره المعارف فقه مقارن ؛ ج ۱ ؛ ص۱۲۰٫

[۵]  ر. ک: امل الآمل، ج ۲، ص ۲۴۸؛ روضات الجنّات، ج ۲، ص ۹۳- ۷۸؛ اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۱۸۴- ۱۸۲؛ بحار الأنوار، ج ۱۰۲، ص ۱۶۵- ۱۰۵٫

[۶] دائره المعارف فقه مقارن ؛ ج ۱ ؛ ص۱۲۰٫

[۷] جامع احادیث شیعه؛ج۱؛ص۱۷۹؛باب۴٫

[۸]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص۴۱٫

[۹] تاریخ ابن خلدون،ج۲،ص۷۹۶٫

[۱۰] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص۴۱.

[۱۱] همان.

[۱۲] همان.

[۱۳] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛۲۲/۱۲/۱۳۹۰٫

[۱۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص۴۲.

[۱۵]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ در مجتمع آموزش عالی امام خمینی(رحمه الله علیه) قم،۱۱/۲/۱۳۹۳٫

[۱۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص۴۲.

[۱۷] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج ۱ ؛ ص۱۶۱٫

[۱۸] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص۴۲.

[۱۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ در مجتمع آموزش عالی امام خمینی(رحمه الله علیه) قم،۱۱/۲/۱۳۹۳٫

[۲۰] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص۴۲٫

[۲۱] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛۱/۶/۱۳۹۱٫

[۲۲] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ www.eshia.ir.

[۲۳] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛۱/۶/۱۳۹۱٫

[۲۴] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج ۲ ؛ ص۲۰۱٫

[۲۵] همان؛ ص ۲۰۲٫

[۲۶] همان.

[۲۷]همان؛ ص ۲۰۳٫

[۲۸] همان.

[۲۹] همان.

[۳۰] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار کارکنان مرکز صدا و سیمای استان اصفهان؛۱۰/۶/۱۳۹۴.

[۳۱] همان.

[۳۲] همان.

[۳۳] همان.

[۳۴] همان.

[۳۵] همان.

[۳۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با عوامل ساخت مجموعه تاریخی حضرت موسی(علیه السلام)؛۱۸/۹/۱۳۹۵٫

[۳۷] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار آیت الله طباطبایی نژاد، امام جمعه اصفهان؛۲۰/۹/۱۳۸۹٫

[۳۸] همان.

[۳۹] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت راه اندازی دانشکده علوم قران علامه مجلسی(رحمه الله علیه)؛ ۱۳۹۱/۱۱/۱۴.

[۴۰] همان.

[۴۱] همان.

[۴۲] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار شهردار اصفهان؛۲۹/۷/۱۳۹۴٫

[۴۳] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای کنگره بزرگداشت آیت الله مظاهری؛ ۱۱/۶/۱۳۹۵٫

[۴۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار کارکنان مرکز صدا و سیمای استان اصفهان؛۱۰/۶/۱۳۹۴.

[۴۵] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در آیین افتتاحیه سال تحصیلی جدید طلاب استان تهران؛۲۵/۶/۱۳۹۳٫

[۴۶]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مقدمۀ کتاب حلیه المتقین؛ص۴۳

بازدیدها: 204