شعر متعهد نقش مهمی در توسعه مباحث فرهنگی دارد

شعر متعهد نقش مهمی در توسعه مباحث فرهنگی دارد/ برخی اشعار دارای شناسنامه حوزوی هستند، ولی مرام‌نامه حوزوی ندارند/ شعر خوب سهل و ممتنع است

نشست نقد و بررسی کتاب شعر «از تبار بهار» اثر حجت‌الاسلام حسین علاء‌الدین، با حضور جمعی از شعرای جوان حوزوی و غیرحوزوی و به همت خبرگزاری حوزه در محل این رسانه در قم برگزار شد.

در ابتدای این نشست علمی و ادبی، حجت‌الاسلام علاء‌الدین به معرفی اثر خود پرداخت و تعریفی از شعر حوزوی ارائه کرد.

وی گفت: در مناسبات دنیای امروز و دنیای رسانه کسی نمی تواند نقش مؤثر و با نفوذ هنر را انکار کند. حتی در دنیای سیاست، معادلات به شکلی رقم خورده است که اگر قدرتی بخواهد اقدامی انجام دهد، به وسیله هنر به دنبال رسیدن اهداف خود می‎رود.

حجت الاسلام علاءالدین افزود: یکی از هنرهای مؤثر در جامعه، هنر شعر است؛ رهبر انقلاب فرمودند که شعر قلمداد می کنند، حرف حکیمانه رهبری را باید بیش از پیش، مورد دقت قرار دهیم.

این شاعر حوزوی بیان کرد: امروز نیز بار اصلی جامعه به دوش حوزه ها و طلاب جوان است؛ منظور از حوزه، تمامی علما و استادان و طلاب است؛ امروزه شعر متعهد نقش مهمی در توسعه مباحث فرهنگی دارد.

وی گفت: شعر حوزه در این سال‌ها رشد خوبی داشته است؛ امروزه شعرهای حوزه در فضای ادبی حوزه مورد توجه قرار می گیرند و اشعار طلاب در جشنواره های مختلف غیر حوزوی مطرح است.

شاعر کتاب از تبار بهار بیان کرد: منظور از شعر حوزه، دو بخش را شامل می شود؛ این بحث در دوره پیشین شعر اشراق نیز به عنوان یک بحث چالشی مطرح شد؛ اولین منظور و معنی می تواند «شعر معنوی و مذهبی» باشد.

وی گفت: گروه دوم را کسانی تشکیل می دهند که شعر حوزه را شعر طلاب می دانند؛ امروزه شعر طلاب و جامعه روحانیون روبه‌رشد است.

این شاعر حوزوی بیان کرد: متأسفانه امروزه مشکلات بسیاری در حوزه فرهنگی وجود دارد. در این فضا، چاپ کردن کتاب، کار بسیار سختی است و فعالان فرهنگی با مشکلات بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

آثار اولین، بهترین آثار است

در ادامه این نشست، سید جواد شرافت، از شاعران آیینی کشور و استان قم، در سخنانی گفت: شاعران در اولین انتشار به چند دسته تقسیم می شوند. یک دسته از شاعران مجموعه اول شعر خود را کتمان می کنند و به عنوان یک تجربه ناموفق، آن را در رزومه خود بیان نمی کنند.

این شاعر آیینی، اظهار کرد: یعنی شاعران بر اساس ناپختگی، یک اثری منتشر می کنند و بعدها پخته‌تر می‌شوند و ناقد شعر خود می شوند.

وی تصریح کرد: برخی دیگر با دقت و وسواس مجموعه شعر خود را منتشر می کنند که این آثار اولین، بهترین آثار است؛ دسته دیگر شاعرانی هستند که به عنوان یک تجربه به کتاب خود نگاه می کنند.

وی با اشاره به کتاب از تبار بهار گفت: این کتاب در سال ۱۳۹۰ منتشر شده است، یعنی شاعر باید ۶ سال پخته تر شده باشد. شاعر باید هفته‌به‌هفته نگاه و ذوقش تقویت شده باشد. در واقع باید عنوان کرد اشعاری که در این اواخر و بعد از این مجموعه شعر، از این شاعر شنیدیم به مراتب قوی تر است.

وی گفت: ای کاش آثار جدید این شاعر نیز نقد می شد. نکاتی که در این خصوص و این جلسه بیان می شود با جایگاه فعلی توانایی ایشان تفاوت می کند.

شرافت اظهار کرد: شاعر در مواجهه با این اثر، قطعاً می تواند آثاری را کنار بگذارد و برخی را نیز با اصلاح منتشر کند؛ این کتاب، کتاب حجت الاسلام علاءالدین نیست، بلکه کتاب آقای حسین علاالدین است. این کتاب در زمانی منتشر شد که شاعر، معمم نبود.

