پیامبر درباره مهدویت وعده‌های مبهم نمی‌دهد

پیامبر درباره مهدویت وعده‌های مبهم نمی‌دهد

هیات: به مناسبت فرا رسیدن 17 ربیع الاول، سالروز ولادت باسعادتِ رسول خاتم صلی الله علیه وآله وسلم ، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه وآله وسلم و به منظور بررسی مهدویت و آخرالزمان در سیره نظری و کلامی رسول ختمی مرتبت صلی الله علیه وآله وسلم با حجت الاسلام «امیرمحسن عرفان»، محقق و پژوهشگر مهدوی و مدرس مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم گفتگویی ترتیب داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

مهدویت و مباحث منجی شناسی در نظرگاه و اندیشه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم چه تبیین و تعریفی دارد و ایشان با چه کیفیتی به این مسئله پرداخته اند؟

مهمترین منبع در مورد سنخ‌شناسی آموزه منجی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف در اسلام، روایات صادره از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و ائمه علیه السلام است، اگر روایات این حضرات علیه السلام درباره آموزه نجات گرایانه مهدویت نبود، آگاهی صحیحی از آن نداشتیم. در این میان، از نظرگاه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آموزه مهدویت، در سامانه اعتقادی خاصی طراحی و بررسی شده است، به عبارت دیگر، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم درصدد مهندسی فرهنگی در رویکرد به آموزه مهدویت بوده اند مهمترین اصول در تفسیر حضرت صلی الله علیه وآله وسلم از این آموزه عبارت است از آنکه در چشم انداز نشست در نظام امامت تحقق می یابد. در اندیشه نبوی صلی الله علیه وآله وسلم منجی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف در اسلام باید امام باشد در روایات بسیاری از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به امامت و خلافت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف در کنار یازده امام علیه السلام دیگر اشاره شده است، روایاتی که به اثنی‌عشر خلیفه (دوازده خلیفه) شهرت یافته اند.

در بیشتر روایاتی که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم درباره شماره ائمه علیهم السلام سخن گفته اند نام امام اول و آخر را آورده اند که اولین آنها علی علیه السلام و آخرین آنها قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف است. ایشان مهدویت را در ذات خود دارای امامت و ولایت می دانند لذا ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در اندیشه نبوی به معنای تحقق حقیقت در زمین است. وقتی ما از امامت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از نگاه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم سخن به میان می آوریم یعنی در نگاه ایشان مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف حجت به معنای دلیل و نشانه است اگر بر امامت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف تاکید دارند بدین معنا است که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در عین مخلوق بودن احوال و اوصافی کاملاً الهی دارد.

چه اصول دیگری بر اندیشه مهدوی رسول خاتم صلی الله علیه وآله وسلم حاکم است که باید تبیین و بررسی شود؟

دومین اصل، در اندیشه و تفکر نبوی در این باره آن است که آموزه نجات گرایانه مهدویت در قالب ستیزش تاریخی جبهه تاریخی حق و باطل بررسی می شود در فلسفه نظری تاریخ، تقابل حق و باطل موتور محرکه است یعنی دو قطب و نظام داریم، حق و باطل و درگیری آنها موتور محرکه تاریخ است ازمجموع آیات و روایات نبوی استنباط می شود که قیام امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف آخرین مرحله تقابل حق و باطل است یعنی آینده روشن بشر با تحقق حکومت جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف محقق می شود. از این رو، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: قیامت برپا نمی شود مگر آنکه قبل از آن فردی از اهل بیت من ظهور کند و زمین را پر از قسط و عدل کند همانطور که پر از ظلم و جور شده است.

مهمترین ویژگی ها و شاخصه های مهدویت در نظرگاه و اندیشه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم چیست؟

نخست جهانشمولی اندیشه مهدویت است، رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم هر گاه از عدالت و قسط مهدی در آخرالزمان سخن به میان می آورند از فراگیری قسط و عدل در زمین سخن می گویند اینکه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف برای نجات یک قوم و نژاد و مذهب یا برای نجات باورمندان به یک دین قیام نمی کند لذا «یملاءالارض قسطا و عدلا بعد ما ملئت ظلما و جورا» که در روایات نبوی آمده، نشان می دهد حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف برای نجات بشریت قیام می کند. در نظرگاه حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم ، موعود اسلام صرفا کارکردی عبادی معنوی ندارد بلکه کارکردی اجتماعی با رویکرد تمدنی دارد لذا در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم تصریح شده فرمانروایی مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در شرق و غرب عالم هستی است یعنی این نجات‌بخشی انحصاری و قوم مدارانه نیست!

علی‌رغم این تصریح، سوگمندانه در فعالیت های رسانه ای ما و در تبلیغ و ترویج مهدویت این نجات بخشی به یک قوم و نژاد و مذهب منحصر می شود اما در تبلیغ برون دینی و تمدنی ما باید این نکته بُلد و پررنگ شود چنان که در موعودباوری دیگر ادیان و مکاتب کمتر دیده و این نجات‌گری به افرادی خاص منحصر می شود مثل اوانجلیست ها که منجی گرایی را برای قومی خاص می دانند یا نجات بخشی ماشیح که صرفاً برای قوم یهود است.

وعده هایی که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم درباره منجی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف می دهند بر چه اصول و مبانی‌ای استوار است؟

دومین ویژگی آنکه پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به مبهم وعده نمی دهند و نمادین سخن نمی گویند و اسطوره ای بیان نمی کنند، در گفتار رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم لقب، نام، کُنیه، نسب، قبیله و تبار و حتی شمایل و ویژگی های جسمانی مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف به صراحت بیان شده است. این امر که از سوی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم تبیین شده مصونیت‌بخش اعتقاد و باور به مهدویت است یعنی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به این باور امنیت بخشیدند تا در گستره تاریخ مسلمین به دامان جریان های انحرافی نیفتند.

از مهمترین مکانیزم های بازدارنده از این مسیر، روایاتی است از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت علیهم السلام که به تعیّن و تشخص مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف که ویژگی های خاص مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را بیان می کند، می پردازند. اینکه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تعیّن و تشخص دارد خط بطلان است بر تفاسیر صوفیانه بر مهدویت. برخی از صوفیان مهدویت را نوعی می دانند که می تواند مصادیق تعدد داشته باشد و در هر زمان بر شخصی خاص صدق کند!؛ صوفیان می گویند مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف یعنی شخصی دارای صفات هدایتگری لذا در هر زمان قطبی می شود برای آن یافت!! این در حالی است که رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم با تعیّن و تشخص به این نگاه خط بطلان می کشند و می فرمایند: مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف فقط یک مصداق دارد و معین نیز است.

سومین شاخصه آموزه مهدویت از دیدگاه پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم ، پیامدها و کارکردهای کلان ظهور حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ تاکیدی که ایشان بر مقوله عدالت در ظهور مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف دارند، نشان می دهد که قلمرو و ساحات نقش آفرینی موعود در عصر ظهور در همه سطوح جامعه و برای تمامی مردم در سراسر دنیا است و هیچ نهاد و مجموعه کوچک و بزرگی نیست مگر آنکه عدالت در آن حاکم باشد به عبارتی آورده نجات، کلان و عمیق و گسترده است نه سطحی و عاطفی و حداقلی و زودگذر.

در مسئله و فرهنگ انتظار سیره و سلوک نظری و مبنای تفکر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم چه کیفیتی دارد و چه حقایقی را بازگو می کند؟

در مهندسی فرهنگ انتظار در سلوک نبوی صلی الله علیه وآله وسلم چند شاخصه بسیار مهم می بینیم؛ نخست آنکه حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم در تبیین آموزه مهدویت هنرمندانه نمادپردازی می کنند، یعنی سعی می کنند از نماد و تمثیل استفاده کنند تا در عین سادگی، درک مطلب برای مخاطب سخت و زمانبر نباشد برای مثال وقتی می خواهند تعداد ائمه علیهم السلام را بیان کنند از تمثیل استفاده بهره گرفته و می فرمایند: تعداد ائمه علیهم السلام بعد از من به تعداد ماه های سال است … با این تماثیل و تشبیهات مسئله بهتر در ذهن مسلمانان جا می افتد.

دومین شاخصه مهندسی فرهنگی انتظار در سلوک نبوی صلی الله علیه وآله وسلم ، تاکید ایشان بر اولویت ها است حضرت صلی الله علیه وآله وسلم مسائل را از مسئله‌نماها جدا می کردند و به آنچه حیاتی بود، می پرداختند. در کتاب «معجم احادیث امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف » 563 روایات از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم درباره مهدویت احصاء شده که بخش قابل توجه آن درباره آخرالزمان است اما سوگمندانه بسیاری از آنها سندی متصل به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم ندارد! عبدالعلیم بستوی در کتاب «المهدي المنتظر علیه السلام في ضوء الأحاديث و الآثار الصحيحة» به این نکته تذکر داده است اما به هر حال، حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم به تبیین مسائل اساسی و اولویت ها نظر داشته اند نه جزئی ترین اتفاقات آخرالزمان، از نظر ایشان آنچه هدایتگر است تبیین اولویت ها است.

سومین شاخصه مهندسی فرهنگی انتظار در اندیشه رسول خاتم صلی الله علیه وآله وسلم ، موقعیت شناسی و القای خوداگاهی دینی در تبیین آموزه مهدویت برای مخاطب است اینکه حضرت علیه السلام سعی می کردند در مناسبت ها از مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف نام ببرند، فرصت محوری در این باره بوده است.

رهاورد این شیوه پرداخت به مهدویت در سیره پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله وسلم چیست و چه افق‌گشایی‌ای برای منتظران در عصر غیبت دارد؟

با اندیشه بر آنچه گذشت می توانیم به آورده تبیین آموزه های مهدویت در نظرگاه نبوی اشاره کنیم ایشان تاکید دارند در پرداخت به این آموزه باید اولویت ها بررسی شده و به موضوعات غیرضرور پرداخته نشود، الگوی نبوی این پیام را به ما می دهد که به مسائل اولویت‌دار بپردازیم. علاوه بر این، هر تفسیری از اندیشه مهدویت که با مقام امامت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در تعارض باشد درحقیقت نفی این اندیشه نجات‌گرایانه در اسلام است. در روایات نبوی اقتدای حضرت عیسی علیه السلام به مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دال بر آن است که باید حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دارای مقام امامت باشد اگر مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف را صاحب مقام امامت ندانیم اقتدای حضرت عیسی علیه السلام به ایشان صحیح نیست. سومین آورده سلوک و اندیشه نبوی در موضوع مهدویت، نگاه فراتاریخی به اندیشه نجات گرایانه است. چهارم آنکه ظرفیت کلانی در اندیشه نبوی برای مبارزه با جریان ها و مدعیان دروغین مهدویت وجود دارد که از این ظرفیت باید به نحو احسن استفاده کرد و نهایتاً آنکه پیشنهاد می شود طلاب و دانشجویان در حوزه و دانشگاه جلسه نگارش پایان نامه و رساله اندیشه نبوی در حوزه مهدویت را مورد توجه قرار دهند.
منبع: شبستان

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام