تفسیر تسنیم (اجمالی)| جلد پنجم،سوره بقره، پاورقیها

۱- سوره توبه ، آیه ۲۹٫

۲- مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۰۰٫

۳- سوره اعراف ، آیه ۱۵۶٫

۴- عمروبن علا گفته است : لا نّهم یتهوّدون عند القراءه اءى یتحرکون ؛ یعنى چون تورات خوانند جنبند (منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۲۸۵). سرّ تحرّک آنان در حال قراءت تورات آن است که اینان بر این باورند که آسمان ها و زمین ها هنگام نزول تورات به حرکت درآمد (کشف الا سرار، ج ۱، ص ۲۱۴-۲۱۶).

۵- کشّاف ، ج ۱، ص ۱۴۶٫

۶- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۱٫

۷- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۱٫

۸- بحار، ج ۱۴، ص ۲۷۲٫

۹- ۱۳: ۵۴-۵۸٫

۱۰- سوره صف ، آیه ۱۴٫

۱۱- تفسیر صافى ، ج ، ص ۱۲۳٫

۱۲- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۱٫

۱۳- لغت نامه دهخدا، ص ۱۲۹۹۰، تفسیر صابئین .

۱۴- مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۰۱٫

۱۵- براى تفصیل بیشتر ر.ک : تفاسیرى مانند المیزان و مواهب الرّحم ن ، ذیل آیه مورد بحث . ۱۶-سوره حج ، آیه ۱۷٫

۱۷- سوره انعام ، آیه ۲۵٫

۱۸- سوره یونس ، آیه ۴۲٫

۱۹- سوره بقره ، آیه ۶۱٫

۲۰- سوره حجرات ، آیه ۱۴٫

۲۱- سوره نساء، آیه ۱۳۶٫

۲۲- جوامع الجامع ، ج ۱، ص ۵۶؛ منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۲۸۴؛ تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۱؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۰٫

۲۳- سوره حجّ، آیه ۱۷٫ در آیه مورد بحث سخنى از مشرکان و مجوس به میان نیامده ، ولى در سوره حجّ مشرکان در عرض گروه هاى پنج گانه یهود، نصارا، مجوس ، صابئان و مؤ منان قرار گرفته اند؛ زیرا ممکن است آیه درصدد استیعاب ذکر همه اقوام نبوده ، بلکه در صدد ذکر اسامى مللى است که بیشتر مورد ابتلا بوده یا هستند. نیز ممکن است التقاط مجوس با برخى از سنّت هاى شرک آلود، آنان را در بعضى از احکام (نه همه آن ) به مشرکان ملحق کرده باشد.

۲۴- تفسیر اءبوالسعود، ج ۴، ص ۱۲٫

۲۵- غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۰۲٫

۲۶- این تعبیر را روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۰ از سُدّى نقل کرده است .

۲۷- الکاشف ، ج ۱، ص ۱۱۸ و ابوحیان اندلسى مطابق نقل آلوسى در روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۳٫

۲۸- مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۲۶۹٫

۲۹- سوره آل عمران ، آیه ۸۵٫

۳۰- سوره بیّنه ، آیه ۶٫

۳۱- سوره توبه ، آیه ۲۹٫

۳۲- سوره بقره ، آیه ۲۵۶٫

۳۳- سوره کهف ، آیه ۲۹٫

۳۴- سوره انسان ، آیه ۳٫

۳۵- سوره انبیاء، آیه ۲۵٫

۳۶- سوره نحل ، آیه ۲٫

۳۷- سوره بقره ، آیه ۹۸٫

۳۸- سوره الرّحمن ، آیه ۱۱٫

۳۹- سوره حج ، آیه ۵۴٫

۴۰- تواصى به حقّ و تواصى به صبر به معناى تقدیم روابط بر ضوابط نیست ، بلکه بذل آبرو و مایه گذاشتن از حیثیت و اعتبار خود براى رفع مشکلات بندگان خداست که کارى بسیار دشوار همانند بذل مال یا مهم تر از آن است و معرفت موارد بذل آبرو مانند معرفت موارد بذل مال ، جو شناخت صراط مستقیم است که معرفت آن از مو باریک تر و عمل طبق آن ازرفتن بر لبه شمشیر تیز دشوارتر است . در هر حال ، مطابق سوره عصر کسى خسارت نمى بیند که اوّلاً، مؤ من باشد و ثانیاً، تواصى به حقّ سفارش به ایمان داشته باشد و ثالثاً، عمل صالح انجام دهد و رابعاً، به دنبال آن تواصى به صبر (سفارش به عمل صالح ) داشته باشد؛ یعنى اگر خودِ شخص مؤ من است دیگران را نیز تواصى به حق کند تا آنها نیز مؤ من شوند و اگر خود شخص عمل صالح کند، دیگران را نیز به صبر توصیه کند تا آنها نیز به عمل صالح برسند.

۴۱- سوره بقره ، آیه ۸۰٫

۴۲- سوره زلزله ، آیه ۸٫

۴۳- سوره آل عمران ، آیه ۳۰٫

۴۴- سوره تکویر، آیه ۱۴٫

۴۵- سوره جمعه ، آیات ۶-۷٫

۴۶- سوره نحل ، آیه ۹۶٫

۴۷- سوره شعراء، آیه ۹۰٫

۴۸- سوره آل عمران ، آیه ۱۳۱٫

۴۹- سوره قصص ، آیه ۸۸٫

۵۰- سوره نحل ، آیه ۹۶٫

۵۱- سوره حشر، آیه ۲۱٫

۵۲- سوره شورى ، آیات ۳-۵٫

۵۳- سوره مزّمل ، آیه ۵٫

۵۴- سوره انعام ، آیات ۱۵۵-۱۵۶٫

۵۵- وسائل الشیعه ، کتاب الجهاد، ابواب جهاد العدوّ، باب ۴۹، احادیث ۱، ۳، ۵، ۷، ۸ و ۹٫

۵۶- سوره فصّلت ، آیه ۳۷٫

۵۷- کشاف ، ج ۴، ص ۲۰۱٫

۵۸- ر.ک : جامع البیان ، ج ۱، ص ۲۵۳٫

۵۹- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۲۸۳٫

۶۰- تفسیر صدرالمتاءلهین ، ج ۳، ص ۴۵۱٫

۶۱- کنزالعرفان ، ج ۱، ص ۳۶۳٫

۶۲- مختلف الشیعه ، ج ۴، ص ۴۴۴و۴۴۶٫

۶۳- جواهرالکلام ، ج ۲۱، ص ۲۳۱٫

۶۴- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۱٫

۶۵- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۱٫

۶۶- التحریر والتنویر، ج ۱، ۵۱۷٫

۶۷- لغت نامه دهخدا، ذیل کلمه صابى ، به نقل از لباب الا لباب ، ج ۲، ص ۱۲۲، با تغییر اندک .

۶۸- جامع البیان ، ج ۱، ص ۲۵۳٫

۶۹- کتاب الا صلاح ، ص ۱۵۷-۱۵۸٫

۷۰- سوره حجّ، آیه ۱۷٫

۷۱- کتاب الا صلاح ، ص ۱۶۲-۱۶۳٫ در تحلیل مزبور راجع به رافضه نقد اساسى وجود دارد که طرح آن در این جا مناسب نیست .

۷۲- کتاب الا صلاح ، ص ۱۵۷-۱۵۸٫ بررسى این قسم از گفتار ابوحاتم نیز از هدف این مبحث بیرون است .

۷۳- سوره توبه ، آیه ۳۰٫

۷۴- سوره مائده ، آیه ۷۳٫

۷۵- مفاهیم صابئیّه مندائیه ، ص ۱۰۴، با اندک تغییر.

۷۶- الصابئون فى حاضرهم و ماضیهم ، ص ۵۵-۵۶٫

۷۷- همان ، ص ۶۹٫

۷۸- الصابئون فى حاضرهم و ماضیهم ، ص ۹۷-۹۸٫

۷۹- همان ، ص ۱۱۴-۱۱۵٫

۸۰- همان ، ص ۱۱۸-۱۲۲٫

۸۱- تحقیقى در دین صابئین مندائى با تکیه بر متون مندائى ، ص ۲۳۲-۲۳۶٫

۸۲- الصابئون فى حاضرهم و ماضیهم ، ص ۸۶-۹۲٫

۸۳- سوره بقره ، آیه ۸٫

۸۴- سوره بقره ، آیه ۲۷۸٫

۸۵- سوره روم ، آیه ۳۲٫

۸۶- سوره نساء، آیه ۱۲۴٫

۸۷- سوره نساء، آیه ۱۲۳٫

۸۸- سوره نساء، آیه ۱۲۴٫

۸۹- سوره نحل ، آیه ۹۷٫

۹۰- بحار، ج ۶، ص ۸۲٫

۹۱- سوره کهف ، آیه ۴۶٫

۹۲- سوره توبه ، آیه ۱۰۲٫

۹۳- سوره اسراء، آیه ۳۸٫

۹۴- سوره حشر، آیه ۷٫

۹۵- سوره لقمان ، آیه ۳۰٫

۹۶- سوره بقره ، آیه ۱۴۷٫

۹۷- سوره حجرات ، آیه ۱۳٫

۹۸- سوره حجرات ، آیه ۱۱٫

۹۹- سوره حج ، آیه ۱۷٫

۱۰۰- سوره آل عمران ، آیات ۱۱۳-۱۱۵٫

۱۰۱- سوره آل عمران ، آیه ۱۹۹٫

۱۰۲- سوره مائده ، آیات ۸۳-۸۴٫

۱۰۳- سوره نحل ، آیه ۹۷٫

۱۰۴- سوره انبیاء، آیه ۷۵٫

۱۰۵- سوره بقره ، آیه ۱۰۵٫

۱۰۶- سوره بیّنه ، آیه ۱٫

۱۰۷- سوره بیّنه ، آیه ۶٫

۱۰۸- سوره آل عمران ، آیه ۷۰٫

۱۰۹- سوره مائده ، آیات ۱۷و۷۲٫

۱۱۰- سوره مائده ، آیه ۷۳٫

۱۱۱- سوره توبه ، آیه ۳۰٫

۱۱۲- سوره بقره ، آیه ۱۰۹٫

۱۱۳- سوره آل عمران ، آیه ۶۹٫

۱۱۴- سوره آل عمران ، آیه ۷۲٫

۱۱۵- سوره فصّلت ، آیه ۲۶٫

۱۱۶- سوره بقره ، آیه ۷۹٫

۱۱۷- سوره نساء، آیه ۱۶۲٫

۱۱۸- سوره بقره ، آیه ۱۳۷٫

۱۱۹- سوره مائده ، آیه ۶۶٫

۱۲۰- سوره جاثیه ، آیه ۲۴٫

۱۲۱- لطائف الا شارات ، ج ۱، ص ۱۰۸٫

۱۲۲- سوره توبه ، آیه ۲۹٫

۱۲۳- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۵٫

۱۲۴- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۵٫

۱۲۵- مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۰۰٫

۱۲۶- الدّر المنثور، ج ۱، ص ۱۸۳٫

۱۲۷- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۴٫

۱۲۸-نور الثقلین ، ج ۱، ص ۸۵٫

۱۲۹- نور الثقلین ، ج ۱، ص ۸۵٫

۱۳۰- بحار، ج ۸، ص ۲۹۶٫

۱۳۱- سوره عنکبوت ، آیه ۱۳٫

۱۳۲- الدّر المنثور، ج ۱، ص ۱۷۹٫

۱۳۳- الدّرالمنثور، ج ۱، ص ۱۷۹٫

۱۳۴- الدّرالمنثور، ج ۱، ص ۱۸۲٫

۱۳۵- سوره آل عمران ، آیه ۱۹ .

۱۳۶- جامع البیان ، ج ۱، ص ۲۵۴-۲۵۶؛ البحر المحیط، ج ۱، ص ۲۴۰-۲۴۱٫

۱۳۷- میزان الحکمه ، ج ۵، ص ۲۱۲۱، ح ۱۴۲۸۰٫

۱۳۸- همان ، ح ۱۴۲۸۲٫

۱۳۹- شرح غرر الحکم ، ج ۲، ص ۷۱٫

۱۴۰- بحار، ج ۳۳، ص ۵۹۹٫

۱۴۱- شرح غررالحکم ، ج ۶، ص ۴۱۶٫

۱۴۲- میزان الحکمه ، ج ۱، ص ۳۰۶، ح ۱۲۸۹٫

۱۴۳- بحار، ج ۶۹، ص ۱۹٫

۱۴۴- میزان الحکمه ، ج ۱، ص ۳۰۶، ح ۱۲۹۵٫

۱۴۵- نهج البلاغه ، خطبه ۲۰۴، امیر مؤ منان على هر شب پس از نماز عشا این خطبه را ایراد مى فرمود؛ هر چند در ابتادى خطبه کان کثیراً ما ینادى به اءصحابه آمده ، ولى در جوامع روایى زمان آن ، هر شب پس از نماز عشا ذکر شده است (ر.ک : بحار، ج ۶۸، ص ۱۷۲).

۱۴۶- نهج البلاغه ، خطبه ۷۶٫

۱۴۷- همان ، حکمت ۱۱۳٫

۱۴۸- سوره اعراف ، آیه ۳۴٫

۱۴۹- براساس برخى روایات جناب عزرائیل (سلام اللّه علیه ) در هر شبانه روز پنج بار (که همان اوقات نمازهاى پنج گانه است ) به خانه هر کسى توجّه مى کند. پس هیچ کس از نظر آن حضرت غایب نیست . (بحار ج ۶، ص ۱۴۱،۱۴۳،۱۶۹).

۱۵۰- نه این که خودسرانه کار کند که گویا خود راامام خویش قرار داده است : کاءنّ کلّ امرى ءٍ منهم إ مام نفسه (نهج البلاغه ، خطبه ۸۸).

۱۵۱- سوره کهف ، آیه ۴۶٫

۱۵۲- سوره بقره ، آیه ۱۹۷٫

۱۵۳- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۴٫

۱۵۴- سوره شورى ، آیه ۱۱٫

۱۵۵- بحار، ج ۸، ص ۲۸٫

۱۵۶- همان ، ج ۲، ص ۲۶۷٫

۱۵۷- مجمع البیان ، ج ۱، ص ۲۶۲٫

۱۵۸- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۳٫

۱۵۹- المنار، ج ۱، ص ۳۴۰-۳۴۱٫

۱۶۰- المیزان ، ج ۱، ص ۱۹۸٫

۱۶۱- سوره نساء، آیه ۱۵۴٫

۱۶۲- سوره اعراف ، آیه ۱۷۲٫

۱۶۳- سوره بقره ، آیه ۳۸٫

۱۶۴- سوره مائده ، آیه ۱۲٫

۱۶۵- سوره اعراف ، آیه ۱۶۹٫

۱۶۶- سوره حج ، آیه ۵٫

۱۶۷- ر.ک : غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۰۴؛ تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۳؛ آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۹۹، تفسیر اءبوالفتوح ، ج ۱، ص ۳۱۹؛ تفسیر کبیر، ج ۳-۴، ص ۱۰۷٫

۱۶۸- سوره تین ، آیه ۲٫

۱۶۹- سوره مؤ منون ، آیه ۲۰٫

۱۷۰- سوره طه ، آیه ۱۲٫

۱۷۱- سوره اعراف ، آیه ۱۷۱٫

۱۷۲- ر.ک : سوره بقره ، آیه ۹۳، سوره نساء، آیه ۱۵۴، سوره مریم ، آیه ۵۲، سوره طه ، آیه ۸۰، سوره قصص ، آیات ۲۹ و ۴۶ و سوره طور، آیه ۱٫

۱۷۳- این قانون اطّراد غیراز قانون اطرادى است که در علامت حقیقت و مجاز مطرح است . ۱۷۴- سوره اعراف ، آیه ۱۷۱٫

۱۷۵- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۳، به تعبیر قیل به قائل مجهول نسبت داده است .

۱۷۶- سوره نساء، آیه ۱۵۴٫

۱۷۷- محاسن برقى ، ج ۱، ص ۴۰۷٫

۱۷۸- بحار، ج ۲، ص ۴۰٫

۱۷۹- سوره نساء، آیه ۸۲٫

۱۸۰- سوره مائده ، آیه ۱۳٫

۱۸۱- نهج الفصاحه ، ج ۲، ص ۹۱۶٫

۱۸۲- تفسیر صدرالمتاءلهین ، ج ۳، ص ۴۶۲٫

۱۸۳- ج ۳-۴، ص ۱۰۶٫

۱۸۴- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۲۸۶٫

۱۸۵- سوره رعد، آیه ۲٫ آنچه به عنوان جاذبه یا فشار متعادل نسبت به مثل زمین مطرح مى شود،تنها بعضى از اجزاى سبب مادى است ، نه همه آن .

۱۸۶- سوره ملک ، آیه ۱۹٫

۱۸۷- پسر عمرو عاص مى گوید: ما از فتح خیبر به دست على تعجّب نکردیم ، لیکن ازاین تعجّب کردیم که درى رااز جاى مى کند و چهل ذراع به پشت سر پرتاب مى کند که چهل نفر تحمّل انتقال آن را نداشتند. ما عجبنا من فتح اللّه خیبر على یدى علیّ ولکنّا عجبنا من قلعه الباب و رمیه خلفه اءربعین ذراعاً و لقد تکلّف حمله اءربعون رجلاً فما اءطاقوه .

هنگامى که خبر این حادثه به رسول مکرّم رسید فرمود: سوگوند به کسى که جانم در دست اوست ، چهل فرشته او را در این کار پشتیبانى مى کردند: والذى نفسى بیده لقد اءعانه علیه اءربعون ملکاً و خود آن حضرت نیز در نامه اى به سهل بن حنیف مى نویسد: واللّه ما قلعت باب خیبر و رمیت به خلف ظهرى اءربعین ذراعاً بقوّه جسدیه ولا حرکه غذائیه لکنّى اءیّدت بقوه على قتالى لما ولیت (امالى صدوق ، مجلس ۷۷، ح ۱۰، ص ۴۱۴٫

۱۸۸- سوره اعراف ، آیه ۱۴۳٫

۱۸۹- سوره اعراف ، آیه ۱۷۱٫

۱۹۰- تفسیر صدرالمتاءلهین ، ج ۳، ص ۴۵۶-۴۶۶٫

۱۹۱- سوره بقره ، آیه ۲۵۶٫

۱۹۲- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۴٫

۱۹۳- سوره اعراف ، آیه ۱۷۱٫

۱۹۴- المنار، ج ۱، ص ۳۴؛ التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۵۲۴٫

۱۹۵- سوره یونس ، آیه ۹۱٫

۱۹۶- سوره آل عمران ، آیه ۱۹٫

۱۹۷- سوره مائده ، آیه ۴۸٫

۱۹۸- سوره مائده ، آیه ۳٫

۱۹۹- سوره حشر، آیه ۷٫

۲۰۰- سوره آل عمران ، آیه ۱۳۹٫

۲۰۱- سوره اعراف ، آیه ۱۳۸٫

۲۰۲- سوره مزمّل ، آیه ۲۰٫

۲۰۳- سوره اعراف ، آیه ۱۴۵٫

۲۰۴- سوره مریم ، آیه ۱۲٫

۲۰۵- بحار، ج ۴۴، ص ۳۶۵٫

۲۰۶- سوره اعراف ، آیه ۱۷۰٫

۲۰۷- سوره نساء، آیه ۳۲٫

۲۰۸- سوره نور، آیه ۲۱٫

۲۰۹- مفاتیح الجنان ، مناجات خمس عشره ، مناجاه الشاکرین .