وی تصریح کرد: برخی اشعار دارای شناسنامه حوزوی هستند، ولی مرام‌نامه حوزوی ندارند. ممکن است شخصی مثل علیرضا قزوه، حوزوی نباشد ولی از نظر نگاه تاریخی و جهان‌بینی دارای مرام‌نامه حوزوی باشد.

وی اظهارکرد: در میان شعرای حوزوی، شعرای بسیاری وجود دارند که به آیات و روایات، نگاه عمیق دارند؛ گاهی اوقات اهل‌بیت را تجلیل می کنیم و گاهی اوقات تحلیل؛ در این زمینه باید به مسائل مهم‌تر، عمیق‌تر و تأثیرگذارتری بنگریم؛ مثلاً اینکه انبوهی از شاعران را می توان شاعر عاشورا دانست ولی کمتر کسی است که بتوان او را شاعر عاشورایی بدانیم.

شرافت اظهارکرد: این کتاب دارای تنوع قالب بود و از قالب هایی چون غزل، انواع ترکیبات و دوبیتی و… نیز استفاده کرده است. تنوع وزن این کتاب نیز در حد مناسبی است ولی باید بیشتر شود. استواری زبان شاعر نیز در کارهای اخیر این هنرمند بیشتر شده است.

این شاعر گفت: این کتاب دارای تضمین های بسیار و البته موفق بود. یکی از تضمین های موفق این کتاب، تضمینی از شعر مقام معظم رهبری است. قطعاً مجموعه دوم این کتاب، بسیار موفق‌تر خواهد بود. این کتاب، مجموعه ای است که شاعر می تواند به عنوان یک یادگاری از آن یاد کند.

وی تصریح کرد: شعر دارای لایه های مختلفی است که شعر حوزه می تواند به اعتلای فرهنگ شعر کمک شایانی کند. به عنوان مثال می توان دو شعر ادبی عاشقانه از قیصر امین پور و شاملو را با هم مقایسه کرد و فهمید که نجابت داشتن در عین عاشقانه بودن چه معنی می تواند داشته باشد.

برخی شعر عاشورایی می گویند ولی اندیشه عاشورایی ندارند

وی افزود: در همین زمینه نیز باید گفت که ممکن است یک شاعری، شعر عاشورایی بگوید ولی اندیشه‌اش ضد عاشورایی باشد؛ یعنی از سیدالشهدایی سخن بگوید که شهید شد تا  گناهان امت را ببخشد. در همین زمینه باید گفت که ممکن است شعر عاشقانه بگوییم ولی نجابت داشته باشد.

این شاعر حوزوی و آیینی کشور بیان کرد: به نظر من شعر حوزوی، شعری است که موضع حوزوی داشته باشد نه موضوع حوزوی. مثلاً اشعار شعرایی مثل مرحوم حسان از جهان درونی علامه امینی شکل گرفته بود.

وی گفت: باید ارزش کتاب را حفظ کنیم ولی باید شاعران از قابلیت های دیگر نیز استفاده کنند. باید از فضای مجازی نیز استفاده کرد. باید اشعار قوی در هیئت های مذهبی استفاده شود و تریبون هیئت، بسیار مؤثر و قوی و تأثیرگذار است.

وی در ادامه به اهمیت بحث عرضه مناسب و به‌موقع آثار خوب پرداخت.

ویژگی شعر حوزوی

در ادامه این مراسم، قاسم صرافان، از شاعران آیینی کشور نیز در سخنانی گفت: گونه های مختلفی برای شعر وجود دارد. مهمترین بخش شعر، دلنشین بودن آن است. گوهر اصلی شعر، احساس و عاطفه و درگیر شدن شعر با احساس مخاطب است که از طریق زیبایی رخ می دهد و این زیبایی و دلنشینی و ملاحت، عنصر و گوهر اصلی است.

وی اظهار کرد: یک مرحله دیگر به عنوان شبه شعر وجود دارد. حافظ بیان می کند که زبان می تواند کاری کند که سامری انجام داد، یعنی ممکن است کاری از نظر عقلی و شعری، اسمش را شعر خوب بنامیم، ولی آن نوشته، شعر نیست.

وی گفت: وقتی درباره شعر حس و حال صحبت می کنیم  و سراغ مولانا و حافظ  می رویم، ممکن است شعر از نظر ادبی در سطح عالی نیز نباشد، ولی زبان بسیار قوی دارد و این شعر از نظر ملاحت و شور، حرف اول را می زند.

وی عنوان کرد: ما با شعر حوزویان روبه‌رو هستیم، یعنی یک ویژگی بارز و اتمسفر را برای شعر حوزه ترسیم می کند. در شعر حوزه ممکن است شاعر حوزوی را به مختصات حوزوی تعریف کنیم؛ ولی لزوماً شعرهای حوزوی شاعر، از مختصات حوزوی هم داشته باشند.

شاعر کتاب حیدرانه بیان کرد: شعر حوزوی دارای مختصات است؛ یعنی باید فضای شعر، حوزوی و قابل تمایز باشد. به عنوان مثال باید گفت که جنس برخی از اشعار مانند شعر زنانه کاملاً مشخص است.

وی گفت: درست است برخی از شاعران، درس حوزه نخوانده اند، ولی ممکن است کتب علمی و حوزوی را به خوبی مطالعه کنند و روح معنوی در شعر آنها متبلور باشد؛ برخی از اشعار حوزوی، کم‌آسیب و پُر از روایات است ولی تأثیرگذار نیست، چون به‌نظم نزدیک شده است و موسیقی‌های وزنی دارد اما اندیشه ندارد.

وی اظهار کرد: اکثر شعرهای این کتاب با نماد همراه بوده است تا بتواند به شعر نزدیک شود، ولی این شیوه در حال حاضر کمتر جواب می دهد. امروزه صرف نمادگرایی در شعر کفایت نمی کند.

شاعر کتاب خط، بیان کرد: شعرهای موفق باید به مرحله خاص شدن برسند. خاص شدن به معنی اتفاق هنری است؛ یعنی در شعر یک اتفاقی رخ دهد. برخی اشتباه تصور می کنند که شعر فاخر، شعری است که افق های عالی را مد نظر دارد. گاهی شعری در خصوص یک لیوان آب ساده، حال خوبی را برای مخاطب ایجاد می‌کند. حال خوب، مقصد شعر است.

وی گفت: شعر نمی خواهد با فلسفه و کلام رقابت کند. شعر خوب، سهل و ممتنع است؛ یعنی به ظاهر ساده ولی به شدت دل فریب است.

وی عنوان کرد: وقتی شاعر یک شعر هیئت می گوید این بیت در هیئت خوانده می شود و تأثیرات آن به طور شفاف منعکس می شود؛ وقتی بازخوردها را می بینیم به ذوق کل می رسیم که هرچه غنی تر باشد، این ذوق ها جمع می شود.

صرافان اظهار کرد: خاص بودن و دلنشینی و ضربه های بیت باید به خوبی بیان شود. زمانی، شعر را باید بنویسیم که حس کنیم که به تنهایی قابل طراحی است. نباید سرسری از کنار آن رد بشویم.

حوزه نباید در روضه وارد آسیب های شعر شود

وی گفت: حوزه نباید در روضه وارد آسیب های شعر شود. به عنوان مثال نباید شعر عاشورایی را تنها با جراحت ها بیان کند؛ بلکه، باید با شکوهمندی این موضوع را مطرح کند. لازم نیست که حتماً پیچیدگی های ادبی صرف یک شعر شود ولی کسی به آن علاقه نداشته باشد.

این شاعر آیینی کشور یادآورشد: برخی سخنان، عالمانه و عمیق است ولی اثرگذار نیست و یک سخن معمولی است. باید از هر بیت، یک بیت خاص ساخت. نباید اولین تصویری را که به ذهن می رسد، بنویسیم. اگر آن بیت خاص شد، باید آن را بنویسیم و اگر نشد باید به حدی با آن کار کنیم که این بیت خاص ایجاد شود.

وی گفت: زیبایی شناسی، اصلی ترین کار یک شاعر است و به عنوان مثال نباید هر آنچه در کربلا رخ داده و در مقاتل وجود دارد را بیان کنیم؛ همیشه تصویر های خوب، موفقیت ایجاد نمی کند. ممکن است بیت خوب گفته شود، ولی ضربه ای که به کل ترکیب و وزن و چینش کلمات می‌زند در کلیت کار دیده نشود. یعنی طرز بیان ممکن است جذاب باشد که با آن طنین دلنشین رعایت شود.

صرافان عنوان کرد: گاهی یک کتاب به برچسبِ اول یک شاعر مبدل می شود. کتاب اول، وزن قدم اول شاعر را مشخص می کند و چارچوب و مختصات یک شاعر و وزن شاعر ارزیابی می شود.

در ادامه، حجت الاسلام علاءالدین با اشاره به نقش مهم کارشناسان و ناقدان جلسه در توسعه مهارت های شعری گفت: جواد شرافت و قاسم صرافان نقش مهمی در ارتقای شعری من دارند.

در پایان نیز سید جواد شرافت با تقدیر از نگاه ادبی خبرگزاری «حوزه» و حمایت از حوزه ادبیات و شعر حوزه بر لزوم ادامه این روند تأکید کرد.

منبع: حوزه

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام