چرا حضرت زهرا(سلام الله علیها ) «سیدة نساء العالمین» خوانده می‌شود؟

حضرت زهرا(سلام الله علیها) در نزد مسلمانان برترین و والامقام‌ترین بانوی جهان در تمام قرون و اعصار است. این عقیده بر گرفته از مضامین احادیث نبوی است. این دسته از احادیث، اگر چه از لحاظ لفظی دارای تفاوت هستند، اما مضمونی واحد دارند. در یکی از این گفتارها (که البته مورد اتفاق مسلمانان، اعم از شیعه و سنی است)، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «فاطمه سرور زنان جهانیان است».

اگر چه بنابر نص آیه شریفه قرآن، حضرت مریم برگزیده زنان جهانیان معرفی شده و در نزد مسلمانان دارای مقامی بلند و عفت و پاکدامنی مثال‌زدنی بوده و از زنان برتر جهان معرفی شده است، اما ایشان برگزیده‌ زنان عصر خویش بوده است در حالی که علوّ مقام حضرت زهرا (سلام الله علیها) تنها محدود به عصر حیات آن بزرگوار نیست و در تمامی اعصار جریان دارد.

آنچه در ادامه می‌خوانیم به بررسی و تبیین فرموده حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) مبنی بر «سیدة النساء العالمین» می‌پردازد که برگرفته از کتاب «دانشنامه فاطمی» تألیف آیت‌الله علی‌اکبر رشاد انتخاب شده است.

«سیده» مؤنث سید، در لغت به معنای شریف، فاضل، بزرگ، مهتر قوم، دانا و سرآمد در نیکی است. به فاطمه زهرا(سلام الله علیها) از آن حیث سیده نساءالعالمین گفته شده که بر اساس آیات و روایات، در تمامی فضایل و کمالات، از همه زنان عالم برتر و الگو و سرآمد همه زنان جهان است.

در ادیان پیش از اسلام، زنان اسوه و کاملی وجود داشته‌اند که از آنان به قداست یاد شده است. در قرآن کریم از ساره، همسر حضرت ابراهیم(علیه السلام)، به‌عنوان زنی یاد شده که رحمت و برکات خدا بر او و خانواده‌اش تعلق گرفته است. از آسیه، همسر فرعون، به‌عنوان اسوه پایداری در ایمان به خدا و دل بریدن از شکوه ملوکانه و امید به بهشت و سکونت در جوار خدا یاد شده است. همسر زکریای نبی(علیه السلام)، همسری شایسته خوانده شده است که به همراه خانواده‌اش برای کارهای نیک پیشی می‌گرفته، در برابر خداوند فروتن بوده و با بیم و امید دعا می‌کرده است. مریم(سلام الله علیها) نیز برگزیده خدا و برترین زن دو عالم معرفی شده است.

در اسلام، از حضرت فاطمه(سلام الله علیها) با عنوان سرچشمه خیر کثیر و یکی از ابرار یاد شده است. همچنین آیه‌های تطهیر، مباهله و مودت نیز بیانگر بخشی از برتری ایشان بر دیگر زنان است.

حضرت زهرا محبوب‌ترین فرد نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بود. در روایتی، غضب فاطمه(سلام الله علیها) غضب خداوند و خشنودی او خشنودی خداوند دانسته شده است. در احادیث، برتری وی با کلماتی چون اصطفا، افضل و سیده بیان شده است. برتری حضرت فاطمه(سلام الله علیها) به سبب ویژگی‌ها و فضایلی است که برخی از آنها عبارت‌اند از: دختر پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودن، همسری علی(علیه السلام)، مادری حسنین و دیگر امامان(علیه السلام)، آفرینش نوری، داشتن فضایلی چون علم غیب، ایمان و خداترسی، محدثه بودن. در متون حدیثی شیعه، در بیش از پنجاه روایت که بیش‌تر نبوی هستند، از این مقام با تعابیر گوناگون یاد شده است، نظیر سیده نساءالعالمین، سده نساء اهل‌الجنه، سیده نساء یوم‌القیامه، سیده نساء المؤمنین، سیده نساء هذه‌الامه و سیده نساء‌الاولین و الاخرین.

فراوانی این روایت‌ها و وجود احادیث صحیح در میان آنها، به‌گونه‌ای است که برخی به تواتر اجمالی آنها قائل‌اند. بررسی سند این احادیث نشان می‌دهد که ناقلان طبقه اول احادیث نبوی بیش از بیست تن از صحابه بوده‌اند که عبارتند از: امام علی(علیه السلام)، حضرت فاطمه(سلام الله علیها)، امام حسن(علیه السلام)،‌ امام حسین(علیه السلام)، جابربن سمره، جابربن‌عبدالله انصاری، حذیفه‌بن‌یمان،‌ زیدبن‌ثابت، سلمان فارسی، ابو رافع، عایشه، عبدالله‌بن‌جعفر طیار، عبدالله‌بن‌عباس، عبدالرحمن‌بن‌سمره، عمار یاسر، عمران‌بن‌حصین، ابوذر غفاری، ابوسعید خدری، ابوهریره،‌ ام‌سلمه و ام‌ایمن. از منابع شیعه چنین برداشت شده است که اصحاب پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) لقب سیده نساء‌العالمین را مختص حضرت فاطمه(سلام الله علیها) می‌دانستند و او را با این لقب می‌خواندند. در طبقه دوم تابعان، بزرگانی همچون سعیدبن‌جبیر، سعیدبن‌مسیب، سلیم‌بن‌قیس هلالی، اصبغ‌بن‌نباته، مکحول، مجاهد و مسروق قرار دارند. در طبقات پایین‌تر نیز محدثان، دانشمندان علوم اسلامی، مورخان، مفسران قرآن و دیگران این روایات را در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند.

افزون بر این احادیث نبوی، امامان شیعه(علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) یا در سخنان خویش، از حضرت فاطمه(سلام الله علیها) با لقب سیده نساء‌العالمین یاد کرده‌اند، چنانکه در روایتی صحیح از امام جعفر صادق(علیه السلام) درباره این سخن رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که «فاطمه(سلام الله علیها) سرور زنان اهل بهشت است»، پرسیده شد: «آیا فاطمه(سلام الله علیها) برترین زن زمان خویش است؟» امام صادق(علیه السلام)، مریم را سرور زنان زمان خویش و فاطمه(سلام الله علیها) را سرور همه زنان بهشت، از آغاز تا فرجام جهان، معرفی کرد. روایت سرور زنان، در منابع معتبر اهل سنت به شکل سیدة نساء الجنه، سیدة نساءالمؤمنین، سیدة نساء هذه‌ الامة و سیدة نساءالعالمین آمده است. ابن‌ابی‌الحدید، در شرح نهج‌البلاغه، آن را متواتر دانسته است.

عایشه نیز روای حدیثی است که در آن فاطمه(سلام الله علیها) سرور تمام زنان این امت معرفی شده است. از جمله در سرآغاز باب «مناقب قرابةالرسول(صلی الله علیه و آله) و منقبت فاطمه(سلام الله علیها)، حدیث نبوی «فاطمه سیدة نساء اهل الجنه» را ذکر کرده که نشان‌دهنده اعتبار بسیار این حدیث در نزد وی است. حدیث مذکور مشهورترین حدیث در بیان سروری حضرت زهرا(سلام الله علیها) نزد اهل سنت بوده و نقل آن با چند سند در صحیح‌البخاری، آن را در بالاترین درجه اعتبار نزد اهل سنت قرار داده و از طریق آنان در کتاب‌های حدیث شیعه نیز نقل شده است.

در روایتی دیگر از عمران‌بن‌حصین، از زهرا(سلام الله علیها) با لقب‌های سیده نساءالعالمین و سید نساء عالمک یاد شده است. وی پس از دادن گزارشی از همراهی خویش با پیامبر(صلی الله علیه و آله) در عیادت فاطمه(سلام الله علیها) که از شدت گرسنگی بیمار شده بود، گفته است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، پس از تأکید بر شکیبایی زهرا(سلام الله علیها)،‌ ایشان را برترین زن جهان معرفی کرد. نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) در پاسخ به پرسش حضرت زهرا(سلام الله علیها) درباره جایگاه مریم(سلام الله علیها)، حضرت مریم(سلام الله علیها) حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را سرور زنان دوران خودشان خواند. بر اساس این روایت، مقایسه برتری فاطمه(سلام الله علیها) و مریم(سلام الله علیها)، مقایسه دو زن کامل در دو امت است و چون امت اسلام،‌ به استناد آیه 110 سوره آل‌عمران، برترین امت است، زهرا(سلام الله علیها) نیز برترین زن جهان است. در روایتی از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز بر این مطلب تصریح شده است.

علاوه‌بر این، برای حضرت زهرا(سلام الله علیها) القاب متفاوت ذکر شده است که بر سیادت عام ایشان دلالت می‌کند، چنانکه در روایت جابربن سمره از نبی اکرم(صلی الله علیه و آله)، از فاطمه(سلام الله علیها) با لقب سیده‌نساء یوم‌القیامه، در گزارش عبدالله‌بن‌عباس با لقب خیرةالله و در روایت علی‌بن‌ابی‌طالب(علیه السلام) با لقب سیده‌نساء اهل الجنه یاد شده است.

دانشمندان بزرگ شیعه، همچون شیخ طوسی و ابن‌قولویه قمی، این القاب را در زیارت‌های متعدد،‌ در کتاب‌های معتبر خود نقل کرده‌اند. با توجه به مشهور بودن اختصاص این القاب به حضرت زهرا(سلام الله علیها) در میان طبقه اول و فراوانی احادیث، بلکه تواتر معنوی آنها، برخی از علمای شیعه، همچون سیدمرتضی، برتری مطلق حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را بر همه زنان جهان، از اول تا آخر، اجماعی دانسته‌اند.