حاج ذبیح الله ترابی

سبک های مقلدانه پاپ شده

اولویت کار یک مداح در خواندن روضه است و نباید تمام حواس او به موسیقی باشد، اما کسی که بخواهد این روضه را با هنر موسیقی تزیین کند، باید تجربه و تسلط کافی در آن داشته باشد…

او به یک باره شکوفا شد و این همه به یاری کوشش سیری‌ ناپذیر او در تقویت محفوظات شعری، فراگیری دستگاه‌ها و ردیف‌های آوازی و متناسب‌سازی ادبیات آیینی با موسیقی ممکن شد.

وقتی همراه با یکی از پسرانش به مجلسی می‌رود، زمانی که در اتاق مخصوصش، تنهایی را تجربه می‌کند یا هنگامی که در حلقه دوستانش به گپ و گفت مشغول است، تجربه‌ها و آموخته‌های جدید را یا به حافظه فعالش می‌سپارد و یا آنها را روی نوار صوتی ضبط کوچکی ذخیره می‌کند. حتی وقتی این ضبط خبرنگاری را تهیه می‌کرد، جای پرسش بود که او این دستگاه را برای چه می‌خواهد، اما توضیح داد که گاهی یک شعر را در لحظه‌ با سبکی هماهنگ می‌کند. چون ممکن است آن سبک متناسب را به فراموشی بسپارد، شعر را با موسیقی مورد نظر، روی نوار کاست ضبط می‌کند.

او گفت که بسیار پیش آمده، بهترین ریتم یک شعر را روی موتورسیکلت و در زمزمه‌های خودم پیدا کرده‌ام، اما این ریتم و موسیقی جالب و ابتکاری، خیلی زود فراموش شده است.

ذبیح‌الله ترابی، ذاکر ۵۸ ساله اهل بیت (ع)، ‌سال‌هاست که در مجالس مهم شهر تهران منبر می‌رود و طرفداران بسیاری در میان دوست‌داران ائمه اطهار (س) دارد.

حاج ذبیح‌الله، مداحی باسواد و آشنا به خط بریل است. او در تقویت اندوخته شعری از دانش خود به خوبی بهره می‌گیرد و بیشتر اشعار او با خط بریل، روی کاغذهای مخصوص برجسته شده است. اتفاقاً همین لوازم، او را در تلفیق روضه‌خوانی سنتی و ردیف‌های آوازی، موفق نشان داده و به عنوان یک نوگرا در میان مداحان معرفی کرده است.

* ردیف موسیقی، قاعده خواندن است

ترابی می‌گوید: ردیف موسیقی در واقع، قاعده خواندن است، اما این بهره‌برداری نباید به صورت مستقیم صورت بگیرد. خیلی‌ها می‌خواهند مشابه همان چیزی را که مثلاً استاد شجریان یا مرحوم بنان خوانده تقلید کنند و همان آوا را روی شعر مذهبی بگذارند. در حالی که مداحی، صرفاً تکیه کردن به یک ردیف آوازی نیست. مداح باید متناسب با زمان و مخاطب، ردیف‌های موسیقی را با سبک‌ و سیاق اصیل مداحی تلفیق کند. ممکن است یک دستگاه موسیقی به درد یک جمع دوستانه بخورد، اما وقتی کسی بخواهد همان دستگاه را در مجلس شادی یا عزای اهل بیت (ع) بخواند، باید آن را با هنر و تجربه خود به روضه پیوند دهد. این مداح اهل بیت (ع) ادامه داد: در نهایت، شنونده نباید فکر کند که خوانندگی مداح از مسیر مدح، مرثیه یا روضه خارج شده است. من در کار خودم، با شناختن فراز و نشیب‌های دستگاه موسیقی، شعر مذهبی را با آن دستگاه هماهنگ می‌کنم و نمی‌گذارم که طعم موسیقی بر لحن مداحی ـ که همان سوز و گداز نامیده می‌شود ـ برتری پیدا کند. سعی می‌کنم بدون آنکه از آن دستگاه خارج شوم، شعر را تا آخر ادامه دهم. فقط گوشه‌های مختلف آن دستگاه را با ابیات شعر متناسب می‌کنم.

* مداح باتجربه، روضه را فدای موسیقی نمی‌کند

وی اظهار می‌دارد: اینکه یک مداح بتواند مجلس روضه را به خوبی اداره کند و در عین حال از موسیقی به درستی بهره بگیرد، به تجربه‌ و پرکاری او بستگی دارد. مسلماً اولویت کار یک مداح در خواندن روضه است و نباید تمام حواس او به موسیقی باشد، اما کسی که بخواهد این روضه را با هنر موسیقی تزیین کند، باید تجربه و تسلط کافی در آن داشته باشد و موسیقی را در قالبی روان، آرام و ساده ارائه دهد تا روضه، فدای زینت آن نشود.

