حداقل دانستنیهای احکام اعتکاف

حداقل دانستنیهای اعتکاف

تعریف

اعتکاف یعنی چه ؟

و اعتکاف شرعاً آن است که فرد در مسجد به قصد قربت، توقّف و اقامت کند و احتیاط مستحب آن است که اقامت به قصد انجام اعمال عبادی مانند نماز یا دعا باشد. (مشهور)

زمان اعتکاف

در هر زمانی که روزه در آن صحیح است، اعتکاف نیز صحیح است. بهترین وقت اعتکاف، ماه مبارک رمضان است و برترین اوقات ماه رمضان، دهۀ آخر آن است.

وقت نیت

وقت نیت تا چه موقع است؟

 وقت نیت قبل از اذان صبح است

توضیح : وقت نیت تا اذان صحیح است به این معنی که بعد از اذان نیت فایده ای ندارد و اگر تا اذان کسی شرایط را فراهم نکرد  نمی تواند نیت کند ولی اگر شب به مسجد وارد شده می تواند از همان موقع نیت کند و اگر کسی تا اذان صبح به مسجد نرسید آن روز را نمی تواند نیت کند مگر شب را در مسجد نیت کرده و موقع اذان برای عذری مثل وضو بیرون از مسجد بوده است.

نیابت

اعتکاف را می‌شود ازطرف خود یا شخص دیگری به ‌جا آورد که از دنیا رفته است؛

اما حکم اعتکاف به ‌نیابت از شخص زنده از قرار ذیل است:

مرحوم امام: بهتر است به ‌امید ثواب (رجاءً) انجام شود؛ بلکه این نظر  احوط است.

آیت‌اللّه فاضل:احتیاط آن است که رجاءً انجام شود .

آیات عظام گلپایگانی، اراکی:صحّت آن مورد اشکال است.

آیات عظام سیستانی، نوری همدانی:جواز آن مورد اشکال است بلی انجام آن رجاءً اشکال ندارد .

آیت‌اللّه خویی:جواز آن محل اشکال است و اظهر عدم جواز است.

آیات عظام تبریزی، بهجـت:صحّت آن مورد اشکال است.

آیت‌اللّه مکارم:انجام آن رجاءً اشکال ندارد.

شرایط

شرایط اعتکاف را بیان فرمایید ؟

۱- ایمان (مشهور)

۲- عقل

۳- نیت قربت

۴- روزه

۵- کمتر از سه روز نباشد.

۶- درمساجد چهارگانه یا مسجد جامع باشد.

۷- اجازه شوهر نسبت به زن و پدر نسبت به فرزند.

۸-خارج نشدن از مسجد.

توضیح: تمام این موارد توضیحاتی دارد که در ضمن به بعضی از آنها اشاره می شود.

مکان اعتکاف

اعتکاف در چه مکانهایی صحیح است ؟

اکثر مراجع می فرمایند اعتکاف در مسجد جامع صحیح می باشد.

مسجد جامع

مقصود ازمسجد جامع چیست ؟ 

نظر مقام معظم رهبری: مسجد جامع مسجدی است که در شهر برای اجتماع همه اهل شهر بنا شده است بدون این که اختصاص به گروه و قشر خاصی داشته باشد.

اعتکاف مسافر

آیا اعتکاف از مسافری که نمازش شکسته است صحیح است ؟

در شرایط صحت اعتکاف آمده چهارم از شرایط آن روزه است و بدون روزه اعتکاف صحیح نیست بنابر این صحیح نیست اعتکاف از مسافر البته مسافری که روزه از او صحیح نیست.

اقسام روزه

آیا می شود روزه های قضای خود را ایام اعتکاف نیت کرد یا باید روزه برای اعتکاف باشد؟

  جایز است.

خروج از محل اعتکاف

آیا در ایام اعتکاف می شود از مسجد خارج شد ؟

  از شرایط اعتکاف ماندن در مسجد در ایام اعتکاف است پس اگر خارج شود عمداً برای غیر اسبابی که اجازه داده شده باطل می شود.

توضیح : در چند مورد خارج شدن مانع ندارد ملاک کلی آن برای کاری است که از جهت عقل یا شرع یا عادت ضروری به نظر می رسد که از این قبیل است برآودن حاجت مومن، رفتن به دستشوئی، عیادت بیمار، تشییع جازه مرده ای که با او نسبت دارد، برای غسل کردن، اداء دین.

و خروج برای شرکت در درس را جایز نمی دانند و همچنین برای تدریس .

قطع اعتکاف

آیا قطع اعتکاف جایز است ؟

توضیح قطع اعتکاف :

در این موارد جایز است :

  الف ) در دو روز اول اعتکاف مستحبی .

   ب ) در دو روز  اول اعتکاف نذری غیر معین .

    ج ) در صورتی که شرط رجوع در موقع نیت کرده.

در این موارد جایز نیست:

  الف ) بعد از دور روز اول مستحبی .

   ب ) در نذری معین مثلا نذر کرده اعتکاف ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ ماه را که نمی شود آنرا قطع کرد .

آیا می شود در هنگام نیت شرط رجوع کرد ؟

  جایز است برای معتکف هنگام نیت شرط کند برگشتن از نیت را هر زمان بخواهد حتی در روز سوم.

توضیح : بشرط رجوع دو صورت دارد :

  الف ) معتکف می شود این سه روز را : به شرط اینکه اگر مسئله ای اتفاق افتاد بتوانم اعتکاف را بهم بزنم .

  ب ) معتکف می شود این سه روز را:  به شرط اینکه هر زمان بخواهم بتوانم اعتکاف را بهم بزنم چه عذری پیش بیاید یا نیاید.

  در قسم دوم اختلاف است که بعضی مثل حضرت امام ره می فرمایند جایز نیست .

اجازه برای اعتکاف

آیا در اعتکاف زن اجازه شوهر لازم است ؟

 اگر منافی با حق شوهر باشد باید اجازه بگیرد.

خروج برای تهیه غذا

آیا برای تهیه غذا می شود از مسجد خارج شد ؟

چنانچه بتواند کسی را برای این کارها بگمارد خودش نمی تواند از مسجد خارج شود و آنها را انجام دهد و در غیر اینصورت به مقدار ضرورت می تواند از مسجد خارج شود و بعد از کار به مسجد برگرد .

آیا خانم ها می تواند در چند روز اعتکاف قرص بخورد تا عادت نشود ؟

بلی میتواند و مصرف قرص برای جلوگیری از عادت اگر ضرری نداشته باشد مانع ندارد.

خروج طولانی

اگر کسی برای عذری خارج شود و خروج او آنقدر طول بکشد که صورت اعتکاف محو شود تکلیف چیست ؟

اعتکاف باطل می شود.

اعتکاف و روزه

اعتکاف بدون روزه صحیح نیست؛  بنابراین اعتکاف مسافر در غیر مواضعی که روزه برای او جایز است، صحیح نیست. و همچنین اعتکاف زن حائض و نفساء، و اعتکاف در دو عید فطر و قربان. بلکه اگر فرد وارد اعتکاف شود، به‌گونه‌ای‌که روز سوم آن، عید (فطر و قربان) باشد، باطل است حتی اگر درهنگام شروع اعتکاف، غافل باشد.(مشهور).

مسافر در سفر نمی‌تواند روزه بگیرد؛ مگر اینکه نذر روزه مستحبی در سفر، در وطن خود کرده باشد و این نذر هم باید نذر شرعی باشد؛ یعنی تمام شرایط نذر که ازآن‌جمله صیغۀ نذر است را دارا باشد.

نذر در سفر

آیا در سفر می‌توان نذر روزه مستحبی کرد؟

آیات عظام فاضل، نوری همدانی: نذر روزه مستحبی در سفر جایز نیست؛ بلکه باید در حضر یا همان وطن خود باشد.