۲۱۰- سوره نور، آیه ۱۰٫

۲۱۱- سوره نور، آیه ۲۰٫

۲۱۲- سوره نور، آیه ۱۴٫

۲۱۳- سوره نور، آیه ۲۱٫

۲۱۴- سوره نساء، آیه ۸۳٫ ۲۱۵- سوره بقره ، آیه ۱۷۷٫ صابران حین الباءس کسانى هستند که در خط آتش جنگ و جبهه مقدم جهاد مقاومت مى کنند.

۲۱۶- سوره اعراف ، آیه ۱۵۶٫

۲۱۷- سوره اعراف ، آیه ۱۵۶٫

۲۱۸- سوره آل عمران ، آیه ۱۵۲٫

۲۱۹- سوره نساء، آیه ۳۲٫

۲۲۰- سوره ابراهیم ، آیه ۳۴٫

۲۲۱- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۵٫

۲۲۲- همان ، ص ۱۰۶٫

۲۲۳- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۵٫

۲۲۴- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۵؛ محاسن برقى ، ج ۱، ص ۴۰۷٫

۲۲۵- بحار، ج ۶۷، ص ۲۰۵٫

۲۲۶- تفسیر عیاشى ؛ ج ۱، ص ۴۵؛ تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۵٫

۲۲۷- سوره نازعات ، آیه ۴۵٫

۲۲۸- سوره اعراف ، آیه ۱۸۸٫

۲۲۹- مجمع البیان ، ج ۱-۲، ص ۲۶۵٫

۲۳۰- مجمع البیان ، ج ۱-۲، ص ۲۶۵٫

۲۳۱- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۴٫

۲۳۲- سوره نساء، آیه ۴۷٫

۲۳۳- ر.ک : غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۰۶٫

۲۳۴- سوره مائده ، آیه ۳۸٫

۲۳۵- سوره اسراء، آیه ۲٫

۲۳۶- سوره انبیاء، آیه ۹۱٫

۲۳۷- سوره صافّات ، آیه ۶۳٫

۲۳۸- سوره اعراف ، آیه ۱۶۳٫

۲۳۹- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۶٫

۲۴۰- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۶٫

۲۴۱- سوره نباء، آیه ۹٫ نائم را مَسْبُوت گویند و در سخنان امیر مؤ منان آمده است : نعوذ باللّه من سبات العقل (نهج البلاغه ، خطبه ۲۲۴).

۲۴۲- اصل این که بنى اسرائیل روز جمعه را به شنبه تبدیل کردند، در روایتى از امام صادق نیز نقل شده است که در مبحث روایى خواهد آمد. (ر.ک : ص ۱۶۱).

۲۴۳- غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۰۵٫

۲۴۴- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۶٫

۲۴۵- سوره ی س ، آیه ۸۲٫

۲۴۶- سوره فصّلت ، آیه ۱۱٫

۲۴۷- نهج البلاغه ، خطبه ۱۸۶٫

۲۴۸- سوره نساء، آیه ۴۷٫

۲۴۹- سوره فصّلت ، آیه ۱۱٫

۲۵۰- سوره فتح ، آیه ۴٫

۲۵۱- سوره توبه ، آیه ۱۱۹٫

۲۵۲- سوره صف ، آیه ۱۴٫

۲۵۳- سوره نساء، آیه ۱۳۵٫

۲۵۴- سوره انبیاء، آیه ۶۹٫

۲۵۵- سوره انبیاء، آیه ۱۱٫

۲۵۶- سوره هود، آیه ۱۰۲٫

۲۵۷- سوره نساء، آیه ۸۴٫

۲۵۸- سوره اعراف ، آیه ۱۶۶ و آیه مورد بحث .

۲۵۹- سوره اعراف ، آیه ۱۶۶٫

۲۶۰- سوره اعراف ، آیه ۱۶۴٫

۲۶۱- سوره اعراف ، آیه ۶۰٫

۲۶۲- سوره جمعه ، آیه ۵٫

۲۶۳- سوره اعراف ، آیات ۱۷۵-۱۷۶٫

۲۶۴- سوره مائده ، آیه ۶۰٫

۲۶۵- این گروه قائلند که روح انسان پس از مرگ یا به بدن انسان دگرى تعلق مى یگرد که آن را نسخ مى نامند، یابه بدن حیوانى مى پیوندد و به آن مسخ مى گویند، یا در گیاه یا جمادى حلول مى کند و آن را رسخ و فسخ مى نامند. در علوم عقلى ثابت شده که همه این اقسام محال است .

۲۶۶- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۷٫

۲۶۷-ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۴۴٫

۲۶۸- تاءویلات مولى عبدالرزاق کاشانى ، ج ۱، ص ۵٫

۲۶۹- همان ، ص ۵۵-۵۶٫

۲۷۰- همان ، ص ۵۷٫

۲۷۱- تاءویلات مولى عبدالرزاق کاشانى ، ج ۱، ص ۵۶٫

۲۷۲- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۴۹٫

۲۷۳- مثنوى مولوى ، دفتر پنجم ، ص ۳۲۳٫

۲۷۴- شرح مثنوى سبزوارى ، ج ۳، ص ۱۷۷٫

۲۷۵- نهج البلاغه ، حکمت ۲۱۱٫

۲۷۶- سوره مائده ، آیه ۳۸٫

۲۷۷- سوره مائده ، آیه ۳۸٫

۲۷۸- سوره اعراف ، آیه ۱۶۳٫

۲۷۹- سوره مائده ، آیه ۹۵٫

۲۸۰- سوره مائده ، آیه ۹۴٫

۲۸۱- سوره نور، آیه ۳۰٫

۲۸۲- سوره هود، آیه ۵۶٫

۲۸۳- نهج البلاغه ، خطبه ۱۹۸٫

۲۸۴- سوره مائده ، آیه ۶۰٫

۲۸۵- سوره بقره ، آیه ۹۰٫

۲۸۶- سوره بقره ، آیات ۴۷ و ۱۲۲٫

۲۸۷- سوره مائده ، آیه ۶۰٫

۲۸۸- سوره اعراف ، آیه ۱۶۶٫

۲۸۹- تفسیر قمى ، ج ۱، ص ۱۸۱٫

۲۹۰- ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۴۴٫

۲۹۱- صاحب تفسیر الکاشف در ذیل آیه مورد بحث (ج ۱، ص ۱۲۲) پس از اشاره به سخن المنار و پاسخ به آن از طریق قبول مستثنا بودن بنى اسرائیل ، نتیجه مى گیرد که پس مى توان به ظاهر آیه ورفعنا فوقکم الطور (سوره بقره ، آیه ۶۳) ملتزم شد و برافراشته شدن کوه بر بالاى سر بنى اسرائیل را نیز از قبیل اکراه و الجاى آنان بر اخذ به احکام تورات دانست . سپس مى گوید: سخن علاّمه طباطبایى در المیزان که مى فرماید: إ ن رفع الجبل لایدل على الا لجاء والا کراهْ لا نه لا إ کراه فى الدّین نسبت به قومى که معامله خداوند با آنان تحت ضوابط قواعد نمى گنجد، دور از واقعیتاست وما حکمتِ الهى را دراین مورد نمى دایم . البته شاید حکمت آن این باشد که خداى سبحان اراده کرده است این امّت را مَثَلى براى جامعه بشرى قرار دهد و به آنان بفهماند که زندگى بدون رنج و تلاش و با وابستگى ، گوارا و شیرین نمى شود و ترقّى و تمدّن و پیشرفت به وجود نمى آید.

براى جواب از این اشکال و تبیین و تحلیل نظر علامه طباطبایى ، رجوع شود به آنچه در این باره در ذیل آیه ۶۳ گذشت و اجمال آن این که آنچه در قیّم المیزان آمده ، هم مطابق با قرآن است و هم منطبق بر برهان ؛ نه سنّت قطعى الهى تخصیص پذیر است و نه دلیل عقلى استثنا را تحمّل مى کند.

۲۹۲- چنان که وقوع پدیده هایى مانند زلزله ، سیل ، خسوف و کسوف در قیاس با امورى مانند طلوع و غروب خورشید، نادرالوجود است ، لیکن همین پدیده هاى نادرالوجود نیز هرگاه شرایط تحقق آنها فراهم شود، به وقوع مى پیوندد و تحقق آنها ضرورى است ؛ بنابراین ،نادرالوجود بودن آنها بدین معناست که شرایط تحقق آنها کمتر فراهم مى شود، نه این که با وجود شرایط و موجبات تحقق آنها، باز هم وقوع آنها اتفاقى باشد.

۲۹۳- مباحث عقلى با زبان برهان سخن مى گوید و نتیجه قطعى وى قینى آن هیچ گاه استثن و تخصیص نمى پذیرد؛ برخلاف مسائل تاریخى وجتماعى که تحلیل گران مسائل تاریخى و اجتماعى غالباً با مبادى و علل واقعى رخدادها آشنا نیستند، بلکه تنها با علایم و دلایل سر و کار دارند؛ از این رو پدیده هاى اجتماعى نادرالوجود را استثنا و خصیص در اصول کلى و آنها را اتفاق تلقى مى کنند؛ بنابراین ، در مباحث اجتماعى مى توان ، با مسامحه ، از استثنا و اتفاق سخن گفت ، اما در مباحث عقلى جایگاهى براى آنان نیست .

۲۹۴- سوره نساء،آیه ۴۷٫

۲۹۵- سوره اعراف ، آیه ۱۷۹٫

۲۹۶- سوره اعراف ، آیه ۱۷۹٫

۲۹۷- سوره جمعه ، آیه ۵٫

۲۹۸- سوره اعراف ، آیه ۱۷۶٫

۲۹۹- بحار، ج ۲۳، ص ۲۳۳٫

۳۰۰- المحجّه ، ج ۵، ص ۴۹٫

۳۰۱- نهج البلاغه ، حکمت ۲۱۱٫

۳۰۲- سوره نباء، آیه ۱۸٫

۳۰۳- نورالثقلین ، ج ۵، ص ۴۹۳؛ تفسیر صافى ، ج ۵، ص ۲۷۵٫

۳۰۴- سوره بقره ، آیه ۲۷۵٫

۳۰۵- نهج البلاغه ، خطبه ۸۷٫

۳۰۶- نهج البلاغه ، خطبه ۸۷٫

۳۰۷- مقصود حافظ ابن کثیر که بین دو قول جمع کرده این است که هم مسخ معنوى حاصل شد و هم مسخ صورى ؛ نان که تصویر قسم دوم چنین است ؛ بنابراین ، مراد قائل مبهم نیست ؛ هر چند برخى مراد آن را نامعلوم پنداشته اند (المنار، ج ۱، ص ۳۴۵٫

۳۰۸- اَوْباش که جمع وَبش به معناى چرک ناخن ، پوست و… است ، مانند کلمه اوشاب بر افراط فرومایه اطلاق مى شود و گفته شده که جمع مقلوب از بوش است (اقرب الموارد، وَ ب ش ).

۳۰۹- الجامع لا حکام القرآن ، ج ۱، ص ۴۴۰؛ البحر المحیط، ج ۱، ص ۲۴۵٫

۳۱۰- المنار، ج ۱، ص ۳۴۵٫

۳۱۱- ر.ک : تفسیر صدرالمتاءلهین ، ج ۳، ص ۴۶۸-۴۶۹٫

۳۱۲- مثنوى معنوى ، ص ۳۳۸؛ شرح مثنوى سبزوارى ، ج ۳، ص ۲۱۴٫

۳۱۳- تفسیر ابن عربى ، ج ۱، ص ۱۴۳، هامش .

۳۱۴- سوره نساء، آیه ۴۷٫

۳۱۵- جامع البیان ، ج ۱، ص ۳۷-۳۷۸٫

۳۱۶- سوره جمعه ، آیه ۵٫

۳۱۷- سوره توبه ، آیه ۸۷٫

۳۱۸- سوره بقره ، آیه ۷٫

۳۱۹- تفسیر کبیر، ج ۲، ص ۱۱۷؛ تفسیر صدرالمتاءلهین ، ج ۳، ص ۴۶۸٫

۳۲۰- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۶٫

۳۲۱- سوره اعراف ، آیه ۱۶۳٫

۳۲۲- سوره اعراف ، آیه ۱۶۹٫

۳۲۳- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۶-۱۰۷٫

۳۲۴- سوره اسراء، آیه ۱۵٫

۳۲۵- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۷-۱۰۸٫

۳۲۶- سوره ق ، آیه ۳۸٫

۳۲۷- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۷٫

۳۲۸- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۷٫

۳۲۹- روح المعانى ، ج ۱، ص ۲۵۶-۲۵۸٫

۳۳۰- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۷٫

۳۳۱- سوره مائده ، آیه ۹۶٫

۳۳۲- بحار، ج ۱۶، ص ۳۲۹٫

۳۳۳- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۷٫

۳۳۴- صحیفه سجّادیه ، دعاى ۱۳٫

۳۳۵- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۵٫

۳۳۶- نور الثقلین ، ج ۱، ص ۸۶٫

۳۳۷- نور الثقلین ، ج ۱، ص ۸۶٫

۳۳۸- میزان الحکمه ، ج ۷، ص ۱۵۶٫

۳۳۹- میزان الحکمه ، ج ۷، ص ۱۵۶٫

۳۴۰- میزان الحکمه ، ج ۷، ص ۱۵۶٫

۳۴۱- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۷٫

۳۴۲- مجمع البیان ، ج ۱، ص ۲۶۴٫

۳۴۳- مسالک الا فهام ، ج ۱۱، ص ۵۱۶-۵۱۷٫

۳۴۴- ج ۳۶، ص ۱۹۷٫

۳۴۵- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۶؛ تفسیر قمى ، ج ۱، ص ۱۸۱٫

۳۴۶- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۶؛ تفسیر قمى ، ج ۱، ص ۱۸۱٫

۳۴۷- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۷٫

۳۴۸- مجمع البیان ، ج ۱، ص ۲۶۵٫

۳۴۹- سوره بقره ، آیه ۲٫

۳۵۰- ر.ک تسنیم ، ج ۲، ص ۱۴۰٫

۳۵۱- سوره انعام ، آیه ۱۴۴٫

۳۵۲- سوره انعام ، آیه ۱۴۶٫

۳۵۳- مفردات راغب ، ه ز ء.

۳۵۴- سوره مائده ، آیه ۵۷٫

۳۵۵- سوره مائده ، آیه ۵۸٫

۳۵۶- سوره کهف ، آیه ۱۰۶٫

۳۵۷- ر.ک : تفسیر ابوالفتوح ، ج ۲، ص ۱۰٫

۳۵۸- منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۲۹۳٫

۳۵۹- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۴؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۵۲٫

۳۶۰- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۴؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۵۲٫

۳۶۱- ر.ک : مفردات راغب ، (((ف ر ض .

۳۶۲- ر.ک : مفردات راغب ، ف ر ض .

۳۶۳- همان ، ب ک ر.

۳۶۴- ر.ک : التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۹، ص ۵۹، ف ر ض .

۳۶۵- مجمع البیان ، ج ۱، ص ۲۶۸٫

۳۶۶- سوره نور، آیه ۳۵٫

۳۶۷- سوره واقعه ، آیات ۴۲-۴۴٫

۳۶۸- سوره نساء، آیه ۱۴۳٫

۳۶۹- مفردات راغب ،، ع و ن .

۳۷۰- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۵٫

۳۷۱- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۵۶٫

۳۷۲- بحار، ج ۸۸، ص ۳۱۸٫

۳۷۳- سوره ملک ، آیه ۱۵٫

۳۷۴- سوره نحل ، آیه ۶۹٫ ر.ک : مفردات راغب ، ذ ل ل .

۳۷۵- سوره مائده ، آیه ۵۴٫

۳۷۶- روح المعانى ، ج ۱، ص ۲۶۳٫

۳۷۷- مفردات راغب ، و ش ى .

۳۷۸- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۶۰٫

۳۷۹- منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۲۹۶؛ تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۶؛ غرائب القرآن ، ج ۱، ص ‍ ۳۱۱٫

۳۸۰- قاعده معروف دَرْرء در باب حدود: اِدراءوا الحدود بالشبهات (وسائل الشیعه ، ج ۲۸، باب ۲۴، ص ۴۷) به این معناست که با شبهات ، حدود را دفع کنید.

۳۸۱- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۶۲٫

۳۸۲- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۷٫

۳۸۳- سوره بقره ، آیه ۹۳٫

۳۸۴- حسین بن خالد از امام رضاعلیه السلام نقل مى کند: همان کسانى که بنى اسرائیل را به گوساله پرستى امر کردند و (غیر از سامرى ) از سران جریان گوساله پرستى بودند، ماءمور به ذَبْح بقره شدند (نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۸) که تفصیل آن در بحث روایى خواهد آمد.

۳۸۵- بحار، ج ۱، ص ۱۱۶٫

۳۸۶- اصول کافى ، ج ۱، ص ۲۰٫

۳۸۷- سوره نساء، آیه ۱۷٫

۳۸۸- سوره بقره ، آیه ۱۳۰٫

۳۸۹- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۵۱٫ ۳۹۰- سوره مؤ منون ، آیه ۹۶٫

۳۹۱- سوره هود، آیه ۴۷٫

۳۹۲- سوره یوسف ، آیه ۵۳٫

۳۹۳- ر.ک : منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۲۹۳؛ و تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۴٫

۳۹۴- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۵٫

۳۹۵- سوره مائده ، آیه ۲۴٫

۳۹۶- سوره زخرف ، آیه ۷۷٫

۳۹۷- جامع البنان م ، ج ۱، ص ۲۷۸٫

۳۹۸- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۵۸٫

۳۹۹- آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰۰-۱۰۱٫

۴۰۰- ر. ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۶٫

۴۰۱- ر.ک : ص ۱۹۳، ادعاى تشابه .

