بسم الله چقدر به اسم اعظم خداوند نزدیک است؟

سرویس قرآن و معارف: برخی از اهل معرفت گفته اند : بسم الله گفتن بنده به منزله “کُن” از پروردگار است. در این باره روایتی نیز رسیده که : “بسم الله به اسم اعظم خدای تعالی نزدیک تر از سیاهی چشم به سفیدی آن است.” بنابراین نمازگزاری که به حکمت نماز  شناخت کامل دارد و به آداب آن پایبند است به جایی می رسد که گفتن “بسم الله الرّحمن الرّحیم” از ناحیه او در آغاز فاتحه الکتاب – که نماز بدون آن کامل نیست – با “کُن” از ناحیه خداوند متعال برابری می کند خدایی که چون لفظ “کُن” از او صادر گردد بدون درنگ مقصود حاصل می آید.

بی جهت نیست که نماز را معراج مؤمن نامیده اند، از این روست که معراج،  واجد اسرار و رازهای بیشماری است که جز با تطهیر قلبی و رسیدن به خضوع درونی در برابر پروردگار آن رازها گشوده و برملا نمی شود. آیت الله جوادی آملی در  اثر گرانمایه شان،“رازهای نماز“ کوشیده است در این بحر مبارک و گرامی غواصی کنند و دُرّ و گوهرهایی از این اقیانوس برای طالبان و مشتاقان صید کنند.

در نماز دورکعتی، و نیز در دو رکعت اول نمازهای سه رکعتی و چهار رکعتی، قرائت فاتحه الکتاب و سوره معتبر است. در حدیث آمده است که “لا صلاه الّا بفاتحه الکتاب”،  بنابراین خواندن مقداری قرآن در نماز – آن گونه که در فقه تدوین شده – واجب است. قرائت، راز و نهانی دارد به اعتبار این که آنچه خوانده می شود – قرآن – دارای راز است پس تا وقتی قاری رازخواه نباشد به راز قرائت نمی رسد و نیز به سرّ و نهان قرآن دست نمی یابد و همچنان قرائت وی ناقص می ماند.

گواهی بر رازمندی قرائت در نماز

گواه بر این که آنچه قرائت شده یعنی قرآن کریم برای آن رازی وجود دارد آیه ای است که خدواند سبحان بیان فرموده: إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ *  وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ / ما آن را قرآنی عربی قرار دادیم، باشد که بیندیشند و به راستی آن در کتاب اصلی – لوح محفوظ – به نزد ما سخت والا و پرحکمت است.”

نهان قرآن را پاکان مَسّ می کنند

این آیات دلالت دارند که آنچه میان دو جلد به عنوان کتاب عربی قرار گرفته قرآن است و همین قرآن از آن جهت که در لوح محفوظ است و از این نظر که “علیٌ حکیم” است نیز قرآن است و در آنجا یعنی در لوح محفوظ و نزد خدا هیچ جایی برای اعتبار و وضع واژه های عربی یا عبری و مانند آن وجود ندارد و نزد خداوند جز امر مجرد کامل عقلی نیست یعنی چیزی که تنها عقل محض و خالص از آمیزه های خیال و توهّم بدان راه می یابد.

همان گونه که ظاهر قرآن عربی را جز کسی که از آلودگی های ظاهری و باطنی پاک است نباید مسّ کند نهان قرآن را نیز جز پاکیزه از چرک و آلودگی که همان توجه به غیر معبود است مسّ نمی کند کسی که به غیر خدا می نگرد توان عروج و باریابی به مقام لدنّی و عنداللهی را ندارد و وقتی نتواند به آن پایه عروج کند توان دست یازی به لوح محفوظ را که سخت والا و پرحکمت است ندارد چون آن نزد خدای تعالی است.

سورچرانی با کمال خواهی گرد نمی آید

همان گونه که ظاهر قرآن عربی از پیش رو از پشت سر باطل به سویش نمی آید نهان آن نیز که بسی بلندمرتبه و حکیمانه است همیشه منزه از رهیابی باطل به آن از هر سو و سمت است و آن کس که در دل و جانش به مقدار ذره ای محبت دنیا که سره هر خطا و باطل است وجود داشته باشد چگونه می تواند به رازی دست یازد که از مطلق بطلان و خطا مصون و محفوظ است؟ زیرا خطا به هیچ گاه با عزم و آهنگ درست و لغزش ناپذیر و خالص جمع نخواهد شد چنان که سورچرانی با آهنگ کمال خواهی گرد نمی آید.

کدام نمازگزار به راز نهان نماز پی می برد؟

چون رعایت آداب نماز وسیله رسیدن به نهان است نمازگزاری که آن را چون حضور قلب رعایت می کند به راز نهان آن دست می یازد و آن وجود خارجی عقلی است که بسی برتر از وجود مثالی است چه رسد به وجود طبیعی به ویژه وجود اعتباری که در جهان طبیعت تحقق می یابد.

نماز را که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم در معراج به جای آورد واجد همه ویژگی های نماز بود. نمازگزاری که حضور تامّ دارد تنها کسی است که با پروردگارش به نجوا می ایستد و می گوید: “ایّاک نعبد و ایّاک نستعین/  تنها تو را می پرستیم و تنها از تو کمک می جوییم.” بدیهی است این نمازگزار که برحسب تعبیر به متکلم مع الغیر – “نعبد” و “نستعین” – غرق شهوت کثرت است هنوز به مقام وحدت خالص که در آنجا اثری از نجوا و نجواکننده نیست نرسیده است چه رسد به سایر عبادت پیشگانی که خدا را به ندا می خوانند – نه به نجوا و راز – و خدا را می خوانند تا از او کمک بطلبند لیکن نباید مأیوس بود چون نردبان ترقی همچنان منصوب است و فرمان به خواندن و بالا آمدن همواره شنیده می شود و اجرای فرمان امکان پذیر و آسان است.

“بسم الله“ گفتن بنده با “کُن“ پروردگار برابری می کند

این سخن گذشت که نظام خارجی بر زیرساخت قانون علیّت و معلولیّت استوار است، چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: “کلّ قائم فی سواه معلول” یعنی هر موجودی که وجودش عین ذاتش نباشد معلول چیزی است که وجودش عین ذاتش باشد. بدون شک علّت باید قوی تر از معلول باشد با این وجود برخی از اهل معرفت گفته اند : بسم الله گفتن بنده به منزله “کُن” از پروردگار است. در این باره روایتی نیز رسیده که : “بسم الله به اسم اعظم خدای تعالی نزدیک تر از سیاهی چشم به سفیدی آن است.” بنابراین نمازگزاری که به حکمت نماز  شناخت کامل دارد و به آداب آن پایبند است به جایی می رسد که گفتن “بسم الله الرّحمن الرّحیم” از ناحیه او در آغاز فاتحه الکتاب – که نماز بدون آن کامل نیست – با “کُن” از ناحیه خداوند متعال برابری می کند خدایی که چون لفظ “کُن” از او صادر گردد بدون درنگ مقصود حاصل می آید.

که سرّ اسم اعظم از بزرگ ترین رازهاست

روشن است که قرائت با توجه به  وجود اعتباری آن، توان تأثیر امر خارجی را ندارد بلکه از آن جهت که دارای راز وجودی است بر این امر توانمند است و ” اسم” – بلکه مطلق اسماء الله –  امری است وجودی و ار هر عیب و نقص منزه از این رو خداوند سبحان به رسولش صلی الله علیه و آله  و سلّم، فرمان به تسبیح اسم داده است: “سبّح اسم ربّک الاعلی / نام پروردگار والای خود را به پاکی بستای.”  این اسم، سرّ اسم لفظی است که نمازگزار آن را بر زبان جاری می کند و پوشیده نیست که سرّ اسم اعظم از بزرگ ترین رازهاست و جز با پاره کردن همه حجاب ها بدان نمی توان دست یافت چنان که در بحث تکبیرهای آغازین نماز گذشت. از این رو در حدیث معراج چنین آمده است: “… فلمّا فرغ من التکبیر و الافتتاح اوحی الله الیه سمّ باسمی فمن اجل ذلک جعل بسم الله الرّحمن الرّحیم فی اوّل السّوره” چون پیامبر (ص) از تکبیر و افتتاح فارغ شد خداوند به او وحی فرمود که نام مرا ببر از این رو “بسم الله الرّحمن الرّحیم” در آغاز سوره قرار گرفت.

Views: 704