مقام معظم رهبری:نذر روزه مستحبی در حال سفر بنابر احتیاط واجب صحیح نیست .

آیت الله اراکی: محل اشکال است .

آیت الله صافی:حکم به صحّت چنین نذری مشکل است و احتیاط در ترک آن است .

آیت‌اللّه مکارم:اشکال دارد؛ ولی اگر نذر کرد، احتیاط آن است که به نذر خود عمل کند.

آیات عظام سیستانی، تبریزی، بهجت و  زنجانی :نذر روزه مستحبی در سفر جایز است.

تذکّر: مسافری که با نذر روزه گرفته است، نمازش شکسته است.

نذر روزه مستحبی با وجود روزه قضا

آیا کسی که روزه قضا ماه مبارک رمضان بر عهده دارد می تواند روزه مستحبی نذر کند؟

جواب: این مسأله سه صورت دارد:

الف. فرد نذر کند روزه مستحبی بگیرد و روز آن را معیّن نکند مثلاً بگوید: برای خدا بر عهده من است که یک روز روزه بگیرم.

ب.فرد نذر کند روز یا روزهای معیّنی از سال را روزه مستحبی بگیرد، در حالی که فرصت کافی برای انجام روزه قضای ماه رمضان که بر عهده دارد قبل از روزه منذور دارد و انجام روزه قضا قبل از روزه منذور ممکن است مثلاً فردی که یک روز روزه قضا دارد، در اول ماه رجب نذر می¬کند که ایام البیض (۱۳و۱۴و۱۵ ماه رجب) را روزه مستحبی بگیرد.

ج. فرد نذر کند روز یا روزهای معیّنی از سال را روزه مستحبی بگیرد در حالی که فرصت کافی برای انجام روزه قضای ماه رمضان قبل از روزه منذور ممکن نیست مثلاً در شب ۱۳ رجب نذر می¬کند که ۱۳و۱۴و۱۵ رجب را روزه مستحبی بگیرد

پاسخ: صورت الف و ب:

مرحوم امام: نذرش صحیح است ولی انجام روزه منذور قبل ازروزه قضا اشکال دارد و احتیاط واجب آن است که روزه منذور را بعد از روزه قضا انجام دهد مگر آنکه وقت روزه نذری ضیق گردد.

آیت الله سیستانی: نذرش صحیح است ولی جایز نیست روزه منذور را قبل از روزه قضای ماه رمضان انجام دهد.

آیت الله مکارم: نذرش صحیح است ولی انجام روزه منذور قبل از روزه قضا اشکال دارد.

آیات عظام خویی، اراکی، فاضل: نذرش صحیح است و می تواند روزه منذور را حتّی قبل از روزه قضا که بر عهده دارد انجام دهد.

پاسخ صورت ج:

 آیات عظام مرحوم امام، سیستانی، فاضل: نذرش باطل است.

آیت الله مکارم: صحّت نذر محل اشکال است.

آیات عظام خویی، اراکی: در صحت نذر اشکال است هر چند بعید نیست که چنین نذری صحیح باشد .

پرسش: آیا با وجود روزۀ قضا می‌توان نذر روزه مستحبی کرد؟ (روزۀ نذری را در حال اعتکاف بگیرد.)

مقام معظم رهبری:در نذر معیّن اشکال ندارد. لکن بنابر احتیاط واجب، اول روزۀ قضا را بگیرد.

مرحوم امام:نمی تواند .

آیت الله مکارم: اشکال دارد.

آیت الله تبریزی:نمی تواند نذر کند .

آیت‌اللّه صافی:می‌تواند نذر کند.

آیت‌اللّه فاضل:در نذر معین درصورتی‌که گرفتن قضای روزه‌های خودش قبل‌ازآن ممکن باشد، مانعی ندارد.

