گفتگو با مداح اهل بیت(علیهم السلام) حاج علی قربانی

کسانی که اهل مجالس روضه و سینه زنی هستند و پای منبر وعظ می نشینند، با نام حاج علی قربانی، مداحی که خواندن در دستگاه اهل بیت (علیه السلام) را از ابتدای انقلاب شروع کرده، آشنا هستند.یکی از ویژگی های مجالس علی قربانی، توجه این مداح به ابعاد معنوی روضه و سینه زنی و آشنا کردن مستمعین با اصل قیام امام حسین (علیه السلام) و ابعاد پنهان ماجرا عاشورا است. باشگاه خبرنگاران جوان در یکی از شب های سرد زمستانی در هیات عشاق الحسین(علیه السلام) با این مداح اهل بیت(علیهم السلام) گفتگویی خواندنی انجام داد.

مداحی را از چه زمانی آغاز کردید؟
زمان دبیرستان که مصادف بود با ایام انقلاب اسلامی، در دبیرستانی که درس می خواندیم، تصمیم گرفتیم با دوستانمان هیاتی راه اندازی کنیم و همین موضوع باعث شد که وارد وادی مداحی شوم.

از استادان خود در آن زمان بگویید؟اولین استادم حاج محسن تهرانی دبیر پرورشی مدرسه ما بود.وی در یکی از محله های تهران هیاتی داشت که گاهی اوقات آن هیات را در دبیرستان برگزار می کرد.این ماجرا فتح بابی بود تا بنده به جلسه این استاد راه پیدا کنم.حاج محسن تهرانی نوه میرزا ابوالقاسم عطار تهرانی بود.میرزا از اولیای خدا و استاد اخلاق بود و شخصیت ویژه عرفانی داشت.مرحوم شهید دستغیب در کتاب (داستان های شگفت) خود چند ماجرا از میرزا ابوالقاسم نقل کرده است.در هیات این عارف گرانقدر سخنرانان بزرگی همچون ملا آقاجان زنجانی  و آیت الله میلانی بودند.

پس میرزا ابوالقاسم مقام معنوی والایی داشتند؟

بله همین طور است.مرحوم علامه طباطبایی(رحمة الله علیه) شبی در خواب دیده بود که فردی ناشناس را تشییع می کنند و در مراسم تشییع امام حسین(علیه السلام) نیز حضور دارند.صبح فردا به آن مکان می رود و می بیند آنجا مزار میرزا ابوالقاسم عطار است.اینها همه از کرامات ایشان است.

پس شروع کار شما با مداحی در دبیرستان بوده است؟

بله اولین جلسات را در محضر حاج محسن تهرانی بودم و بعد هم جنگ تحمیلی فرا رسید. در آن فضا هرکس ته صدایی داشت می خواند و ما هم مداحی می کردیم.

قبل از اینکه وارد فضای جنگ شویم، باید این سوال را پرسید که آیا قبل از انقلاب هیات هم می رفتید؟

قبل از انقلاب جلسه هفتگی داشتیم که پدرم بانی آن بود.هم اکنون مکان آن جلسه به حسینیه ای تبدیل شده است.مرحوم میرزا اسماعیل دولابی از سخنرانان هیات های هفتگی آن مجلس بود.

در سال های مبارزه مردم با شاه،در تظاهرات هم شرکت می کردید؟

بله در تظاهرات شرکت می کردیم.من در دبیرستان بچه ها را برای این کار هدایت می کردم.حتی در آن سال ها برای اینکه جلو من را بگیرند، پدرم را به مدرسه خواستند و از وی تعهد گرفتند.
از دوران جنگ و مجالس روضه در آن زمان بگویید؟

فضای جنگ حال و هوای ویژه ای داشت.درک کردن آن حال و هوا برای کسی که در جنگ نبوده،بسیار سخت است.شب های عملیات اوج شور بود.با یک روضه و توسل و سینه زنی،فضا تغییر می کرد و شوری همراه با شعور مجالس را فرا می گرفت.در جنگ با افرادی روبرو بودیم که مرگ را در آغوش می کشیدند. آنها می دانستند که شهید می شوند؛اما همچون انسان هایی که از روی آگاهی پشت به دنیا کرده بودند و با خدا عشق بازی می کردند.به همین دلیل توسلات با آنها حال و هوای دیگری داشت.

از شب های عملیات و فضای آن بگویید؟

قبل از هر عملیاتی توسل و تمسک به اهل بیت(علیهم السلام) وجود داشت شب عملیات پشت ماشین های تویوتا میخواندیم و سینه می زدیم.واقعا شرایط آنجا وصف ناشدنی است.زمان عملیات کربلای 4 تامنطقه هم رفتم اما به اجبار پدرم بازگشتم.

