احکام استدلالی تقلید؛چگونه مجتهد اعلم را بشناسیم؟

احکام استدلالی تقلید؛چگونه مجتهد اعلم را بشناسیم؟ 

مسئله تقلید از مباحث مهم برای شیعیان است که از سال های گذشته تاکنون، اشکالات و شبهاتی پیرامون این موضوع مطرح شده؛ به همین منظور در شماره های متعدد، نکاتی خلاصه و مفید پیرامون این بحث ارائه خواهیم داد.

* راه شناخت مجتهد اعلم

مجتهد و اعلم را از سه راه مى‌توان شناخت:

1. آنكه خود انسان يقين كند، مثل آن كه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.

2. آنكه دو نفر عالمِ عادل كه مى ‌توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند مجتهد بودن يا اعلم بودن كسى را تصديق كنند، به شرط آن كه دو نفر عالمِ عادلِ ديگر با گفتۀ آنان مخالفت ننمايند.

3. آنكه عدّه‌اى  از اهل علم كه مى ‌توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند و از گفتۀ آنان اطمينان پيدا مى‌شود مجتهد بودن يا اعلم بودن كسى را تصديق كنند.  {توضيح المسائل امام  مسأله 3 }

در حقيقت نگاه ما در تقليد به واقع مي باشد و براي يافتن واقع يكي از طرق و راه هاي رسيدن به حجت شرعي (البته براي كسي كه مجتهد نيست) تقليد ازمجتهد اعلم مي باشد.

حال سوال اين است اين مجتهد اعلم را از چه راهي بشناسيم؟

1-قطع و يقين شخصي انسان

فقهاء در علم اصول به خوبي تقرير كرده اند كه علم و قطع، حجيت ذاتي دارد و در نفي يا اثبات نياز به جعل جاعل ندارد.

حال اگر فردي از روي تحقيق و يا  از هر راه ديگر مثل تقليد صحيح از حكم مجتهد جامع الشرايط ديگر علم پيدا كرد كه فرد خاصي مجتهد اعلم است در اين صورت از او تقليد مي كند.

2- شهادت دادن دو نفر عادل

يكي از راه هاي علمي كه شارع مقدس قرار داده حجيت بينه يعني شهادت دادن دو عادل مي باشد (هر چند در بعضي  از موارد به شهادت دادن كمتر از چهار عادل اكتفاء نمي شود)  و روشن است كه شناخت مجتهد اعلم يكي از موضوعات فقهي مي باشد و بناء عقلا بر عمل نمودن به بينه است؛ هر چند عقلا قول خبره و آگاه به علم و يا فن خاصي را از اين باب كه اهل خبره است حجت مي شمرند و لو اينكه در حدسيات باشد؛ مثل شناخت مجتهد اعلم كه كساني كه آگاه هستند از روي مطالعه كتب يا شركت در دروس چند مجتهد حدس مي زنند كه كدام يك اعلم مي باشند.

 بنابراين اگر دو نفر عالم عادل كه مي توانند مجتهد اعلم را تشخيص دهند اجتهاد يا اعلم بودن كسي را تصديق كنند حجت شرعي  ثابت مي شود؛ يعني فرد مقلد در صورت عمل به آن در پيشگاه خداي متعال  معذور است.

البته اين راه در صورتي اعتبار دارد كه فرد ديگري به عنوان مجتهد اعلم به شهادت دو عادل ديگر معرفي نگردد؛ زيرا ادله اعتبار دهنده به اين راه شامل تقابل و تعارض دو طرفِ در مقابل هم نمي گردد و هر دو به خاطر تعارض از حجيت و اعتبار خارج مي گردند.

 نكته آنكه چنانچه برخي از بزرگان مي فرمايند همانطور كه اجتهاد و اعلميت با شهادت دو نفر عادل ثابت مي گردد، با خبر دادن يك عادل نيز ثابت مي شود زيرا روش عقلا در موضوعات خارجيه مثل همين جا چنين است  و سيره عقلا يكي از حجت هاي معتبر مي باشد.  (موسوعه الامام الخوئي ج1 /174)

3- شهرت پيدا كردن

شايع شدن و شهرت پيدا كردن به گونه اي كه انسان علم يا اطمينان پيدا كند كه فردي مجتهد اعلم است يكي ديگر از راه هاي كشف اين مطلب شمرده شده است؛ زيرا اطمينان هرچند مانند علم، حجيت ذاتي ندارد؛ ولي سيره عقلا نشان مي دهد كه بايد به آن عمل كرد و در جايي كه سيره وجود داشته باشد و از جانب شارع مقدس ردعي وارد نشده باشد، حجت است.

والحمد لله رب العالمين

گردآوری: حجت الاسلام داود دهقانی