حداقل دانستنيهاي احکام اعتکاف

حداقل دانستنيهاي اعتکاف

تعريف

اعتكاف يعني چه ؟

و اعتكاف شرعاً آن است كه فرد در مسجد به قصد قربت، توقّف و اقامت كند و احتیاط مستحب آن است كه اقامت به قصد انجام اعمال عبادی مانند نماز يا دعا باشد. (مشهور)

زمان اعتكاف

در هر زمانی که روزه در آن صحیح است، اعتکاف نیز صحیح است. بهترین وقت اعتکاف، ماه مبارک رمضان است و برترین اوقات ماه رمضان، دهۀ آخر آن است.

وقت نيت

وقت نيت تا چه موقع است؟

 وقت نيت قبل از اذان صبح است

توضيح : وقت نيت تا اذان صحيح است به اين معني كه بعد از اذان نيت فايده اي ندارد و اگر تا اذان كسي شرايط را فراهم نكرد  نمي تواند نيت كند ولي اگر شب به مسجد وارد شده مي تواند از همان موقع نيت كند و اگر كسي تا اذان صبح به مسجد نرسيد آن روز را نمي تواند نيت كند مگر شب را در مسجد نيت كرده و موقع اذان براي عذري مثل وضو بيرون از مسجد بوده است.

نيابت

اعتکاف را می‌شود ازطرف خود یا شخص دیگری به ‌جا آورد که از دنیا رفته است؛

اما حکم اعتکاف به ‌نیابت از شخص زنده از قرار ذیل است:

مرحوم امام: بهتر است به ‌امید ثواب (رجاءً) انجام شود؛ بلکه این نظر  احوط است.

آيت‌اللّه فاضل:احتیاط آن است که رجاءً انجام شود .

آيات عظام گلپایگانی، اراکی:صحّت آن مورد اشکال است.

آیات عظام سیستانی، نوری همدانی:جواز آن مورد اشکال است بلی انجام آن رجاءً اشکال ندارد .

آیت‌اللّه خویی:جواز آن محل اشکال است و اظهر عدم جواز است.

آيات عظام تبریزی، بهجـت:صحّت آن مورد اشکال است.

آیت‌اللّه مکارم:انجام آن رجاءً اشکال ندارد.

شرایط

شرايط اعتكاف را بيان فرماييد ؟

1- ايمان (مشهور)

2- عقل

3- نيت قربت

4- روزه

5- كمتر از سه روز نباشد.

6- درمساجد چهارگانه يا مسجد جامع باشد.

7- اجازه شوهر نسبت به زن و پدر نسبت به فرزند.

8-خارج نشدن از مسجد.

توضيح: تمام اين موارد توضيحاتي دارد كه در ضمن به بعضي از آنها اشاره مي شود.

مكان اعتكاف

اعتكاف در چه مكانهايي صحيح است ؟

اكثر مراجع مي فرمايند اعتكاف در مسجد جامع صحيح مي باشد.

مسجد جامع

مقصود ازمسجد جامع چيست ؟ 

نظر مقام معظم رهبري: مسجد جامع مسجدي است که در شهر براي اجتماع همه اهل شهر بنا شده است بدون اين که اختصاص به گروه و قشر خاصي داشته باشد.

اعتكاف مسافر

آيا اعتكاف از مسافري كه نمازش شكسته است صحيح است ؟

در شرايط صحت اعتكاف آمده چهارم از شرايط آن روزه است و بدون روزه اعتكاف صحيح نيست بنابر اين صحيح نيست اعتكاف از مسافر البته مسافري كه روزه از او صحيح نيست.

اقسام روزه

آيا مي شود روزه هاي قضاي خود را ايام اعتكاف نيت كرد يا بايد روزه براي اعتكاف باشد؟

  جايز است.

خروج از محل اعتكاف

آيا در ايام اعتكاف مي شود از مسجد خارج شد ؟

  از شرايط اعتكاف ماندن در مسجد در ايام اعتكاف است پس اگر خارج شود عمداً براي غير اسبابي كه اجازه داده شده باطل مي شود.