ترابی می‌گوید: در سال‌های اخیر، سبک‌های مقلدانه در میان مداحان جوان باب شده است. حتی خیلی از آنها از موسیقی نامأنوس و ناسالم برای مداحی استفاده می‌کنند.

این مداح قدیمی می‌افزاید: مداحی، صنعت و تکنولوژی نیست که در کل، یک چارچوب داشته باشد، بلکه هنری است که طبق ضابطه و معیار مشخصی پیش نمی‌رود. انتخاب روش هم بسیار دشوار است و کسی که دنبال سبک می‌رود، دو گزینه پیش روی خود خواهد دید؛ یا خودش آن سبک را پسندیده یا خواست جامعه، آن سبک را رایج کرده است.

وی اضافه می‌کند: اینکه مردم، بیشتر به دنبال چه کسی بوده‌اند و از خواندن چه کسی لذت برده‌اند، برای مداحان جوان بسیار مهم است، اما به اعتقاد من، اگر مداح تازه کار، کسی را در نظر بگیرد که مثل او شود، یا در پله‌های پایین‌تر او می‌ایستد یا اصلاً شباهتی به او پیدا نمی‌کند. تازه، وقتی مشابه او خواند، می‌گویند که بهتر از این مداح مقلد، آن مداح اولیه است که بسیار هم بهتر می‌خواند. بنابراین، کسی موفق است که سبک خودش بخواند؛ حتی اگر خیلی دلپذیر نباشد. فقط باید خودش را به ابزارهای مداحی تجهیز کرده باشد.

* مداح خوب زیاد مطالعه می‌کند و شعر می‌داند

ترابی می‌گوید: همانطور که پیشرفت در هر علم و هنری نیازمند داشتن اسبابی است، در مداحی نیز افراد باید ادبیات و موسیقی را به خوبی بشناسند. روی ادبیات به طور ویژه تأکید می‌کنم، چون مداح خوب، کسی است که مطالعه زیاد داشته باشد و قافیه، وزن، عروض معنای شعر را بداند.

وی خاطرنشان می‌کند: خیلی بد است که مداح نتواند شعر را با استفاده از قوای ذهنی‌اش تحلیل کند یا درک کاملی از ضعف‌ها و قوت‌های شعر نداشته باشد. دانستن ردیف‌های موسیقی هم از ابزارهای اصلی یک مداح به شمار می‌رود. چون او یک خواننده مذهبی است و وقتی، عنوان «خواننده» را به کسی اطلاق می‌کنیم، یعنی که او باید آداب خوانندگی (ردیف‌های آوازی) را به خوبی بشناسد.

* پیشکسوتان در سایر مؤلفه‌های مداحی قوی بوده‌اند

این مداح اهل بیت (ع) اظهار می‌دارد: من نمی‌گویم که پیشکسوتان و استادان، مداح یا خواننده مذهبی نبوده‌اند، اما آن عزیزان، آنقدر در مؤلفه‌های دیگر قوی بوده‌اند که ضعف آنها را در بخش موسیقی پوشش داده است. دانستن موسیقی برای یک مداح به منزله بیان برای گویندگان است.

ترابی درباره وضعیت مداحی در شرایط کنونی ادامه می‌دهد: مداح و شاعر امروز نباید به دنبال جامعه بروند، بلکه باید مردم را از لحاظ ادبی با خودشان بالا ببرند. در عین حال به پیچیده‌خوانی و اغراق‌گویی هم عقیده ندارم. شاعران در بعضی از اشعار قدیمی از لغات مهجور و فراموش شده استفاده کرده‌اند که باید به تناسب مطالبات مخاطبان اصیل، تعدیل شود یا واژه‌های مترادف، جای لغات پیچیده را در شعر امروز بگیرد.

وی با انتقاد از وضعیت ادبیات آئینی در سال‌های اخیر می‌گوید: ادبیات مورد نیاز مداحی، متأسفانه به دنبال درخواست‌های مخاطبان مقطعی رفته و سنگینی و ارزش خود را از دست داده است. ما امروز در عصر رکود ادبی هستیم و سطح ادبیات آیینی در حوزه شعر، بسیار پایین آمده است.

* مداحی با تمام افت و خیزها، پیشرفت کرده است

ترابی درباره ضعف و قوت‌های مداحی می‌گوید: البته مداحی از یک بعد، پیشرفت کرده و آن، گسترش کمی جلسات و هیأت‌ها و افزایش درخواست و پذیرش مردم است. جامعه امروز، مداح و مداحی را بیشتر دوست دارد، اما این هنر به دلیل همین گسترش، دچار افت کیفی و محتوایی شده است.

این مداح اهل بیت (ع) با بیان اینکه هیأت‌های ما گسترش بی‌حساب و کتابی داشته‌اند، می‌افزاید: پیرو آن، مداحان هم گسترش نامعقولی پیدا کرده‌اند. کسانی آمده و وارد این رشته شده‌اند که از نظر ادبی و دانستن قواعد شعری، مقتل و مطلب و آشنایی با موسیقی در سطح پایینی قرار دارند و فقط متکی به چند دانگ صدا بوده‌اند. حتی، بعضی از آنها صدای قوی و خوبی هم نداشته و ندارند.

وی ادامه می‌دهد: مداحی، کاری است که ضابطه و مدرک و امتحان ندارد و سیستم نظارتی در آن حاکم نیست. کلاس‌‌های آموزشی هم معمولاً کیفیت لازم را ندارد؛ چون این کلاس‌ها، بیشتر به دکانی برای جمع‌ کردن چند نوجوان و دادن شعر‌های ضعیف تبدیل شده است. کسی، وادار به خواندن نمی‌شود تا استادی ایراد کارش را بگیرد. برپاکنندگان کلاس‌ها هم معمولاً چیزی نداشته‌اند که به شاگردانشان بدهند.

* به آموزش مداحی اعتقاد ندارم

این مداح روشندل اضافه می‌کند: من برای آموزش و تربیت مداحان جوان به کلاس و دوره اعتقادی ندارم. دست کم معتقدم، تمام کسانی که به این کلاس‌ها می‌روند، مداح شایسته‌ای از آب در نمی‌آیند، اما درباره یک نظام صحیح برای آموزش این کار، فکر می‌کنم مراکزی مانند وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات می‌توانند با همکاری پیشکسوتان و استادان به جامعه مداحان خوراک بدهند. باید برای تربیت یک مداح، چند نفر با چند تخصص به خدمت گرفته شوند.

ترابی با تأکید بر اینکه صدا، یک عنصر ذاتی است و اکتسابی نیست، می‌گوید: اگر کسی، ذوق، علاقه و استعداد کامل داشته باشد، ۸۰ درصد راه را رفته و باید برای به دست آوردن ۲۰ درصد باقی مانده تلاش کند. استادانی بیابد و از آنها کمک بگیرد، کتاب بخواند و زحمت بکشد. خوشبختانه امروز، امکانات کافی برای پیشرفت فراهم است و برای یک مداح، روخوانی شعر در مجلس، یک ایراد به شمار می‌رود.

* از ۱۴ سالگی مداحی می‌کنم

این مداح قدیمی اهل بیت (ع) می‌گوید: من از دوران کودکی می‌خواندم، اما از حدود ۱۴ سالگی بود که اطرافیانم متوجه ذوق و استعدادم شدند. در آن سال‌ها، دایی‌ام ـ حاج علی ترابی ـ که امروز، یکی از مداحان ارزنده و از پیشکسوتان این عرصه است، تشویقم کرد و بعدها توانستم از محضر استادانی چون مرحوم مرشد باقر معماری، مرحوم حاج حسن محمدی دولابی، مرحوم حاج محمد علامه، حاج حسن حسینی، مرحوم حاج علی اکبر محبی و … استفاده کنم. البته هیچکدام از این عزیزان، استاد مستقیم و دائم من نبودند. از هرکسی که شعر خوبی می‌خواند یا مجلس را به زیبایی اداره می‌کرد، درس می‌گرفتم.

ترابی می‌گوید: من، نام این روش را «بهره‌برداری از استاد اجتماعی» می‌گذارم. البته در شرایط فعلی، یافتن استاد خصوصی و شخصی هم دشوار نیست، اما اگر کسی بخواهد همان روش مرا پیگیری کند، می‌تواند در هر زمینه و رشته خاص به صاحبنظر همان رشته مراجعه کند و اشکالاتش را برطرف سازد.

وی در پایان این گفت‌وگو خاطرنشان می‌کند: مشکل اصلی امروز، نبود جدیت در کار مداحان جوان است. بیشتر آنهایی که گام در این راه می‌گذارند، می‌خواهند بدون زحمت به یک چهره برجسته تبدیل شوند.

بازدیدها: 3336