پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
آیت الله شهید سید حسن مدرس
متفکر سیاسى از رهبران عصر خود و نیز رخدادهاى زمانه خویش عبرت مىگیرد، به گونه اى که این عبرتآموزى بر اندیشه، رفتار و تصمیمگیرى سیاسى او تأثیر مىگذارد. البته آنان خود نیز بر اندیشمندان پس از خود و نیز حوادث بعدى تأثیر مىگذارند. این تأثیرپذیرى و تأثیرگذارى در شخصیتهاى گوناگون متفاوت است؛ همچنان که درباره امام خمینى به طور قطع غلبه با کفه تأثیرگذارى است. نقش امام خمینى در ایجاد و پیروزى انقلاب اسلامى ایران، در زمینه شناخت و معرفى ابعاد سیاسى اسلام و احیاى دینى از بعد اندیشهاى، بیانگر تأثیرگذارى عظیم ایشان بر قرن حاضر است. اندیشه عملى امام خمینى همچنان در واپسین سالهاى قرن بیستم بر جهان سایه افکنده و با چنین دستاوردى جهان وارد قرن بیست و یکم شده است.
مقایسه بخشی از مشابهت های اندیشه و رفتار سیاسى امام و مدرس
در تحلیل گفتار و نوشتار امام خمینى درباره شخصیتهاى مختلف تاریخ ایران و جهان به اظهار نظرها و قضاوتهاى گوناگونى برمىخوریم. گاه افرادى مورد تأیید قرار گرفته و در مواردى تکذیب و نکوهش شده‌اند و در هر مورد، به چگونگى موضعگیرى زمان آنها استشهاد کردهاند. اعمال و رفتار سیاسى چنین شخصیتهایى محتواى بیانات و پیامهاى امام را تشکیل مىدهد و در واقع نوعى «کنش گفتارىمحسوب مىشود. نکته حایز اهمیت و برجسته در این «تحلیل محتوا»، جایگاه و شخصیت ممتاز آیةاللّه سیدحسن مدرس در نگاه امام خمینى است؛ همچنان که ایشان بر «مدرسشناسى» تأکید مىکنند: «بر ماست که ابعاد روحى و بینشى سیاسى، اعتقادى او را هرچه بیشتر بشناسیم و بشناسانیم
مقاله حاضر در مقام اثبات این ادعاست که شخصیت و رفتار سیاسى سیدحسن مدرس پیوسته در کانون توجه امام خمینى است و گویى اینکه امام در رفتار سیاسى خویش از ایشان به عنوان الگویى مناسب در قرن حاضر تأثیر مىپذیرند، و سرمشق مىگیرند یا آنکه با «تقریر» خود مهر تأیید بر اینگونه رفتارها مىنهند. الگوى مدرس و خاطرات مستقیم و غیرمستقیم امام از مدرس اشتغال خاطر وى در وضعیتهاى گوناگون سیاست است؛ همچنان که عنایت خاصى به رفتار سیاسى مدرس دارند.
در مقایسه رفتارهاى سیاسى آن دو به مشابهتهاى اصولى فراوانى برمىخوریم؛ کیفیت مبارزات امام و مدرس و تفاوت و در مواردى تضاد آن دو با نخبگان سیاسى داخلى و خارجى و نحوه زندگى سیاسى و اجتماعى و انتخاب زىطلبگى نمونههایى از این وجوه تشابه است. امام در طرح بسیارى از مسائل از تجربه مدرس الهام مىگیرند. صرف نظر از موارد بىشمار در شباهتهاى رفتار سیاسى، امام در 37 مناسبت در بیان و پیامهاى مکتوب خود با ذکر نام مدرس، از او به عنوان الگویى جهت بلندپایگان سیاسى جمهورى اسلامى ایران یا استشهاد در مورد موضعگیرى و رفتار سیاسى خود و یا براى بیان منظور خویش یاد مىکنند و گاهى در تحلیل سیاسى رویدادها از نقل قولهاى وى مدد مىگیرند؛ به طور مثال در جهت تشویق روحانیت به دخالت در امور سیاسى یا براى اثبات دخالت و نقش کلیدى روحانیون در طول تاریخ مثال زنده ایشان مرحوم مدرس است. در موارد دیگرى نیز بدون اینکه نامى از مدرس ببرند، با بهره گیرى از رفتار سیاسى و خاطرات مربوط به او، در تصمیم گیرى الهام مىگیرند.
هیچ شخصیت معاصرى همچون مدرس مورد تعظیم و تأیید امام واقع نشده است و حتى پس از براندازى رژیم پهلوى و در دوران استقرار نظام جمهورى اسلامى نیز مدرس همچنان در کانون توجه امام است. این نکته از آن رو حایز اهمیت است که ویژگىهاى شخصیتى برخى از افراد متناسب انجام اقدامات انقلابى است؛ اما فاقد مهارت و توانایى لازم جهت دوران سازندگى هستند؛ حال آنکه در کلام امام، الگوى رفتار سیاسى مدرس موضوعیت خویش را در هر دو دوره حفظ کرده است.
مقایسه رفتار سیاسى امام خمینى و شهید مدرس را مىتوان در دو بخش، یعنى تحلیل رفتار سیاسى در مورد براندازى رژیم سابق و نیز رفتار سیاسى در دوران استقرار نظام جمهورى اسلامى، مورد بحث قرار داد. بخشى از استشهاد امام به مدرس مربوط به زمانى است که پهلوى دوم، محمدرضاشاه، بر سریر قدرت است. ابتدا به ذکر این موارد مىپردازیم
امام در گفتار بسیار تند خود در مخالفت با طرح احیاى کاپیتولاسیون در 4/8/1343 با ذکر ماجراى اولتیماتوم روسیه به ایران و مقاومت مدرس در برابر آن مىفرمایند.
علما مؤظفند ملت را آگاه کنند، دولت اعتراض کند که چرا یک همچنین کارى کردید؟ چرا ما را فروختید؟ مگر ما بنده شما هستیم. شما که وکیل ما نیستید. وکیل هم بودید اگر خیانت کردید به مملکت، خود به خود از وکالت بیرون مىروید. خدایا اینها خیانت کردند به مملکت ما. خدایا دولت به مملکت ما خیانت کرد، به اسلام خیانت کرد. . . اگر یک ملا تو این مجلس بود توى دهن اینها مىزد. نمىگذاشت این کار بشود، من به آنان که به ظاهر مخالفت کردند این حرف را دارم به آنها، چرا آقا خاک تو سرتان نریختید؟ چرا پا نشدید یقه آن مردک را بگیرید؟ همین! من مخالفم [و [سر جاى خود بنشینید و آن همه تملق بگویید؟ مخالفت این است؟ باید هیاهو کنید؟2
ملاحظه مىشود که در اوج طرح مسأله کاپیتولاسیون امریکایى، کانون توجه معطوف به قضیه اولتیماتوم روسیه و نحوه برخورد مدرس با آن است و اینکه نمایندگان مجلس مزبور بایستى همچون مدرس عمل کنند تا چنین طرحى به تصویب نرسد. امام آن جوشکنى را که مدرس در مجلس شوراى ملى انجام داد در اجتماع مردمى در سال 1343 انجام مىدهند و در اوج قدرت شاه، بىسابقهترین حمله را متوجه دربار مىکنند و علما و مردم را به اعتراض فرا مىخوانند. در این روز از سوى رجال حکومتى به امام توصیه شده بود که به امریکا حمله نکنند، به اسرائیل کارى نداشته باشند و به شاه نیز حمله نکنند؛ اما امام دقیقا برعکس، همین سه موضوع را محور سخنرانى خود قرار مىدهند. به دلیل همین سخنرانى است که در سیزده آبان 1343 به ترکیه تبعید مىشوند. امام خمینى سیزده سال بعد در سخنرانى دیگرى پس از شهادت فرزندش سیدمصطفى، پس از ذکر مبارزه مستمر روحانیت و تأکید بر ضرورت شدت بخشیدن آن علیه رژیم، به مدرس و رفتار سیاسى وى در ماجراى اولتیماتوم روسیه و حضور یک روحانى در صف اول صحنه مبارزه سیاسى استشهاد مىکنند و تأکید مىکنند که نباید از واکنشهاى خشن و هیاهوها ترسید.
مدرس گفت:] حالا که ما بناست از بین برویم چرا خودمان از بین ببریم خودمان را؟ رأى مخالف داد و بقیه جرأت پیدا کردند و رأى مخالف دادند، رد کردند اولتیماتوم را، آنها هم هیچ غلطى نکردند. بناى سیاسیون هم همین است که یک چیزى را تشر مىزنند ببینند طرف چه جورى است. اگر چنانچه طرف ایستاد مقابلشان، آنها عقب مىروند و اگر چنانچه نه، آن بیچاره عقب رفت اینها جلو مىآیند. . . این نهضت آخرى هم که منتهى شد به پانزده خرداد و اینهمه کشته دادند مردم، این هم در صف اولش اهل علم بود، علما بودند. تا حالا هم دنبالهاش کشیده شده است. 3
مشاهده مىشود که امام در کوران انقلاب و در آستانه پیروزى انقلاب براى تأکید ورزیدن بر نقش روحانیت در مبارزه از نحوه رفتار سیاسى مدرس در برخورد با قضیه اولتیماتوم استفاده مىکنند.
به نظر امام در خصوص رفتار سیاسى نباید در جوّ ساختگى رعب و وحشت رقیبان و دشمنان تصمیمگیرى کرد، بلکه باید جوشکنى کرد. امام با تأسى به مدرس در مبارزه با شاه اعلام مىکنند که پشتیبانى و حمایت حامیان شاه طبل تو خالى است و براى تهدید و ترساندن و منصرف کردن مردم است. سخنان امام در قضیه تسخیر لانه جاسوسى «امریکا طبل تو خالى است» مشهور است. بسیارى از تهدیدها عملى نیست و بین «واقعیت» و «تصور از واقعیت عملى» تفاوت زیادى وجود دارد.
مقطع بعدى استشهاد امام به موضعگیرىهاى سیاسى مدرس در برابر رضاشاه است که گویى نسخه دوم رویارویى امام با محمدرضا شاه است. اظهار نظر شجاعانه مدرس در قبال سردار سپه و مبارزه او علیه رضاخان پیوسته جایگاه خاصى در کانون توجه افکار امام دارد. امام در پى کشتار نوزده دى 1356 با الهام از قول مدرس به تحلیل واقعه مىپردازند.
مدرس پرچمدار مبارزه با رضاشاه بود. او در موارد متعدد، از جمله امور کشوردارى، تلاش رضاشاه براى احراز مقام ریاست وزرایى و نیز در جریان اعلام جمهورى به جاى سلطنت، همه جا با صراحت و شجاعت با رضاشاه به مخالفت پرداخت. یکى از مواردى که امام خمینى به آن اشاره مىکنند رویارویى مدرس و رضاشاه در ماجراى جمهوریت است. وى متذکر مىشود رضاشاه قصد داشت به تقلید از آتاتورک رژیم سلطنتى ایران را به جمهورى تبدیل کند و مخالفِ قاطع وى کسى جز مدرس نبود. مدرس در پاسخ به ایراداتى که درباره مخالفتش با رژیم جمهورى مىشد، مىگوید
من با جمهورى واقعى مخالف نیستم و حکومت صدر اسلام هم تقریبا و بلکه تحقیقا حکومت جمهورى بوده است، ولى این جمهورى که مىخواهند به ما تحمیل کنند بنابر اراده ملت نیست، بلکه انگلیسىها مىخواهند به ملت ایران تحمیل نمایند، و رژیم حکومتى را که صددرصد دست نشانده و تحت اراده خود باشد در ایران برقرار کند و از همه مهمتر به واسطه مخالفت احمدشاه با قرارداد و خواسته هاى انگلیسىها مى خواهند از او انتقام بگیرند. اگر واقعا نامزد و کاندیداى جمهورى فردى آزادىخواه و ملى بود، حتما با او موافقت مىکردم و از هیچ نوع کمک و مساعدت با او دریغ نمىنمودم.
اینها از انسان مى ترسند. اینها دیدند که یک مدرس در زمان رضاخان بود نمىگذاشت رضاخان آنوقت که جمهورى درست بکند. مدرس نگذاشت ولو برخلاف مصالح شد و اگر درست شده بود بهتر بود، لکن آنوقت اینها نظر سوء داشتند. یعنى او به سلطنت که نرسیده بود مىخواست رئیسجمهور شود و بعدش هم کارهاى دیگرى بکند و کسى که جلو او را گرفت مدرس بود که نگذاشت این کار عملى شود. . . و بالاخره هم جانش را از دست داد.
آنگاه که سخن از انسانسازى و نقش تأثیرگذار او در سرنوشت خود و جوامع و محیط است، نمونه بارز در نظر امام الگویى به نام مدرس است.
این رژیمها از انسان مىترسند. در هر رژیمى یک انسان اگر پیدا بشود متحول مىکند کارها را، رضاشاه از مدرس مى ترسید. آنقدر که از مدرس مى ترسید از تفنگدارها نمىترسید. و دهها سند دیگر از تناسب شیوه مبارزات امام خمینی رحمة الله علیه با شهید مدرس که متاسفانه این مقوله گنجایش درج آنهارا ندارد