توضيح : در چند مورد خارج شدن مانع ندارد ملاک کلي آن براي كاري است كه از جهت عقل يا شرع يا عادت ضروري به نظر مي رسد كه از اين قبيل است برآودن حاجت مومن، رفتن به دستشوئي، عيادت بيمار، تشييع جازه مرده اي كه با او نسبت دارد، براي غسل کردن، اداء دين.

و خروج براي شركت در درس را جايز نمي دانند و همچنين براي تدريس .

قطع اعتكاف

آيا قطع اعتكاف جايز است ؟

توضيح قطع اعتكاف :

در اين موارد جايز است :

  الف ) در دو روز اول اعتكاف مستحبي .

   ب ) در دو روز  اول اعتكاف نذري غير معين .

    ج ) در صورتي كه شرط رجوع در موقع نيت كرده.

در اين موارد جايز نيست:

  الف ) بعد از دور روز اول مستحبي .

   ب ) در نذري معين مثلا نذر كرده اعتكاف 11 و 12 و 13 ماه را كه نمي شود آنرا قطع كرد .

آيا مي شود در هنگام نيت شرط رجوع كرد ؟

  جايز است براي معتكف هنگام نيت شرط كند برگشتن از نيت را هر زمان بخواهد حتي در روز سوم.

توضيح : بشرط رجوع دو صورت دارد :

  الف ) معتكف مي شود اين سه روز را : به شرط اينكه اگر مسئله اي اتفاق افتاد بتوانم اعتكاف را بهم بزنم .

  ب ) معتكف مي شود اين سه روز را:  به شرط اينكه هر زمان بخواهم بتوانم اعتكاف را بهم بزنم چه عذري پيش بيايد يا نيايد.

  در قسم دوم اختلاف است كه بعضي مثل حضرت امام ره مي فرمايند جايز نيست .

اجازه براي اعتكاف

آيا در اعتكاف زن اجازه شوهر لازم است ؟

 اگر منافي با حق شوهر باشد بايد اجازه بگيرد.

خروج براي تهيه غذا

آيا براي تهيه غذا مي شود از مسجد خارج شد ؟

چنانچه بتواند كسي را براي اين كارها بگمارد خودش نمي تواند از مسجد خارج شود و آنها را انجام دهد و در غير اينصورت به مقدار ضرورت مي تواند از مسجد خارج شود و بعد از كار به مسجد برگرد .

آيا خانم ها مي تواند در چند روز اعتكاف قرص بخورد تا عادت نشود ؟

بلي ميتواند و مصرف قرص براي جلوگيري از عادت اگر ضرري نداشته باشد مانع ندارد.

خروج طولاني

اگر كسي براي عذري خارج شود و خروج او آنقدر طول بكشد كه صورت اعتكاف محو شود تكليف چيست ؟

اعتكاف باطل مي شود.

اعتكاف و روزه

اعتکاف بدون روزه صحیح نیست؛  بنابراین اعتکاف مسافر در غیر مواضعی که روزه برای او جایز است، صحیح نیست. و همچنین اعتکاف زن حائض و نفساء، و اعتکاف در دو عید فطر و قربان. بلکه اگر فرد وارد اعتکاف شود، به‌گونه‌ای‌که روز سوم آن، عید (فطر و قربان) باشد، باطل است حتی اگر درهنگام شروع اعتکاف، غافل باشد.(مشهور).

مسافر در سفر نمی‌تواند روزه بگیرد؛ مگر اینکه نذر روزه مستحبی در سفر، در وطن خود کرده باشد و این نذر هم باید نذر شرعی باشد؛ یعنی تمام شرایط نذر که ازآن‌جمله صیغۀ نذر است را دارا باشد.

نذر در سفر

آیا در سفر می‌توان نذر روزه مستحبی کرد؟

آیات عظام فاضل، نوری همدانی: نذر روزه مستحبی در سفر جایز نیست؛ بلکه باید در حضر يا همان وطن خود باشد.

مقام معظم رهبری:نذر روزه مستحبی در حال سفر بنابر احتیاط واجب صحیح نیست .

آيت الله اراكي: محل اشكال است .

آیت الله صافی:حکم به صحّت چنین نذری مشکل است و احتیاط در ترک آن است .

آیت‌اللّه مکارم:اشکال دارد؛ ولی اگر نذر کرد، احتیاط آن است که به نذر خود عمل کند.

آيات عظام سیستانی، تبریزی، بهجت و  زنجانی :نذر روزه مستحبی در سفر جایز است.

تذكّر: مسافري كه با نذر روزه گرفته است، نمازش شكسته است.

نذر روزه مستحبي با وجود روزه قضا

آیا کسی که روزه قضا ماه مبارک رمضان بر عهده دارد می تواند روزه مستحبی نذر کند؟

جواب: این مسأله سه صورت دارد:

الف. فرد نذر کند روزه مستحبی بگیرد و روز آن را معیّن نکند مثلاً بگوید: برای خدا بر عهده من است که یک روز روزه بگیرم.

ب.فرد نذر کند روز یا روزهای معیّنی از سال را روزه مستحبی بگیرد، در حالی که فرصت کافی برای انجام روزه قضای ماه رمضان که بر عهده دارد قبل از روزه منذور دارد و انجام روزه قضا قبل از روزه منذور ممکن است مثلاً فردی که یک روز روزه قضا دارد، در اول ماه رجب نذر می¬کند که ایام البیض (13و14و15 ماه رجب) را روزه مستحبی بگیرد.

ج. فرد نذر کند روز یا روزهای معیّنی از سال را روزه مستحبی بگیرد در حالی که فرصت کافی برای انجام روزه قضای ماه رمضان قبل از روزه منذور ممکن نیست مثلاً در شب 13 رجب نذر می¬کند که 13و14و15 رجب را روزه مستحبی بگیرد

پاسخ: صورت الف و ب:

مرحوم امام: نذرش صحیح است ولی انجام روزه منذور قبل ازروزه قضا اشکال دارد و احتیاط واجب آن است که روزه منذور را بعد از روزه قضا انجام دهد مگر آنکه وقت روزه نذری ضیق گردد.

آیت الله سیستانی: نذرش صحیح است ولی جایز نیست روزه منذور را قبل از روزه قضای ماه رمضان انجام دهد.

آیت الله مکارم: نذرش صحیح است ولی انجام روزه منذور قبل از روزه قضا اشکال دارد.

آیات عظام خویی، اراکی، فاضل: نذرش صحیح است و می تواند روزه منذور را حتّی قبل از روزه قضا که بر عهده دارد انجام دهد.

پاسخ صورت ج:

 آیات عظام مرحوم امام، سیستانی، فاضل: نذرش باطل است.

آیت الله مکارم: صحّت نذر محل اشکال است.

آیات عظام خویی، اراکی: در صحت نذر اشکال است هر چند بعید نیست که چنین نذری صحیح باشد .

پرسش: آیا با وجود روزۀ قضا می‌توان نذر روزه مستحبی کرد؟ (روزۀ نذری را در حال اعتکاف بگیرد.)

مقام معظم رهبري:در نذر معیّن اشکال ندارد. لکن بنابر احتیاط واجب، اول روزۀ قضا را بگیرد.

مرحوم امام:نمی تواند .

آیت الله مکارم: اشکال دارد.

آیت الله تبریزی:نمی تواند نذر کند .

آيت‌اللّه صافي:می‌تواند نذر کند.

آيت‌اللّه فاضل:در نذر معین درصورتی‌که گرفتن قضای روزه‌های خودش قبل‌ازآن ممکن باشد، مانعی ندارد.

پاسخ از آیت الله مکارم: مسأله اول مربوط به جایی است که بخواهد منذور را قبل از روزه واجب به جا آورد و مسؤله دوم مربوط به جایی است که منذور را بعد از روزه واجب بجا آورد .