آیا از شهید غلامعلی رجبی خاطره ای دارید؟

آدمها با هم متفاوتند.شاید هر چند ده سال یکبار شبیه این شهید،انسانی متولد شود.دورادور به او علاقه فراوانی داشتم و از مداحی های وی استفاده می کردم. یکی از ویژگی های این شهید این بود که وقتی روضه قتلگاه را می خواند،انگار آن فضا را درک می کرد و بعد روضه می خواند و مستمع متوجه می شد که شهید رجبی با حال و هوایی خاص روضه می خواند .

برخی افراد بر این عقیده هستند که افراد در زمان جنگ از درجه خلوص بیشتری نسبت به این دوره برخوردار بودند.آیا شما هم به این موضوع اعتقاد دارید؟

نه به این شکل نیست آن زمان بستری فراهم شد و انسان ها در آن بستر با خدای خود معامله کردند و نتیجه اش آن معنویت بی بدیل شد.به نظر من شرایط جنگ و معنویت آن،لطفی بود از جانب خدا که شامل بچه های آن دوره شده بود تا در حال و هوای معنوی آن تنفس کنند و به تعالی برسند و به قول امام خمینی (رحمة الله علیه) دفتری باز شد که همه از آن بهره بردند.هم اکنون نیز خیلی ها هستند که اگر در بستر جنگ بودند،به آن رشد و تعالی می رسیدند.

در زمان جنگ هیات خود را در تهران برگزار می کردید؟

بله اما یک برهه ای در زمان عملیات کربلای 5 همه ی بچه هیاتی ها، جبهه بودند و فقط در آن زمان بود که هیاتمان تعطیل شد.اما در مابقی زمان ها جلسه به صورت مداوم برگزار می شد.

از این حال و هوا خارج شویم.تا چه میزان به علم مداحی اعتقاد دارید؟

اگر منظورتان از علم مداحی شناختن دستگاه های موسیقی و دانستن زبان عربی و مقتل است،بله می شود مداحی را علمی بررسی کرد.مواردی را که ذکر کردم شرط لازم برای مداحی است اما شرط کافی نیست.همانطور که از اسم مداحی بر می آید،مداح کسی است که مدح اهل بیت(علیه السلام) را می کند و فردی می تواند مدح اهل بیت(علیه السلام) کند که با آنها در ارتباط باشد.هرچقدر این ارتباط قوی تر باشد،مداحی رنگ و بوی بهتری پیدا خواهد کرد.در اینجا باید نسبت به این موضوع تفکیک قائل شد.بعضی ها مداحی را هنر می دانند.البته اگر از این منظر به آن نگاه شود،بله مداحی یک علم است.اما این موضوع وجه دیگری هم دارد.مابعضی ها را سراغ داریم که سواد چندانی ندارند؛ اما مورد عنایت اهل بیت(علیه السلام) بوده و مجلس گرمی داشتند حاج آقا جاودان به بنده می گفت: پدر بزرگ من شیخ مرتضی زاهد در برخی از مجالس سبکی را به عمد اشتباه می خواند.وقتی از شیخ دلیل را می پرسیدند می گفت: میخواهم بر هوای نفس غلبه کنم.منظور من از طرح این موضوعات این است که باید این دو مقوله را از هم تفکیک کرد.یعنی یک وجه مداحی شناخت نغمات و آشنایی با زبان عربی و امثال آنهااست و وجه دیگر آن بحث معنویت مداحی است که بسیار مهم است.

نقش تهذیب نفس را چقدر در رشد یک مداح موثر می دانید؟

کسی که می تواند افراد را وارد فضای مصیبت اهل بیت(علیهم السلام) کند ذاکر است و این موضوع بسیار مهم است.در فضای زیارت و روضه،مداح دست افراد را می گیرد و آنها را به فضای غم و مصیبت می برد.این امر از عهده هر کسی بر نمی آید.در همین ارتباط علامه طباطبایی(رحمة الله علیه) می گوید:برخی مقامات وجود دارند که شخص سالک نمی تواند به آن دسترسی داشته باشد به جز در دو زمان؛ اول فضای تلاوت قرآن کریم و دوم فضای روضه امام حسین(علیه السلام).کلام علامه نشان می دهد که تا چه میزان رفتار مداح در رسیدن به تعالی افراد حائز اهمیت است.هم چنین در روایات نیز وجود دارد که انبیا و اولیای الهی برای ورود به مجلس امام حسین(علیه السلام) اذن می گیرند و حتی برخی ملائک،فقط یک بار توفیق زیارت امام حسین(علیه السلام) را پیدا می کنند. اینها نشان دهنده ی این مطلب است که یک مداح باید بری از زشتی و گناه باشد. در اینجا باید برگردیم به قسمت قبلی که اگر قرار باشد مداح فقط علم مداحی را فراگیرد و به دنبال شعر و شاعری و صدای خوب باشد،به این مقام نمی رسد. پس باید نگاهمان به مداحی تغییر کند.

پس شخص مداح می تواند تاثیر زیادی در سوق دادن مردم به راه اهل بیت (علیهم السلام)داشته باشد؟

بله مداح کسی است که مردم را گروه گروه به محیط رشد و تعالی وارد می کند. مثلا حاج مرضوق صدای استثنایی نداشته است اما جلساتش با شور و شعور خاصی برگزار می شد و مردم را به اهل بیت (علیه السلام)نزدیک می کرد. این مطلب حاکی از آن است که وی ارتباط معنوی خاصی با دستگاه اهل بیت(علیه السلام) داشته است.

