پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
“شعر اگر اعجاز باشد پی‌بلند و پست نیست”
استاد محمد جواد غفورزاده ر سال ۱۳۲۲ در شهر مقدس مشهد دیده به جهان گشود. تحصیلاتش را در مشهد ادامه داد و از دوران دبیرستان به تدریج سرودن شعر را به صورت جدی پی‌گیری کرد. وی در ۲۴ سالگی به استخدام اداره کل دادگستری خراسان درآمد اما پس از پیروزی انقلاب به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان منتقل شد تا بتواند به دغدغه‌های فرهنگی‌اش برسد. آخرین مسئولیتش ریاست اداره‌ی امور فرهنگی آستان قدس و مسئول انجمن ادبی آن‌جا می‌باشد. انجمنی که هر هفته در صحن جمهوری حرم مظهر رضوی برگزار می‌شود و شاعران و مادحین اهلبیت گرد هم می‌آیند. غفورزاده در اشعارش «شفق» تخلص می‌کند و شعرهایش به واسطه‌ی اجرا در مجالس مدح و مرثیه‌‌ی ذوات مقدس معصومین برای بسیاری آشناست. اشعار شفق همچون دیگر شاعران خراسانی دارای ساختاری مستحکم و نظام‌مند است و در عین حال با بیانی سهل ممتنع می‌باشد؛ به گونه‌ای که مضامین و آموزه‌های دینی بدون هیچ پیچیدگی و دشواری زبانی در آن قرار می‌گیرد. در آستانه‌ی ماه محرم به خدمت ایشان رسیدیم تا گپ و گفتی با ایشان درباره شعر آیینی داشته باشیم. در زیر می‌توانید این گفت‌وگو را بخوانید.
هیأت: تعریف استاد شفق از شعر آیینی چیست؟
امروزه بیشتر شعر آیینی را شعرهایی می‌دانند که برای اهلبیت علیهم السلام سروده شده است اما قطعا حوزه شعر آیینی گسترده‌تر از این است و حضرت آیت الله خامنه‌ای هم بسیاری از اشعار گذشتگان را که از معنویت و قرآن و عترت سرچشمه گرفته است را شعر آیینی می‌داند. در کل به نظر من موضوعیت شعر اگر از قرآن و احادیث باشد می‌توان آن را شعر آیینی دانست. مثلا اشعار صائب را هم می‌توان شعری دانست که از آیین برگرفته است. اما در این زمان اصطلاحا این گستردگی را تقسیم بندی می‌کنند و ریزتر در نظر می‌گیرند و فقط به اشعاری که برای حضرات معصومین باشد شعر آیینی می‌گویند.
هیأت: آیا شما جایگاه خاصی برای شعر هیات متصور هستید؟
اصولا من معتقد به وجود گونه‌ای ویژه‌ی شعر هیات نیستم مگر نوحه‌ها و اشعار آهنگین با همان ویژگی‌ها مثل نوع قرار گرفتن مصرع‌ها و وجود گوشواره و… که می‌توان اصطلاحا آنها را شعر هیات خواند. در واقع هر شعر مناسبی را می‌توان در هیات‌ها خواند و نیازی به دستی‌بندی به شعر هیات و غیر هیات نیست. مثنوی، غزل مرثیه و یا هر قالب دیگری که در هیات خوانده می‌شود، در هر جای دیگری نیز قابل ارائه می‌باشد و نیازی هم نیست که آن را محدود به یک فضای خاص کنیم.
هیأت: به نظر شما حضور شاعران در هیات چه تاثیری روی شعر آنها دارد؟
ببینید شاعر هم مثل بقیه‌ی مردم وقتی در هیات قرار می‌گیرد حس و حالش عوض می‌شود و تحت تاثیر قرار می‌گیرد و منقلب می‌شود، منتها تفاوتی که وجود دارد در این هست که شاعر این توفیق را دارد که می‌تواند تحت تاثیر آن شرایط شعری بگوید و با کاری هنری آن حس و حال را بیان کند که این از برکات و توفیقات حضور در هیات است. حضور شاعر در جلسات خاصیت دیگری که دارد این است که شاعر متوجه می‌شود مردم یا به قول ما مستمع به چه موضوعی و چه سوژه‌ای توجه بیشتری دارد و یا حتی خود شاعر از آن فضا سوژه‌ای بگیرد. در کل این حضور خیلی خوب و موثر است و بازدهی خوبی به همراه دارد.
هیأت: در سطح کشور استقبال شاعران جوان به شعر آیینی گسترده‌تر شده است؛ نظر شما در این‌باره چیست؟
این استقبال اتفاق مبارکی است و خوب است که شاعران جوان ما به این حوزه وارد شده‌اند اما باید دقت کنند که اشعارشان از آسیب‌ها دور باشد و آنها را ویرایش کنند و به اصطلاح از تولید به مصرف نباشد. شعرهایشان باید بدهند به اساتید تا ویرایش کنند و کارهایشان را از نظر اساتید بگذرانند. در مجموعه‌هایی هم که چاپ می‌شود باید این دقت وجود داشته باشد؛ البته در هر مجموعه‌ای توقع نیست که همه‌ی اشعار بهترین باشند و به قول معروف «شعر اگر اعجاز باشد بی‌بلند و پست نیست/ در ید بیضا همه انگشت‌ها یکدست نیست» اما باید توجه داشت که شعرهای خوب‌تر و مناسب‌تر انتخاب شود.
هیأت: به نظر شما چه آسیب‌هایی شعر آیینی را تهدید می‌کند؟
یکی از آسیب‌ها به زبان اشعار برمی‌گردد. برخی از شاعران زبان شعر را خیلی به زبان کوچه و بازار نزدیک کردند و ادبیات فاخر و سنگینی که وجود داشته را بعضی‌ها رعایت نمی‌کنند و زبان را دست کم می‌گیرند. دیگر اینکه به موضوعاتی می‌پردازند که در شأن اهلبیت علیهم السلام نیست. چه موضوعاتی که به حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) مرتبط است و چه سوژه‌های که درباره دیگر معصومین مطرح می‌کنند. برخی از این سوژه‌ها ساخته و پرداخته ذهن خودشان است و هیچ پشتوانه‌ی مطالعاتی ندارند و یا حتی پای منبرها هم ننشسته‌اند –چون خود منبرها هم به نوعی مطالعه حساب می‌شوند و برخی از منبرها تاثیر بیشتری از مطالعه هم دارد- این امر در خیلی از اشعار امروز کمرنگ شده و جای آن را چیزهایی گرفته است که خیلی جالب نیست و اگر دقت نشود شعرها صورت زیبایی پیدا نمی‌کند.
هیأت: پیشنهاد شما برای سیر مطالعاتی یک شاعر آیینی چیست؟
کتاب‌هایی که مربوط به معصومین است حتما باید مورد مطالعه قرار بگیرد حتی خواندن ادعیه و مفاتیح هم باید باشد. ادعیه‌ای که در مفاتیح هستند، معرفی شخصیت اهلبیت علیهم السلام توسط خود ایشان هست و این بهترین معرفی و شخصیت پردازی آن‌هاست. مثلا دعای بعد از زیارت امام رضا (ع) از همین جنس است که خواندنش بسیار تاثیرگذار است یا مثلا زیارت‌نامه‌ها. وقتی در آنها به این خوبی و زیبایی معصومین معرفی شده‌اند و یا در متون دیگر همچون نهج البلاغه و صحیفه سجادیه به این زیبایی سخن گفته شده، باید از آن بهره گرفت و برای مضمون‌سازی و شخصیت پردازی اهلبیت، به جای تخیل و اکتفا به ذهنیت شخصی از آنها استفاده کرد.
هیأت: در ابتدای مصاحبه از نوحه فرمودین و با توجه به اینکه شما از شاعرانی هستید که نوحه‌های درخشانی سروده‌اید، می‌خواستم در این‌باره توضیحی بفرمایید و اینکه آیا این نوحه‌ها در تعامل با مداحان سروده شده است؟
من معمولا مستقلا این نوحه‌ها را نوشتم و در هیچکدام آنها مداح خاصی مرتبط نبوده است؛ حالا شاید مداحی از آنها استفاده کرده باشد و نکاتی را به من گفته باشد اما در کل همه‌ی آنها بر اساس یک زمزمه‌ای یا در مجالس و محافلی مختلفی که بودم شکل گرفته است. مثل کتاب «سفرنامه گل‌ها» که مجموعه‌ای از نوحه‌های محرم و صفر بنده را شامل می‌شود و انتشارات جمهوری منتشر کرده است، همه با سبک‌ها و نواهای مختلفی است که به ذهن خودم رسیده و با استقبال بسیاری از مداحان روبرو شده است.
هیأت: انجمنی که شما و آقای موید در حرم مطهر رضوی دایر کردین، از بهترین و پربار‌ترین جلساتی است که در حوزه شعر آیینی وجود دارد؛ می‌شود درباره‌ی این انجمن و رمز موفقیت آن توضیحی بفرمایید.
خب همین موقعیت مکانی و برقراری جلسه در کنار بارگاه امام رضا (ع) سبب شده است که هر کسی تحت تاثیر قرار بگیرد و این توفیق حضور در حرم باعث می‌شود که جلسه پربرکت باشد و برخورد شاعران هم در آن تفاوت داشته باشد. الحمدلله خود شاعران خوشبختانه بسیاری از نکات را رعایت می‌کنند و مراقبند که در این جلسه شعری را بخوانند که خواهی نخواهی با آن حال و هوا سازگاری داشته باشد. البته پایه‌گذاری و مبنای راه‌اندازی این جلسه هم بر همین اساس بود و این خصوصیت اصلی انجمن است.
هیأت: به عنوان سوال آخر از جایگاه نقد و نقدپذیری در این جلسه توضیحی بفرمایید.
معمولا نقدها متفاوت است و کسانی که نقد می‌کنند هم دیدگاه‌های مختلفی دارند. چه آقای موید، چه آقای شکوهی و چه بنده یا دوستان دیگری که در جلسه هستند. این به خود شاعر برمی گردد که باید از این نقدها بهره‌مند شود و مجموع آنها را در نظر بگیرد تا برای او کارساز باشد و در کل کسی که انتقادپذیر باشد آنها را قبول می‌کند و همین سبب پیشرفت شعرش هم می‌شود. از ابتدا هم وجود اساتیدی همچون استاد کمال، استاد صاحبکار، استاد خوسرونژاد و… باعث شده بود نظرات جمعی و شورایی سبب پیشرفت جلسه و شاعران بشود. کسانی هم که انتقادپذیر نباشند و بخواهند مستقل فکر کنند دیگر مربوط به این انجمن و یا جاهای دیگر نمی‌شود.