محرمات اعتکاف

محرمات اعتكاف را نام ببريد: (چه چيزهاي بر شخص اعتكاف كننده حرام مي شود؟)

    1- مسائل جنسي با همسر اعم از جماع يا لمس يا بوسيدن به شهوت.

    2- استمناء به احتياط واجب.

    3- بوييدن بوي خوش و همچنين بوييدن گياه خوشبو به قصد لذت.

    4- خريد و فروش غير ضروري.

    5- مجادله با ديگري به منظور غلبه و اظهار فضل .

مبطلات اعتكاف 

ارتكاب سهوي محرمّات اعتکاف:

آيا چيزهايي كه بر معتكف حرام است اعتكاف را هم باطل مي كند؟

اگر يكي از محرّمات اعتكاف را سهواً انجام دهد، اعتکافش باطل نمی‌شود مگر در آميزش سهوي كه اگر در اعتكاف واجب انجام شود، بنابر احتياط واجب اعتكاف را از سر بگيرد يا آن اعتكاف را تمام نمايد و بعداً قضاء كند و اگر در اعتكاف مستحب انجام شود، بنابر احتياط واجب اعتكاف را تمام نمايد.

مرحوم امام‌:چنانچه اعتکاف واجب معیّن باشد، احتیاط این است که اعتکاف را تمام کند و قضایش را نیز به‌ جا آورد و در واجب غیر معیّن، درصورتی‌که در روز اول و دوم باشد، احتیاط ازسرگرفتن اعتکاف است و اگر در روز سوم بوده است، احتیاط آن است که اعتکافی که دارد، تمام کند و دوباره آن را بیاورد.

آیت‌اللّه مکارم:اعتکافش خالی از اشکالی نیست؛ اما اگر آمیزش جنسی کند، هرچند از روی فراموشی باشد، چنانچه اعتکاف واجب باشد، باید پس از اتمام آن، درصورتی‌که وقت آن محدود بوده، قضای آن را به‌جا آورد و اگر وقتش وسیع است، بنابر احتیاط واجب آن را از نو شروع کند و اگر مستحب بوده، آن را تمام کند و قضا ندارد.

ارتكاب عمدي محرمّات اعتکاف:

آميزش مبطل اعتكاف است در صورتي كه عمدي باشد. (مراجع عظام)

امّا اگر معتکف محرّمات ديگر را عمداً انجام دهد:

آيات عظام اراكي، خوئي، سيستاني، وحيد خراساني، مكارم شيرازي، نوري همداني: اعتكاف باطل مي‌شود.

آيات عظام مرحوم امام، فاضل لنكراني: صحت اعتكاف محل اشكال است، احتياط مراعات گردد.

آيات عظام بهجت، گلپايگاني، صافي گلپايگاني: اعتكاف بنابر احتياط باطل مي‌شود.

آيت الله تبريزي: مبطل اعتكاف نيست.

س: اگر معتكف مرتكب فعل حرامي شود كه روزه را باطل نمي كند ، اعتكاف او چه حكمي دارد؟

آيت الله بهجت: محرمات اعتكاف هر چند روزه را باطل نكند ، اعتكاف را باطل مي كند بنابر احتياط؛ ولي در غير جماع، ترك احتياط نشود به اين كه تمام كند و قضا كند، و باطل كردن محرّمات در صورتي است كه از روي عمد باشد نه سهو و غفلت، و محرّماتي كه جزء محرّمات اعتكاف نيست، ضرر به صحّت اعتكاف نمي زند.

عدم ‌فوریّت قضای اعتکاف

قضای اعتکاف، واجب فوری نیست ؛ هرچند انجام آن در اولین فرصت مطابق احتیاط است (مراجع عظام).

قضای اعتکاف

هرگاه اعتکاف خود را به ‌سبب ارتکاب یکی از مبطلات اعتکاف باطل کند، چنانچه آن اعتکاف واجب معیّن بوده و وقت آن گذشته، باید قضای آن را به‌جا آورد و اگر واجب غیر معیّن بوده، باید آن را دوباره انجام دهد؛ مگر اینکه به ‌هنگام نیّت اعتکاف یا اجرای صیغه نذر ، ‌شرطِ رجوع کرده باشد که دراین‌صورت نیازی به قضا یا اعادۀ آن نیست. و اگر اعتکافش واجب نبوده، ولی در روز سوم آن را باطل کرده، در اینجا نیز باید قضای آن را به‌جا آورد. اما اگر در روز اول و دوم (قبل از اتمام دو روز) بوده، وظیفه‌ای ندارد (صاحب عروه).

مسأله: اگر شخص معتكف اعتكافش را به وسيله ارتكاب يكي از مفسدات  باطل كند:

آيات عظام خوئي، تبريزي، سيستاني، وحيد خراساني:

اگر اعتكاف واجب معيّن باشد بنابر احتياط واجب بايد اعتكاف را قضاء كند و اگر در اعتكاف واجب غيرمعيّن باشد، واجب است كه اعتكاف را دوباره از سر گيرد و اگر در اعتكاف مستحب باشد و بعد از اتمام روز دوم اعتكاف را باطل كند بنابر احتياط وجوبي اعتكاف را قضاء كند.

آيات عظام اراكي، گلپايگاني، فاضل لنكراني، صافي گلپايگاني، مكارم شيرازي، نوري همداني:

اگر اعتكاف، واجب معيّن باشد، قضائش واجب است و اگر واجب غير معيّن باشد بايد اعتكاف را دوباره از سر گيرد و اگر اعتكاف مستحب باشد و بعد از اتمام روز دوم اعتكاف را باطل كند قضائش واجب است.

مسأله: اگر قبل از اتمام روز دوم، اعتكاف مستحب را باطل كند، چيزي بر عهدة او نيست (مراجع عظام) .

مسأله: اگر در موقع نيّت اعتكافِ واجب ، شرط رجوع كرده باشد، اگر يكي از محرمات را انجام دهد، قضاء و از سر گرفتن، هيچ‌كدام لازم نيست (مراجع عظام) .

مرحوم امام‌:

چنانچه اعتکاف واجب معیّن باشد، احتیاط این است که اعتکاف را تمام کند و قضایش را نیز به‌ جا آورد و در واجب غیر معیّن، درصورتی‌که در روز اول و دوم باشد، احتیاط ازسرگرفتن اعتکاف است و اگر در روز سوم بوده است، احتیاط آن است که اعتکافی که دارد، تمام کند و دوباره آن را بیاورد.

کفّارۀ اعتکاف

هرگاه معتکف به ‌سبب آمیزش، هرچند در شب، اعتکاف واجب خود را باطل کند، باید کفّاره بپردازد. امّا اگر با یکی دیگر از محرّمات، اعتکاف را باطل نماید، کفّاره ندارد؛ هرچند پرداخت کفّاره در غیرآمیزش نیز موافق احتیاط است؛ بلکه احتیاط آن است که در اعتکاف مستحبی، اگر قبل از تکمیل روز دوم باطل شود نیز کفّاره بدهد.

كفّاره بطلان اعتكاف، كفّاره ماه مبارك رمضان است كه فرد مخيّر است شصت روز را روزه بگيرد يا شصت فقير را طعام دهد، هرچند احتياط استحبابي مراعات كفّارة مرتّبه است، يعني شصت روز روزه بگيرد و اگر نتوانست شصت فقير را طعام دهد. (مراجع عظام).

(۱) امام‌خمینی، آیت الله فاضل:اگر در اعتکاف مستحبی، به ‌وسیلۀ آمیزش بخواهد از اعتکاف صرف ‌نظر کند، کفّاره ندارد؛ امّا اگر نخواهد از اعتکافش صرف‌ نظر کند، احتیاط واجب کفّاره بدهد.