اللهمّ صلّ علی علیٍّ وصیّ رسول ربّ العالمین

گذری بر بیکران دعای افتتاح – اللهمّ صلّ علی علیٍّ وصیّ رسول ربّ العالمین – قسمت یازدهم

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِک وَ رَسُولِک وَ أَمِینِک وَ صَفِیِّک وَ حَبِیبِک وَ خِیَرَتِک مِنْ خَلْقِک وَ حَافِظِ سِرِّک وَ مُبَلِّغِ رِسَالاتِک أَفْضَلَ وَ أَحْسَنَ وَ أَجْمَلَ وَ أَکمَلَ وَ أَزْکی وَ أَنْمَی وَ أَطْیَبَ وَ أَطْهَرَ وَ أَسْنَی وَ أَکثَرَ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکتَ وَ تَرَحَّمْتَ وَ تَحَنَّنْتَ وَ سَلَّمْتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ عِبَادِک وَ أَنْبِیَائِک وَ رُسُلِک وَ صَفْوَتِک وَ أَهْلِ الْکرَامَهِ عَلَیْک مِنْ خَلْقِک.

خدایا بر حضرت محمّد درود فرست؛ [همو که] بنده، فرستاده، امین، برگزیده و دوست توست. او کسی است که از میان همه مخلوقاتت انتخاب کردی، همان کس که نگه دارنده اسرار و ابلاغ کننده پیام های توست. برترین، نیکوترین، زیباترین، کامل ترین، افزون ترین، رشدیافته ترین، دلپسندترین، پاک ترین، درخشنده ترین و بیش ترین صلوات و برکت و رحمت و مهربانی و سلامی را بر او بفرست که بر بندگان و پیامبران و فرستادگان و برگزیدگان و کسانی که لیاقت کرامت تو را داشته اند، فرستاده ای.

نکته ها

     نثار صلوات بر پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و خاندان پاکش علیهم السّلام از جانب خدای متعال و فرشتگان الهی، مطلبی است که قرآن کریم به آن تصریح کرده و مسلمانان را نیز به آن دستور داده است. «إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا»

     در معنی صلوات، از امام صادق علیه السّلام روایت شده است: «صلوات از جانب خدای متعال، رحمت، از جانب فرشتگان، مایه رشد و پاکی و از جانب مردم، دعا است».

     اوّلین ویژگیِ برترین فرستاده خدا، بندگی او است. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِک…)

     «امین» به کسی گفته می شود که آن چه را نزدش به امانت گذاشته شود، حفظ می کند و در امانت خیانت نمی کند.

     در این که چه چیزی از طرف خداوند نزد پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم به امانت گذاشته شده، احتمال هایی وجود دارد:

     نخست این که آن امانت الهی، ولایت است که بر اساس آیه 72 سوره احزاب، زمین و آسمان ها از حمل آن سر برتافتند؛ ولی انسان آن را پذیرفت. «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا»

     بر اساس این احتمال، وجود مقدس پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و خاندان بزرگوارش علیهم السّلام این امانت الهی را به نحو شایسته حفظ کرده، ولایت الهی را به صورت تامّ و کامل در زندگی خود پیاده نموده و برای اجرای آن در جامعه نهایت تلاش خود را به کار بسته اند. از این رو، آن بزرگواران «امین الله» هستند.

     احتمال دوم این است که مراد از امانتی که خدای متعال در اختیار وجود مقدس پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم قرار داد و آن حضرت، آن را حفظ کرد، وحی و قرآن است. مؤید این احتمال، بخشی از سلامی است که از زبان امامان معصوم علیهم السّلام در زیارت ها آمده است: «السَّلَامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَمِینِ اللَّهِ عَلَی وَحْیِهِ وَ عَزَائِمِ أَمْرِهِ».

     البته با توجه به این که کلمه «امینک» در این بخش از دعای افتتاح به صورت مطلق آمده، می توان چنین نتیجه گرفت که آن حضرت نسبت به حفظ هر آن چه از سوی خدای متعال در اختیارش قرار گرفته، نهایت تلاش خود را کرده است؛ چراکه قرآن کریم امانت داری را یکی از بارزترین ویژگی های مؤمنان معرفی کرده،«وَ الَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَاعُونَ» و پیامبر گرامی اسلام و خاندان مطهّرش در بالاترین درجه ایمان قرار دارند. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِک…أَمِینِک)

     «صفیّ» به معنای کسی است که به سبب دوری از ناخالصی ها برگزیده شده است. با توجه به این معنی روشن می شود که وجود مقدس پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم از فساد و بدی ها خالص بوده و به همین سبب، خدا آن بزرگوار را برگزیده است. هم چنین آشکار می شود که خدا تنها کسانی را اختیار می کند که قابلیّت داشته باشند: «اللّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ».

     در حدیثی از مولای متّقیان، حضرت علی علیه السّلام چنین آمده که خدای متعال، محبّت خویش را در وجود مقدّس رسول مکرّم اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم قرار داد و به همین سبب آن حضرت را «حبیب الله» (محبوب خدا) نامید. ( اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ… حَبِیبِک)

پیام ها

1- تصریح به بنده بودن برترین فرستاده خدا پیش از بیان هر ویژگی، و درخواست بهترین درودها و رحمت ها بر او، انسان را از گرفتار شدن در دام غلوّ دور می کند. ( اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِک…)

2- اگر می خواهیم در زمره رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و خاندان پاکش علیهم السّلام قرار بگیریم، باید بنده و امانت دار خوبی برای خدای متعال باشیم. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِک…أَمِینِک)

3- نعمت های الهی به میزان پاکی و دوری انسان ها از ناخالصی به آن ها ارزانی می شود. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ…صَفِیِّک)

4- رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم از جانب خدا بی دلیل برگزیده نشد؛ بلکه چون خدای متعال در وجود آن حضرت، خیر دید، او را برگزید. واژه «خِیَرَه» در موردی به کار می رود که چیزی به سبب داشتن خیر، رغبت برانگیز باشد. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ…خِیَرَتِک مِنْ خَلْقِک )

5- تمام هستی برای انسان های عادی قابل درک نیست. در عالَم اسراری وجود دارد که فقط اولیای الهی از آن با خبر هستند. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ… حَافِظِ سِرِّک)

     لقب «ولی الله» از آیه 55 سوره مبارکه مائده برای حضرت علی علیه السّلام گرفته شده است. این آیه که به «آیه ولایت» مشهور است، هنگامی نازل شد که مولای متقیان در مسجد نماز می خواند. در آن هنگام، نیازمندی وارد شد و از مردم درخواست کمک کرد، ولی کسی به او توجه ننمود. در این زمان حضرت علی علیه السّلام در حالی که در رکوع بود، انگشتر خود را به او بخشید و پس از آن، این آیه نازل شد: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ» به درستی که سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آن ها که ایمان آورده اند، همان ها که نماز را برپا می دارند و در حال رکوع، زکات می دهند. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیٍّ…وَلِیِّک)

     براساس احادیث متعدّدی که در منابع روایی شیعی و سنّی وارد شده، رسول مکرّم اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم بین خود و حضرت علی علیه السّلام «برادری» ایجاد کرد و این موضوع را به اطّلاع همه مسلمانان رساند. این ویژگی نیز از جمله منقبت هایی است که جز حضرت علی علیه السّلام   شخص دیگری به آن دست نیافته است.

     «حجّت» به معنی دلیل روشنی است که وقتی بیان شود، راه بهانه را مسدود می کند. این مطلب، با صراحت در قرآن کریم آمده است: «ای پیامبر! بگو دلیل رسا [و قاطع] برای خداست».«قُلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ» بر این اساس، خدای حکیم، به وسیله فطرت توحیدی و عقلی که به انسان داده و نیز ارسال انبیا، حجّت را بر مردم تمام کرده، راه خیر و شر و پایان نیک و بدِ هر کدام را هم بیان نموده، و برای خطاکاران هم راه توبه و جبران را باز گذاشته است.

     بنابراین، معجزه های روشن انبیا و شیوه نیکوی دعوت و استدلال های محکم آنان و سازگاری دین با فطرت و عقل، حجّت را بر مردم تمام کرده است.

     در همین راستا هرکدام از امامان معصوم علیهم السّلام که در زمان خویش جانشین رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و حجت الهی بر مردم آن زمان بوده اند، در حقیقت مصداقی بارز برای آیه نورانی« قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّهُ الْبالِغَهُ» هستند. به همین سبب در روایتی از امام صادق علیه السّلام چنین آمده است: «ما حجت بالغه خداییم بر آن چه زیر آسمان و روی زمین است». (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیٍّ… حُجَّتِک عَلَی خَلْقِک )

     «آیه» یعنی علامتِ ظاهر و آشکار. به عبارت دیگر، آیه، شی ظاهری است که با چیزی غیرآشکار همراه می شود تا نشانه ای باشد برای آن چه پنهان است. بنابراین، کسی که آیه و نشانه ای را درک کند، می تواند آن را وسیله ای قرار دهد برای درک آن چه پنهان است.

     این مطلب در آیه 53 سوره مبارکه فصلت مورد توجه قرار گرفته است: «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ» به زودی نشانه های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آن ها نشان می دهیم تا برای آنان آشکار گردد که خدا حق است».

     بر این اساس، اگر به مولای متقیان، حضرت علی علیه السّلام «آیت بزرگ خدا» گفته می شود، به جهت ویژگی های آن حضرت است که دقت در آن ها، انسان را به عظمت خالقِ حضرت علی علیه السّلام رهنون می شود. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیٍّ… آیَتِک الْکبْرَی)

     «نبأ» به معنی خبری است که هم مهم باشد، هم فایده داشته باشد و هم قطعی باشد. عبارت «نبا عظیم» که در این فراز از دعای افتتاح آمده، از آیات قرآن کریم گرفته شده است. «عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ» مفسّران کلام الهی در تعیین مصداق نبأ عظیم، امور مختلفی را بیان کرده اند؛ از جمله معاد، قیامت، قرآن و…؛ اما در کنار این موارد، آن چه روایات زیادی را به خود اختصاص داده، وجود مقدس امیرمؤمنان، حضرت علی علیه السّلام است. یعنی آن خبر مهم، مفید، یقینی و بزرگی که مورد پرسش انسان ها خواهد بود و شگفتی شان را برخواهد انگیخت، حضرت علی علیه السّلام و ولایت ایشان است که فکر و ظرفیت بسیاری از انسان ها توان دریافت و فهمِ حقیقت آن را نداشته و ندارد.

     در حدیثی از امام رضا علیه السّلام وارد شده که آن حضرت درباره این آیه به نقل از حضرت علی علیه السّلام فرمودند: «ما لله نبأٌ أعظمُ مِنّی، وَ ما لِلّه آیهٌ هِیَ أکبرُ مِنّی، وَ لَقَد عُرِضَ فَضلیِ عَلیَ الأُمَم الماضِیهِ عَلیَ اختِلافِ ألسِنَتِها، فَلَم تَقرّ بِفَضلی؛ خبری بزرگ تر و نشانه ای سترگ تر از من برای خداوند نیست. به تحقیق که فضیلت من بر امت های گذشته عرضه می شد، ولی به آن اقرار نمی کردند و آن را نمی پذیرفتند».

پیام ها

1- بعد از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم باید سر به فرمان کسی نهاد که خود ایشان در زمان حیاتش به عنوان امیرِ مؤمنان و جانشین خود معرفی کرده باشد. یکی از دلایلی که سبب شده شیعه، امامت و خلافت حضرت علی علیه السّلام را بعد از پیغمبر اکرم بپذیرد، همین مطلب است. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ)

2- ویژگی بارز رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم که عبودیت و بندگی بود، در وصی و جانشین ایشان نیز تجلی دارد. (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیٍّ…عَبْدِک)

3- بر اساس روایات، پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بین هر دو نفر از اصحاب خود، برادری ایجاد کرد و بین خود و حضرت علی علیه السّلام نیز صیغه برادری جاری نمود. پس معلوم می شود که در میان اصحاب، حضرت علی علیه السّلام شبیه ترین فرد به رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم بوده است.

پایگاه اطّلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام