زنان تأثیرگذار شیعه| مادر و همسر امام صادق(علیه السلام)

زنان تأثیرگذار شیعه| مادر و همسر امام صادق(علیه السلام)

امام صادق(علیه السلام) رئیس مذهب جعفری

ابو عبدالله جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (83 – 148 ق) امام ششم از ائمه مذهب شیعه اثنی عشری است. مدت امامت آن حضرت 34 و عمر حضرت 65 سال بوده است. آن حضرت در سن ۳۱ سالگی به امامت رسید. امامت او همزمان با سال‌های پایانی حکومت بنی امیه و سال‌های آغازین حکومت بنی عباس بود. از آنجا حکومت بنی امیه در این سالها رو به ضعف و سقوط می رفت و بنی عباس نیز استقرار پیدا ننموده بودند و علاوه بر آن در ابتدای حکومت خود برای جلب نظر بیشتر منش سرکوب را نداشتند، به امام صادق علیه السلام فرصتی دست داد که برای سایر ائمه علیهم اسلام پیش نیامده بود و آن حضرت توانست با استفاده از این فرصت نهضت علمی و فرهنگی بزرگی را شروع نماید و پایه های علمی مکتب شیعه را محکم کند تا جایی که از مذهب شیعه اثنی عشری با عنوان “مذهب جعفری” و از آن حضرت با عنوان رئیس این مذهب یاد می شود.

مادر امام صادق(علیه السلام)

اُمّ فَرْوه همسر امام باقر(علیه السلام) و مادر امام صادق(علیه السلام). وی دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر است و از طرف مادر نیز به ابوبکر می‌رسد.‌ ام فروه بانویی نیکوکار بوده که امام صادق(علیه السلام) وی را تمجید کرده‌است. وی را راوی حدیث نیز دانسته‌اند.

نام مادر امام صادق(علیه السلام)، فاطمه یا قریبه و کنیه‌اش،‌ ام فروة یا‌ ام قاسم بود.[ کافی،ج۱، ص۴۷۲؛ مجلسی، بحار، ج۴۷، ۱] مادر وی اسماء دختر عبدالرحمن بن ابی بکر بود.[ الکلینی، ۱۳۸۸، ج۱،ص۳۹۳، باب مولد أبی عبد الله جعفر بن محمد علیه‌السلام.] ام فروه از طریق مادر و پدر از نسل ابابکر است. اهل سنت روایتی از امام صادق(علیه السلام) با مضمون «ولدنی ابابکر مرتین» نقل می‌کنند، در این روایت امام خود را دوبار فرزند ابابکر خطاب کرده‌است. این روایت از نظر شیعه جعلی است و با توجه به معیارهای حدیثی اهل سنت نیز قابل اعتماد نیست.

امام صادق(علیه السلام) درباره مادرش فرموده است: «مادرم مؤمن، متقی و نیکوکار بود و خدا نیکوکاران را دوست دارد.»[ کافی،ج۱،ص۴۷۲.] مسعودی وی را از پرهیزکارترین زنان زمان خویش می‌دانسته است.[ مسعودی، ص۱۵۲.] مامقانی او را بانویی با تقوی و نیکوکار بیان نموده‌است.[مامقانی، ج۳، ۷۳] فضائل این بانو تا آن‌جا بوده که برخی امام صادق (علیه السلام) را ابن المکرمه(پسر بانوی کریم) می‌خواندند.[ رجال الکشی، ص۲۱۲؛ الأنوار البهیة، ص۲۲۹]

برقی، ام فروه را از راویان امام صادق(علیه السلام) دانسته[احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمان بَرْقی مشهور به برقی (۲۰۰ – ۲۷۴ یا ۲۸۰)محدث، مورخ و عالم رجالی شیعه در قرن سوم قمری. وی از اصحاب امام جواد(علیه السلام) و امام هادی(علیه السلام) و صاحب کتاب المحاسن و رجال است. /  برقی، ص۶۲] و مسعودی می‌گوید وی از علی بن الحسین حدیث نقل کرده‌است.[ مسعودی، ص۱۵۲.] مامقانی نیز به وثاقت وی شهادت داده است.[ مامقانی، ج۳، ۷۳.]

امام صادق(علیه السلام) ضمن نقل حدیثی از مادرش می‌فرماید: مادرم از پدرم نقل کرد یا‌ ام فروه هر روز و شب هزار بار از خدا می‌خواهم که گناهان شیعیان ما را ببخشد، زیرا ما به سبب علمی که به ثواب داریم، در برابر مصائب و بلایا صبر می‌کنیم، در حالی که شیعیان ما بدون علم به آن صبر می‌کنند.

همسر امام صادق(علیه السلام)

حمیده مشهور به حمیدة المُصَفّا، حمیده بربریه و حمیده ‌اندلسیه، همسر امام صادق(علیه السلام) و مادر امام کاظم (علیه السلام) از ائمه اثنی اشری است. او کنیزی بود که توسط امام باقر(علیه السلام) به امام صادق(علیه السلام) بخشیده شد. وی، بانویی فقیه و پرهیزگار بود و امام صادق(علیه السلام)، بانوان را برای آگاهی از مسائل شرعیه به او ارجاع می‌داد.

درباره نسب حمیده اختلاف‌نظر وجود دارد؛ به گونه‌ای که برخی نام پدر او را صاعد بربر و برادرش را صالح می‌نامند و عده‌ای دیگر نیز نام پدر او را صالح گفته‌اند. درباره نژاد وی نیز اختلاف است. بربر، اندلس، روم و عجم از جمله نژادهایی است که حمیده را بدان منتسب می‌دانند.

یکی از القاب او، مُصَفّاه است که امام صادق(علیه السلام) بر وی نهاده است.[  کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۷۷؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۰؛ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۴.] از دیگر القاب او می‌توان به لؤلؤة، مهذّبة، سیدة الإماء (سرور کنیزان)، امّ احمد و امّ حمیده اشاره کرد. [طبری، دلائل الامامه، ۱۴۰۸ق، ص۱۴۷؛ بحرانی، عوالم، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۱۰؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۰؛ غروی نائینی، محدثات شیعه]

در بیانی امام باقر(علیه السلام) او را پسندیده در دنیا و ستایش‌شده در آخرت خطاب می‌کند.[ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۷۷.] امام صادق(علیه السلام) نیز درباره او می‌فرماید:

«حمیده، پاکیزه از پلیدی‌ها و مانند شِمش طلاست. ملائکه، همواره از وی مراقبت می‌کردند تا کرامتی از سوی خداوند برای من و حجت بعد از من به دستم رسید.»[ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۷۷.]

وی بانویی فقیه بود و امام صادق(علیه السلام)، بانوان را برای آگاهی از مسائل شرعیه به او ارجاع می‌داد.[ صدوق، امالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۲۵؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۲.] امام(علیه السلام) هر گاه قصد تقسیم حقوق اهل مدینه را داشت به امّ فَروة و حمیده واگذار می‌کرد.[ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۳، قسم۲، ص۷۶.] عالمان شیعی نیز هرگاه از حمیده سخن گفته‌اند از وی به بزرگی یاد کرده‌اند.[  قمی، منتهی الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۷۷.][قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ۱۴۱۳ق، ص۴۰، ۴۱.]

پایگاه اطلاع رسانی هیأت رزمندگان اسلام/