۴۰۲- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۱٫

۴۰۳- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۷٫

۴۰۴- مجمع البیان ، ج ۱، ص ۲۷۵٫

۴۰۵- ر.ک : منهج الصادقیقن ، ج ۱، ص ۲۹۶؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۶۱؛ تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ‍ ۱۳۶٫

۴۰۶- جامع البیان ، ج ۱، ص ۳۷۸٫

۴۰۷- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۳۸٫

۴۰۸- التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۵۲۹، با تغییر و تحریر.

۴۰۹- سوره شمس ، آیه ۱۴٫

۴۱۰- سوره قمر، آیه ۲۹٫

۴۱۱- سوره بقره ، آیه ۱۱۸٫

۴۱۲- سوره طارق ، آیه ۹٫

۴۱۳- سوره نساء، آیه ۴۲٫

۴۱۴- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۶۱٫

۴۱۵- سوره مائده ، آیه ۳۲٫

۴۱۶- سوره بقره ، آیه ۱۷۹٫

۴۱۷- المنار، ج ۱، ص ۳۵۱٫

۴۱۸- سوره لقمان ، آیه ۲۸٫

۴۱۹- سوره نحل ، آیه ۷۸٫

۴۲۰- ر.ک : آلاءالرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰۱٫

۴۲۱- نهج البلاغه ، خطبه ۱٫

۴۲۲- سوره اعراف ، آیه ۱۷۹٫

۴۲۳- سوره مدثّر، آیه ۵۰٫

۴۲۴- سوره اعراف ، آیه ۱۷۹٫

۴۲۵- سوره بقره ، آیه ۷۴٫

۴۲۶- سوره بقره ، آیه ۷۴٫

۴۲۷- سوره اسراء، آیه ۸۲٫

۴۲۸- سوره محمد، آیه ۲۹٫

۴۲۹- سوره طه ، آیه ۷٫برخى امور جهر و آشکار، و برخى راز و مخفى است . اَخفاى از سرّ چیزى است که شخصِ کتوم آن را در اوایل امر کتمان مى کند، امّا پس ازگذشت سالیان متمادى ، چون با کتمان آن خو مى کند بر خود او نیز مشتبه مى شود و در نهان خانه قلب او باقى مى ماند؛ به طورى که به آن علم مرکب ندارد؛ هرچند به نحو علم بسیط از او پنهان نیست . خداوند نه تنها به آن دو قسم عالم است ، بلکه بر این قسم سوم نیز آگاهى دارد.

۴۳۰- سوره بقره ، آیه ۶۳٫

۴۳۱- سوره بقره ، آیه ۶۴٫

۴۳۲- سوره اعراف ، آیه ۱۳۸٫

۴۳۳- سوره اسراء، آیه ۸۲٫

۴۳۴- سوره بقره ، آیه ۷۳٫

۴۳۵- سوره محمدصلى الله علیه و آله ، آیه ۲۴٫

۴۳۶- سوره بقره ، آیه ۷٫

۴۳۷- سوره شعراء، آیه ۱۳۶٫

۴۳۸- سوره بقره ، آیه ۶٫

۴۳۹- سوره مائده ، آیات ۱۲-۱۳٫

۴۴۰- سوره صفّ، آیه ۵٫

۴۴۱- سوره مائده ، آیه ۴۱٫

۴۴۲- سوره مائده ، آیه ۶٫

۴۴۳- تطهیر تشریعى در این جمله تطهیر قلب و باطن است ، نه تطهیر ظاهر؛ چون در مساق جمله مزبور امر به تیمم آمده و روشن است که تیمّم همانند غسل و وضو نیست که سبب تطهیر ظاهرى شود.

۴۴۴- سوره شورى ، آیه ۱۲٫

۴۴۵- سوره سباء، آیه ۲۶٫

۴۴۶- سوره اعراف ، آیه ۹۶٫

۴۴۷- سوره اعراف ، آیه ۴۰٫

۴۴۸- سوره فاطر، آیه ۲٫

۴۴۹- سوره صفّ، آیه ۵٫

۴۵۰- بحار، ج ۸۰، ص ۱۲۷٫

۴۵۱- ر.ک : مسندالا مام الرضاعلیه السلام ، ج ۱، ص ۲۷٫

۴۵۲- سوره یوسف ، آیه ۳٫

۴۵۳- سوره بقره ، آیه ۵٫

۴۵۴- سوره مریم ، آیه ۷۴٫

۴۵۵- سوره احزاب ، آیه ۶۷٫

۴۵۶- سوره قصص ، آیه ۷۹٫

۴۵۷- سوره هُمَزه ، آیه ۳٫

۴۵۸- سوره بقره ، آیه ۶۱٫

۴۵۹- سوره بقره ، آیه ۷۴٫

۴۶۰- سوره اسارا، آیه ۴۴٫

۴۶۱- سوره رعد، آیه ۱۵٫

۴۶۲- سوره فصّلت ، آیه ۱۱٫

۴۶۳- سوره فصّلت ، آیه ۲۱٫

۴۶۴- سوره فتح ، آیه ۴٫

۴۶۵- سوره بقره ، آیه ۲۵٫

۴۶۶- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۱٫

۴۶۷- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۸-۱۱۰٫

۴۶۸- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۱-۱۱۲٫

۴۶۹- آلاءالرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰۰٫ ۴۷۰- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۸٫

۴۷۱- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۹٫

۴۷۲- بحار، ج ۱۳، ص ۲۶۶٫

۴۷۳- الدّرالمنثور، ج ۱، ص ۱۸۹٫

۴۷۴- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸۹٫

۴۷۵- بحار، ج ۱۶، ص ۲۰۱٫

۴۷۶- همان ج ۷۳، ص ۳۰۵٫

۴۷۷- همان ، ص ۳۰۷٫

۴۷۸- بحار، ج ۷۳، ص ۳۰۶-۳۰۷٫

۴۷۹- همان ، ج ۱۰۱، ص ۲۲۹٫

۴۸۰- تفصیل ادب استثناى مشیئت الهى در ذیل آیات ۲۳-۲۴ سوره کهف خواهد آمد. انشاءاللّه .

۴۸۱- تفسیر عیاشى ، ج ۱،ص ۴۷٫

۴۸۲- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۰٫

۴۸۳- الدّر المنثور، ج ۱، ص ۱۹۲٫

۴۸۴- همان ، ص ۱۹۲-۱۹۳٫

۴۸۵- الدّر المنثور، ج ۱، ص ۱۹۳٫

۴۸۶- سوره محمدصلى الله علیه و آله ، آیه ۲۹٫

۴۸۷- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۹٫

۴۸۸- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۰۹٫

۴۸۹-تفسیر عیاشى ، ج ۱، ص ۴۶٫

۴۹۰- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۰٫

۴۹۱- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۰٫

۴۹۲- بحار، ج ۷۵، ص ۱۷۶٫

۴۹۳- همان ، ص ۳۱٫

۴۹۴- بحار، ج ۹۰، ص ۳۰۵٫

۴۹۵- همان ، ج ۷۹، ص ۸۸٫

۴۹۶- مستدرک الوسائل ، ج ۱۱، ص ۳۶۷٫

۴۹۷- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۹۱٫

۴۹۸- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۹۱٫

۴۹۹- همان ، ص ۹۲٫

۵۰۰- همان ، ص ۹۲٫

۵۰۱- همان ، ص ۹۲٫

۵۰۲- بحار، ج ۴، ص ۳۰۹٫

۵۰۳- مستدرک الوسائل ، ج ۲، ص ۱۰۶٫

۵۰۴- همان ، ج ۱۲، ص ۹۳٫

۵۰۵- بحار، ج ۷۹، ص ۳۵٫

۵۰۶- همان ، ج ۱۰۰، ص ۲۷٫

۵۰۷- همان ، ج ۵۹، ص ۲۶۷٫

۵۰۸- همان ، ص ۲۹۴٫

۵۰۹- همان ، ج ۱۰، ص ۱۸۰٫

۵۱۰- همان ، ج ۷۶، ص ۱۴۹٫

۵۱۱- همان ، ج ۶۷، ص ۵۵٫

۵۱۲- بحار، ج ۷۳، ص ۱۸۹٫

۵۱۳- مستدرک الوسائل ، ج ۸، ص ۳۳۷٫

۵۱۴- همان ، ج ۱۳، ص ۲۱۶٫

۵۱۵- تنبیه الخواطر، ص ۳۶٫

۵۱۶- مستدرک الوسائل ، ج ۱۲، ص ۹۶٫

۵۱۷- کافى ، ج ۲، ص ۳۴۳٫

۵۱۸- مشکاه الا نوار، ص ۱۶۷٫

۵۱۹- بحار، ج ۷۹، ص ۳۴۸٫

۵۲۰- همان ، ج ۱۴، ص ۳۰۹٫

۵۲۱- بحار، ج ۱۴، ص ۴۶٫

۵۲۲- نهج البلاغه ، نامه ۳۱٫

۵۲۳- بحار، ج ۷۵، ص ۱۶۴٫

۵۲۴- سوره انفال ، آیه ۲۴٫

۵۲۵- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۰٫

۵۲۶- سوره عنکبوت ، آیه ۲۶٫

۵۲۷- ر.ک : مفردات ، ح ر ف .

۵۲۸- سوره مائده ، آیه ۱۳٫

۵۲۹- برخى مانند قتاده ، تنها مؤ منان را مخاطب مى دانند و از بعضى دیگر نقل شده که مخاطب ، تنها سول گرامى صلى الله علیه و آله است و جمع آمدن فعل براى تعظیم است (ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۰).

۵۳۰- ر.ک : روح البیان ، ج ۱، ص ۱۶۶؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۰۷؛ تفسیر اءبوالسعود، ص ۱۴۰٫

۵۳۱- البحر المحیط، ج ۱، ص ۴۸۳٫

۵۳۲- سوره ق ، آیه ۳۷٫

۵۳۳- سوره یوسف ، آیه ۱۰۸٫

۵۳۴- سوره یوسف ، آیه ۱۰۳٫

۵۳۵- سوره کهف ، آیه ۶٫

۵۳۶- سوره فاطر، آیه ۸٫

۵۳۷- سوره زُمَر، آیه ۳۶٫

۵۳۸- سوره مُلک ، آیه ۸٫

۵۳۹- سوره اعراف ، آیه ۵۶٫

۵۴۰- سوره شعراء، آیه ۸۲٫

۵۴۱- سوره احزاب ، آیه ۳۲٫

۵۴۲- سوره بقره ، آیه ۷۹٫

۵۴۳- جامع البیان ، ج ۱، ص ۲۹۱٫

۵۴۴- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۱۳٫

۵۴۵- الجامع الا حکام القرآن ، ج ۱، جزء ۲، ص ۵٫

۵۴۶- سوره اعراف ، آیه ۱۴۴٫

۵۴۷- سورءه بقره ، آیه ۷۶٫

۵۴۸- سوره آل عمران ، آیه ۱۱۸٫

۵۴۹- سوره اعراف ، آیه ۱۶۴٫

۵۵۰- تفسیر کبیر، ج ۴۳، ص ۱۴۳٫

۵۵۱- سوره نوح ، آیه ۲۷٫

۵۵۲- سوره آل عمران ، آیه ۱۱۳٫

۵۵۳-سوره آل عمران ، آیه ۹۳٫

۵۵۴- سوره توبه ، آیه ۶٫

۵۵۵- ر.ک : اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۰٫

۵۵۶- ر.ک : منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۲۰۰؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۰؛ المنار، ج ۱، ص ۳۵۶٫

۵۵۷-ر.ک : غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۱۶٫

۵۵۸- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۰٫

۵۵۹- سوره انفال ، آیه ۴۲٫

۵۶۰- سوره ق ، آیه ۳۷٫

۵۶۱- مفردات راغب قلب در آیه مزبور را به معناى علم و فهم مى گیرد و لسان العرب نیز در همین ماده ، تصریح مى کند که قلب ، گهى به معناى عقل است .

۵۶۲- سوره ملک ، آیه ۱۰٫

۵۶۳- سوره مائده ، آیه ۱۳٫

۵۶۴- سوره مائده ، آیه ۱۳٫

۵۶۵- ر.ک : المیزان ، ج ۵، ص ۲۴۵٫

۵۶۶- سوره مائده ، آیه ۱۳٫

۵۶۷- جواهرالکلام ، ج ۲۱، ص ۲۳۵٫

۵۶۸- الجامع الا حکام القرآن ، ج ۱، جزء ۲، ص ۴٫

۵۶۹- سوره بقره ، آیه ۱۱۵٫

۵۷۰- دیوان حافظ، غزل ۲۷۹٫

۵۷۱- سوره فصّلت ، آیه ۲۱٫

۵۷۲- سوره طه ، آیه ۱۴٫

۵۷۳- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۵٫

۵۷۴- تفسیر قمى ، ج ۱، ص ۵۰٫

۵۷۵- ر.ک : غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۱۷٫

۵۷۶- ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۵۸٫

۵۷۷- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۴٫

۵۷۸- سوره قصص ، آیه ۸٫

۵۷۹- سوره بقره ، آیه ۱۴٫

۵۸۰- ر.ک : جوامع الجامع ، ج ۱، ص ۶۱؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۴؛ غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۱۷٫

۵۸۱- ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۵۸٫

۵۸۲- عنایت الهى در این مورد به طور جامع ظهور کرد؛ زیرا کسى که قابل هدایت بود و هست خداوند او را با تعبیر (اءولا یعلمون ) به علم الهى رهبرى مى کند؛ چنان که اگر معتقد بود، تعیین مزبور براى او صبغه انذار و تهدید دارد. البته اگر کسى ملحد بود و زمینه هدایت را از دست داد، ین گونه از آیات همانند سایر آیات آسمانى نسبت به او فقط جنبه اتمام حجّت و تتمیم معذرت دارد.

۵۸۳- ر.ک : اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۲٫

۵۸۴- ر.ک : مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۲۹٫

۵۸۵- سوره آل عمران ، آیه ۲۹٫

۵۸۶- سوره بقره ، آیه ۲۸۴٫

۵۸۷- سوره بقره ، آیه ۳۳٫

۵۸۸- المیزان ، ج ۱، ص ۲۱۴٫

۵۸۹- توحید صدوق ، ص ۱۵۲؛ ر.ک : تسنیم ، ج ۳، ص ۵۱۷٫

۵۹۰- سوره حجر، آیه ۶٫

۵۹۱- سوره اعراف ، آیه ۶۶٫

۵۹۲- سوره اعراف ، آیه ۶۰٫

۵۹۳- سوره بقه ، آیه ۸۹٫

۵۹۴- سوره بقه ، آیه ۸۹٫

۵۹۵- سوره نساء، آیه ۵۱٫

۵۹۶- سوره بقره ، آیه ۱۴٫

۵۹۷- البحر المحیط، ج ۱، ص ۲۷۵، با تحریر اندک .

۵۹۸- سوره توبه ، آیه ۶۰٫

۵۹۹- سوره رعد، آیه ۹٫

۶۰۰- سوره فصّلت ، آیات ۱۹-۲۱٫

۶۰۱- سوره فصّلت ، آیه ۲۲٫

۶۰۲- سوره فصّلت ، آیه ۳۳٫

۶۰۳- سوره نساء، آیه ۱۰۸٫

۶۰۴- نهج البلاغه ، حکمت ۳۲۴٫

۶۰۵- بحار، ج ۳۳، ص ۴۴۸٫

۶۰۶-همان ، ج ۴، ص ۹۶٫

۶۰۷- سوره نور، آیه ۶۱٫

۶۰۸- سوره فصّلت ، آیه ۲۳٫

۶۰۹- سوره فصّلت ، آیه ۲۳٫

۶۱۰- سوره رعد، آیه ۹٫

۶۱۱- بحار، ج ۴، ص ۱۵۳٫

۶۱۲- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۷٫

۶۱۳- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۱۵٫

۶۱۴- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۱۵٫

۶۱۵- ر.ک : روح المعانى ، ص ۴۷۶٫

۶۱۶- التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، اء م م .

۶۱۷- الجامع الا حکام القرآن ، ج ۱، ص ۴۱۶-۴۲۴؛ تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۱۸٫

۶۱۸- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۶٫

۶۱۹- سوره انعام ، آیه ۳۸٫

۶۲۰- سوره آل عمران ، آیه ۱۶۷٫

۶۲۱- مُنى جمع مُنیه نیز به همین معناست .

۶۲۲- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۶٫

۶۲۳- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۴٫

۶۲۴- سوره بقره ، آیه ۸۰٫

۶۲۵- سوره بقره ، آیه ۱۱۱٫

۶۲۶- سوره نساء، آیه ۱۲۳٫

۶۲۷- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۷٫

۶۲۸- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۵٫

۶۲۹- الدّر المنثور، ج ۱، ص ۲۰۱٫

۶۳۰- سوره اعراف ، آیه ۱۵۷٫

۶۳۱- بعید نیست که تعلیق حکم مذکور در آیه (روى آوردن به خُرافات و آرزوهاى بى اساس ، بدون تقیق ) بر وصف اءمّى بودن ، مشعر به علیّت باشد؛ یعنى غالباً آنچه سبب خُرافه پرستى و آرزوهاى پوچ است بى سادى و ضعف فرهنگى است . طبعاً اگر جامعه اى بخواهد از خرافات فاصله گیرد باید بى سوادى را ریشه کن کرده ، اسباب رشد و تعالى فرهنگ عمومى مردم را فراهم سازد.

