پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
کاپیتولاسیون؛ نمادی از نفوذ همه‌جانبه اجانب در ایران
کاپیتولاسیون یا قضاوت کنسولی، واژه‌ای فرانسوی به‌معنای «قرارداد» است؛ قراردادی استعماری که در ظاهر برای حمایت از اتباع خارجی بسته می‌شد، اما در واقع استقلال قضایی و سیاسی ملت‌ها را از میان می‌برد. طبق اسناد تاریخی، آمریکا از سال ۱۳۴۰ خورشیدی در دوران ریاست‌جمهوری «جان اف کندی»، از رژیم پهلوی خواست تا برای اتباعش در ایران، حق مصونیت قضایی و کاپیتولاسیون برقرار شود.
مفهوم کاپیتولاسیون
کاپیتولاسیون در عمل به این معنا بود که اگر اتباع خارجی در کشور میزبان مرتکب جرم می‌شدند، محاکمه آنان در دادگاه‌های داخلی ممنوع بود و باید در کشور خودشان رسیدگی می‌شد. این قانون، ابزاری برای تحقیر ملت‌ها و گسترش نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی قدرت‌های استعماری بود.
ریشه تاریخی کاپیتولاسیون
ریشه این قانون به دوران امپراتوری عثمانی بازمی‌گردد. نخستین‌بار در سال ۹۳۵ هجری قمری، سلیمان قانونی با پادشاه فرانسه قراردادی بست که بر اساس آن اتباع فرانسه در قلمرو عثمانی از قوانین کشور خود تبعیت می‌کردند. این امتیاز بعدها زمینه دخالت و تجزیه‌ی آن امپراتوری بزرگ را فراهم ساخت.
در ایران صفوی نیز هرچند روابط با کشورهای اروپایی گسترش یافت، اما شاه عباس اول به هیچ کشوری امتیاز کنسولی نداد. با این حال در اواخر دوره صفوی، برخی از معاهدات با هلندی‌ها و فرانسوی‌ها شباهت‌هایی به کاپیتولاسیون داشتند.
کاپیتولاسیون در دوران قاجار
در دوره قاجار، ضعف حکومت مرکزی و فشار قدرت‌های استعماری، ایران را وادار به امضای قراردادهای تحقیرآمیز کرد. یکی از ننگین‌ترین آن‌ها، قرارداد ترکمانچای بود که در فصل دهم آن، اتباع روسیه از محاکمه در دادگاه‌های ایران معاف شدند. این امتیاز آغاز رسمی اجرای کاپیتولاسیون در ایران بود و استقلال قضایی کشور را زیر سؤال برد.
مخالفت علما و مردم
از زمان اجرای این قانون تا انقلاب مشروطه، علما و مردم بارها نسبت به آن اعتراض کردند. از مهم‌ترین دلایل جنبش مشروطیت نیز، نارضایتی از همین امتیازهای استعماری و تلاش برای احیای عزت ملی بود.
نفوذ آمریکا و احیای کاپیتولاسیون
پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا به‌تدریج جای انگلستان را در ایران گرفت. با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و بازگشت محمدرضا پهلوی، نفوذ آمریکا در ایران به اوج رسید. در سال ۱۳۴۲، دولت علم لایحه‌ای را به تصویب رساند که مستشاران نظامی و کارمندان آمریکایی از مصونیت قضایی برخوردار شوند. در سال ۱۳۴۳، این قانون رسماً در مجلس سنا و شورای ملی تصویب شد و خشم مردم و روحانیت را برانگیخت.
واکنش تاریخی امام خمینی(ره)
وقتی امام خمینی(ره) از تصویب کاپیتولاسیون آگاه شدند، در چهارم آبان ۱۳۴۳ در نطقی تاریخی فریاد زدند:
«ایران را عزا کردند، استقلال ما را فروختند… اگر یک آشپز آمریکایی مرجع تقلید شما را بکشد، دادگاه ایران حق محاکمه ندارد!»
این سخنان که از قم تا سراسر ایران طنین‌انداز شد، آغازی بر مرحله‌ای تازه از نهضت اسلامی بود. رژیم پهلوی که از خشم ملت و نفوذ امام بیمناک شده بود، در سیزدهم آبان همان سال، امام خمینی را شبانه دستگیر و به ترکیه تبعید کرد.
تأثیرات تاریخی قیام علیه کاپیتولاسیون
اعتراض امام خمینی(ره) نخستین ضربه جدی به اقتدار آمریکا در ایران بود. مردم دریافتند که قانون کاپیتولاسیون نه برای حمایت از اتباع خارجی، بلکه برای تحقیر ملت ایران است. موج اعتراضات روحانیون، دانشگاهیان و بازاریان سراسر کشور را فراگرفت و پایه‌های نظام شاهنشاهی را لرزاند.
کاپیتولاسیون در ایران، نمادی از سلطه بیگانگان و خیانت حاکمان وابسته بود. اعتراض امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۳، نقطه عطفی در بیداری اسلامی و آغاز حرکت انقلابی مردم ایران شد؛ حرکتی که در سال ۱۳۵۷ به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید.
منبع:
گلی زواره، غلامرضا، «کاپیتولاسیون؛ نمادی از نفوذ همه‌جانبه اجانب در ایران»، ماهنامه مبلغان، آذر و دی ۱۳۹۵، شماره ۲۰۹.
بازدیدها: 0
