امر به معروف و نهی از منکر از منظر آیات و روایات

امر به معروف و نهی از منکر اگر به نحوی اصولی در جامعه پیاده شود، موجب تداوم ارزشهای دینی شده که ضمانتی قوی جهت اجرای دستورات الهی و دوری از مناهی است و باعث همسویی و انسجام مسلمین به سوی قرب الی الله شده، جلوی ظلم و ستم را می گیرد و در برابر رواج سنتهای غلط می ایستد و در یک کلام شرایط رستگاری جامعه ی اسلامی را فراهم می سازد.

آفریدگار جهان نخستین کسی است که امر به معروف و نهی از منکر کرده است چنانکه در قرآن کریم می فرماید: « اِنَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الاِحسانِ وَ ایتآئِ ذِی‌القُربی وَ یَنهی عَنِ الفَحشآءِ وَ المُنکَرِ. همانا خداوند به عدل و احسان و بخشش به خویشاوندان امر می کند و از کارهای زشت و ناپسند و تجاوز به حقوق دیگران نهی می نماید و شما را موعظه می کند، باشد که پند گیرید. »

قرآن کریم دامنه ی نفوذ و اجرای قانون امر به معروف و نی از منکر را از فضا و محدوده جامعه اسلامی بالاتر برده و تمام مردم جهان را مشمول اجرای این فرمان و حکم الهی دانسته و مسلمانان را موظف می کند که علاوه بر محدوده جوامع اسلامی و دنیای اسلام، در گستره ی کره زمین و سرتاسر جهان دعوت به نیکیها و نهی از بدی ها را سرلوحه ی اعمال و اهداف خویش قرار دهند. « کنتم خیر أمه أخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تومنون بالله» شما مسلمانان بهترین امتی هستید که به نفع تمام مردم جهان برخاسته اید؛ زیرا توده های مردم دنیا را به نیکی ها و اعمال نافع دعوت میکنید و از بدی ها و پلیدی ها نهی می نمائید. »

بنار بر آیه ی مبارکه امر به معروف و نهی از منکر اصل و قانونی است فراگیر و جهانشمول که هرگز نمی توان آن را به مکان و زمان خاصی محدود و محصور نمود.

قرآن کریم در ذیل آیه ی 116 سوره ی هود؛ ترک کنندگان این فریضه ی بزرگ الهی را مورد نکوهش قرار می دهد. قرآن کریم در این آیه یادآور میشود که آنچه موجب گسترش فساد و تباهی و هلاکت انسانها می شود، امتناع و خودداری از عمل به قانون امر به نیکی ها و نهی از بدی هاست.

مهمترین آیات در این زمینه آیات مربوط به اصحاب «سبت» می باشد که آیات 163-166 سوره ی اعراف هستند. داستان گروهی از بنی اسرائیل که قانون خرمت ماهیگیری در روز شنبه را زیر پاگذاشته و با حیله، قانون شکنی نمودند. در این ماجرا مردم به سه دسته تقسیم شوند: 1- گروهی که خود، گناهکار و متخلف بودند. 2- گروهی که خود گناهکار نبودند، لکن دربرابر گناه سکوت کردند و بی تفاوت بودند. 3- گروه اندکی که نه تنها اهل گناه نبودند بلکه نهی از منکر داشتند.

امام صادق(علیه السلام) در این باره می فرمایند: «دو دسته از آنها یعنی گناهکاران و سکوت کنندگان هلاک شدند و دسته سوم که گناه نکردند و امر به معروف و نهی از منکر نمودند نجات یافتند».

امیرالمؤمنین(علیه السلام) در وصیت خود به امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) فرمودند: امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نکنید که اگر ترک کردید، افراد پست بر شما مسلط می شوند، پس هرچه دعا کنید مستجاب نمی شود.

امام رضا(علیه السلام) فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) پیوسته می فرمودند: آنگاه که امت من امر به معروف و نهی ازمنکر را بعده ی همدیگر گذارند، باید در انتظار بلای الهی باشند. امام باقر(ع) نیز در روایتی چنین فرموده اند: در آخرالزمان، گروهی از مردم ریا میکنند، تا جاییکه اگر نماز به محصول کار مالی و بدنی آنها ضرر وارد کند، آن را رها می کنند، همانگونه که برجسته ترین و شریف ترین واجبات را (که امر به معروف و نهی از منکر باشد) رها می سازند…

فریضه‏ ی امر به معروف و نهی از منکر یکی از بزرگترین واجبات اسلامی است و ذکر توصیه به آن در قرآن و سیره ی پیامبر خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه ی اطهار(علیه السلام) آمد ولی اگر کسی تنها به ندای خرد انسانی گوش بسپرد، بازهم بی‏شک این عمل سازنده را فریضه و تکلیف خواهد شمرد. براستی به نیکی خواندن و از بدی برحذر داشتن را کدام خِرَدِ سالم، ستایش نمی‏کند؟ امر به معروف و نهی از منکر که یکی از ارکان اساسی اسلام و ضامن برپاداشتن همه‏ی فرایض اسلامی است، باید در جامعه‏ احیاء شود و هر فردی از آحاد مردم، خود را در گسترش نیکی و صلاح و برچیده شدن زشتی و گمراهی و فساد، مسئول احساس کند.

می توان گفت: نقش هر مسلمان در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی که باید در پذیرش مسؤولیت های اجتماعی داشته باشد، ایجاب می کند که او ناظر و مراقب همه اموری باشد که پیرامون وی اتفاق می افتد. این مطلب در فقه اسلامی همان امر به معروف و نهی از منکر است که از مهم ترین مبانی تفکر سیاسی یک مسلمان به شمار می رود؛ چنان که از مهم ترین فرایضی است که وجوب کفایی آن ضروری دین شناخته شده و ضامن بقای اسلام است.

انتهای مطلب/