خسروپناه: آیت‌الله بروجردی کثرت مراجع را به وحدت مرجعیت تبدیل کرد/ قائمی‌نیا: تأثیر امام راحل و آیت‌الله بروجردی بر تفکر یکدیگر دوسویه بود

آیت‌الله العظمی سیدحسین طباطبایی بروجردی مرجع بزرگ شیعه، فقیه بزرگوار و عالم وارسته از شاگردان حاج سید محمد شفیع جابلقی بود و تفسیر، فقه، حدیث را از سید جعفر کشفی دارابی آموزش دید. وی در نجف از محضر علمایی چون ملامحمدکاظم خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی و علامه سید محمد کاظم یزدی تلمذ کرد و پس از سال‌ها زعامت حوزه علمیه قم را برعهده گرفت.

حضرات آیات مرتضی مطهری، سیدمحمد حسینی بهشتی، جعفر سبحانی، محمدفاضل لنکرانی، ناصر مکارم شیرازی و… از شاگردان ایشان هستند. تألیفات او عبارت‌اند از: جامع احادیث شیعه، تعلیقه بر اسفار، طبقات رجال، رساله‏ای در منطق، حاشیه بر کفایهالاصول، حاشیه بر کفایه‏ شیخ طوسی. ایشان ۱۰ فروردین سال ۱۳۴۰ش در ۸۸ سالگی در قم رحلت نمود و در حرم حضرت معصومه(س) مدفون شد.

*تدبیر آیت‌الله بروجردی در کنترل بحران‌های شدید دینی

حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران درباره تأثیر تفکر آیت‌الله بروجردی در حوزه‌های علمیه می‌گوید: ایشان در یک دوران گذار مرجعیت جهان تشیع را بدست گرفتند، در دوره‌ای که هم قدرت استعمار در کشورهای اسلامی زیاد شده بود و هم قدرت رژیم پهلوی، حکومت آمریکا و CIA رشد کرده بود، لذا به شدت بحران دینی جامعه ایران و جهان اسلام را در بر گرفته بود.

بنابراین در آن دوره عمده کشورهای اسلامی اگر هم حرکت‌های بیداری داشتند، این حرکت‌ها رو به رکود بود لذا در یک بحران شدید دینی به سر می‌بردیم به همین خاطر آیت‌الله بروجردی با یک تدبیر بسیار ظرفیت این مسئله را کنترل کرد.

یکی از فعالیت‌های مهم ایشان تأسیس مسجد اعظم قم بود که در آنجا استادان حوزه به صورت کلاسیک و رسمی به طلاب آموزش می‌دادند و در واقع آموزش و پرورش طلاب در این دوره کمک کرد که فعالیت انقلابی حضرت امام که از شاگردان آیت‌الله بروجردی بودند، شکل بگیرد، شاگردان ایشان دور هم جمع شوند و قیام کنند.

*آیت‌الله بروجردی بین نیروهای ضد فلسفی و اخباری درگیری ایجاد نکرد

در هر صورت اگر امام راحل بدون منابع انسانی تصمیم داشت قیام خود را آغاز کند به نتیجه نمی‌رسید همه این نیروها توسط جریان فکری و فرهنگی آیت‌الله بروجردی تربیت شدند حتی در آن دوره کسانی بودند که ضد فلسفه و اخباری مسلکی هستند، آیت‌الله بروجردی بین این نیروها درگیری ایجاد نکرد به طور مثال به علامه طباطبایی جهت می‌داد که به جای اسفار ملاصدرا، الهیات شفای بوعلی سینا را تدریس کند یعنی یک جاهایی در تدریس‌ها ورود می‌کرد که حوزه گرفتار چالش نشود.

بزرگترین خدمت آیت‌الله بروجردی با آمدن او به قم این بود که  کثرت مراجع را به وحدت مرجعیت تبدیل کرد و با تدریس در مسجد اعظم و تأسیس مؤسسه مسجد اعظم موفق شد که منابع انسانی را هدایت کند.

*آیت‌الله بروجردی نقطه عطف تاریخ حوزه‌های علمیه

حجت‌الاسلام علی ذوعلم، رئیس پژوهشکده انقلاب اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دراین باره می‌گوید: مرحوم آیت الله بروجردی نقطه عطفی در تاریخ حوزه‌های علمیه ایجاد کرد، در شرایطی که زمینه‌های اجتماعی مناسبی برای بسط و رشد تفکر اسلام ناب وجود داشت ایشان در بالاترین حد از این ظرفیت استفاده کردند و بنابراین در زمان ایشان حوزه‌های علمیه با رشد و توسعه کمی توانست خلاء یا کمبود نیروی محقق و مربی دینی را کاهش بدهد و به بسط تفکر اسلامی کمک بکند و هم ایشان در نوع ارتباطات بین‌المللی، مذهبی و دینی توانستند یک نگاه فرامذهبی به اسلام داشته باشند و با علمای بزرگ اهل سنت باب مراوده را باز کنند و ضمن تبیین ویژگی‌های علمی مکتب اهل بیت به کاهش اختلافات فرقه‌ای کمک کنند و باب تقریب مذاهب و وحدت مسلمانان را باز کنند که این هم حرکت مهمی بود.

علاوه بر اینها آیت‌الله بروجردی در داخل کشور به بسط و توسعه تفکر دینی و تربیت اخلاقی پرداختند و با اتخاذ تدبیر بسیار عمیق و کارسازی زمینه تحقق انقلاب اسلامی را فراهم کردند. در حقیقت باید گفت که مرحوم بروجردی زیرساخت‌های لازم برای شکل گیری انقلاب اسلامی را توسعه داده و چهره‌های برجسته انقلاب اسلامی که در رأس آنها رهبر فقید انقلاب قرار دارد، در مسیر ایشان را کمک کردند.

چهره‌های برجسته یاران امام راحل عموماً از شاگردان مکتب فقهی آیت‌الله بروجردی بودند و در همان فضای توسعه زیرساخت‌های لازم برای اشاعه تفکر اسلامی را در مقابله با رژیم پهلوی که در صدد ریشه کن کردن تفکر اسلامی بود، برآمدند بنابراین آیت‌الله بروجردی بسیار موفق عمل کردند اگر ما بخواهیم دو چهره برجسته را در آن مقطع تاریخی معرفی کنیم که هر کدام در بخشی توانستند با مقابله فرهنگی رژیم پهلوی علیه اسلام مقابله کنند یکی از این چهره‌ها در حوزه فقاهت آیت‌الله بروجردی و دیگری در بعد فکری و فلسفی، علامه طباطبایی است.

در نهایت تمرکزی که در دوره آیت‌الله بروجردی به طور طبیعی در مرجعیت شیعه شکل گرفت عامل رونق حوزه علمیه قم و بسط نگاهی بود که در این حوزه نسبت به اسلام و معارف اسلامی وجود داشت.

*استحکام فضای فکری و اسلامی حوزه قم پس از ورود آیت‌الله بروجردی

حجت الاسلام علیرضا قائمی‌نیا عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز معتقد است آیت‌الله بروجردی در انسجام حوزه علمیه قم بسیار تأثیر گذار بودند. وی می‌گوید: بعد از ورود ایشان به قم دروس فقهی به طور مستمر و با عمق بیشتری در حوزه‌ها رونق گرفت به یک معنی ایشان با آمدنشان به قم به کارهای مرجعیت استحکام بیشتری به فضای فکری و اسلامی حوزه علمیه قم دادند.

همچنین شخصیت‌هایی چون حضرت امام راحل نیز بر این جریان تأثیر گذاشتند یعنی با حضور خود آیت‌الله بروجردی در قم جریان‌هایی چون جریانات علمی حضرت امام مسیر خاص پیدا کرد همچنین جریانات سیاسی و عکس‌العمل‌هایی که خود حوزه علمیه به رژیم نشان می‌داد نیز نظم و انسجام خاص پیدا کرد.

بنابراین در تأثیرگذاری آیت‌الله بروجردی سه نکته مهم است که نکته اول همین حوزه قم و گسترش مباحث فقهی و اصولی گسترده، نکته دوم تأثیری که آیت‌الله بروجردی در خود فقاهت امام راحل داشتند و تأثیر امام در جریانات فقهی آیت‌الله بروجردی داشته و نکته سوم جنبه‌های سیاسی که مرجعیت نسبت به رژیم نشان داده است.

 

بازدیدها: 1