پاسخ از آیت الله مکارم: مسأله اول مربوط به جایی است که بخواهد منذور را قبل از روزه واجب به جا آورد و مسؤله دوم مربوط به جایی است که منذور را بعد از روزه واجب بجا آورد .

محرمات اعتکاف

محرمات اعتکاف را نام ببرید: (چه چیزهای بر شخص اعتکاف کننده حرام می شود؟)

    ۱- مسائل جنسی با همسر اعم از جماع یا لمس یا بوسیدن به شهوت.

    ۲- استمناء به احتیاط واجب.

    ۳- بوییدن بوی خوش و همچنین بوییدن گیاه خوشبو به قصد لذت.

    ۴- خرید و فروش غیر ضروری.

    ۵- مجادله با دیگری به منظور غلبه و اظهار فضل .

مبطلات اعتکاف 

ارتکاب سهوی محرمّات اعتکاف:

آیا چیزهایی که بر معتکف حرام است اعتکاف را هم باطل می کند؟

اگر یکی از محرّمات اعتکاف را سهواً انجام دهد، اعتکافش باطل نمی‌شود مگر در آمیزش سهوی که اگر در اعتکاف واجب انجام شود، بنابر احتیاط واجب اعتکاف را از سر بگیرد یا آن اعتکاف را تمام نماید و بعداً قضاء کند و اگر در اعتکاف مستحب انجام شود، بنابر احتیاط واجب اعتکاف را تمام نماید.

مرحوم امام‌:چنانچه اعتکاف واجب معیّن باشد، احتیاط این است که اعتکاف را تمام کند و قضایش را نیز به‌ جا آورد و در واجب غیر معیّن، درصورتی‌که در روز اول و دوم باشد، احتیاط ازسرگرفتن اعتکاف است و اگر در روز سوم بوده است، احتیاط آن است که اعتکافی که دارد، تمام کند و دوباره آن را بیاورد.

آیت‌اللّه مکارم:اعتکافش خالی از اشکالی نیست؛ اما اگر آمیزش جنسی کند، هرچند از روی فراموشی باشد، چنانچه اعتکاف واجب باشد، باید پس از اتمام آن، درصورتی‌که وقت آن محدود بوده، قضای آن را به‌جا آورد و اگر وقتش وسیع است، بنابر احتیاط واجب آن را از نو شروع کند و اگر مستحب بوده، آن را تمام کند و قضا ندارد.

ارتکاب عمدی محرمّات اعتکاف:

آمیزش مبطل اعتکاف است در صورتی که عمدی باشد. (مراجع عظام)

امّا اگر معتکف محرّمات دیگر را عمداً انجام دهد:

آیات عظام اراکی، خوئی، سیستانی، وحید خراسانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی: اعتکاف باطل می‌شود.

آیات عظام مرحوم امام، فاضل لنکرانی: صحت اعتکاف محل اشکال است، احتیاط مراعات گردد.

آیات عظام بهجت، گلپایگانی، صافی گلپایگانی: اعتکاف بنابر احتیاط باطل می‌شود.

آیت الله تبریزی: مبطل اعتکاف نیست.

س: اگر معتکف مرتکب فعل حرامی شود که روزه را باطل نمی کند ، اعتکاف او چه حکمی دارد؟

آیت الله بهجت: محرمات اعتکاف هر چند روزه را باطل نکند ، اعتکاف را باطل می کند بنابر احتیاط؛ ولی در غیر جماع، ترک احتیاط نشود به این که تمام کند و قضا کند، و باطل کردن محرّمات در صورتی است که از روی عمد باشد نه سهو و غفلت، و محرّماتی که جزء محرّمات اعتکاف نیست، ضرر به صحّت اعتکاف نمی زند.

عدم ‌فوریّت قضای اعتکاف

قضای اعتکاف، واجب فوری نیست ؛ هرچند انجام آن در اولین فرصت مطابق احتیاط است (مراجع عظام).

قضای اعتکاف

هرگاه اعتکاف خود را به ‌سبب ارتکاب یکی از مبطلات اعتکاف باطل کند، چنانچه آن اعتکاف واجب معیّن بوده و وقت آن گذشته، باید قضای آن را به‌جا آورد و اگر واجب غیر معیّن بوده، باید آن را دوباره انجام دهد؛ مگر اینکه به ‌هنگام نیّت اعتکاف یا اجرای صیغه نذر ، ‌شرطِ رجوع کرده باشد که دراین‌صورت نیازی به قضا یا اعادۀ آن نیست. و اگر اعتکافش واجب نبوده، ولی در روز سوم آن را باطل کرده، در اینجا نیز باید قضای آن را به‌جا آورد. اما اگر در روز اول و دوم (قبل از اتمام دو روز) بوده، وظیفه‌ای ندارد (صاحب عروه).

مسأله: اگر شخص معتکف اعتکافش را به وسیله ارتکاب یکی از مفسدات  باطل کند:

آیات عظام خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید خراسانی:

اگر اعتکاف واجب معیّن باشد بنابر احتیاط واجب باید اعتکاف را قضاء کند و اگر در اعتکاف واجب غیرمعیّن باشد، واجب است که اعتکاف را دوباره از سر گیرد و اگر در اعتکاف مستحب باشد و بعد از اتمام روز دوم اعتکاف را باطل کند بنابر احتیاط وجوبی اعتکاف را قضاء کند.

آیات عظام اراکی، گلپایگانی، فاضل لنکرانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی:

اگر اعتکاف، واجب معیّن باشد، قضائش واجب است و اگر واجب غیر معیّن باشد باید اعتکاف را دوباره از سر گیرد و اگر اعتکاف مستحب باشد و بعد از اتمام روز دوم اعتکاف را باطل کند قضائش واجب است.

مسأله: اگر قبل از اتمام روز دوم، اعتکاف مستحب را باطل کند، چیزی بر عهده او نیست (مراجع عظام) .

مسأله: اگر در موقع نیّت اعتکافِ واجب ، شرط رجوع کرده باشد، اگر یکی از محرمات را انجام دهد، قضاء و از سر گرفتن، هیچ‌کدام لازم نیست (مراجع عظام) .

مرحوم امام‌:

چنانچه اعتکاف واجب معیّن باشد، احتیاط این است که اعتکاف را تمام کند و قضایش را نیز به‌ جا آورد و در واجب غیر معیّن، درصورتی‌که در روز اول و دوم باشد، احتیاط ازسرگرفتن اعتکاف است و اگر در روز سوم بوده است، احتیاط آن است که اعتکافی که دارد، تمام کند و دوباره آن را بیاورد.

کفّارۀ اعتکاف

هرگاه معتکف به ‌سبب آمیزش، هرچند در شب، اعتکاف واجب خود را باطل کند، باید کفّاره بپردازد. امّا اگر با یکی دیگر از محرّمات، اعتکاف را باطل نماید، کفّاره ندارد؛ هرچند پرداخت کفّاره در غیرآمیزش نیز موافق احتیاط است؛ بلکه احتیاط آن است که در اعتکاف مستحبی، اگر قبل از تکمیل روز دوم باطل شود نیز کفّاره بدهد.

کفّاره بطلان اعتکاف، کفّاره ماه مبارک رمضان است که فرد مخیّر است شصت روز را روزه بگیرد یا شصت فقیر را طعام دهد، هرچند احتیاط استحبابی مراعات کفّاره مرتّبه است، یعنی شصت روز روزه بگیرد و اگر نتوانست شصت فقیر را طعام دهد. (مراجع عظام).

(۱) امام‌خمینی، آیت الله فاضل:اگر در اعتکاف مستحبی، به ‌وسیلۀ آمیزش بخواهد از اعتکاف صرف ‌نظر کند، کفّاره ندارد؛ امّا اگر نخواهد از اعتکافش صرف‌ نظر کند، احتیاط واجب کفّاره بدهد.

بازدیدها: 175