یکی از آسیب های موجود در برخی هیات ها جدایی قرآن کریم از این جلسات است.نظر شما در مورد این جلسات چیست؟

این موضوع بسیار مهم و تفصیلی است. به همان میزان که یک جلسه به امام حسین(علیه السلام) و مصائب ایشان می پردازد، باید به قرآن کریم و مباحث آن نیز اهمیت دهد.اگر شخص مداح با امام حسین(علیه السلام)ارتباط دارد،باید به همان میزان نیز با قرآن کریم رابطه داشته باشد و از خواندن کتاب خدا لذت ببرد.

پس اگر فردی که به امام حسین (علیه السلام)علاقه دارد، از خواندن قرآن لذت نبرد معنی آن چیست؟

خوب معلوم می شود که با امام حسین(رحمة الله علیه) واقعی هم رابطه درستی ندارد.

نقش استاد را رشد یک مداح تا چه حد می دانید؟

من این موضوع را از آیت الله خوشوقت(رحمة الله علیه) سوال کردم.ایشان فرموند:باید کسی را به استادی برگزید که یک قدم از خود فرد جلوتر باشد و همین قدر برای انسان کفایت می کند.به نظر من نیز استاد خوب باید این ملاک را داشته باشد.البته استاد کامل کسی است که هم نغمات و علم مداحی را بداند و هم مراتب سیر وسلوک را طی کرده باشد.

در هیات های خود تا چه میزان به مباحث سیاسی می پردازید؟ آیا با طرح هر موضوع سیاسی در هیات موافق هستید؟این موضوع کاملا روشن است که مداح باید سیاسی باشد؛اما بدان معنا نیست که مجلس روضه سیاست زده شود.دلیلش هم این است که مداح نباید با سیاسی بازی،مردم را از مجلس امام حسین(علیه السلام) دور کند.باید به این مطلب نیز اشاره کرد که سیاست فوت و فن خاص خود  را دارد و ممکن است برخی مداحان سیاست بلد نباشند و در این صورت نباید وارد مسائل سیاسی شوند.با هر ادبیاتی نمی شود جملات سیاسی را بکار برد و فرد مداح نباید فریب بازی های سیاسی را بخورد. اما آن چیزی که برای شخص مداح مهم است و می تواند شاخص سیاسی بودن مجلس امام حسین(علیه السلام) باشد،نظرات سیاسی مقام معظم رهبری است.اینکه همه ی مواضع سیاسی ما باید منطبق بر نگاه آقا باشد و با گفتار و عمل خود، مردم را به سمت ایشان سوق دهیم.

کمتر از یک ماه دیگر ایام فاطمیه آغاز می شود.نظر شما در مورد این ایام چیست؟

بدانیم که ریشه عاشورا به فاطمیه بر میگردد و فاطمیه نیز ریشه در غدیر دارد. اگر کسی می خواهد به عاشورا بپردازد، ریشه آن موضوع سقیفه و غصب ولایت امام علی(علیه السلام) است.در حقیقت ارتباط با فاطمیه،ارتباط با سیدالشهدا است.

چه شد که در آن زمان مردم به ولایت امام علی(علیه السلام) پشت کردند؟

این موضوع بسیار مفصل است.بعد از رحلت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و اله و سلم) کمتر از ده نفر با امام ماندند.سخت ترین امتحان در عالم برای انسان ها پایبندی به ولایت است خداوند در مورد ولی خودش بسیار غیور است و به سادگی کوتاه نمی آید.یعنی کسی که ولی خدا را کنار بگذارد،توبه آنها فقط مرگ است سند این داستان در قرآن کریم در موضوع موسی و مرد سامری آمده است.

به نظر شما آسیب مداحی و هیات ها در این دوره چیست؟

مهم ترین بحث در هیات ها این است که در آن کمتر بحث معرفتی می شود و بچه هیاتی ها از این معارف پر نمی شوند. برای رشد و تعالی انسان ها در هیات ها باید به امور معنوی بیشتر بها داده شود. شاید برخی هیات ها هنوز در مرحله مهد کودک دانشگاه معارف اهل بیت(علیه السلام) باشند. باید به این موضوع توجه بسیار کرد این آفت مداحی است که ما مستمع را در مرحله ی سینه زنی و شور نگه داریم و در مورد معارف اهل بیت(رحمة الله علیه) با آنها سخن نگوییم.یک مستمع باید در مجلس امام حسین(علیه السلام) پر از شعور شود.در این راه مسلما مداحان می توانند بسیار موثر باشند.

به عنوان سخن آخر، کلام شما را می شنویم؟

سخنی ندارم.فقط امید آن را داریم که ظهور مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف)را ببینیم.

منبع:باشگاه خبر نگاران جوان