۶۳۲- سوره آل عمران ، آیه ۲٫

۶۳۳- سوره آل عمران ، آیه ۷۵٫

۶۳۴- سوره جمعه ، آیه ۲٫

۶۳۵- البحر المحیط، ج ۱، ص ۲۷۵٫

۶۳۶- جامع البیان ، ج ۱، ص ۲۹۶٫

۶۳۷- جامع البیان ، ج ۱، ص ۲۹۶٫

۶۳۸- جامع البیان ، ج ۱، ص ۲۹۶٫

۶۳۹- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۱۸٫

۶۴۰- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۱۸٫

۶۴۱- تفسیر کبیر، ج ۱٫

۶۴۲- سوره جمعه ، آیه ۵٫

۶۴۳- سوره شورى ، آیه ۱۴٫

۶۴۴- سوره نجم ، آیه ۲۸٫

۶۴۵- سوره نساء، آیه ۱۱۹٫

۶۴۶- سوره نساء، آیه ۱۱۹٫

۶۴۷- سوره نجم ، آیه ۲۸٫

۶۴۸- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۵٫

۶۴۹- سوره انبیاء، آیه ۷٫

۶۵۰- سوره حجرات ، آیه ۶٫

۶۵۱- سوره مائده ، آیه ۱۸٫

۶۵۲- سوره بقره ، آیه ۸۰٫

۶۵۳- سوره بقره ، آیه ۱۱۱٫

۶۵۴- سوره نساء، آیه ۱۲۳٫

۶۵۵- سوره حجّ، آیه ۳٫

۶۵۶- سوره حجّ، آیات ۸-۹٫

۶۵۷- سوره انعام ، آیه ۱۴۴٫

۶۵۸- سوره طه ، آیه ۶۱٫

۶۵۹- مفاتیح الجنان ، دعاى کمیل .

۶۶۰- کشف الا سرار، ج ۱، ص ۲۴۵٫

۶۶۱- سوره اسراء، آیه ۶۲٫

۶۶۲- المصانعه : الرشوه والمداهنه والمداراه .

۶۶۳- یتکالبون : یتواثبون .

۶۶۴- تفسیر صافى ، ج ۱، ص ۱۳۱-۱۳۲٫

۶۶۵- سوره آل عمران ، آیه ۶۰٫

۶۶۶- سوره نساء، آیه ۸۲٫

۶۶۷- بحار، ج ۴۹، ص ۱۲۷٫

۶۶۸- الصُهه : الشُقره فى شعر الراءس (مجمع البحرین ، ج ۱، ص ه ب ).

۶۶۹- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۱۸-۱۱۹٫

۶۷۰- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۹۳٫

۶۷۱- الدّرالمنثور، ج ۱، ص ۲۰۲٫

۶۷۲- بحار، ج ۸، ص ۲۹۵٫

۶۷۳- بحار، ج ۳۲، ص ۲۵۵٫

۶۷۴- همان ، ج ۷۹،ص ۲۰۲٫

۶۷۵- التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۱۰-۱۱، ل م س ، م س ح و م س ‍ س .

۶۷۶- سوره بقره ، آیات ۱۸۴؛ سوره آل عمران ، آیه ۲۴٫

۶۷۷- سوره اعراف ، آیه ۱۷۲٫

۶۷۸- برخلاف نَعَمْ که ما قبل خود را تقریر و تثبیت مى کند و اگر ذرّیه آدم در موطن اخذ میثاق به جاى (بلى ) نَعَمْ مى گفتند، نفى موجود در (اءلست بربّکم ) تقریر مى شد و لازم آن ، همانا نفى ربوبیت خداوند و سلب عبودیت خود بود. ۶۷۹- جامع البیان ، ج ۱، ص ۳۰۴٫

۶۸۰- سوره تکویر، آیه ۱۴٫

۶۸۱- سوره غافر، آیه ۴۰٫

۶۸۲- ر.ک : المیزان ، ج ۱، ص ۲۱۵٫

۶۸۳- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۷۱؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۸۲٫

۶۸۴- مقصود از نار در (لن تمسّنا النار) هنگامى که با قرینه همراه نباشد همان نار قیامت ، یعنى جهنم است .

۶۸۵- سوره بقره ، آیه ۷۵٫

۶۸۶- جامع البیان ، ج ۱، ص ۳۰۳؛ الجامع الا حکام القرآن ، ج ۲، ص ۱۱٫

۶۸۷- سوره بقره ، آیه ۶۲٫

۶۸۸- سوره یوسف ، آیه ۲۰٫

۶۸۹- برخى برآنند که استفاده اندک بودن زمان مسّ و تعذیب ، از کلمه (اءیاماً) است ، نه از کلمه (معدودهً)؛ گرچه عنوان (معدوده ) مؤ کّد قِلّت است . غرض آن که اگر قید (معدوده ) نمى بود، باز قلّت مدت عذاب از آیه مزبور استفاده مى شد؛ زیرا اگر کم باشد از آن به ایام یاد مى شود و اگر زیاد باشد از آن به ماه و سال و قَرْن تعبیر مى شود، لیکن اثبات این احتمال یا قول دشوار است ؛ چون از ماه و بیش از ماه ، یعنى چهل روز هَم به ایام یاد شده است ؛ چنان که ماه مبارک رمضان و نیز از مدت چهل شبانه روز مواعده حضرت کلیم خدا به ایام یاد شده است (روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۷۹-۴۸۰).

۶۹۰- سوره آل عمران ، آیه ۲۴٫

۶۹۱- جامع البیان ، ج ۱، ص ۳۰۳٫

۶۹۲- الجامع الا حکام القرآن ، ج ۱، جزء ۲، ص ۱۲٫ ۶۹۳- سوره بقره ، آیات ۱۸۳-۱۸۴٫

۶۹۴- سوره یونس ، آیه ۱۰۲٫

۶۹۵- سوره حاقّه ، آیه ۲۴٫

۶۹۶- بحار، ج ۷۵، ص ۹۱٫

۶۹۷- بحار، ج ۷۷، ص ۷۹٫

۶۹۸- همان ، ج ۲، ص ۳۶۴؛ نهج البلاغه ، حکمت ۴۷۷٫

۶۹۹- سوره مدّثّر، آیه ۳۱٫

۷۰۰- سوره توبه ، آیه ۱۱۱٫

۷۰۱- سوره مائده ، آیه ۱٫

۷۰۲- سوره نحل ، آیه ۹۱٫

۷۰۳- سوره بقره ، آیه ۲۷٫

۷۰۴- سوره بقره ، آیه ۴۰٫

۷۰۵- سوره توبه ، آیه ۴٫

۷۰۶- سوره توبه ، آیه ۷٫

۷۰۷- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۸۱٫

۷۰۸- سوره نساء، آیه ۹۳٫

۷۰۹- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۷٫

۷۱۰- سوره طور، آیه ۲۱٫

۷۱۱- سوره مدّثّر، آیه ۳۹٫

۷۱۲- سوره مطّففین ، آیه ۱۴، بحار، ج ۷۰، ص ۵۷٫

۷۱۳- سوره کهف ، آیه ۲۹٫ مقصود از عالم در این گونه موارد معناى ثبوتى آن است ، نه حدوثى ؛ یعنى لفظ مزبور، صفت مشبهه است ، نه اسم فاعل .

۷۱۴- ر.ک : ص ۶۵٫

۷۱۵- سوره انعام ، آیه ۱۵۹٫

۷۱۶- سوره مریم ، آیه ۶۲٫

۷۱۷- تفسیر ابن عربى ، ج ۱، هامش ص ۱۵۳٫

۷۱۸- سوره انسان ، آیه ۱۳٫

۷۱۹- تفسیر کبیر، ج ۳-۴، ص ۱۴۴-۱۶۲٫

۷۲۰- سوره نساء، آیات ۴۸ و ۱۱۶٫

۷۲۱- سوره زُمَر، آیه ۵۳٫

۷۲۲- تفسیر ابن عربى ، ج ۱، ص ۱۵۴، با اندک تغییر.

۷۲۳- نهج البلاغه ، نامه ۲۷٫

۷۲۴- سوره حجرات ، آیه ۱۳٫

۷۲۵- سوره نحل ، آیه ۹۷٫

۷۲۶- بحار، ج ۷۸، ص ۲۵۱٫

۷۲۷- بحار، ج ۷۶، ص ۳۵۰٫

۷۲۸- سوره مائده ، آیه ۱۸٫

۷۲۹- سوره آل عمران ، آیه ۷۵٫

۷۳۰- سوره بقره ، آیه ۱۱۱٫

۷۳۱- سوره یونس ، آیه ۵۹٫

۷۳۲- بحار، ج ۵، ص ۷۲٫

۷۳۳- مصباح الفقیه ، ج ۷، ص ۲۶۶٫

۷۳۴- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۰٫

۷۳۵- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۰٫

۷۳۶- باحر، ج ۲۴، ص ۴۴٫

۷۳۷- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۹۴٫

۷۳۸- میزان الحکمه ، ج ۲، ص ۱۷۵، ح ۲۹۳۲٫

۷۳۹- میزان الحکمه ، ج ۲، ص ۱۷۵، ح ۲۹۳۳٫

۷۴۰- بحار، ج ۶۵، ص ۱۶۲٫

۷۴۱- کافى ، ج ۲، ص ۸۵٫

۷۴۲- سوره انعام ، آیه ۲۸٫

۷۴۳- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۸۶٫

۷۴۴- ر.ک : همان ، ص ۴۸۸٫

۷۴۵- سوره مائده ، آیه ۱۲٫

۷۴۶- سوره نساء، آیه ۱٫

۷۴۷- سوره لقمان ، آیات ۱۳-۱۴٫

۷۴۸- سوره اسراء، آیه ۲۳٫

۷۴۹- سوره بلد، آیه ۱۵٫

۷۵۰- شرایع الا سلام ، ج ۱-۲ ق ۲، ص ۱۶۹٫

۷۵۱- سوره نحل ، آیه ۹۰٫

۷۵۲- بحار، ج ۲، ص ۱۵۳٫

۷۵۳- سوره بقره ، آیه ۱۸۸٫

۷۵۴- سوره نساء، آیه ۱۰٫

۷۵۵- سوره ق ، آیه ۱۸٫

۷۵۶- ابوحاتم متوفاى ۳۲۷ هجرى قمرى از مفسّران عامه و تقریباً معاصر ابن جریر طبرى (۳۱۰ ه) بوده است .

۷۵۷- ر.ک : تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۱۲۴٫

۷۵۸-سوره توبه ، آیه ۲۹٫

۷۵۹- کافى ، ج ۵، ص ۱۰٫

۷۶۰- سوره بقره ، آیه ۶۳٫

۷۶۱- سوره بقره ، آیه ۸۴٫

۷۶۲- سوره نساء، آیه ۳۶٫

۷۶۳- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۸۹٫

۷۶۴- غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۲۶٫

۷۶۵- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۸٫

۷۶۶- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۸۹٫

۷۶۷- سوره یوسف ، آیه ۱۰۶٫

۷۶۸-سوره یس ، آیه ۶۰٫

۷۶۹- سوره لقمان ، آیه ۱۴٫

۷۷۰- سوره نساء، آیه ۱٫

۷۷۱- سوره نساء، آیه ۱٫

۷۷۲- سوره لقمان ، آیه ۱۵٫

۷۷۳- به تعبیر علامه طباطبایى (رضوان اللّه تعالى علیه ) حفظ خطبه هاى آن حضرت مشکل است ؛ زیرا نظیر سخنرانى عادى نیست که جملاتش به هم پیوسته باشد، بلکه هر جمله آن قانونى عام و اصلى کلى است . برخى از این کلمات کوتاه در پایان کتاب من لایحضره الفقیه آمده است .

۷۷۴- بحار، ج ۷۳، ص ۲۷۴٫

۷۷۵- من لایحضره الفقیه ، ج ۲، ص ۶۲۱، ح ۳۲۱۴٫

۷۷۶- سوره لقمان ، آیه ۱۵٫

۷۷۷- سوره مریم ، آیه ۳۲٫

۷۷۸- سوره مریم ، آیه ۱۴٫

۷۷۹- سوره اسراء، آیه ۲۳-۲۴٫

۷۸۰- رسول معظّم صلى الله علیه و آله نیز در برابر مؤ منان ماءمور به اجراى خفض جناح است : (واخفض جناحک لمن اتّبعک من المؤ منین ) (سوره شعراء، آیه ۲۱۵). آن حضرت مى تواند تا اوج (دنى فتدلّى # فکان قاب قوسین اءو اءدنى ) (سوره نجم ، آیات ۸ و ۹) صعود کند، ولى اگر همواره در معراج باشد، مؤ منان عادى بى پناه و بى سرپرست خواهند شد. انس انسان کامل با خدا بیش از انس ‍ وى با بندگان خداست و ممکن است به سبب این اشتیاق وافر، سیر در اسماى الهى بر سیر در بین بندگان خدا، در صحابت نام و یاد حق غلبه کند. این گونه از دستورها براى تعدیل آن اشتیاق و تنظیم سیر و تنضید سفر سهم مؤ ثرى دارد، ولى باید عنایت کرد که هیچ کدام از این مطالبْ مستفادِ از لفظ خفض جناح و پیام مفهومى آن نیست .

۷۸۱- سوره الرحمن ، آیه ۶۰٫

۷۸۲- غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۲۳، با تلخیص و توضیح .

۷۸۳- سوره انعام ، آیه ۱۵۱٫

۷۸۴- اسب تازى را عرب گوید تعال . مثنوى معنوى .

۷۸۵- بحار، ج ۱۶، ص ۹۵٫

۷۸۶- سوره نساء، آیه ۱۹٫

۷۸۷- سوره نساء، آیه ۱۱٫

۷۸۸- سوره انفال ، آیه ۲۸٫

۷۸۹- سوره کهف ، آیه ۴۶٫

۷۹۰- سوره تغابن ، آیه ۱۴٫

۷۹۱- سوره آل عمران ، آیه ۱۴٫

۷۹۲- سوره تغابن ، آیه ۱۴٫

۷۹۳- سوره منافقون ، آیه ۹٫

۷۹۴- سوره اسراء، آیه ۲۴٫

۷۹۵- سوره نور، آیه ۵۸٫

۷۹۶- سوره اسراء، آیه ۲۴٫

۷۹۷- سوره نوح ، آیه ۲۸٫

۷۹۸- سوره ابراهیم ، آیه ۴۱٫

۷۹۹- سوره نساء، آیه ۱۲۵٫

۸۰۰- سوره مجادله ، آیه ۲۲٫

۸۰۱- سوره توبه ، آیه ۲۴٫

۸۰۲- سوره بقره ، آیه ۲۲۸٫

۸۰۳- نهج البلاغه ، حکمت ۳۹۹٫

۸۰۴- سوره نحل ، آیه ۱۲۵٫

۸۰۵- سوره مؤ منون ، آیه ۹۶٫

۸۰۶- کافى ، ج ۲، ص ۳۶۲٫

۸۰۷- سورءه قلم ، آیه ۴٫

۸۰۸- بحار، ج ۱۶، ص ۲۱۰٫

۸۰۹- سوره نحل ، آیه ۱۲۵٫

۸۱۰- سوره اسراء، آیه ۲۳٫

۸۱۱- سوره انعام ، آیه ۱۰۸٫

۸۱۲- سوره طه ، آیه ۴۴٫

۸۱۳- سوره آل عمران ، آیه ۱۵۹٫

۸۱۴- درباره رعایت قول حسن سه نظر رسمى وجود دارد که فخررازى به آن پرداخته است : یکى تخصیص مخاطب است ؛ یعنى فقط با مؤ منان قول حسن را رعایت کنید، نه کافران . دیگرى تخصیص ‍ خطاب است ؛ یعنى در گفتار عادى و دعوت بخ خیر و امر به معروف و نهى از منکر، وگرنه در سبّ و لعن حکم چنین نیست . نظر سوم آن است که هیچ گونه تخصیصى راه ندارد؛ نه در مخاطب و نه در خطاب ؛ زیرا موساى کلیم علیه السلام و هارون علیه السلام با کافرى چون فرعون قول لَیّن داشتند: (فقولا له قولاً لیّناً) (سوره طه ، آیه ۴۴) و رسول گرامى صلى الله علیه و آله ماءمور بود با کافران از راه حکمت و موعظه و جدال احسن سخن بگوید (سوره نحل ، آیه ۱۲۵) و مؤ منان صالح هنگام برخورد بالغو، کریمانه مى گذرند: (وإ ذا مرّوا باللغو مرّوا کراماً) (سوره فرقان ، آیه ۷۲) و رسول گرامى ماءمور به اعراض از نادانان شد: (واءعرض عن الجاهلین ) (سوره اعراف ، آیه ۱۹۹، تفسیر کبیر، ج ۳-۴، ص ۱۶۸، جزء اوّل ). البته در زوایاى کلام فخر رازى مطالب قابل نقد وجود دارد و تفصیل این بحث بر عهده مباحث آینده است . إ ن شاءاللّه .

۸۱۵- سوره بقره ، آیه ۱۵۹٫

۸۱۶- سوره بقره ، آیه ۱۶۱٫

۸۱۷-سوره نور، آیه ۲۸٫

۸۱۸- سوره نور، آیه ۲۸٫

۸۱۹- سوره شمس ، آیه ۸٫

۸۲۰- سوره انعام ، آیه ۱۰۸٫

۸۲۱- سوره طه ، آیه ۴۴٫

۸۲۲- سوره فصّلت ، آیه ۳۸٫

۸۲۳- سوره آل عمران ، آیه ۱۵۹٫

۸۲۴- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۱٫

۸۲۵- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۱٫

۸۲۶- علل الشرایع ، ج ۱، باب ۱۸۲، ص ۲۹۹٫

۸۲۷- میزان الحکمه ، ج ۶، ص ۱۱، ح ۱۱۳۱۱٫

۸۲۸- بحار، ج ۷۴، ص ۳۰٫

۸۲۹- همان ، ص ۶۱٫

۸۳۰- همان ، ج ۷۵، ص ۷۵٫

۸۳۱- بحاج ۷۱، ص ۳۹-۴۰٫

۸۳۲- هماص ۵۶٫

۸۳۳- همان ، ص ۵۶٫

۸۳۴- بحار، ج ۷۱، ص ۸۱٫

۸۳۵- بحار، ج ۷۱، ص ۸۱٫

۸۳۶- همان ، ص ۸۰٫

۸۳۷- همان ، ص ۸۰٫

۸۳۸- همان ، ص ۸۱٫

۸۳۹- همان ، ج ۶، ص ۲۹۷٫

۸۴۰- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۰٫

۸۴۱- هما ص ۱۲۱-۱۲۲٫

۸۴۲- بحا ج ۲۳، ص ۲۶۰٫

۸۴۳- بحار، ۲۳، ص ۲۶۰٫

۸۴۴- بحار، ۲۳، ص ۲۶۰٫

۸۴۵- همان ، ص ۲۶۱٫

۸۴۶- همان ، ص ۲۶۱-۲۶۲٫

۸۴۷- همان ، ص ۲۶۲٫

۸۴۸- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۹۴٫

۸۴۹- سوره اسراء، آیه ۲۴٫

۸۵۰- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۱-۱۲۲٫

۸۵۱- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۲٫

۸۵۲- اءغبّ القوم : جائهم یوماً و ترک یوماً اءى لاتجیعو هم باءن تطمعوهم غبّاً.

۸۵۳- کافى ، ج ۷، ص ۵۱٫

۸۵۴- کنزالعمّال ، ج ۳، ص ۱۷۰، ح ۶۰۰۸٫

۸۵۵- برخى نقل کرده اند که انگشت سبّابه را در جاهلیت به این نام تسمیه کرده اند، چون در سَبّ ناسزاگویى به وسیله آن اشاره مى شد و با طلوع اسلام و تبدیل سنّت باطل جاهلى به فرهنگ صحیح آن را مشیره گفتند؛ چون به وسیله آن به توحید الهى اشاره مى شد و آن را سبّاحه نیز گویند (روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۸۶).

۸۵۶- بحار، ج ۳۴، ص ۱۱۷٫

۸۵۷- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۸۶٫

۸۵۸- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۲٫

۸۵۹- بحار، ج ۲، ص ۴٫

۸۶۰- همان ، ج ۱۶، ص ۹۵٫

۸۶۱- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۲٫

۸۶۲- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۰٫

۸۶۳- همان ، ص ۱۲۱٫

۸۶۴-۸۶۴٫ همان ، ص ۱۲۱٫

۸۶۵- همان ، ص ۱۲۱٫

۸۶۶- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۲٫

۸۶۷- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۹۴٫

۸۶۸- مصباح الشریعه ، ص ۴۲-۴۳٫

۸۶۹- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۲٫

۸۷۰- بحار، ج ۷۹، ص ۲۰۹٫

۸۷۱- همان ، ص ۲۶۱-۲۶۲٫

۸۷۲- همان ، ج ۷۹، ص ۲۶۱٫

۸۷۳- تقاعس الرّجل : تاءخّر (القاموس المحیط، ج ۲، ص ۳۵۲).

۸۷۴- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۲-۱۲۳٫

۸۷۵- بحار، ج ۹۳، ص ۱۰۴٫

۸۷۶- همان ، ص ۱۰۸٫

۸۷۷- کشف الا سرار، ج ۲، ص ۲۵۱٫

۸۷۸- سوره منافقون ، آیه ۱٫

۸۷۹- سوره منافقون ، آیه ۱٫

۸۸۰- کشف الا سرار، ج ۱، ص ۲۶۰، با اندک تغییر.

۸۸۱- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۹؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۱٫

۸۸۲- غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۲۷٫

۸۸۳- الکاشف ، ج ۱، ص ۱۴۳٫

۸۸۴- ر.ک : منهج الصادقین ، ص ۳۱۱٫

۸۸۵- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۰؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۳٫

۸۸۶- چنان که در آیات مورد بحث ضمیر هُمْ به (اءُسارى بازمى گردد.

۸۸۷- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۰؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۴٫

۸۸۸- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۰؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۴٫

۸۸۹- روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۳؛ تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۱٫

۸۹۰- مفردات راغب والعین ، ن ص ر.

۸۹۱- مقایس اللغه ، ن ص ر.

۸۹۲- مقایس اللغه ، ن ص ر.

۸۹۳- مفردات راغب ، ن ص ر.

۸۹۴- ر.ک : ص ۳۵۸٫

۸۹۵- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۸؛ المنار، ج ۱، ص ۴۸۸٫

۸۹۶- ر.ک : تفسیراءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۸؛ المنار، ج ۱، ص ۴۸۸٫

۸۹۷- ر.ک : ص ۳۶۶٫

۸۹۸- ر.ک : آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۲۰۹٫

۸۹۹- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۹؛ المنار، ج ۱، ص ۳۷۱٫

۹۰۰- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۹؛ المنار، ج ۱، ص ۳۷۱٫

۹۰۱- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۹٫

۹۰۲- ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۷۲ که به عنوان یکى از دو احتمال موجود در آیه ، آن را پذیرفته است .

۹۰۳- ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۷۲ که به عنوان احتمال دیگر آیه آن را قبول کرده است .

۹۰۴- این احتمال را اءبوالسعود به صورت حکایت بیان کرده است .

۹۰۵- سوره نمل ، آیه ۱۴٫

۹۰۶- سوره بقره ، آیه ۱۴۶٫

۹۰۷-سوره بقره ، آیه ۱۴۹٫

۹۰۸- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۴۹٫

۹۰۹- سوره فرقان ، آیه ۵۵٫

۹۱۰- سوره تحریم ، آیه ۴٫

۹۱۱- سوره مائده ، آیه ۲٫

۹۱۲- سوره قصص ، آیه ۱۷٫

۹۱۳- سوره نور، آیه ۴۸-۴۹٫

۹۱۴- سوره نساء، آیه ۱۵۰٫

۹۱۵- سوره نور، آیه ۵۰٫

۹۱۶- سوره توبه ، آیه ۱۰۲٫

۹۱۷- نهج البلاغه ، خطبه ۱۳۸٫

۹۱۸- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۰-۱۵۱٫

۹۱۹- سوره بقره ، آیه ۱۹۱٫ این وجه را آلوسى اختیار کرده و دو وجه اءبوالسعود ر ابه صورت حکایت آورده است (روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۴٫

۹۲۰- سوره بلد، آیه ۱۳٫

۹۲۱- سوره توبه ، آیه ۶۰٫

۹۲۲- کشّاف ، ج ۱، ص ۱۶۱٫

۹۲۳- ر.ک : ص ۴۳۶٫

۹۲۴- مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۴۸٫

۹۲۵- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۵٫

۹۲۶- غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۲۸٫

۹۲۷- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۱٫

۹۲۸- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۶٫

۹۲۹- سوره غافر، آیه ۴۶٫

۹۳۰- سوره جنّ، آیه ۱۵٫

۹۳۱- سوره آل عمران ، آیه ۱۱٫

۹۳۲- سوره فجر، آیه ۱۴٫

۹۳۳- سوره بقره ، آیات ۶۳ و ۹۳٫

۹۳۴- سوره بقره ، آیه ۸۰٫

۹۳۵- سوره مائده ، آیه ۱۸٫

۹۳۶- سوره غافر، آیه ۴۹٫

۹۳۷- سوره اسراء، آیه ۹۷٫

۹۳۸- ر.ک : منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۳۱۳٫

۹۳۹- آیه مورد بحث .

۹۴۰- سوره آل عمران ، آیه ۱۱۹٫

۹۴۱- سوره آل عمران ، آیه ۱۱۹٫

۹۴۲- التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۵۶۹، با اندک تغییر.

۹۴۳- سوره مائده ، آیه ۳۲٫

۹۴۴- سوره بقره ، آیه ۱۸۸٫

۹۴۵- سوره حجرات ، آیه ۱۰٫

۹۴۶- بحار، ج ۱۶، ص ۹۵٫

۹۴۷- سوره نور، آیه ۶۱٫

۹۴۸- عن سلیمان الجعفرى قال : کنت عند اءبى الحسن علیه السلام قال : یا سلیمان اتّقِ فراسه المؤ من فإ نّه نظر بنور اللّه فسکتُّ حتّى اءصبتُ خلوهً فقلتُ: جعلت فداک سمعتک تقول : اتّقِ فراسه المؤ من فإ نّه ینظر بنور اللّه . قال : نعم یا سلیمان إ ن اللّه خلق المؤ من من نور و صَبَغهم فى رحمته و اءخذ میثاقهم لنا بالولایه والمؤ من اءخ المؤ من لا بیه و اءُمّه ، اءبوه النُّور و ئُمّه الرَّحمه و إ نما ینظر بذلک النور الّذى خلق منه (بحار، ج ۶۴، ص ۷۳).

۹۴۹- البحر المدید، ج ۱، ص ۱۳۰٫

۹۵۰- نهج البلاغه ، حکمت ۲۱۱٫

۹۵۱- بحار، ج ۶۹، ص ۱۰۰-۱۰۱٫

۹۵۲- الانتحال : ادعاء قولٍ اءو شعرٍ یکون قائله غیره ، و النحله اءهل النسبه بالباطل و منه انتخال المبطلین (مجمع البحرین ، ج ۲، ص ۲۸۲).

۹۵۳- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۳-۱۲۴٫ براى آشنایى با تفصیل این تطبیق و احتجاج ابوذر در برابر عثمان ، که به تبعید او به ربذه منتهى شد، به تفسیر صافى ، ج ۱، ص ۱۳۸-۱۴۰ مراجعه شود.

۹۵۴- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۴؛ تفسیر قمى ، ج ۱، ص ۵۱-۵۳٫

۹۵۵- بحار، ج ۵۲، ص ۸۳٫

۹۵۶- همان ، ج ۷۶، ص ۳۱۳٫

۹۵۷- همان ، ج ۱۳، ص ۱۸۵٫

۹۵۸- همان ، ج ۸۷، ص ۱۸۷٫

۹۵۹- سوره طه ، آیه ۱۰۷٫

۹۶۰- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۲۷۱٫

۹۶۱- سوره مظفّفین ، آیه ۶٫

۹۶۲- سوره ابراهیم ، آیه ۴۱٫

۹۶۳- سوره غافر، آیه ۵۱٫

۹۶۴- سوره نباء،آیه ۳۸٫

۹۶۵- سوره غافر، آیه ۴۶٫

۹۶۶- بحار، ج ۷۰، ص ۱۰۳٫

۹۶۷- همان ، ص ۱۰۴٫

۹۶۸- هماص ۱۲۷٫

۹۶۹- میزان الحکمه ، ج ۳، ح ۵۹۸۴٫

۹۷۰- بحار، ج ۷۰، ص ۶۱٫

۹۷۱- همان ، ص ۱۲۹٫

۹۷۲- تفسیر ابن عربى ، ج ۱، ص ۱۵۷٫

۹۷۳- ر.ک : علم الیقین ، ۲، ص ۱۳۲۲، به نقل از کمال الدین عبدالرزّاق الکاشى فى شرحه للفصوص ‍ (شرح الفصوص ، الفصّ الاسماعیلى ، ص ۱۲۳).

۹۷۴- همان ، ص ۱۳۲۴٫

۹۷۵- سوره ذاریات ، آیه ۴۷٫

۹۷۶- سوره نازعات ، آیه ۲۷٫

۹۷۷- سوره نباء، آیه ۱۲٫

۹۷۸- نظیر واءشهد اءنّ…. عیسى روح اللّه (بحار، ج ۸۷، ص ۳۲۵).

۹۷۹- تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۱۲۷٫

۹۸۰- روح البیان ، ج ۱، ص ۱۷۷٫

۹۸۱- روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۰۰٫

۹۸۲- ر.ک : مفردات راغب ، ه و ى .

۹۸۳- ر.ک : الکاشف ، ج ۱، ص ۱۴۸٫

۹۸۴- سوره مائده ، آیه ۴۴٫

۹۸۵- سوره مائده ، آیه ۴۶٫

۹۸۶- سوره انعام ، آیات ۸۴-۸۶٫

۹۸۷- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۲٫

۹۸۸- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۴۹۹؛ روح البیان ، ج ۱، ص ۱۷۷٫

۹۸۹- سوره مؤ منون ، آیه ۴۴٫

۹۹۰- سوره حدید، آیه ۲۷٫

۹۹۱- سوره حدید، آیه ۲۶٫

۹۹۲- سوره مؤ منون ، آیه ۴۴٫

۹۹۳- سوره مؤ منون ، آیه ۴۵٫

۹۹۴- ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۷۶٫

۹۹۵- سوره حدید، آیه ۱۶٫

۹۹۶- ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۷۶٫

۹۹۷- سوره قصص ، آیه ۵۱٫

۹۹۸- سوره بقره ، آیه ۱۱۶٫

۹۹۹- ر.ک : روح البیان ، ج ۱، ص ۱۷۷٫

۱۰۰۰- سوره آل عمران ، آیه ۱۳٫

۱۰۰۱- سوره عنکبوت ، آیه ۴۱٫

۱۰۰۲- سوره مائده ، آیه ۱۱۰٫

۱۰۰۳- سوره اسراء، آیه ۸۵٫

۱۰۰۴- سوره شورى ، آیه ۵۲٫

۱۰۰۵- بحار، ج ۲۵، باب الا رواح الّتى فیهم .

۱۰۰۶- تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۱۲۷؛ فتح البیان ، ج ۱، ص ۲۱۹٫

۱۰۰۷- سوره نحل ، آیه ۱۰۲٫

۱۰۰۸- سوره بقره ، آیه ۹۷٫

۱۰۰۹- داورى درباره روح و اطلاق آن بر فرشته وحى ، مانند جبرئیل ، بین افراط و تفریط دور مى زند و حفظ هسته مرکزى اعتدال سهل نیست ؛ برخى اطلاق آن را بر جبرئیل مجاز دانسته اند؛ زیرا حقیقت روح همان ریح متردّد است و جبرئیل چنین ماهیت یا هویتى ندارد، و اطلاق آن بر جبرئیل به علاقه تشبیه است ؛ چون روح سبب حیات جسمانى است و جبرئیل سبب حیات معنوى . آلوسى در نقد این مقال مى گوید: گویا این گمان از کثافت روح گمان کننده و از عدم تغذیه او از علوم معنوى ناشى شده است (روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۰۰) مناسبت بین روح و ریح در برخى روایات اهل بیت : نیز آمده است ، لیکن درباره روح آدمى و در تفسیر آیه (نفخت فیه من رویح ) (سوره حجر، آیه ۲۹) ذکر شده است : عن محمد بن مسلم ، قال : ساءلت اءبا جعفرعلیه السلام عن قول اللّه عز و جل : (ونفخت فیه من روحى ) کیف هذا النفخ ؟ فقال : إ ن الروح متحرک کالریح و إ نما سمّى روحاً لانه اشتق اسمه من الریح و إ نما اءخرجه على لفظ الروح ، لا نّ الروح مجانس اللریح (توحید صدوق ، ص ۱۷۱).

۱۰۱۰- سوره شورى ، آیه ۵۲؛ ر.ک : التفسیر الوجیز، ص ۴۹۰٫

۱۰۱۱- روح البیان ، ج ۱، ص ۱۷۷٫

۱۰۱۲- ر.ک : بحار، ج ۵۸، ص ۶۳؛ ج ۶۶، ص ۱۸۳٫

۱۰۱۳- سوره مریم ، آیه ۱۷٫

۱۰۱۴- سوره مائده ، آیه ۱۱۰٫

۱۰۱۵- ر.ک : منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۳۱۴٫

۱۰۱۶- ر.ک : مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۵۳٫

۱۰۱۷- سوره صافات ، آیه ۱۲۳٫

۱۰۱۸- سوره صافات ، آیه ۱۳۹٫

۱۰۱۹- اصول کافى ، ج ۱، ص ۱۷۶٫

۱۰۲۰- ر.ک : غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۳۱٫

۱۰۲۱- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۰۲٫

۱۰۲۲- سوره فصّلت ، آیه ۵٫

۱۰۲۳- سوره ق ، آیه ۲۲٫

۱۰۲۴- ر.ک : مفردات راغب ، ((غ ل ف .

۱۰۲۵- سوره مائده ، آیه ۱۳٫

۱۰۲۶- ر.ک : منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۳۸۵٫

۱۰۲۷- از این جهت گرگ را لعین مى گویند (الجامع الا حکام القرآن ، ج ۲، ص ۲۶).

۱۰۲۸- سوره بقره ، آیه ۸۳٫

۱۰۲۹- سوره نساء، آیه ۴۶٫

۱۰۳۰- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۳٫

۱۰۳۱- مجمع البیان ، ج ۱، ص ۳۰۹٫

۱۰۳۲- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۴۴٫

۱۰۳۳- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۲٫

۱۰۳۴- بحار، ج ۲۵، ص ۹۷٫

۱۰۳۵- کافى ، ج ۱، ص ۴۵۸٫

۱۰۳۶- سوره نحل ، آیه ۱۰۲٫

۱۰۳۷- سوره هود، آیه ۷۱٫ ۱۰۳۸- سوره آل عمران ، آیه ۴۲-۴۳٫

۱۰۳۹- سوره آل عمران ، آیه ۴۵٫

۱۰۴۰- سوره مریم ، آیه ۱۶-۱۹٫

۱۰۴۱- سوره قصص ، آیه ۷٫

۱۰۴۲- کافى ، ج ۲، ص ۲۶۷٫

۱۰۴۳- همان ، ص ۲۶۸٫

۱۰۴۴- سوره احزاب ، آیه ۴۳٫ اخراج مؤ منان از ظلمات به نور اعم از رفع است و شامل دفع نیز مى شود؛ بنابراین ، کسانى که سابقه سوئى ندارند، نیز مشمول اخراج مزبور هستند؛ چنان که خداى سبحان درباره یوسف صدّیق فرمود: کذلک لنصرف عنه السوء والفحشاء) (سوره یوسف ، آیه ۲۴) و درباره اهل بیت : نیز آیه تطهرى را نازل کرد. (سوره احزاب ، آیه ۳۳) اذهاب رجس و تطهیر در آیه مزبور به معناى وجود سابقه رجس و آلودگى نیست ، بلکه مقصود این است که خداوند اراده کرده است تا آنان را از پلیدى و آلودگى براى همیشه حفظ کند.

۱۰۴۵- سوره فصّلت ، آیه ۳۰٫

۱۰۴۶- سوره انفال ، آیه ۶۲٫

۱۰۴۷-بحار، ج ۶۸، ص ۲۴۳٫

۱۰۴۸- سوره غافر، آیه ۸۳٫

۱۰۴۹- سوره فصّلت ، آیه ۵٫

۱۰۵۰- سوره هود، آیه ۹۱٫

۱۰۵۱- سوره اسراء، آیه ۴۵٫

۱۰۵۲- بحار، ج ۸۴، ص ۱۵۱؛ کافى ، ج ۳، ص ۴۵۰٫

۱۰۵۳- بحار، ج ۸۴، ص ۱۵۱٫

۱۰۵۴- مسند الاِمام الرضاعلیه السلام ، ص ۲۷٫

۱۰۵۵- سوره مطفّفین ، آیه ۱۵٫

۱۰۵۶- سوره نساء، آیه ۴۶٫

۱۰۵۷- بحار، ج ۱۸، ص ۲۶۳٫

۱۰۵۸- مانند روایات ۳۲ و ۳۶ تا ۳۹ ج ۲۵ بحار.

۱۰۵۹- بحار، ج ۲۵، ص ۶۰٫

۱۰۶۰- همان ، ص ۶۸٫

۱۰۶۱- ر.ک : ص ۴۵۳٫

۱۰۶۲- بحار، ج ۲۶، ص ۵٫

۱۰۶۳- سوره نحل ، آیه ۲٫

۱۰۶۴- سوره غافر، آیه ۱۵٫

۱۰۶۵- بحار، ج ۲۵، ص ۶۳، ح ۴۳٫

۱۰۶۶- همان ، ص ۶۴، ح ۴۴٫

۱۰۶۷- مانند حدیث ۱۳ تا ۱۵ باب ۳، ج ۲۵ بحار.

۱۰۶۸- بحار، ج ۳۹، ص ۱۳۴؛ نیز ر.ک : بحار، ج ۳۳، ص ۴۲٫

۱۰۶۹- همان ، ج ۲۵، ص ۵۴٫

۱۰۷۰- بحار، ج ۲۵، ص ۵۲٫

۱۰۷۱- همان ، ص ۵۵٫

۱۰۷۲- همان ، ص ۹۷٫

۱۰۷۳- کافى ، ج ۱، ص ۴۴۲٫

۱۰۷۴- بنابراین که مراد از النور در کلمه ظلّ النور در روایت جابر، خود خداوند باشد.

۱۰۷۵- سوره انشقاق ، آیه ۶٫ سرّ نامحدود بودن فاصله بین واجب و ممکن این است که ممکن محدود است و واجب نامحدود. اگر فاصله وجودى و مرز جدایى واجب و ممکن محدود باشد لازم مى شود واجب به مقدار محدود زاید بر ممکن باشد؛ چون ممکن محدود است و زاید محدود بر مزید علیهِ محدودْ نتیجه اى جز موجود محدود ندارد و محدود بودن واجب محال است .

۱۰۷۶- امالى مفید، آخرین مجلس ، ح ۸٫

۱۰۷۷- سوره مجادله ، آیه ۱۱٫

۱۰۷۸- ر.ک : بحار، ج ۳۳، ص ۴۷۲، ح ۳۸۵ و ج ۳۹ و ص ۱۳۵، ح ۷٫

۱۰۷۹- سوره انبیاء، آیه ۹۱٫

۱۰۸۰- بحار، ج ۲۵، ص ۶۷٫

۱۰۸۱- همان ، ص ۶۲٫

۱۰۸۲- همان ، ص ۶۱٫

۱۰۸۳- همان ، ص ۵۵، ح ۱۶ تا ۲۳٫

۱۰۸۴- بحار، ص ۶۱، ح ۳۱، ۳۳، ۳۴، ۳۵٫

۱۰۸۵- همان ، ج ۴۶، ص ۳۴۱؛ کافى ، ج ۸، ص ۱۰۲٫

۱۰۸۶- بحار، ج ۴۹، ص ۲۳۷؛ عیون اءخبار الرضاعلیه السلام ، ج ۲، ص ۱۴۳٫

۱۰۸۷- همان ، ج ۲، ص ۸۲٫

۱۰۸۸-تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۱۲۷٫

۱۰۸۹- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج ۱، ص ۷۷٫

۱۰۹۰- بحار، ج ۲۵، ص ۵۲، ح ۱۳، مطابق نسخه پاورقى .

۱۰۹۱- همن ، ح ۱۵٫

۱۰۹۲- همان ، ح ۱۴٫

۱۰۹۳- همان ، ح ۲۶٫

۱۰۹۴- همان ، ح ۲۵٫

۱۰۹۵- بحار، ج ۲۵، ص ۶۳، ح ۴۳٫

۱۰۹۶- همان ، ص ۵۸، ح ۲۵٫

۱۰۹۷- همان ، ص ۶۳، ح ۴۳٫

۱۰۹۸- همان ، ص ۶۴، ح ۴۵٫

۱۰۹۹- همان ، ص ۵۲، ح ۱۳، مطابق نسخه متن .

۱۱۰۰- همان ، ص ۵۸، ح ۲۵٫

۱۱۰۱- ر.ک : همان ، ج ۲۵، ص ۵۱-۵۲، ح ۱۲٫ گذشت که روح در سوره قدر همان روح مشترک بین همه انبیا و اوصیاست و شب قدر براى همه آن بزرگواران بوده است .

۱۱۰۲- بحار، ج ۲۵، ص ۵۱٫

۱۱۰۳- جوامع الجامع ، ج ۱، ص ۶۷٫

۱۱۰۴- روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۰۵٫

۱۱۰۵- جوامع الجامع ، ج ۱، ص ۶۷٫

۱۱۰۶- روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۰۵٫

۱۱۰۷- سوره آل عمران ، آیه ۱۸۸٫

۱۱۰۸- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۴۵٫

۱۱۰۹- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۴٫

۱۱۱۰- سوره انفال ، ج ۱، ص ۱۵۴٫

۱۱۱۱- سوره شعراء، آیه ۱۱۸٫

۱۱۱۲- سوره اعراف ، آیه ۸۹٫

۱۱۱۳- تفسر طبرى ، چ ج ۱، ص ۴۵۶؛ جوامع الجامع ، ج ۱، ص ۶۷٫

۱۱۱۴- الدالمنثور، ج ۱، ص ۲۱۶٫

۱۱۱۵- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۴٫

۱۱۱۶- مفردات ، ف ت ح .

۱۱۱۷- همان ، ش ر ى .

۱۱۱۸- المصباح المنیر، ش ر ى .

۱۱۱۹- سوره یوسف ، آیه ۲۰، مقیاییس اللغه ، ش ر ى .

۱۱۲۰- سوره بقره ، آیه ۱۰۲٫

۱۱۲۱- ر.ک : التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۶، ص ۵۵، ش ر ى .

۱۱۲۲- ر.ک : آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰۷٫

۱۱۲۳- سوره بقره ، آیه ۱۰۲٫

۱۱۲۴- ر.ک : مفردات ، ب غ ى .

۱۱۲۵- سوره نحل ، آیه ۹۰٫

۱۱۲۶- سوره انعام ، آیه ۱۴۶٫

۱۱۲۷- آل عمران ، ۸۳، ر.ک : التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۱، ص ۲۹۳، ب غ ى .

۱۱۲۸- الجامع الا حکام القرآن ، ج ۲، ص ۲۸٫

۱۱۲۹- کافى ، ج ۱، ص ۳۰٫

۱۱۳۰- ماءخذشناسى قواعد فقهى ، ص ۲۶۸؛ تحریر المجلّه ، ج ۲، ص ۱۰۶٫

۱۱۳۱- الجامع لا حکام ، ج ۱، ص ۴۰۲٫

۱۱۳۲- ر.ک : التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۱، ص ۳۳۳ ب و ء.

۱۱۳۳- سوره انفال ، آیه ۱۶٫

۱۱۳۴- سوره مائده ، آیه ۲۹٫

۱۱۳۵- تفسیر ابوالفتوح ، ج ۱، ص ۱۶۱٫

۱۱۳۶- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۰۰٫

۱۱۳۷- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۴٫

۱۱۳۸- سوره بقره ، آیه ۱۰۱٫

۱۱۳۹- سوره بقره ، آیه ۹۷٫

۱۱۴۰- سوره آل عمران ، آیه ۳٫

۱۱۴۱- سوره بقره ، آیه ۱۴۶٫

۱۱۴۲- غرائب القرآن ، ج ۱-۲، ص ۳۳۲٫

۱۱۴۳- آلاء الرّحمن ، جزء ۱، ص ۱۰۷٫

۱۱۴۴- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۴٫

۱۱۴۵- سوره بقره ، آیه ۸۳٫

۱۱۴۶- سوره اعراف ، آیه ۱۷۹٫

۱۱۴۷- سوره انعام ، آیه ۱۰۸٫

۱۱۴۸- سوره نحل ، آیه ۹۰٫

۱۱۴۹- سوره یونس ، آیه ۲۳٫

۱۱۵۰- سوره بقره ، آیه ۱۰۵٫

۱۱۵۱- سوره انعام ، آیه ۱۲۴٫

۱۱۵۲- جوامع الجامع ، ج ۱، ص ۶۳٫

۱۱۵۳- روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۰۹٫

۱۱۵۴- غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۳۳٫

۱۱۵۵- سوره توبه ، آیه ۳۰٫

۱۱۵۶- سوره مائده ، آیه ۶۴٫

۱۱۵۷- سوره آل عمران ، آیه ۱۸۱٫

۱۱۵۸- غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۳۳٫

۱۱۵۹- جوامع القرآن ، ج ۱، ص ۶۸٫

۱۱۶۰- ر.ک : غرائب القرآن ، ج ۱، ص ۳۳۳٫

۱۱۶۱- ر.ک : المزیان ، ج ۱، ص ۲۲۲؛ آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰۷؛ منهج الصادقین ، ج ۱، ص ۳۱۷٫

۱۱۶۲- سوره بقره ، آیه ۶۱٫

۱۱۶۳- سوره آل عمران ، آیه ۱۱۲٫

۱۱۶۴- بحار، ج ۶۵، ص ۱۳۱٫

۱۱۶۵- سوره ملک ، آیه ۴٫

۱۱۶۶- سوره نور، آیه ۴۰٫

۱۱۶۷- سوره بقره ، آیه ۶۱٫

۱۱۶۸- سوره نور، آیه ۳۵٫

۱۱۶۹- تفسیر تبیان ، ج ۲، ص ۳۴۹، با اندک تغییر.

۱۱۷۰- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۵٫

۱۱۷۱- سوره بقره ، آیه ۱۱۴٫

۱۱۷۲- سوره آل عمران ، آیه ۱۹۲٫

۱۱۷۳- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۵٫

۱۱۷۴- سوره صفّ، آیه ۱۰٫

۱۱۷۵- نهج البلاغه ، حکمت ۴۵۶٫

۱۱۷۶- سوره توبه ، آیه ۱۱۱٫

۱۱۷۷- سوره بقره ، آیه ۲۵٫

۱۱۷۸- سوره توبه ، آیه ۷۲٫

۱۱۷۹- سوره بقره ، آیه ۲۰۷٫

۱۱۸۰- سوره فجر، آیات ۲۹-۳۰٫

۱۱۸۱- مفاتیح الجنان ، مناجات خمس عشره ، مناجاه المریدین ؛ بحار، ج ۹۱، ص ۱۴۸٫

۱۱۸۲- بحار، ج ۵۱، ص ۲۵۸٫

۱۱۸۳- سوره بقره ، آیه ۹۶٫

۱۱۸۴- بحار، ج ۵۱، ص ۲۵۸٫

۱۱۸۵- سوره نباء، آیه ۳۹٫

۱۱۸۶- سوره انعام ، آیه ۱۲۴٫

۱۱۸۷- تفسیر عیاشى ، ج ۱، ص ۴۹-۵۰٫

۱۱۸۸- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۸٫

۱۱۸۹- الدّر المنثور، ج ۱، ص ۲۱۷٫

۱۱۹۰- همان ، ص ۲۱۶٫

۱۱۹۱- المنار، ج ۱، ص ۳۸۰٫

۱۱۹۲- سوره انعام ، آیه ۵۴٫

۱۱۹۳- الجامع لا حکام القرآن ، ج ۲، ص ۲۷٫

۱۱۹۴- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۹٫

۱۱۹۵- تفسیر صافى ، ج ۱، ص ۱۴۶٫

۱۱۹۶- بحار، ج ۷۴، ص ۹۹٫

۱۱۹۷- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۶-۱۲۷٫

۱۱۹۸- ج ۱، ص ۳۸۱٫

۱۱۹۹- سوره یونس ، آیه ۱۰۳٫

۱۲۰۰- البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، ج ۱، ص ۱۳۳٫

۱۲۰۱- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۲۸٫

۱۲۰۲- همان ، ص ۱۲۹، ح ۲٫

۱۲۰۳- همان ، ص ۱۲۹، ح ۳٫

۱۲۰۴- بحار، ج ۳، ص ۳۵۴٫

۱۲۰۵- سوره توبه ، آیه ۱۱۱٫

۱۲۰۶- سوره ابراهیم ، آیه ۱۶٫

۱۲۰۷- المعجم الوسیط، وراء.

۱۲۰۸- العین ، و ر ى .

۱۲۰۹- ر.ک : مقاییس اللغه ، المصباح المنیر و التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، و ر ى .

۱۲۱۰- سوره اعراف ، آیه ۲۰٫

۱۲۱۱- سوره مائده ، آیه ۳۱٫

۱۲۱۲- التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۱۳، ص ۹۰، ورى .

۱۲۱۳- سوره نساء، آیه ۲۴٫

۱۲۱۴- آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰۸٫

۱۲۱۵- سوره کهف ، آیه ۷۹٫

۱۲۱۶- مراد از (ما معهم ) ممکن است بخشى از تورات باشد که مربوط به صفات رسول اکرم صلى الله علیه و آله و بعضى از خصوصیات دیگر آن حضرت است ؛ نظیر این که خداوند کلامش را در دهان رسولش قرار مى دهد و او از فرزندان اسماعیل است (آلاء الر حمن ، ص ۱۰۸). نیز ممکن است مجموع آنچه در تورات آمده است باشد.

۱۲۱۷- سوره نور، آیه ۲۵٫

۱۲۱۸- سوره بقره ، آیه ۱۰۱٫

۱۲۱۹- سوره آل عمران ، آیه ۹۳٫

۱۲۲۰- اسناد قتل به یهودیان عصر نزول قرآن ، با این که آنا پیامبرى را به قتل نرساندند، بیانگر وجود اتاد قلبى و عقیدتى و همسانى در عمل و روحیه عناد بین یهودیان عصر نزول قرآن و اسلاف و نیاکانشان است که بارها در آیات قبل به آن اشاره شد و در روایت ابو عمرو زبیرى که در بحث روایى خواهد آمد (ر.ک : ص ۵۲۴) نیز به آن تصریح شده است . ۱۲۲۱- سوره مائده ، آیه ۴۴٫

۱۲۲۲- سوره بقره ، آیه ۸۷٫

۱۲۲۳- سوره بقره ، آیه ۸۷٫

۱۲۲۴- سوره مائده ، آیه ۸۱٫

۱۲۲۵- سوره بقره ، آیه ۱۱۳٫

۱۲۲۶- سوره بقره ، آیه ۷۵٫

۱۲۲۷- سوره نحل ، آیه ۱۲۵٫

۱۲۲۸- سوره عنکبوت ، آیه ۴۶٫ صافى ، ج ۳، ص ۱۶۳٫

۱۲۲۹- سوره بقره ، آیه ۸۸٫

۱۲۳۰- سوره هود، آیه ۹۱٫

۱۲۳۱- سوره فصّلت ، آیه ۵٫

۱۲۳۲- سوره بقره ، آیه ۲۸۵٫

۱۲۳۳- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۳۰٫

۱۲۳۴- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۳۰٫

۱۲۳۵- بحار، ج ۸، ص ۱۶۶٫

۱۲۳۶- مفردات راغب ، ب ى ن .

۱۲۳۷- مفردات راغب ، و ث ق .

۱۲۳۸- همان ، ط و ر.

۱۲۳۹- مجمع البیان ، ج ۱-۲، ص ۲۶۱٫

۱۲۴۰- مفردات راغب ، ش ر ب .

۱۲۴۱- مقصود از رفع طور و هدف از آن در تفسیر آیه ۶۳ همین سوره آمده است (ر.ک : ص ‍ ۹۸-۹۹).

۱۲۴۲- نهج البلاغه ، خطبه ۱۰۹٫

۱۲۴۳- بحار، ج ۷۰، ص ۱۵۸٫

۱۲۴۴- سوره بقره ، آیه ۷۹٫

۱۲۴۵- سوره جاثیه ، آیه ۲۳٫

۱۲۴۶- سوره بقره ، آیه ۸۷٫

۱۲۴۷- سوره نساء، آیه ۵۱٫

۱۲۴۸- سوره بقره ، آیه ۹۱٫

۱۲۴۹- سوره بقره ، آیه ۵٫۵

۱۲۵۰- سوره طه ، آیه ۸۸٫

۱۲۵۱- سوره بقره ، آیه ۶۳٫

۱۲۵۲- سوره نساء، آیه ۱۵۵٫

۱۲۵۳- تفسیر کبیر، ج ۲، ص ۱۸۸٫

۱۲۵۴- سوره اعراف ، آیه ۱۳۸٫

۱۲۵۵- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۳۱٫

۱۲۵۶- بحار،، ۲۸، ص ۶۶-۶۸٫

۱۲۵۷- سوره قمر، آیه ۵۵٫

۱۲۵۸- سوره تحریم ، آیه ۱۱٫

۱۲۵۹- سوره نحل ، آیه ۹۶٫

۱۲۶۰- المنار، ج ۱، ص ۳۸۹٫

۱۲۶۱- المیزان ، ج ۱، ص ۲۲۸٫

۱۲۶۲- سوره بقره ، آیه ۷۹٫

۱۲۶۳- سوره بقره ، آیه ۶۱٫

۱۲۶۴- نهج البلاغه ، حکمت ۳۸۵٫

۱۲۶۵- آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰۸٫

۱۲۶۶- سورء نساء، آیه ۷۷٫

۱۲۶۷- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۹٫

۱۲۶۸- سوره عنکبوت ، آیه ۶۴٫

۱۲۶۹- سوره انعام ، آیه ۳۲٫

۱۲۷۰- ر.ک : مقاییس اللغه ، ج ۳، ص ۷؛ المصباح المنیر؛ صحاح اللغه ، ج ۱، ص ۳۷۱، ز ح ز ح و ز ح ح .

۱۲۷۱- ر.ک : التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۴، ص ۳۲۶، ز ح ز ح .

۱۲۷۲- سوره بقره ، آیه ۹۱٫

۱۲۷۳- سوره بقره ، آیه ۸۰٫

۱۲۷۴- سوره بقره ، آیه ۹۱٫

۱۲۷۵- البحر المدید، ج ۱، ص ۱۳۸٫

۱۲۷۶- سوره بقره ، آیه ۸۰٫

۱۲۷۷- سوره بقره ، آیه ۱۱۱٫

۱۲۷۸- سوره جمعه ، آیه ۶٫

۱۲۷۹- سوره مائده ، آیه ۱۸٫

۱۲۸۰- سوره بقره ، آیه ۸۰٫

۱۲۸۱- سوره بقره ، آیه ۱۱۱٫

۱۲۸۲- سوره بقره ، آیه ۱۱٫

۱۲۸۳- اِخبار رسول اکرم صلى الله علیه و آله به عدم تمنّى یهودان (هر چند یهودان معاصر) در حال و آتى نشان علم غیب آن حضرت صلى الله علیه و آله است ؛ زیرا همان طور که در تحدى قرآن فرمود: (فإ ن لم تفعلوا و لن تفعلوا) (سوره بقره ، ،یها ۲۴)، در جریان تمنّى موت نیز فرمود: (و لن یتمنّوه اءبداً).

۱۲۸۴- سوره بقره ، آیه ۸۰٫

۱۲۸۵- سوره مائده ، آیه ۱۸٫

۱۲۸۶- سوره مائده ، آیه ۱۸٫

۱۲۸۷- سور جمعه ، آیه ۶٫

۱۲۸۸- ر.ک : آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰۹٫

۱۲۸۹- تفسر اءبوالسعود، ص ۱۵۸٫

۱۲۹۰- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۸٫

۱۲۹۱-تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۵۸٫

۱۲۹۲- تفسیر صافى ، ج ۱، ص ۱۴۹؛ بحار، ج ۶، ص ۱۲۷٫

۱۲۹۳- سوره بقره ، آیه ۱۱۰٫

۱۲۹۴- سوره زلزله ، آیه ۸٫

۱۲۹۵- سوره بقره ، آیه ۸۵٫

۱۲۹۶- نهج البلاغه ، حکمت ۳۶۷٫

۱۲۹۷- سوره سجده ، آیه ۱۰٫

۱۲۹۸- سوره سباء، آیه ۷٫

۱۲۹۹- سوره ق ، آیه ۳٫

۱۳۰۰- سوره مؤ منون ، آیه ۳۷٫

۱۳۰۱- روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۲۰٫

۱۳۰۲- سوره حجّ، آیه ۱۷٫

۱۳۰۳- برخى وجه تسمیه الف را چنین گفته اند که چون از تاءلیف ده باره رقم صد حاصل شده آن را اَلْف گویند، لیکن اولاً، عددِ مرکب ، از آحاد تاءلیف مى شود، نه ز اعداد دیگر و ثانیاً، این گونه تاءلیف (نه این رقم خاص ) در بسیارى از اعداد ترکیبى دیگر یافت مى شود.

۱۳۰۴- رواج تعارف و دعاى مزبور: هزار سال زى از عجم در بسیارى از کتاب هاى تفسیرى چون جامع الباین ، تبیان ، مجمع البیان و… آمده است . اگر از نیایش اقوام و ملل دیگر بررسى شود شاید آنان بر مشابه این حاتم بخشى عجم را که طبق نقل ابن عباس در قبال عطسه مى گفتند: زه هزار سال (جامع البیان ، ج ۱، ص ۴۷۴) داشته باشد.

۱۳۰۵- تفسیر طنطاوى ، ج ۱، ص ۹۸٫

۱۳۰۶- سوره نساء، آیه ۷۸٫

۱۳۰۷- نهج البلاغه ، خطبه ۱۹۳٫

۱۳۰۸- بحار، ج ۶، ص ۱۵۴٫

۱۳۰۹- سوره آل عمران ، آیات ۱۴۲-۱۴۳٫ ۱۳۱۰- کافى ، ج ۳، ص ۱۲۸، باب اءنّ المؤ من لایکره على قبض روحه .

۱۳۱۱- نهج البلاغه ، خطبه ۲۲۰٫

۱۳۱۲- سوره یونس ، آیه ۲۵٫

۱۳۱۳- نهج البلاغه ، نامه ۳۱٫

۱۳۱۴- همان ، نامه ۶۹ .

۱۳۱۵- همان ، خطبه ۱۱۳٫

۱۳۱۶- بحار، ج ۶۶، ص ۳۱۷؛ ج ۶۹، ص ۵۹٫

۱۳۱۷- غررالحکم ، ج ۶، ص ۳۷۱٫

۱۳۱۸- تفسیر کبیر، ج ۳-۴، ص ۱۸۹٫

۱۳۱۹- میزان الحکمه ، ج ۹، ش ۱۸۸۲۲٫

۱۳۲۰- میزان الحکمه ، ج ۹، ص ۲۳۹، ش ۱۸۸۲۶٫

۱۳۲۱- سوره بقره ، آیه ۱۹۷٫

۱۳۲۲- البحر المدید، ج ۱، ص ۱۳۸، با تلخیص .

۱۳۲۳- مجمع البیان ، ج ۱۲، جزء اوّل ، ص ۳۲۳٫

۱۳۲۴- سوره نحل ، آیه ۳۷٫

۱۳۲۵- سوره توبه ، آیه ۱۲۸٫

۱۳۲۶- سوره بقره ، آیه ۹۷

۱۳۲۷- سوره جمعه ، آیه ۷٫

۱۳۲۸- سوره انبیاء، آیه ۲۲٫

۱۳۲۹- سوره آل عمران ، آیه ۶۱٫

۱۳۳۰- جامع البیان ، ج ۱، ص ۴۶۸-۴۴۹٫

۱۳۳۱- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۵۷؛ مجمع البیان ، ج ۱، ص ۳۲۰٫

۱۳۳۲- در کیفیت مرگ بین مفسّران اختلاف نظر است ؛ برخى برآنند که به صورت مباهله است ؛ یعنى درخواست مرگ براى دروغ گو: اللهم اءمت الکاذب . بعضى برآنند که به صورت تقاضاى متعارف در نیایش است ؛ یعنى درخواست مردن براى خود: اللهم اءمتنا (جامع البیان ، ج ۳، ص ۲۰۹).

۱۳۳۳- روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۱۹٫

۱۳۳۴- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۰۳٫

۱۳۳۵- توحید صدوق ، ص ۲۸۸٫

۱۳۳۶- نهج البلاغه ، خطبه ۱۹۳٫

۱۳۳۷- بحار، ج ۲۲، ص ۴۷۰٫

۱۳۳۸- غررالحکم ، ج ۲، ص ۴۸۳، ش ۳۳۶۵٫

۱۳۳۹- نهج البلاغه ، نامه ۶۹٫

۱۳۴۰- بحار، ج ۶، ص ۱۳۰٫

۱۳۴۱- توحید صدوق ، ص ۳۶۹٫

۱۳۴۲- توحید صدوق ، ص ۱۰۹٫

۱۳۴۳- سوره بقره ، آیه ۲۰۱٫

۱۳۴۴- بحار، ج ۶، ص ۱۳۸٫

۱۳۴۵- میزان الحکمه ، ج ۷، ص ۲۵۵؛ بحار، ج ۶، ص ۱۲۸، با تفاوت اندک .

۱۳۴۶- کنز العمّال ، ج ۱۵، ص ۵۵۵، ح ۴۲۱۵۵٫

۱۳۴۷- بحار، ج ۶، ص ۱۲۸٫

۱۳۴۸- همان ، ج ۷۵، ص ۳۲۷٫

۱۳۴۹- بحار، ج ۶، ص ۱۲۹٫

۱۳۵۰- معانى الا خبار، ص ۲۹۰٫

۱۳۵۱- ر.ک : کشّاف ، ج ۱، ص ۱۷۰٫

۱۳۵۲- ر.ک : البحر المحیط، ج ۱، ص ۴۸۸٫

۱۳۵۳- المنار، ج ۱، ص ۳۹۳٫

۱۳۵۴- البحرالمحیط، ج ۱، ص ۴۸۵٫

۱۳۵۵- تفسیرابوالفتوح ، ج ۱، ص ۱۶۳٫

۱۳۵۶- المنار، ج ۱، ص ۳۹۳٫

۱۳۵۷- ر.ک : الجامع الا حکم القرآن ، ج ۱، جزء ثانى ، ص ۳۷؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۲۳٫

۱۳۵۸- ر.ک : مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۷۶٫

۱۳۵۹- سوره فاطر، آیه ۴۵٫

۱۳۶۰- روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۲۵٫

۱۳۶۱- العین ، ج ۳، ص ۱۸۷۹، ه دى .

۱۳۶۲- سوره آل عمران ، آیه ۲۱٫

۱۳۶۳- البحرالمحیط، ج ۱، ص ۴۸۶٫

۱۳۶۴- سوره الرّحمن ، آیه ۶۸٫

۱۳۶۵- غرائب القرآن ، ج ۱-۲، ص ۳۴۳٫

۱۳۶۶- آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۱۰٫

۱۳۶۷- گرچه مرحوم بلاغى مى نویسد: آنچه در الدرّالمنثور در این رابطه آمده ، از جهت سند مرسل است و از جهت دلالت خالى از اشکال نیست و آنچه در تفسیر البرهان روایت شده نیز مشکل سندى دارد و چیزى را که قمى در تفسیر خودش آورده ، ماءخذى ندارد (آلاء الرحمن ، ج ۱، ص ۱۱۰).

۱۳۶۸- مجمع البیان ، ج ۱-۲، ص ۳۲۵٫

۱۳۶۹- المنار، ج ۱، ص ۳۹۲٫

۱۳۷۰- الکاشف ، ج ۱، ص ۱۵۷٫

۱۳۷۱- سوره مائده ، آیه ۱۸٫

۱۳۷۲- مجمع البیان ، ج ۱-۲، ص ۳۲۵٫

۱۳۷۳- سوره مائده ، آیه ۱۳٫

۱۳۷۴- سوره مائده ، آیه ۶۴٫

۱۳۷۵- سوره اسراء، آیه ۵۵٫

۱۳۷۶- سوره بقره ، آیه ۲۵۳٫

۱۳۷۷- سوره صافّات ، آیه ۱۶۴٫

۱۳۷۸- سوره انبیاء، آیات ۲۶-۲۷٫

۱۳۷۹- سوره تحریم ، آیه ۶٫

۱۳۸۰- صحیفه سجّادیه ، دعاى ۳٫

۱۳۸۱- سوره شعراء، آیه ۱۹۳٫

۱۳۸۲- سوره مائده ، آیه ۱۸٫

۱۳۸۳- سوره توبه ، آیه ۱۱۴٫

۱۳۸۴- سوره آل عمران ، آیه ۳۱٫

۱۳۸۵- سوره حدید، آیه ۴٫

۱۳۸۶- سوره علق ، آیه ۱۴٫

۱۳۸۷- سوره مجادله ، آیه ۵٫

۱۳۸۸- سوره مجادله ، آیه ۲۰٫

۱۳۸۹- سوره مجادله ، آیه ۳٫

۱۳۹۰- سوره زخرف ، آیه ۳٫

۱۳۹۱- (للمؤ منین )، متعلق به هر دو عنوان است .

۱۳۹۲- سوره فرقان ، آیه ۱٫

۱۳۹۳- سوره انبیا، آیه ۱۰۷٫

۱۳۹۴- سوره آل عمران ، آیه ۱۶۴٫

۱۳۹۵- سوره انفال ، آیه ۲٫

۱۳۹۶- سوره کهف ، آیه ۵۰٫

۱۳۹۷- سوره ناظر، آیه ۶۰٫

۱۳۹۸- سوره اسراء، آیه ۸٫

۱۳۹۹- سوره انفال ، آیه ۱۹٫

۱۴۰۰- سوره مدّثر، آیه ۳۱٫

۱۴۰۱- سوره بقره ، آیه ۲۷۸٫

۱۴۰۲- سوره بقره ، آیه ۲۷۹٫

۱۴۰۳- سوره مجادله ، آیه ۵٫

۱۴۰۴- نهج البلاغه ، حکمت ۴۰۸٫

۱۴۰۵- سوره مائده ، آیه ۳۳٫

۱۴۰۶- سوره احزاب ، آیه ۵۷٫

۱۴۰۷- سوره نساء، آیه ۱٫

۱۴۰۸- سوره انفال ، آیه ۴۱٫

۱۴۰۹- صحیفه سجّادیه ، دعاى ۳٫

۱۴۱۰- سوره تحریم ، آیه ۶٫

۱۴۱۱- سوره انبیاء، آیه ۲۶٫

۱۴۱۲- سوره عبس ، آیه ۱۶٫

۱۴۱۳- تفسیر صافى ، ج ۱، ص ۱۵۰٫

۱۴۱۴- تفسیر صافى ، ج ۱، ص ۱۵۱-۱۵۲٫

۱۴۱۵- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۰۶٫

۱۴۱۶- الدّرالمنثور، ج ۱، ص ۲۲۵٫

۱۴۱۷- همان ، ص ۲۲۷٫

۱۴۱۸- تفسیر تبیان ، ج ۱، ص ۳۶۳٫

۱۴۱۹- تفسیر ابن عربى ، ج ۱، هامش ص ۱۶۴٫

۱۴۲۰- صحیفه سجادیه ، دعاى ۳٫

۱۴۲۱- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۳۳-۱۳۴٫

۱۴۲۲- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۳۳٫

۱۴۲۳- تفسیر ابن عربى ، ج ۱، هامش ، ص ۱۶۴٫

۱۴۲۴- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۳۴٫

۱۴۲۵- تفسیر فرات کوهى ، ج ۲۴، ص ۶۱٫

۱۴۲۶- جامع البیان ، ج ۱، ص ۹۹٫

۱۴۲۷- سوره مریم ، آیه ۲۳٫

۱۴۲۸- سوره مریم ، آیه ۲۲٫

۱۴۲۹- سوره ذاریات ، آیه ۴۰٫

۱۴۳۰- سوره همزه ، آیه ۴٫

۱۴۳۱- سوره طه ، آیه ۱۲۴٫

۱۴۳۲- مجمع البیان ، ج ۱، ص ۳۲۷؛ الجامع الا حکام القرآن ، ج ۲، ص ۳۹٫

۱۴۳۳- سوره انبیاء، آیه ۲۲٫

۱۴۳۴- سوره زمر، آیه ۲۹٫

۱۴۳۵- سوره انفال ، آیه ۴۲٫

۱۴۳۶- ر.ک : المنارج ، ۱، ص ۳۹۵٫

۱۴۳۷- سوره مائده ، آیه ۱۳٫

۱۴۳۸- سوره بقره ، آیه ۵۵٫

۱۴۳۹- سوره بقره ، آیه ۵۵٫

۱۴۴۰- سوره آل عمران ، آیه ۱۸۷٫

۱۴۴۱- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۳؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۱۰۲٫

۱۴۴۲- سوره انفال ، آیه ۵۶٫

۱۴۴۳- سوره توبه ، آیه ۱۲٫

۱۴۴۴- سوره بقره ، آیه ۸۹٫

۱۴۴۵- سوره صف ، آیه ۶٫

۱۴۴۶- سوره آل عمران ، آیه ۸۱٫

۱۴۴۷- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۳٫

۱۴۴۸- جوامع الجامع ، ج ۱، ص ۷۳٫

۱۴۴۹- البحرالمحیط، ج ۱، ص ۴۹۳٫

۱۴۵۰- مجمع البیان ، ج ۱، ص ۳۲۹٫

۱۴۵۱- سوره اعراف ، آیه ۱۵۷٫

۱۴۵۲- سوره آل عمران ، آیه ۹۳٫

۱۴۵۳- سوره نمل ، آیه ۱۴٫

۱۴۵۴- سوره بقره ، آیه ۲٫

۱۴۵۵- سوره شمس ، آیه ۱۰٫

۱۴۵۶- سوره انفال ، آیه ۳۶٫

۱۴۵۷- سوره ق ، آیه ۳۷٫

۱۴۵۸- سوره محمّدصلى الله علیه و آله ، آیه ۲۴٫

۱۴۵۹- بحار، ج ۸۷، ص ۱۸۹٫

۱۴۶۰- سوره مائده ، آیه ۱٫

۱۴۶۱- وسائل الشیعه ، ج ۲۱، ص ۲۷۶٫

۱۴۶۲- بحار، ج ۲، ص ۱۴۸٫

۱۴۶۳- سوره مؤ منون ، آیه ۸٫

۱۴۶۴- سوره مؤ منون ، آیات ۲-۴٫

۱۴۶۵- سوره یس ، آیه ۶۰٫

۱۴۶۶- سوره آل عمران ، آیه ۳۲٫

۱۴۶۷- سوره رعد، آیه ۲۰٫

۱۴۶۸- سوره رعد، آیه ۲۵٫

۱۴۶۹- سوره بقره ، آیه ۲۷٫

۱۴۷۰- سوره نحل ، آیه ۹۱٫

۱۴۷۱- سوره اسراء، آیه ۳۴٫

۱۴۷۲- سوره اسراء، آیه ۳۶٫

۱۴۷۳- سوره مائده ، آیه ۱٫

۱۴۷۴- سوره توبه ، آیه ۴٫

۱۴۷۵- سوره توبه ، آیه ۷٫

۱۴۷۶- سوره انفال ، آیات ۵۵-۵۸٫

۱۴۷۷- سوره هود، آیه ۹۱٫

۱۴۷۸- سوره هود، آیه ۹۲٫

۱۴۷۹- سوره حشر، آیه ۱۹٫

۱۴۸۰- سوره بقره ، آیه ۱۱۲٫

۱۴۸۱- سوره انعام ، آیه ۹۴٫

۱۴۸۲- سوره بقره ، آیه ۱۱۰٫

۱۴۸۳- سوره انعام ، آیه ۳۱٫

۱۴۸۴- سوره انشقاق ، آیات ۱۰-۱۲٫

۱۴۸۵- سوره طه ، آیه ۱۲۴٫

۱۴۸۶- سوره ص ، آیه ۷۵٫

۱۴۸۷- بحار، ج ۵، ص ۱۵۹٫

۱۴۸۸- همان ، ج ۴۸، ص ۱۱۹٫

۱۴۸۹- سوره سباء، آیه ۳۳٫

۱۴۹۰- صحیفه سجادیّه ، دعاى ۴۲٫

۱۴۹۱- شرح غرر، ج ۲، ص ۶۱۶، ح ۳۶۵۰٫

۱۴۹۲- همان ، ج ۶، ص ۳۰۷، ح ۱۰۳۴۴٫

۱۴۹۳- نهج البلاغه ، خطبه ۷۲٫

۱۴۹۴- همان ، نامه ۵۳٫

۱۴۹۵- بحار، ج ۶۹، ص ۱۹۸٫

۱۴۹۶- شرح غرر، ج ۷، ص ۲۸۶، ح ۳۳۷۹٫

۱۴۹۷- شرح غرر، ج ۷، ص ۲۸۶، ح ۳۳۷۹٫

۱۴۹۸- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۳۵٫

۱۴۹۹- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۰۶٫

۱۵۰۰- سوره طه ، آیه ۱۱۴٫۱۵۰۱- سوره نجم ، آیه ۳۰٫

۱۵۰۲- سوره نجم ، آیه ۲۹٫

۱۵۰۳- البحرالمحیط، ج ۱، ص ۴۹۴٫

۱۵۰۴- تفسیراءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۳٫

۱۵۰۵- البحرالمحیط، ج ۱، ص ۴۹۴٫

۱۵۰۶- البحرالمحیط، ج ۱، ص ۴۹۴٫

۱۵۰۷- مفردات راغب ، ت ل و.

۱۵۰۸- سوره انفال ، آیه ۲٫

۱۵۰۹- سوره کهف ، آیه ۲۷٫

۱۵۱۰- سوره نمل ، آیه ۹۲٫

۱۵۱۱- مفردات راغب ، ت ل و.

۱۵۱۲- ر.ک : مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۹۲-۳۹۳٫

۱۵۱۳- ر.ک : البحر المحیط، ج ۱، ص ۴۹۴٫

۱۵۱۴- ر.ک : البحر المحیط، ج ۱، ص ۴۹۴٫

۱۵۱۵- آلاء الرّحمن ، ص ۱۱۱٫

۱۵۱۶- سوره حاقّه ، آیه ۴۴٫

۱۵۱۷- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۳٫

۱۵۱۸- آلاء الرّحمن ، ج ۱، ص ۱۱۱٫

۱۵۱۹- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۳٫

۱۵۲۰- سوره اعراف ، آیه ۱۱۶٫

۱۵۲۱- سوره شعرا، آیات ۲۲۱-۲۲۲٫

۱۵۲۲- مفردات راغب ، س ح ر.

۱۵۲۳- مقاییس اللغه ، ج ۳، ص ۱۳۸، س ح ر.

۱۵۲۴- التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ۵، ص ۷۳، س ح ر.

۱۵۲۵- الجامع الا حکام القرآن ، ج ۱، جزء ۲۶، ص ۴۹٫

۱۵۲۶- ر.ک : الحبر المحیط، ج ۱، ص ۴۹۷٫

۱۵۲۷- ر.ک : تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۶۴٫

۱۵۲۸- ر.ک : البحر المحیط، ج ۱، ص ۴۹۷٫

۱۵۲۹- ر.ک : فرهنگ معین ، بخش اعلام ، ج ۱، ص ۲۲۴؛ تقویم البلدان ، ص ۳۴۵٫

۱۵۳۰- کشف الا سرار، ج ۱، ص ۲۹۴٫ ظاهراً نامگذارى برخى از شهرهاى مجاور قله رفیع دماوند به این نام به مناسبت مجاورت است ؛ زیرا قدمت این کوه بلند معروف عیناً بیش از قدمت شهرهاى اطراف و پیش از آنهاست و چون این کوه عامل طبیعى سنجش دَما و درجه حرارت و برودت هواى منطقه بود با پسوند وند نام دماوند گرفت .

۱۵۳۱- التحریر التنویر، ج ۱، ص ۶۱۱٫

۱۵۳۲- ر.ک : التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۱۱، ص ۶۲، م ر ت .

۱۵۳۳- اعلام قرآن ، ص ۶۵۵٫

۱۵۳۴- التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۱۱، ص ۶۲، م ر ت .

۱۵۳۵- المصباح المنیر، ف ت ن .

۱۵۳۶- سوره ممتحنه ، آیه ۱۰٫

۱۵۳۷- سوره فجر، آیه ۱۶٫

۱۵۳۸- سوره احزاب ، آیه ۳٫

۱۵۳۹- سوره عنکبوت ، آیه ۳٫

۱۵۴۰- سوره توبه ، آیه ۱۲۶٫ التحقیق فى کلمات القرآن الکریم ، ج ۹، ص ۲۳، ف ت ن .

۱۵۴۱- نهج البلاغه ، حکمت ۲۱۷٫

۱۵۴۲- ر.ک : کشّاف ، ج ۱، ص ۱۷۳؛ تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۶؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۴۲؛ جوامع الا حکام ، ج ۱، ص ۷۴؛ مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۸۷٫

۱۵۴۳- ر.ک : البحر المحیط، ج ۱، ص ۵۰۰٫

۱۵۴۴- ر.ک : المیزان ، ج ۱، ص ۲۳۴٫

۱۵۴۵- مقاییس اللغه ، خ ل ق .

۱۵۴۶- ر.ک : مفردات راغب ، ث و ب .

۱۵۴۷- سوره مائده ، آیه ۶۰٫

۱۵۴۸- سوره حجّ، آیه ۱۹٫

۱۵۴۹- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۳٫

۱۵۵۰- سیره ابن هشام ، ص ۵۴۴٫

۱۵۵۱- المیزان ، ج ۱، ص ۲۳۶٫

۱۵۵۲- سوره محمدصلى الله علیه و آله ، آیه ۳٫

۱۵۵۳- سوره شعراء، آیه ۴۰٫

۱۵۵۴- سوره نجم ، آیه ۲۳٫

۱۵۵۵- سوره بقره ، آیه ۱۱۸٫

۱۵۵۶- ر.ک : جواهرالکلام ، ج ۲۲،ص ۸۶؛ مکاسب شیخ انصارى ، ج ۱، ص ۱۰۱٫

۱۵۵۷- جواهرالکلام ، ج ۲۲، ص ۸۶٫

۱۵۵۸- همان ج ۴۱، ص ۴۴۳٫

۱۵۵۹- ر.ک : المنار، ج ۱، ص ۳۹۸٫

۱۵۶۰- سوره انعام ، آیه ۱۱۲٫

۱۵۶۱- ر.ک : مواهب الرحمن ، ج ۱، ص ۳۸۴٫

۱۵۶۲- المیزان ، ج ۱، ص ۲۳۳٫

۱۵۶۳- سوره انبیاء، آیه ۸۲٫

۱۵۶۴- سوره سبا، آیه ۱۴٫

۱۵۶۵-در بحث روایى از امام باقرعلیه السلام خواهد آمد که پس از رحلت حضرت سلیمان علیه السلام ابلیس ، سحر را جعل کرد و آن را در کتابى مکتوب ساخت و بر آن نوشت : این چیزى است که آصف بن برخیا براى پادشاهى سلیمان بن داود جعل کرد. آنگاه آن نوشته را زیر تخت سلیمان دفن کرد و سس آن را آشکار ساخت و آن را براى مردم خواند و این پندار را براى آنان به وجود آورد که سیطره و سلطنت سلیمان از طریق سحر بوده است .

۱۵۶۶- ر.ک : روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۳۳٫

۱۵۶۷- تفسیر اءبوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۳٫

۱۵۶۸- تفسیر ابوالسعود، ج ۱، ص ۱۶۳؛ روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۳۴٫

۱۵۶۹- جوامع البیان ، ج ۱، ص ۷۴؛ تفسیر ابوالفتوح ، ج ۱، ص ۱۶۸؛ مواهب الرّحمن ، ج ۱، ص ۳۸۵؛ المنار، ج ۱، ص ۳۹۸٫

۱۵۷۰- ر.ک : کشّاف ، ج ۱، ص ۱۷۲٫

۱۵۷۱- البحر المحیط، ج ۱، ص ۴۹۵٫

۱۵۷۲- التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۱۱، با تغییر.

۱۵۷۳- سوره نساء، آیه ۷۹٫

۱۵۷۴- تفسیر الکشاف ، ج ۱، ص ۱۶۱٫

۱۵۷۵- سوره یوسف ، آیه ۳۱٫

۱۵۷۶- سوره انعام ، آیه ۱۱۲٫

۱۵۷۷- سوره مدّثّر، آیات ۲۴-۲۵٫

۱۵۷۸- بحار، ج ۷۷، ص ۱۶۰٫

۱۵۷۹- سوره اسراء، آیه ۴٫

۱۵۸۰- ر.ک : الکاشف ، ج ۱، ص ۱۶۱-۱۶۲٫

۱۵۸۱- سوره یوسف ، آیه ۳۱٫

۱۵۸۲- سوره فصّلت ، آیه ۳۰٫

۱۵۸۳- سورره فصّلت ، آیه ۳۰٫

۱۵۸۴- سوره شعراء، آیه ۲۲۲٫

۱۵۸۵- ر.ک : الکاشف ، ج ۱، ص ۱۶۱٫

۱۵۸۶- تفسیر عیاشى ، ج ۱، ص ۵۲٫

۱۵۸۷- الجامع لا حکام القرآن ، ج ۲، ص ۵۳٫

۱۵۸۸- سوره روم ، آیه ۲۱٫

۱۵۸۹- الکاشف ، ج ۱، ص ۱۶۳٫

۱۵۹۰- سوره طه ، آیه ۶۴٫

۱۵۹۱- سوره طه ، آیه ۶۹٫

۱۵۹۲- نهج البلاغه ، حکمت ۴۵۶٫

۱۵۹۳- سوره بقره ، آیات ۱۶، ۸۶ و ۱۷۵؛ سوره آل عمران ، آیه ۱۷۷ و…

۱۵۹۴- سوره فرقان ، آیه ۴۴٫

۱۵۹۵- سوره انعام ، آیه ۱۱۲٫

۱۵۹۶- روح المعانى ، ج ۱، ص ۵۴۵-۵۴۶؛ البحر المحیط، ج ۱، ص ۵۰۳٫

۱۵۹۷- سوره هود، آیه ۱۷٫

۱۵۹۸- المیزان ، ج ۱، ص ۲۳۶، با تغییر اندک .

۱۵۹۹- بیان السعاده ، ج ۱، ص ۴۳-۴۵٫

۱۶۰۰- با صد هزار جلوه برون آمدى که من —–با صد هزار دیده تماشا کنم تور

(دیوان فروغى بسطامى )

۱۶۰۱-سوره انبیاء، آیه ۷۹٫

۱۶۰۲- سوره نمل ، آیه ۱۵٫

۱۶۰۳- سوره نمل ، آیه ۱۶٫

۱۶۰۴- سوره نمل ، آیه ۱۶-۱۷٫

۱۶۰۵- جامع البیان ، ج ۱، ص ۵۰۴٫

۱۶۰۶- سوره ذاریات ، آیه ۵۲٫

۱۶۰۷- سوره اعراف ، آیه ۱۱۶٫

۱۶۰۸- سوره فلق ، آیه ۴٫

۱۶۰۹- الجامع الا حکام القرآن ، ج ۲، ص ۵۱٫

۱۶۱۰- سوره حج ، آیه ۵۲٫

۱۶۱۱- سوره نمل ، آیه ۱۷٫

۱۶۱۲- سوره مریم ، آیه ۳۱٫

۱۶۱۳- سوره یونس ، آیه ۸۱٫

۱۶۱۴- سوره طه ، آیه ۶۹٫

۱۶۱۵- سوره جاثیه ، آیه ۲۳٫

۱۶۱۶- سوره مائده ، آیه ۹۰٫

۱۶۱۷-بحار، ج ۲۷، ص ۲۳۴٫

۱۶۱۸- سوره بقره ، آیه ۲۱۹٫

۱۶۱۹- زید عالم است موجبه محصّله است و زید جاهل است موجبه معدوله المحمول .

۱۶۲۰- بحار، ج ۸۱، ص ۲۰۶٫

۱۶۲۱- مسند الا مام الرضاعلیه السلام ، صج ۱، ص ۴۹٫

۱۶۲۲- مرگ و زندگى جزو محسوسات نیست ؛ هر چند به کمک حس ادراک مى شود؛ مانند حرکت که امرى است معقول ، ولى به کمک حس ادراک مى شود.

۱۶۲۳- بحار، ج ۱، ص ۸۲٫

۱۶۲۴- سوره مجادله ، آیه ۲۱٫

۱۶۲۵- سوره صافّات ، آیه ۷۳٫

۱۶۲۶- سوره صافات ، آیه ۱۷۲٫

۱۶۲۷- سوره آل عمران ، آیه ۱۱۲٫

۱۶۲۸- سوره طه ، آیه ۶۷٫

۱۶۲۹- نهج البلاغه ، خطبه ۴٫

۱۶۳۰- سوره آل عمران ، آیه ۴۹٫

۱۶۳۱- سوره قمر، آیه ۱٫

۱۶۳۲- سوره انبیاء، آیه ۶۹٫

۱۶۳۳- سوره طه ، آیه ۷۷٫

۱۶۳۴- تسنیم ، ج ۱، ص ۳۰۴٫

۱۶۳۵- تفسیر صافى ، ج ۲، ص ۲۵۵٫

۱۶۳۶- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۸٫

۱۶۳۷- سوره جنّ، آیه ۶٫

۱۶۳۸- سوره قلم ، آیه ۴۳٫

۱۶۳۹- نهج البلاغه ، خطبه ۶۶٫

۱۶۴۰- سوره فتح ، آیه ۴٫

۱۶۴۱- دیوان حافظ، نسخه انجوى ، ص ۱۱۸٫

۱۶۴۲- سوره مجادله ، آیه ۲۱٫

۱۶۴۳- سوره صافّات ، آیه ۱۷۲٫

۱۶۴۴- سوره نمل ، آیه ۳۹٫

۱۶۴۵- سوره جنّ، آیات ۸-۹٫

۱۶۴۶- سوره شعرا، آیه ۲۲۲٫

۱۶۴۷- سوره جنّ، آیه ۲۲٫

۱۶۴۸- سوره کهف ، آیه ۲۷٫

۱۶۴۹- سوره فتح ، آیه ۴٫

۱۶۵۰- المیزان ، ج ۱، ص ۲۴۴-۲۴۵٫

۱۶۵۱- سوره لقمان ، آیه ۱۸٫

۱۶۵۲- بحار، ج ۳۳، ص ۱۷۰٫

۱۶۵۳- سوره نور، آیه ۳۹٫

۱۶۵۴- نقل مزبور از مجلس درس استاد علامه ۱ است .

۱۶۵۵- سوره فصّلت ، آیه ۳۰٫

۱۶۵۶- سوره انعام ، آیه ۱۲۱٫

۱۶۵۷- سوره شعراء، آیه ۲۱۰٫

۱۶۵۸- سوره شعراء، آیات ۲۲۱-۲۲۲٫

۱۶۵۹- سوره تکاثر، آیات ۵-۶٫

۱۶۶۰- سوره نمل ، آیه ۳۹٫

۱۶۶۱- بحار، ج ۲۱، ص ۱۱۵٫

۱۶۶۲- سوره فرقان ، آیه ۷۰٫

۱۶۶۳- سوره رعد، آیه ۳۹٫

۱۶۶۴- کشّاف ، ج ۱، ص ۳۰۱٫

۱۶۶۵- الا شارات و التنبیهات ، ص ۳۳ و ص ۳۹۵٫

۱۶۶۶- التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۱۱، با اندک تغییر.

۱۶۶۷- سوره صافّات ، آیه ۱۶۴٫

۱۶۶۸- سوره حجر، آیه ۲۱٫

۱۶۶۹- سوره تحریم ، آیه ۶٫

۱۶۷۰- سوره انبیاء، آیه ۲۷٫

۱۶۷۱- سوره انبیاء، آیه ۲۰٫

۱۶۷۲- سوره انبیاء، آیه ۱۹٫

۱۶۷۳- سوره رعد، آیه ۱۷٫

۱۶۷۴- توحید صدوق ، ص ۱۳۰٫ یکون در لا یکون تامّه است ، نه ناقصه .

۱۶۷۵- بحار، ج ۸۵، ص ۱۴٫

۱۶۷۶- سوره مائده ، آیه ۳۶٫

۱۶۷۷- سوره معارج ، آیات ۱۱-۱۵٫

۱۶۷۸- سوره فجر، آیه ۲۶٫

۱۶۷۹- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۰۷-۱۰۸؛ بحار، ج ۵۶، ص ۳۱۹-۳۲۱٫

۱۶۸۰- تفسیر عیاشى ، ج ۱، ص ۵۲؛ تفسیر قمى ، ج ۱، ص ۵۵٫

۱۶۸۱- سوره ذاریات ، آیه ۵۲٫

۱۶۸۲- تفسیر برهان ، ج ۱، ص ۱۳۷٫

۱۶۸۳- نهج البلاغه ، حکمت ۵۴۶٫

۱۶۸۴- بحار، ج ۷۶، ص ۲۱۰٫

۱۶۸۵- همان ، ص ۲۱۴٫

۱۶۸۶- وسائل الشیعه ، ج ۱۲، ص ۱۰۶٫

۱۶۸۷- مستدرک الوسائل ، ج ۳، ص ۲۴۸٫

۱۶۸۸- بحار، ج ۷۶، ص ۲۱۱٫

۱۶۸۹- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۱۰٫

۱۶۹۰- بحار، ج ۶۰، ص ۱۶٫

۱۶۹۱- بحار، ج ۶۰، ص ۲۲٫

۱۶۹۲- سوره فرقان ، آیه ۸٫

۱۶۹۳- بحار، ج ۶۰، ص ۲۱٫

۱۶۹۴- تفسیر قمى ، ج ۱، ص ۵۵-۵۸؛ تفسیر عیاشى ، ج ۱، ص ۵۲-۵۴، با اندک تفاوت در دو ماءخذ.

۱۶۹۵- تفسیر عیاشى ، ج ۱، ص ۵۴-۵۵٫

۱۶۹۶- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۱۰٫

۱۶۹۷- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۱۰٫

۱۶۹۸- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۱۱٫

۱۶۹۹- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۱۱٫

۱۷۰۰- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۱۱٫

۱۷۰۱- نور الثقلین ، ج ۱، ص ۱۰۸-۱۰۹٫

۱۷۰۲- نور الثقلین ، ج ۱، ص ۱۰۸-۱۰۹٫

۱۷۰۳- نورالثقلین ، ج ۱، ص ۱۱۰؛ بحار، ج ۵۶، ص ۳۲۳٫

۱۷۰۴- الدّر المنثور، ج ۱، ص ۲۳۹٫

۱۷۰۵- سوره شورى ، آیه ۵؛ الدّر المنثور، ج ۱، ص ۲۴۱-۲۴۲٫

۱۷۰۶- البحر المدید، ج ۱، ص ۱۴۵، پاورقى .

۱۷۰۷- بیان السعاده ، ج ۱، ص ۱۲۰-۱۲۳٫

۱۷۰۸- بیان السعاده ، ج ۱، ص ۱۲۰-۱۲۳٫

۱۷۰۹- سوره بقره ، آیه ۳۰٫

۱۷۱۰- تفسیر قمى ، ج ۱، ص ۵۷؛ تفسیر عیاشى ، ج ۱، ص ۵۴٫

بازدیدها: 873