بسم الله الرحمن الرحیم

قسمت چهارم

مشکلات را بشناسیم؛ امّا پیش آنها قد، خم نکنیم

(مشکلات پیشِ روی تربیت در دنیای امروز)

چهارم: تربیت رسانه‌ای

امروز رسانه، یک واقعیّت غیر قابل انکار در زندگی انسان است. رسانه، یک ابزار در محیط خانه نیست؛ یکی از اعضای اصلی خانواده است. ساده‌انگاری است اگر خیال کنیم رسانه، تنها کارکرد تفریحی دارد و برای سرگرم کردن اعضای خانواده و پُر کردن اوقات فراغت آنهاست. کارکرد اصلی رسانه، تربیت است.[1]

با وجود پیشرفت‌های چشمگیری که بشر در زمینۀ رسانه کرده است، هنوز هم تلویزیون، این قاب جادویی، در میان رسانه‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و ماهواره هم واقعیّتی است که نمی‌توان آن را انکار کرد. امروزه، بسیاری از شبکه‌های ماهواره‌ای، اهداف تربیتی را دنبال می‌کنند. این یک فکر ساده‌لوحانۀ خنده‌داری است که فکر کنیم دیگران، دلشان به حال ما سوخته و برای پُر کردن اوقات فراغتمان، به دنبال راه چاره‌ای می‌گشته‌اند و از همین رو، تصمیم گرفته‌اند برای ما، شبکه‌های فیلم و سریال راه بیندازند. امروز رسانه‌ها، یکی از اصلی‌ترین وظایف خود را تربیت مخاطب، متناسب با اهداف نظام سلطه می‌دانند.

این شبکه‌ها، تنها به دنبال ریختن قبح ضدّ ارزش‌های تربیتی نیستند و هدف اصلی در این میان، ارزشی کردنِ ضدّارزش‌های دینی است. از نگاه اینها، مسئله این نیست که دختر و پسر به راحتی تن به ارتباط نامشروع بدهند. مسئلۀ اصلی آن است که این ارتباط از نگاه دختر و پسر مسلمان، یک ارزش و حتّی یک ضرورت به حساب آید.[2]

دانشجوی مقیّدی بود؛ اگر چه به ظاهرش نمی‌آمد. حیای او پشت شیطنتش قایم شده بود. سؤالی ذهنش را قِلقِلک می‌داد. در گوشه‌ای از راه‌روی دانشکده به دامم انداخت. دوستانش را از دور و بَرِمان دور کرد. با صدایی آهسته سؤالش را پرسید: «من تا به حال با هیچ دختری دوست نشده‌ام؛ امّا دائم در گوشم می‌خوانند اگر قبل از ازدواج با چند دختر ارتباط نداشته باشی، نمی‌توانی در هنگام ازدواج، انتخاب درستی داشته باشی. حالا نگرانم. نمی‌خواهم گذشتۀ پاک خود را آلوده کنم. از طرفی هم می‌ترسم در ازدواجم شکست بخورم».[3]

اثری که ماهواره روی تربیت فرزندان می‌گذارد، قابل وصف نیست؛ امّا باید همین قدر دانست که وقتی ماهواره وارد خانه می‌شود و خوراک تصویری فرزندان ما را فراهم می‌کند، دیگر نباید انتظار یک فضای تربیتی سالم را برای فرزندانمان داشته باشیم.

آنچه در زیر می‌آید، بخشی از اظهارات مردم در بارۀ تأثیر ماهواره روی تربیت فرزندان است:

_ من دو سال پیش، مربّی مهد کودک بودم. یه پسر چهار، پنج ساله داشتیم که مادرش با افتخار می‌گفت: «بچّه‌‌م هم شب‌ها فیلم ”ویکتوریا“[4] رو می‌بینه، هم صبح‌ها. تا نبینه، مهد کودک نمیاد». نمی‌دونید این بچّه‌، چه رفتارایی رو از خودش نشون می‌داد. ما که سه چهار تا مربّی بودیم، همه‌ش باید مواظب کارای این پسر بودیم. این بچّه‌، عیناً همون کارایی رو می‌خواست با دخترای مهد انجام بده که تُو ماهواره دیده بود! طرز غذا خوردن، نشستن و حتّی آب خوردنش رو از ماهواره، تقلید می‌کرد. آب که می‌خواست بخوره، می‌گفت: «لیوانا رو بیا این طوری به هم بزنیم». ما باید مراقبش بودیم تا کاری دستمون نده.

_ داییم یه دختر کوچیک داره. تو مهمونی زیر میز با بچّه‌‌ها بازی‌های بسیار زننده‌ای می‌کنه که من با دیدنش، مریض شدم! وقتی ارتباط این دختر هفت ساله رو با یه دختر پنج ساله دیدم، حالم به هم خورد.

_ من یه دختر سی ساله هستم. از وقتی که سیزده سالم بود، ماهواره گرفتیم. می‌خواستم بگم به خانواده‌ها و پدر و مادرهایی که می‌گن باید فرهنگ استفاده‌ش رو داشته باشی، آیا یه بچّه‌ ده، دوازده ساله هم فرهنگ استفاده رو می‌دونه؟ یا از سرِ کنجکاوی به دیدن فیلم های غیر اخلاقی کشیده می‌شه و کلّ زندگی‌ش رو نابود می‌کنه. تو رو خدا یه کم به فکر بچّه‌‌هاتون باشید.

_ من یه دختر شانزده ساله هستم. خیلی از مادرهای همکلاسیام می‌گن: «ما نماز می‌خونیم، خیلی هم مذهبی هستیم؛ امّا ماهواره هم می‌بینیم. مگه عیب داره؟»، درصورتی که خبر ندارن دختراشون هم‌زمان با چند تا پسر رابطه دارن. عیبش همین جاس. اونا فکر می‌کنن بچّه‌‌هاشون آسیب ندیدن؛ ولی جوونا و نوجوناشون دارن از پشت، خنجر می‌خورن. واقعاً فاجعه از این بدتر؟

_خواهری دارم که مرتّب، ماهواره نگاه می‌کنه. یه پسر پنج ساله داره که رفتارش خیلی عجیبه. رفتارش کودکانه و معصومانه نیست. وقتی توی بغلم یا کنارم می‌شینه، رفتار مرموز و حالات فیلمای ماهواره‌ای رو داره. وقتی کنارشم، حسّ خوبی ندارم. اون فقط یه بچّه‌‌س. به بچّه‌‌ها ظلم نکنیم.

_ یکی از بستگانمون ماهواره دارن. دو تا بچّه‌ هم دارن. دختر این خونواده، تُو ده سالگی دچار بلوغ زودرس شد و فوراً به عقد یه آقایی در آوردنش تا ازدواج کنه بره. پسر چهار سالۀ این خونواده، تو یکی از مهمونی‌ها، در حین بازی با یه دختر بچّه‌، ادای تجاوز کردن رو در می‌آورد؛ البته خیلی واقعی. ازش  پرسیدم: «داری چی‌کار می‌کنی؟». گفت: «تُو یه فیلم دیدم این کار رو می‌کنن، ما هم همون کار رو می‌خوایم بکنیم».[5]

با تأسّف، باید گفت که رسانۀ خود ما هم به صورت کامل در مسیر تربیت دینی نیست. درست است که در برنامه‌های معارفی صدا و سیما، سخن از تربیت دینی هست؛ امّا باید دید آیا فیلم‌ها، سریال‌ها و برنامه‌های کودک که از نظر کمّی و کیفی بیشترین میزان مخاطب را به خود اختصاص داده‌اند، در همان مسیری قدم برمی‌دارن که در برنامه‌های معارفی گفته می‌شه؟ مثلاً اگر در برنامه‌های دینی صدا و سیما، از «حیا» سخن گفته می‌‌شه، آیا در فیلم و سریال‌هایمان، «حیا» به نمایش در می‌آد؟ هم‌مسیر نبودن برنامه‌های دینی با برنامه‌های دیگر و یا به عبارت دقیق‌تر، غریبه بودن برنامه‌های صدا و سیما با مبانی و ارزش‌های اصیل دینی، یکی از مشکلات بزرگ بر سرِ راه تربیت دینی نسل امروزه.

امّا در این میان نباید فراموش کرد که امروز رسانه، به تلویزیون محدود نمی‌شود. اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های رایانه‌ای[6] نیز بخش قابل توجّهی از حضور رسانه در خانواده است. این رسانه‌ها نیز به صورت جدّی، در مسیر تربیت فرزند، تأثیرگذاری ویژه و عمیقی دارند. امروزه کم نیستند بچّه‌‌هایی که پیش از سنّ مدرسه و یادگیری، سواد خواندن و نوشتن و مهارت‌های لازم برای کار با رایانه را حتّی بهتر از والدین خود، دارا هستند. همین مسئله، موجب می‌شود که ما این ابزارها را به معنای واقعی کلمه، یک رقیب تربیتی بدانیم که در صورت غفلت از آنها، گوی سبقت را از والدین خواهند رُبود.

[1] . در جلد پنجم همین مجموعه، به صورت مستقل و مفصّل به آثار تربیتی تلویزیونی شدن فرزندان پرداخته‌ایم.

[2] . ما در کتاب بشقاب‌های سفرۀ پشت بام‌مان، به تفصیل به موضوع ماهواره و آثار آن روی خانواده، سخن گفته‌ایم.

[3]. ما در کتاب نیمۀ دیگرم، در بارۀ ارتباط‌های قبل از ازدواج و تأثیر آن در انتخاب همسر، به تفصیل سخن گفته‌ایم. ؟؟

[4]. «ویکتوریا»، یکی از سریال‌های شبکۀ «فارسی وان» است که موضوع اصلی آن، خیانت یک زن و شوهر به یکدیگر است.

[5] . اینها نمونه‌ای از پیامک‌ها و تماس‌هایی است که مردم با برنامۀ «پرسمان تربیتی خانواده» (رادیو معارف) و برنامۀ «گل‌برگ» (شبکۀ سوم سیما) در میان گذاشته‌اند.

[6] . جلد ششم این مجموعه، به موضوع نقش بازی‌های رایانه‌ای در تربیت فرزند، اختصاص دارد.

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام